Jarosław Wąsowicz
Sympozjum naukowe : "Działalność
muzeów i archiwów kościelnych
-nowe wyzwania" : (Poznań, 14
września 2007)
Seminare. Poszukiwania naukowe 25, 536-539
dem raczej do wstydu niż do chluby), domaga się ponownego wyeksponowania jako symbolu odra dzania się wspólnoty katolickiej w Szwecji. Biskup podzielił się także osobistym odczuciem, że słuchając wystąpień osób przedstawiających fakty z życia Królowej Josephiny, słuchał opisu życia osoby głęboko wierzącej, prawdziwej córki Kościoła i nie zawahał się stwierdzić, „że może nawet świętej”.
Po zamknięciu części wystąpień, nastąpiła druga część koncertowa. Zaprezentowano kolejną porcję doskonałej muzyki dworskiej autorstwa rodziny królewskiej. Były to następujące utwory:
L o u i s a - W a l s - kompozycji księżnej Eugenii (1862 r.); T ill w ä g e n - duet na sopran i alt skompono
wany przez księżnę Eugenię (1862 r.); S a n g O r d e n a f T i b e l l - skomponowany przez księżnę Euge nię (1862 r.); S a n g t i l l a j t o n s t j ä m a n - skomponowany przez księcia Gustava (1863 r.) do słów
Runeberga; E n M á n s k e n s t u n d - skomponowany przez księcia Gustava (1844 r.) do słów Säth-
erberg’a; Tullgams Galop - skomponowany na piano-forte przez księżną Eugenię, przeznaczony na bal królewski 28.01.1856 roku; H y m n u r o d z i n o w y d l a M a t k i - K r ó l o w e j o d d z i e c i - skomponowany przez książąt Karla i Eugenię na bal urodzinowy w 14.03.1846 roku.
Oprawę muzyczną sympozjum przygotował zespół muzyków sztokholmskich: Piano - Simon Törnqist (Kungliga Musikhögskolan i Stockholm), sopran - Nadja Kolecka (Operahögskolan i Gö teborg), tenor - Love Enström (znany i popularny sztokholmski śpiewak operowy), flöjt - Ivona Grbavac (Nordiska Musikgimnasiet).Grupie przewodziła i dyrygowała, a przy niektórych utworach także akompaniowała, Elizabeth von Waldstein (Musikhögskolan i Wien, Kungliga Musikhögs kolan i Stockholm, a także kierowniczka i dyrygentka chóru katedralnego w Sztokholmie).
Ks. Mariusz Chamarczuk SDB S a l e z j a ń s k i O ś r o d e k D o k u m e n t a c j i D u s z p a s t e r s t w a w S z t o k h o l m i e ( S O D D ) SYMPOZJUM NAUKOWE D Z I A Ł A L N O Ś Ć M U Z E Ó W I A R C H I W Ó W K O Ś C I E L N Y C H - N O W E W Y Z W A N I A (Poznań, 14 września 2007)
W związku z otwarciem odnowionych po remoncie budynków Muzeum Archidiecezjalnego i Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu (AAP) zorganizowano sesję naukową pod hasłem
„D z i a ł a l n o ś ć m u z e ó w i a r c h i w ó w k o ś c i e l n y c h - n o w e w y z w a n i a ” . Odbyła się ona w dniu 14 wrze
śnia 2007 r. w gmachu muzeum. Honorowy patronat nad tym spotkaniem naukowym przyjęli: Pa pieska Komisja ds. Kościelnych Dóbr Kultury, Arcybiskup Metropolita Poznański Stanisław Gą- decki oraz Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierz Ujazdowski.
Spotkanie rozpoczęło się Mszą św. koncelebrowaną w kaplicy Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu pod przewodnictwem abpa Stanisława Gądeckiego. Ksiądz Arcybiskup dokonał również uroczystego otwarcia sympozjum w gmachu Muzeum Archidiecezjalnego. W tematykę sesji naukowej wprowadził ks. Roman Dworecki - dyrektor AAP. W pierwszej części sympozjum, którą poprowadził ks. prof. Anzelm Weiss (KUL), uczestnicy wysłuchali dwóch refera tów.
Wiceprzewodniczący Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury oraz Papieskiej Komi sji ds. Archeologii Sakralnej w Watykanie - o. Michael John Zieliński OSBOliv - wygłosił referat pt. „ I b e n i c u l t u r a l i n e l l o s v o l g e r s i d e l l a m i s s i o n e d e l l a C h i e s a ” (D o b r a k u ltu r y w p o s ł a n n i c t w i e K o ś c i o ł a ) . Ojciec Zieliński, Amerykanin polskiego pochodzenia, zatrzymał się najpierw nad aspek
tem teologicznym i duszpasterskim dóbr kultury. Odwołał się do nauczania Jana Pawła II, które jak to określił, okazało się decydujące w nakreśleniu obszaru, w jakim dobra kultury uwidaczniają się
w codziennym życiu Kościoła. Papież przyczynił się m.in. do zdefiniowania dóbr kultury jako po zostających na służbie Kościołowi przede wszystkim w dziele ewangelizacji. W kolejnej części referatu prelegent uzasadniał pierwszeństwo kultu i katechezy w korzystaniu z dóbr kultury. Sztuka od zawsze towarzyszyła liturgii i katechezie Kościoła (oprawa architektoniczna, wewnątrz której sprawuje się Służbę Bożą, muzyka, śpiew), aby ją ubogacić, pogłębić jej wartości estetyczne i kultu rowe. O. Zieliński podkreślił, że także dzisiaj istnieje potrzeba, aby „s z t u k a , a w i ę c r z e ź b a , m a l a r s t w o , c z y m u z y k a k o n t y n u o w a ł y p o d o b n e p o s ł a n n i c t w o w d z i e d z i n i e l i t u r g i i , c z e r p i ą c z e s k a r b c a t r a d y c j i , b ą d ź t w o r z ą c n o w e a r c y d z i e ł a ” . Kontekst ewangelizacji przez dobra kultury poruszała
kolejna część wystąpienia gościa z Watykanu, zatytułowana ,M i s j a „ a d g e n t e s ” r e a l i z o w a n a p o p r z e z s z tu k ę ” . Prelegent podkreślił, że w wyborze sposobów ewangelizacji nie można zejść z tej
drogi, jaką jest droga wiary. W tym sensie wykorzystanie dóbr kultury musi sprzyjać rozwojowi wiary. O. Zieliński zauważył, że „ t r e ś c i r e l ig i j n e , u c h w y c o n e w w i d z i a l n y c h f o r m a c h p i ę k n a , p o w i n n y r o z b u d z a ć p r a g n i e n i e s p o t k a n i a z B o g i e m i z a m i e s z k a n i a w j e g o d o m u ” . Następnie podkreślił konieczność dowartościowania dóbr kultury we własnych środowiskach, gdyż to pozwala wiernym czerpać z zastanego dziedzictwa wiary, uczyć się doświadczeniem poprzedników, ubogacać ich świadectwem wierności Chrystusowi. Dobra kultury w służbie wspólnoty chrześcijańskiej ilustrują jej wiarę przekazywaną z pokolenia na pokolenie i zachęcają, aby nieustannie tą wiarą żyć. Dlatego muzea i archiwa kościelne nie są tylko zwykłymi instytucjami otaczającymi opieką dobra kultury. Prelegent przypominał, że „M u z e a n i e s ą d e p o z y t e m p o z b a w i o n y c h ż y c i a p r z e d m i o t ó w , l e c z n i e w y c z e r p a n y m s i e d li s k i e m ż y c i a , d z i ę k i k tó r e m u t r w a j ą n i e p r z e r w a n i e l u d z k i g e n i u s z i d u c h o w o ś ć c z ł o w ie k a . A r c h i w a k o ś c i e l n e z a ś n ie t y l k o p r z e c h o w u j ą ś l a d y lu d z k i c h l o s ó w , t a k ż e z a c h ę c a j ą d o m e d y ta c j i , w j a k i s p o s ó b B o ż a O p a t r z n o ś ć d z i a ł a n a p r z e s t r z e n i w i e k ó w ” . Ostatnia część wykładu
o. Michaela Johna Zielińskiego skoncentrowała się na zagadnieniu formacji osób odpowiedzialnych za kościelne dziedzictwo kultury. Zwrócił uwagę na to, by dowartościować ją zwłaszcza w czasie studiów seminaryjnych, gdyż to właśnie kapłani muszą wykazywać się największą troską o dobra im powierzone. Zdaniem o. Zielińskiego, trzeba także zadbać o formację ludzi świeckich w tym zakresie, zwłaszcza na uczelniach katolickich oraz zatroszczyć się o uwzględnianie religijnego charakteru dóbr kulturowych Kościoła przez państwowych konserwatorów i urzędników.
Kolejny referat na sympozjum wygłosił ks. bp Mariusz Leszczyński, dyrektor Wydziału Dusz pasterskiego Kurii Biskupiej i Muzeum Diecezjalnego w Zamościu. Tytuł wystąpienia prelegenta brzmiał: „M u z e a K o ś c i e l n e w ś w i e t l e l i s t u o k ó l n e g o P a p i e s k i e j K o m i s j i d s . D z i e d z i c t w a K u l t u r o w e g o K o ś c i o ł a p . t . : „ F u n k c ja p a s t o r a l n a m u z e ó w k o ś c i e l n y c h ” . Ksiądz biskup omówił krótko najważ
niejsze dokumenty Kościoła odnoszące się do troski o dziedzictwo kulturowe. Przywołał m.in.
K o n s t y t u c j ę d u s z p a s t e r s k ą o K o ś c i e l e w ś w i e c i e w s p ó ł c z e s n y m Soboru Watykańskiego II, kanony
Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz dokumenty, instrukcje i listy skierowane do biskupów wydane przez Papieską Komisję do spraw Kościelnych Dóbr Kultury. W swoim referacie odniósł się do funkcji pastoralnych archiwów i muzeów kościelnych. Zauważył, iż dobra kultury mogą stanowić żywe świadectwo wyznawanej przez wieki wiary, pozwalają określić koleje losów ewangelizacji i wychowania chrześcijańskiego, skłaniają do refleksji nad działaniem Bożej Opatrzności. Ksiądz Biskup podkreślił także, że przez pamięć o wydarzeniach z przeszłości konkretyzuje się tradycja. Przypomniał słowa papieża Pawła VI przywołane w dokumencie komisji papieskiej: „ F u n k c ja p a s t o r a l n a a r c h i w ó w k o ś c i e l n y c h”, iż w archiwach są „p r z e c h o w y w a n e ś l a d y ‘p r z e j ś c i a P a n a ’” . Od
nosząc się do zbiorów muzealnych, podkreślił konieczność odczytywania w nich autentycznych, religijnych doświadczeń wiary ich autorów. Jeśli w ten sposób będzie oddziaływała na współcze snego człowieka działalność muzeów kościelnych, to znaczy, że są one dobrym narzędziem ewan gelizacji i miejscem duchowej więzi z dorobkiem przodków.
Pierwszą część sympozjum zakończyły okolicznościowe przemówienia m.in. podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Krzysztofa Olendzkiego. Z okazji uroczystości otwarcia nowego gmachu dyrektor Archiwum Państwowego w Poznaniu Henryk Kry
stek przekazał w darze Archiwum Archidiecezjalnemu zabytkową mapę. Po przerwie obradom przewodniczył ks. prof. Józef Marecki (PAT Kraków), wiceprezes Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych.
Drugą część sympozjum rozpoczął dr Herbert W. Wurster z Passau, przewodniczący Stowa rzyszenia Archiwów Kościoła Katolickiego przy Konferencji Episkopatu Niemiec. W swoim refera cie przedstawił stan i funkcjonowanie archiwów kościelnych w Niemczech. Na rozkwit tych placó wek miały wpływ zasadniczo dwie sprawy: dobra kondycja finansowa niemieckiego Kościoła i polityczne tendencje lat 60-tych ubiegłego stulecia, kiedy istniało realne zagrożenie przejęcia przez państwo kontroli nad kościelnymi dobrami kultury. Wywołało to determinację i przekonanie, że - jak mówił H. Wurster - „ t y l k o s t w o r z e n i e p r o f e s j o n a l n e j a r c h i w i s t y k i k o ś c i e l n e j, k t ó r a m o g ł a b y s ię r ó w n a ć z p r o f e s j o n a l n ą a r c h i w i s t y k ą p a ń s t w o w ą , m o g ł o z a p o b i e c g r o ż ą c e m u u b e z w ł a s n o w o l n i e n i u K o ś c i o ł a w o d n i e s i e n i u d o j e g o w ł a s n y c h z a b y t k ó w h i s t o r i i ” . Rozpoczęło się więc, po roku 1960,
kształcenie kadry do pracy w archiwach kościelnych w zakresie historii, historii Kościoła, archiwi styki i teologii. Wielu z archiwistów diecezjalnych przygotowało prace doktorskie z tych dziedzin, a także zdobyło kwalifikacje archiwisty akademickiego w jednym z centrów państwowych. Dla koordynacji działań archiwów kościelnych powołano Komisję Główną Episkopatu ds. Archiwów Kościelnych i Komisję Merytoryczną Episkopatu ds. Archiwów Kościelnych, która w roku 1983 została przekształcona w Konferencję Federalną. Jest ona związana z Sekretariatem Konferencji Episkopatu Niemiec, konkretnie z Komisją Wiary i Nauczania. Prelegent zapoznał słuchaczy ze strukturą organizacyjną tej instytucji, której głównym zadaniem jest informacja i koordynacja dzia łań między jej członkami oraz przygotowywanie nowych kadr do archiwów kościelnych. W ramach dokształcania kadr archiwalnych Konferencja organizuje m.in. co dwa lata 4. tygodniowe „K u r s y z V o l k e r s b e r g u ”, warsztaty konserwatorskie oraz prowadzi działalność wydawniczą, która nie tylko
podejmuje najważniejsze zagadnienia z archiwistyki, ale także dokumentuje spotkania szkoleniowe. Za wyjątkowo ważną publikację prelegent uznał wydany po raz drugi w 1991 r. p r z e w o d n i k p o a r c h i w a c h d i e c e z j a l n y c h K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o w N i e m c z e c h ” . Podkreślił także, że Konferencja
Archiwów Kościoła Katolickiego prowadzi współpracę z archiwami kościelnymi poza granicami Niemiec. W ostatniej części swojego referatu dr Wurster przedstawił naukowe projekty badawcze niemieckich archiwistów kościelnych, które w znacznej mierze koncentrują się na dziejach Kościoła w III Rzeszy i martyrologii duchowieństwa w tym okresie. Jednym z ważniejszych owoców realiza cji takich projektów jest sztandarowe jak dotąd dzieło: d u c h o w i e ń s t w o i t e r r o r H i t l e r a . S tu d iu m b i o g r a f i c z n e i s t a t y s t y c z n e ” , które ukazało się w 1996 r. Badania nad tymi zagadnieniami są wciąż
kontynuowane.
Kolejną prelegentką była dr Rosanna Di Pinto z Archiwum Fotograficznego Muzeum Waty kańskiego. Przedstawiła ona referat zatytułowany: „ L e r e c e n t i s o l u z i o n i g i u r i d i c h e c o n c e r n e n t i la f r u i z i o n e d e l l e r i p r o d u z i o n i f o t o g r a f i c h e e d i g i t a l i a p p l i c a t e n e i M u s e i V a tik a n i” ( W s p ó ł c z e s n e r o z w i ą z a n i a p r a w n e z a s t o s o w a n e w M u z e a c h W a ty k a ń s k ic h , d o t y c z ą c e u ż y t k o w a n i a r e p r o d u k c j i f o t o g r a f i c z n y c h i c y f r o w y c h ) . W swoim referacie odniosła się do rozwiązań prawnych związanych
z kwestią praw autorskich do reprodukcji dóbr kultury będących własnością Państwa Watykańskie go. Piecza nad całościową opieką nad dziełami sztuki Stolicy Apostolskiej, a więc ich konserwowa niem, restaurowaniem oraz waloryzacją i upowszechnianiem eksponatów za pośrednictwem stu diów, badań i publikacji naukowych leży w gestii Muzeów Watykańskich. We wstępie więc prele gentka zapoznała krótko słuchaczy z problematyką zarządzania muzeami kościelnymi. Przestawiła ewolucję prawa kościelnego w tym zakresie od w. XV po czasy nam współczesne. Obecnie obowią zuje postanowienie legislacyjne Państwa Watykańskiego z 25 lipca 2001 r. (n. 355). Jak stwierdziła prelegentka, ustawa ta „ j e s t p i e r w s z y m s y s t e m a t y c z n y m i c a ł o ś c i o w y m p o s t a n o w i e n i e m p r a w n y m d o t y c z ą c y m o c h r o n y d ó b r k u ltu r y o d m o m e n tu tz w . T r a k t a t ó w L a te r a ń s k i c h z 1 9 2 9 r. - c z y l i u k ła d u p o m i ę d z y S t o l i c ą A p o s t o l s k ą a R z ą d e m W ło s k im , n a m o c y k t ó r e g o p o w s t a ł o P a ń s t w o W a ty k a ń s k ie . U s ta w a j e s t j e d n o c z e ś n i e c z y t e l n y m s y g n a ł e m , i ż S t o l i c y A p o s t o l s k i e j z a l e ż y n a u s t a w i c z n e j tr o s c e
i o c h r o n ie d ó b r k u ltu r y , z u w z g lę d n ie n ie m d y r e k ty w p r a w o d a w s tw a lo k a ln e g o i m ię d z y n a r o d o w e g o " . Przywołana przez dr R. Di Pinto ustawa porusza następujące zagadnienia: wprowadzenie w problematykę i pojęcie dóbr kultury; inwentaryzacja i katalogowanie, konserwacja i bezpieczeń stwo dóbr kultury, ich rozpowszechnianie i ekspozycja; odkrycia i odnalezienia dóbr kultury. Wła śnie według zaleceń Ustawy n. 355 z 2001 r. opracowane zostały dyspozycje korzystania przez społeczeństwo z dóbr kultury. Położono w nich nacisk na ochronę własności praw użytkowania. Po zapoznaniu słuchaczy z rozwiązaniami prawnymi zastosowanymi w Muzeum Watykańskim, prele gentka wyraziła nadzieję, że doświadczenia, którymi się podzieliła wniosą jakiś wkład w projekt unowocześniania Muzeum i Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu.
Ostatnią prelegentką była dr Monika Smoleń - dyrektor Departamentu Strategii Kultury i Fun duszy Europejskich Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie. Poprzez pre zentację multimedialną zapoznała słuchaczy z tematem: ..P r o g r a m y w s p ó ln o to w e U n ii E u r o p e js k ie j n a la ta 2 0 0 7 -2 0 1 3 i m o ż liw o ś c i k o r z y s ta n ia z n ic h p r z e z k o ś c ie ln e o s o b y p r a w n e w d z ie d z in ie o c h r o n y z a b y tk ó w r u c h o m y c h i n ie r u c h o m y c h ". Zaprezentowała m.in. zrealizowane projekty reno
wacji zabytków sakralnych, muzeów diecezjalnych i archiwów kościelnych współfinansowane ze środków Unii Europejskiej.
Uczestnicy sesji mogli zwiedzić stałą ekspozycję odnowionego Muzeum Archidiecezjalnego, a także okolicznościowy wernisaż ..S p o tk a n ia - J a n P a w e ł 11 w o b ie k ty w ie A r tu r o M a r i ". Dodatko
wą atrakcją była możliwość spotkania z autorem zdjęć, dokumentalistą działalności ostatnich sze ściu papieży i osobistym fotografem papieża Jana Pawła II, który wziął udział w poznańskich uro czystościach. Ponadto goście zwiedzili nowe budynki Archiwum Archidiecezjalnego. Sympozjum spotkało się z żywym zainteresowaniem historyków i archiwistów z Poznania oraz przedstawicieli diecezjalnych i zakonnych archiwów kościelnych. Wygłoszone referaty zostaną wkrótce opubliko wane w „ A r c ld w a liu s z u ” - Biuletynie Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu.
Ks. Jarosław Wąsowicz SDB A r c h iw u m S a le z ja ń s k ie I n s p e k to r ii P ils k ie j
V POWSZECI INY ZJAZD ARCHIWISTÓW POLSKICH S E K C J A ..A R C H IW A K O Ś C I E L N E"
(Olsztyn. 6-7 września 2007)
W dniach 6-7 września 2007 roku odbył się w Olsztynie V Powszechny Zjazd Archiwistów Polskich. Tematykę obrad ośmiu sekcji oraz czterech paneli Zjazdu zdominowały zagadnienia, których odzwierciedleniem było hasło: A r c h iw a p o ls k ie w n o w o c z e s n y m s p o łe c z e ń s tw ie .
Zjazd zainaugurowała Msza Św. w kościele św. Franciszka z Asyżu. Po jej zakończeniu uczestnicy przenieśli się do auli Centrum Konferencyjnego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego przy ul. B. Dybowskiego 11. Uroczystego otwarcia obrad plenarnych dokonał prof, dr hab. Jarosław Poraziński, prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, po którym uczestni ków Zjazdu witali, podkreślając jednocześnie jego znaczenie, m.in.: Tomasz Merta, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego i jednocześnie generalny konserwator zabytków; przedstawiciele władz lokalnych z prezydentem Olsztyna Cz. Małkowskim na czele oraz arcybiskup senior-ks. prof, dr hab. Edmund Piszcz.
W trakcie obrad plenarnych jako pierwszy referat pt. A r c h iw a p o ls k ie , s ta re i n o w e w y z w a n ia wygłosił dr Sławomir Radoń (Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych). Kolejny prelegent prof, dr hab. Norbert Kasparek (UWM Olsztyn) przedstawił referat H is to r ia W a r m ii i M a z u r o d c z y ty w a n a w O lsz ty n ie . Po przerwie głos zabrał prof, dr hab. Bohdan Ryszewski (UWM Olsztyn), który
