Marian Rożej
Prace konserwatorskie w woj.
skierniewickim w latach 1990-1991
Ochrona Zabytków 45/4 (179), 391-401
Prace konserwatorskie w w oj. skierniewickim
w latach 1990-1991
W latach 1990-19911 prowadzono prace budowlano-konserwatorskie przy 32 obiektach architektury. W tym samym okresie poddano konserwacji 2 ołtarze barokowe, chrzcielnicę, obraz, rzeźbę ogrodo wą, 12 pomników i płyt nagrob nych. Zakończono remonty kapital ne pałaców w Kaleniu, Skierniewi cach, dworów w Osieku i Sokulu, kościoła i klasztoru w Miedniewi cach. Wykonano studium historycz- no-urbanistyczne miasta Mszczono wa, plan szczegółowy i rewaloryzacji Żyrardowa i Białej Rawskiej. Prze prowadzono wykopaliska na cmen tarzu kultury przeworskiej w Kompi- nie i badania ratownicze na osadzie z X-XVII w. w Wysokienicach. Z a b y tk i n ie ru ch o m e
A rk a d ia (gm. Nieborów) - park romantyczno-sentymentalny zało żony w 1778 r. przez Helenę z Prze- ździeckich-Radziwiłłową, a w nim wiele pawilonów według projektu Szymona Bogumiła Zuga. W trakcie prac remontowych prowadzonych w latach 1990-1991 wzmocniono mur Łuku Greckiego, Domu Arcy kapłana, Akweduktu przez wmon towanie kotew z włókna szklanego, wykonano zabezpieczenie budow lane Domu Arcykapłana, wyremon towano wnętrza Domku Gotyckie go oraz Domu Murgrabiego z adap tacją na wartownię strażników. Wszystkie obiekty uzyskały instala cję elektryczną z kabla podziemne go. Przeprowadzona została konser wacja sztukaterii westybulu i malar
1 Por. „Ochrona Zabytków" 1973, nr 2, ss. 147-157; 1979, nr 1, ss. 62-68; 1983, nr 1 -2, ss. 138-143; 1991, nr 1, ss. 42-51.
stwa ściennego w Gabinecie etrus kim i sypialni w Świątyni Diany. Opracowana została dokumentacja sygnalizacji p.włamaniowej i p.poża- rowej dla obiektów Arkadii. Wykona wcami prac byli PP PKZ, „E X B U D ", „Pate” i artyści konserwatorzy. Inwe stor - Muzeum Narodowe w War szawie Oddział w Nieborowie.
B ą k ó w (gm. Zduny) - kościół pa rafialny p.w. Nawiedzenia Najświę tszej Marii Panny z 1912 r., neogo tycki. W 1990 r. wymieniono znisz czone elementy więźby dachowej, całą więźbę zaimpregnowano. W y mieniono pokrycie dachowe z cera micznego na blachę miedzianą, w y konano rynny i rury spustowe. Pra ce wykonano systemem gospodar czym. Inwestor - parafia rzymsko katolicka i WKZ.
B ia ła R a w s k a (m.) - kościół pa rafialny p.w. Św. Wojciecha z XVI w., odbudowany po pożarze w XIX w. W 1991 r. na koszt parafii, sys temem gospodarczym wykonano opaskę odwadniającą, pomalowa no blachę pokrywającą kościół wraz z obróbkami blacharskimi. Wymieniono zawilgocone tynki wewnętrzne nawy do wysokości około 1 m, pomalowano wnętrze. B o lim ó w (gm.) - kościół p.w. Św. Trójcy z 1667 r., późnorenesanso- wy. W latach 1989-1990 na koszt parafii, systemem gospodarczym wymieniono zniszczone elementy więźby dachowej i całość zaimpre gnowano, zmieniono pokrycie da chowe z ceramicznego na blachę miedzianą, naprawiono elewację i pomalowano.
B rz e z in y (m.) - zespół klasztor ny oo. Reformatów z przełomu X V Il/XVI11 w., późnobarokowy. W latach 1990-1991 systemem gos podarczym wymieniono częściowo stolarkę okienną i w całości tynki zewnętrzne. Inwestor - klasztor oo. Reformatów i WKZ.
G rz m iąca (gm. Żabia Wola) - pa łac z połowy XIX w., zbudowany dla Juliana Sruweya. W 1991 r. wymieniono instalację wodno-ka nalizacyjną, częściowo urządzenia sanitarne oraz stropy pod łazienka mi i posadzki. Wykonawca - W ielo branżowe Biuro Projektowo-Kon strukcyjne „P R O K O N " w Warsza wie, inwestor - ZOZ w Warszawie. J e ż ó w (gm. Jeżów ) - kościół pa rafialny p.w. Św. Andrzeja z 1 poło w y XIV w., gotycki. W 1991 r. sys temem gospodarczym na koszt pa rafii wymieniono pokrycie dachowe (z dachówki i blachy) na blachę, zniszczone elementy więźby dacho wej, rynny i rury spustowe. Zaim pregnowano więźbę dachową i oczyszczono z gruzu i śmieci skle pienie.
K o z łó w B is k u p i (gm. Nowa S u cha) - kościół parafialny p.w. Naj świętszego Serca Jezusowego z XV w. przebudowany częściowo w XIX i XX w. W ramach prac remonto wych prowadzonych w latach 1990-1991 systemem gospodar czym dokonano wymiany dachów ki na blachę miedzianą na wieży kościoła, wymiany zniszczonych elementów więźby dachowej, schodów, podestów, wykonano impregnację więźby dachowej.
wieży i kościoła, częściowo prze- murowano ogrodzenie z kamienia narzutowego przy kościele, zabez pieczono przed korozją i pomalo wano stylowe ogrodzenie żeliwne. Inwestor - parafia rzymskokatolicka i WKZ.
M ie d n ie w ic e (gm. Wiskitki) - barokowy zespół dawnego kościoła i klasztoru z końca XVII i 1 połowy XVIII w.
W 1991 r. zakończono malowanie elewacji kościoła i klasztoru oraz rozpoczęto remont kapitalny kruż ganków na dziedzińcu kościelnym polegający na częściowym przemu- rowaniu ścian, wzmocnieniu fun damentów, założeniu instalacji, w y mienieniu tynków, częściowej w y mianie więźby dachowej. Prace wykonano systemem gospodar czym. Inwestor - klasztor oo. Fran ciszkanów i WKZ.
N ie b o ró w (gm.) - barokowy ze spół pałacowo-ogrodowy zbudo wany w latach 1690-1696 przez Tylmana z Gameren. Po zachodniej stronie park krajobrazowy z końca XVIII w. W latach 1990-1991 od nowiono ogrodzenie wokół pałacu oraz dokonano remontu wraz z ada
ptacją piwnicy pałacu na kawiarnię. Wykonawca - PKZ. Inwestor - M u zeum Narodowe w Warszawie Od dział w Nieborowie.
O s s o w ie c (gm. Żabia Wola) - dwór z XIX w. W ramach remontu kapitalnego prowadzonego w la tach 1990-1991 wykonano częś ciową wymianę zniszczonych stro pów ceramicznych w piwnicach, stropów z drewnianych na cerami czne nad parterem i piętrem, prze- murowano zniszczone fragmenty ścian konstrukcyjnych wraz z w y konaniem gzymsów, izolację pozio mą i pionową. Prace trwają. W yko nanie - systemem gospodarczym. Inwestor - właściciel i WKZ. R a d z ie jo w ic e (gm.) - zamek z początku X IX w., zbudowany w e dług projektu Jakuba Kubickiego dla Kazimierza Krasińskiego. W la tach 1990-1991 na koszt użytkow nika wykonano izolację fundamen tów, wymianę tynków zewnętrz nych wraz z pomalowaniem, częś ciową wymianę instalacji elektrycz nej, prace konserwacyjne instalacji centralnego ogrzewania, założono instalację p.pożarową. Wykonawca - firma Tomasza Olejniczaka.
Pałac z początku XIX w. zbudowa ny według projektu Jakuba Kubic kiego. W latach 1990-1991 doko nano naprawy elewacji i jej poma lowania, remont tarasu i pomiesz czeń drugiego piętra. Założono in stalację p.pożarową i p.włamanio- wą. Wykonawca - Firma Tomasza Olejniczaka. Inwestor - Dom Pracy Twórczej i Wypoczynku MKiS. S e ro k i (gm. Teresin) - pałac z przełomu XIX i XX w. W ramach remontu kapitalnego w 1990 i 1991 r. powiększono piwnice, wzmocnio no fundamenty pod całym pałacem, wymurowano nowe i wzmocniono stare ścianki działowe, wykonano izolację pionową i poziomą funda mentów, zrekonstruowano częścio wo zniszczone sklepienie, zamon towano instalacje centralnego ogrzewania, wodno-kanalizacyjną i elektryczną. Przeprowadzone zo stały prace sanitarno-pielęgnacyjne w parku oraz oczyszczenie stawów. Prace wykonywali kwalifikowani rzemieślnicy. Inwestor - użytkow nik i WKZ.
S k ie r n ie w ic e (m.) - dawna ku chnia pałacowa z XVIII w. przebu dowana w XIX w. na oranżerię
we-1. Skierniewice, dawna kuchnia pałacowa z XVI// w., przebudowana na oranżerię wed/ид projektu /рро/ito Monighettiego w końcu X /X w., stan po konserwacji
dług projektu Monighettiego w sty lu neorenesansowym. W latach 1990-1991 dokonano wymiany in stalacji elektrycznej, tynków ze wnętrznych. Prace wykonywali rze mieślnicy na koszt użytkownika. S o k u le (gm. Wiskitki) - dwór zbu dowany w XVIII w. W ramach re montu kapitalnego wraz z adapta cją prowadzonego w latach 1988 -1991 wykonano izolację pionową, opaskę odwadniającą, nowe tynki zewnętrzne i wewnętrzne, ścianki działowe, stropy Kleina w miejsce stropów drewnianych, nową więź- bę dachową i pokrycie dachowe, nowe legary i posadzki, stolarkę okienną i drzwiową, schody wejś ciowe, przemurowano kominy, pie ce. Wymieniono instalację elektry czną i wodno-kanalizacyjną. Prace wykonano systemem gospodar czym. Inwestor - właściciel prywat ny i WKZ.
S ta ra R a w a (gm. Kawęczyn No wy) - kościół parafialny p.w. św. św. Szymona i Tadeusza Judy, dre
wniany z 1 połowy XVIII w. W 1991 r. na koszt parafii, syste mem gospodarczym dokonano w y miany rynien i rur spustowych przy kościele i dzwonnicy, zabezpieczo no przed korozją blachę na kościele i dzwonnicy.
S z y m a n ó w (gm. Teresin) - koś ciół parafialny p.w. Wniebowzięcia N M P z XVII w., przebudowany w końcu XIX w.
W 1991 r. na koszt parafii systemem gospodarczym wymieniono znisz czone elementy więźby dachowej wież, więźbę poddano impregnacji, wymieniono pokrycie dachowe wież na blachę miedzianą, tynki ze wnętrzne wież i elewacji frontowej. Prace trwają.
W a le w ic e (gm. Bielawy) - klasy- cystyczny pałac z XVIII w. W trakcie kontynuowanych prac w latach 1990-1991 poddano zabiegom konserwatorskim klatkę schodową, piece kaflowe, sztukaterię na ścia nach i sufitach. Wykonawca - rze mieślnicy, sztukatorzy. Inwestor
- Państwowa Stadnina Koni w Wa- lewicach.
W o la S z y d ło w ie c k a (gm. Boli mów) - dwór zbudowany w końcu XIX w. W ramach rozpoczętego w 1991 r. remontu kapitalnego wraz z adaptacją skuto tynki w e wnętrzne, przemurowano i wzmoc niono nadproża okienne i drzwio we, założono strop nad pierwszą kondygnacją. Wykonanie - syste mem gospodarczym. Inwestor - właściciel Włodzimierz Binder. Ż elaz n a ( gm. Skierniewice) - ko ściół parafialny p.w. Wszystkich Świętych z 2 połowy XVIII w. W trakcie remontu kapitalnego pro wadzonego w latach 1989-1991 wymieniono posadzki z drewnia nych na marmurowe, pomalowano wnętrze, wymieniono pokrycie da chowe z blachy ocynkowanej na miedzianą, zniszczone elementy więźby dachowej, wzmocniono więźbę dodatkową konstrukcją, stalową, a konstrukcję kościoła wieńcami żelbetowymi, ściany ze
wnętrzne przed pękaniem zabezpie czono drutem zbrojeniowym. Uzu pełniono tynki zewnętrzne i poma lowano elewację. Pracę wykonano systemem gospodarczym. Inwestor - parafia rzymskokatolicka i WKZ. Ż y ra rd ó w (m.) - kamienica, pl. Wolności (ob. przedszkole) zbudo wana w 1882 r., częściowo przebu dowana w latach trzydziestych XX w. na rzucie krzyża, z nie tyn kowanymi elewacjami, profilowa nymi gzymsami, bogato obramiona półkoliście zamkniętymi oknami. W ramach zakończonego w 1991 r. remontu kapitalnego wymieniono zniszczone elementy więźby dacho wej, pokrycie dachowe z papy na blachę ocynkowaną, obróbki bla charskie, rynny i rury spustowe, stropy nad parterem, tynki wewnęt rzne, posadzki, instalację wodno -kanalizacyjną, centralnego ogrze wania, elektryczną.
Częściowo wymieniono i napra wiono stolarkę okienną i drzwiową. Wykonano nową balustradę i częś ciowe licowanie murów cegłą klin kierową. Wykonawca - Zakład Bu dowlany „Artbud". Inwestor - Za kłady Przemysłu Lniarskiego w Ży rardowie i Urząd Miasta.
Kamienice - wille, ul. Z M W nr 2, 4, 8, 10 zbudowane w końcu X IX w. dla wyższych urzędników fabrycz nych. W 1991 r. na koszt Urzędu Miasta dokonano napraw pokrycia dachowego, wymiany obróbek blacharskich, rynien i rur spusto wych.
Pałac - dawna willa Dietricha zbu dowana w osiemdziesiątych latach XIX w. w tzw. stylu kostiumu fran cuskiego. W trakcie remontu w y mieniono tynki zewnętrzne z za chowaniem detali architektonicz nych i całość pomalowano, wyko nano nowe rynny, rury spustowe i obróbki blacharskie, częściowo wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, poddano konserwacji żeliwne galeryjki, kraty okienne i drzwiowe, kamienne detale archi tektoniczne. Prace wykonano w la tach 1988-1990 przez firmę Toma sza Olejniczaka z Łodzi. Inwestor - Muzeum Okręgowe w Żyrardo wie.
Z A B Y T K I R U C H O M E RZEŹBA B o lim ó w (gm.) - ołtarz główny, wczesnobarokowy z XVII w., p.w. Św . Anny Samotrzeć z kościoła Św. Anny, nieznanego autora, zbudo wany z drewna, polichromowany, złocony z obrazem olejnym na płót nie Św. A n n y Samotrzeć. Więk szość elementów drewnianego oł tarza uległo działaniom biologicz nym. Całkowitemu rozkładowi uległ klej stolarski, co spowodowało roz luźnienie stolarskich złączy, obluzo wanie spróchniałych kołków. Posu niętej destrukcji uległa głównie gó rna i dolna partia ołtarza. Figura
M ichała A rchanioła pozbawiona le
wej dłoni, prawego skrzydła i w łó czni. Całość spróchniała, destrukcja odwrocia dwóch bocznych anio łów, płaskorzeźba w zwieńczeniu
Adoracja Dzieciątka przełamana i pozbawiona wielu detali snycers kich, odwrocie spróchniałe, uszaki przełamane z wieloma ubytkami i spróchniałą częścią dolną, figura nieokreślonego świętego z brakiem dłoni i włóczni, ze spróchniałą pod stawą i odwrociem, figura Św. R o
cha pozbawiona lewej dłoni i w łó
czni ze spróchniałą podstawą, gzy msy z wieloma ubytkami, spróch niałe, podstawy pod uszaki spróch niałe, dekoracyjne listwy górne roz- spojone i spróchniałe z ubytkami dekoracji rzeźbiarskiej; belkowanie ołtarza spróchniałe z wieloma ubyt kami podtrzymywane wtórnymi gwoździami; figura Biskupa z bra kiem lewej dłoni i pastorału a pod stawa pod nią spróchniała; figura
Św. Wawrzyńca spróchniała z prze
łamaną lewą dłonią, podstawa pod figurę i zaplecze spróchniałe; bocz ne elementy flankujące obraz cent ralny z wnękami na figury w dużym stopniu spróchniały z mechanicz nymi uszkodzeniami; dwie figury wnęk ołtarzowych mają uszkodze nie biologiczne, popękane podsta wy, poluzowane dłonie, uszaki cen tralnej części ołtarza przełamane, ubytki w dekoracji rzeźbiarskiej, od wrocie w wielu odcinkach spróch niałe, spróchniała rama obrazu cen tralnego, podobnie podstawa ołta rza. Zaprawa kredowo-klejowa na wszystkich elementach ołtarza przetarta, wykruszona do podłoża, lokalne pęcherze. Oryginalny ma
larsko-pozłotniczy wystrój pokryty dwoma wielowarstwowymi opra cowaniami wtórnymi. Obraz Św.
Anna Samotrzeć pozbawiony kra-
jek, dwukrotnie przemalowany, 0 zmienionej kompozycji kolorysty cznej i formalnej, pokryty grubą warstwą pożółkłego olejno-żywicz- nego lakieru, przymocowany do drewnianego podłoża wieloma gwoździami. Płócienne podobrazie kruche, powierzchnia odwrocia za brudzona z zanieczyszczeniami tkwiącymi w fakturze, w dolnych partiach odwrocia ślady pleśni 1 grzybów, płótno na obrzeżach uszkodzone z otworami po gwoź dziach, zaprawa słabo przylega do podłoża, w dolnych partiach obrazu znacznie spękana i wykruszona. Konserwację ołtarza wykonano w latach 1988-1991 w oparciu o całkowity demontaż, zarejestro wanie fotograficzne stanu zacho wania poszczególnych elementów oraz ich charakterystyczne rodzaje uszkodzeń. Spęcherzenia i ruchome fragmenty warstw wstępnie pod klejono emulsją polioctanowinylo- wą (5% roztwór wodny). Ruchome detale i fragmenty odspojono, a miejsca spojeń oczyszczono me chaniczne z brudu i .resztek kleju glutynowego. Drewno odwrocia oczyszczono mechanicznie z po- biał, zacieków i farb. Do dezynfekcji odwrocia użyto Antox w toluenie 20%. od strony lica roztworu 4- -chloro-m-crezol w alkoholu mety lowym. Drewno impregnowano Paraloidem B-72 w toluenie 15%. odspojone, poluźnione oraz pęknię te detale sklejono żywicą epoksy dową Ep5+10% Z1 z dodatkiem pyłu trocinowego przy użyciu dre wnianych kołków o różnych prze krojach.
Zagrożone przed ponownym pęk nięciem miejsce wzmocniono na klejając żywicę Ep5 od strony od wrocia cienkie deszczułki. Spróch niałe fragmenty usuwano zastępu jąc je nowym drewnem lub masą epoksydowo-trocinową. Spróch niałe elementy konstrukcyjne zastą piono nowymi. Uzupełnienia, fleki, elementy konstrukcji i rekonstrukcji wykonano z drewna sosnowego, li powego, olchowego wysezonowa- nego i zdezynfekowanego anto- xem. Spróchniałą podstawę figury
M ichała Archanioła uzupełniono
nowym drewnem, lewą dłoń od tworzono, uzupełniono lewe skrzy dło, wzmocniono odwrocie nowym drewnem, prawe zrekonstruowano, figura otrzymała włócznię oraz miecz; odtworzono brakujące skrzydła dwu aniołów; figura Św.
Rocha otrzymała nową włócznię,
wymieniono spróchniałą ramę płas korzeźby A d ora cji Dzieciątka,
a w kompozycji dorobiono skrzyd ło, lewą dłoń i lewą nogę anioła górnego, odtworzono skrzydło le wego dolnego anioła wraz z koro ną, przełamane uszaki wzmocniono od strony odwrocia, zrekonstruo wano brakującą wić; gzyms ołtarzo wy częściowo uzupełniono, częś ciowo wymieniono na nowy, wszy stkie detale dekoracjił snycerskiej odspojono, prawidłowo sklejono, uzupełniono brakujące elementy i osadzono przy pomocy drewnia nych kołków bukowych. Zrekon struowano lewą dłoń i pastorał przy figurze Biskupa; figura Św. W aw
rzyńca otrzymała nową podstawę,
ruszt; część spróchniałej ramy uzu pełniono nowym drewnem. Podob ne zabiegi zastosowano przy pozo stałych elementach ołtarza - kolum nach i kapitelach, uszakach i rzeź bach.
Od strony odwrocia ołtarza spróch niałą konstrukcję wspierającą z od- pornicami zastąpiono nową z drew na dębowego. Stabilizację w pionie utrzymują 4 boczne grubościenne żelazne, ocynkowane rury usytuo wane w dwu kondygnacjach. Olejne przemalowanie obu reno wacji usuwano chemicznie i me chanicznie kolejno partiami. Zmiękczono je mieszankami rozpu szczalników: toluenem, alkoholem metylowym, dwumetyloformowi- dem i pastą zmywającą Skansol. Zmiękczoną i zneutralizowaną terpentyną warstwę usuwano me chanicznie. Odsłonięte złocenia odtłuszczono acetonem, a zabiele nia usunięto miękiszem chleba. Po zwilżeniu wodą z alkoholem etylowym 1:3 i po wyschnięciu agatowano do wybłyszczenia. Wszystkie ubytki gruntów pod opracowanie malarskie, złoce nia i srebrzenia uzupełniano zaprawą kredowo-klejową, którą przed użyciem zabezpieczono
środkiem toksycznym 4-chloro- -m-crezol w alkoholu etylowym 0,05%.
Uzupełnienia gruntów pod złocenia pokryto cienką warstwą czerwone go lub żółtego pulmentu w paście firmy Selhemin RFN z dodatkiem 5% alkoholu poliwenylowego, który wyagatowano jako końcową warst wę. Nowe grunty pod srebro po kryto pulmentem czerwonym zgod nie z techniką oryginalnych sreb rzeń i zamierzoną rekonstrukcją sa mego metalu Ag. Uzupełnienia i re konstrukcje srebrzeń wykonano srebrem w proszku Ag z wypolero waniem agatem i zabezpieczeniem werniksem Talens. Rekonstrukcje laserunków na srebrze - farbami olejnymi z lakierem damarowym w terpentynie kropką i plamą. Punk towanie wykonano w technice olejnej z palety odsączając farby z nadmiarem spoiwa - plamą. W karnacjach zaś plamą i kropką, następnie pokryto cienką warstwą damarowego lakieru w terpentynie. Montaż ołtarza przeprowadzono przy użyciu drewnianych kołków, śrub mosiężnych i żelaznych, listew aluminiowych, żelaznych, uchwy tów i listew pomocniczych zakłada nych od strony odwrocia.
Obraz Św. A n n y Samotrzeć - lico oczyszczono z kurzu i pajęczyn, ru chome fragmenty gruntów z poli chromią podklejono emulsją poli- octanowinylową 5%, wprowadza jąc uprzednio wodny roztwór alko holu etylowego 1:1. Powierzchnię lica zabezpieczono warstwą folii es- trofol z masą woskowo-żywiczną: Damara, kalafonia, wosk pszczeli 1:2:9 z dodatkiem terpentyny w e neckiej. Odwrocie oczyszczono me chanicznie z łat płóciennych i zde zynfekowano preparatem 4-chloro- -m-crezol w alkoholu metylowym 0.05% przez spryskiwanie powierz chni. Obraz zdublowano płótnem lnianym. Olejne przemalowania usuwano przy pomocy kompozycji rozpuszczalników oraz pastą Skan sol. Ubytki płótna uzupełniono łata mi z płótna lnianego uprzednio za gruntowanego zaprawą kredowo- -klejową na gorąco przy użyciu ma sy dublerowej. Uzupełnienia grun tów wykonano zaprawą kredowo- -klejową nakładaną pędzlem w kil ku kolejnych warstwach. Białe uzu
pełnienia gruntu podbarwiono ugrowo-brązową temperą Telensi, lico zabezpieczono werniksem To- len. Obraz otrzymał krosna klinowa ne. Wykonawca - mgr Zenon Lizun. Inwestor W KZ w Skierniewicach. C h ru ś lin (gm. Bielawy) - chrzcie lnica w kościele parafialnym p.w. Św. Michała z 1 połowy XVII w., nieznanego autora, z piaskowca drobnoziarnistego o zabarwieniu żółtym (prawdopodobnie szydło- wiecki) w stylu późnego renesansu. Umieszczona na prostokątnym co kole z płycinami, na frontowej znaj duje się napis - cytat z Ewangelii Św. Jana. Na dwóch bocznych pły- cinach: z lewej strony napisu - herb
„J u n o s z a ” , z prawej „ B e li n a ” . Trzon o kształcie dzbankowatym zakończony trójdzielnym gzymsem - wałkiem. Misa gładka, półkolista, zakończona szerokim, wywiniętym brzegiem. Pokrywa z blachy brązo wej, puklowana, z gzymsem założo nym na brzeg misy. Pod pokrywą w misie umieszczone drewniane naczynie na wodę święconą, nakry te brązową pokrywą. Trzon chrzcie lnicy bardzo spękany od pracujące go w nim sztybra pod ciężarem mi sy. Rozległe i liczne ubytki w naroż nikach podstawy i na misie. Kamień pochlapany w wielu miejscach róż nymi rodzajami farb. Niektóre uby tki uzupełnione bardzo silną zapra wą cementową. Nieliczne ślady nieoryginalnych polichromii na kar tuszach herbowych, nieostre kon tury przedstawień i gzymsów i brak śladów polichromii. W toku prac konserwatorskich w sierpniu 1990 r. zdemontowano pokrywę chrzciel nicy i misę. Po wstępnym oczysz czeniu i usunięciu starego kitu ce mentowego z pęknięcia poprzecz nego trzonu, oczyszczono obie po wierzchnie i sklejono trzon klejem Akepox dwukomponentową żywi cą epoksydową firmy „Akem i" o dużej wytrzymałości i odporności na starzenie. Czyszczenie kamienia odbywało się w sposób następują cy: po zabezpieczeniu tymczaso wym bibułką japońską miejsc ze śladami polichromii, zmywano go wielokrotnie wodą z dodatkiem płynu FF i spłukiwano czystą wodą. Plamy po produktach korozji brązu wywabiano okładami z wody utle
3. Chruślin (gm. Bielawy), chrzcielnica w kościele parafialnym p.w. Św. Michała z 1 połow y XVII w., stan po konserwacji
nionej 10%. Ubytki kamienia uzu pełniano sztucznym kamieniem (1 część wapna starego, 1 część M i nerosa, kruszywo piaskowcowe) układając warstwowo. Usunięto mechanicznie produkty korozji z metalowej obręczy na trzonie i za bezpieczono je przed korozją Cor- taninem. Podobnie postąpiono z bolcem. Po upływie dwóch tygo dni od założenia kitów przystąpiono do ich szlifowania kamieniami szli fierskimi pod wodą. Po dosuszeniu kamienie zaimpregnowano środ kiem wzmacniająco-hydrofobizują- cym „Wacker H". Przepolerowano pokrywę z brązu pastą polerską, a jej powierzchnię pokryto zabez
pieczającą warstwą mieszaniny w o skowej (wosk pszczeli i mikrokrys taliczny, domaze 1:1:1 w terpenty nie). Ujednolicenia kolorystyczne go kitów dokonano punktując pig mentami ziemnymi. Ze względu na zachowanie resztek polichromii obu herbów bezpośrednio na kamieniu, a nie na warstwie gruntu, resztki gruntu zachowane są tylko ślado- wo w zagłębieniach i brak na nich śladów farby, przy kolorystyce her bu „ Ju no sza " kierowano się odna lezionymi drobinami czerwieni dla tła pozostawiając istniejącą zieleń chromową na „murawie". Przy her bie „ B e lin a " zastosowano złocenie podków, rękojeści miecza oraz
w obu herbach ich krawędzi. Poli chromowania tarcz herbowych do konano suchymi pigmentami na bazie spoiwa akrylowego Lascaux. Złoto w płatkach kładziono na mik- stion 1-godzinny Lefranc-Bourjois i po wyschnięciu przetarto agatem. Chrzcielnicę ustawiono na specjal nym podkładzie ze sznura konop nego. Między trzon a misę chrzciel nicy podłożono płytkę blachy oło wianej stabilizującą misę wobec trzonu i chroniącą przed pękaniem. Misę zamontowano na sucho na bolcu. Metalową opaskę na gzym sie trzonu pomalowano po zabez pieczeniu Cortaminem farbą olejną czarną z dodatkiem grafitu. Zamon
396
towano pokrywę i umieszczono w niej naczynie na wodę święconą. Wykonawcy - mgr Elżbieta Walter i mgr Jerzy Kowalski. Inwestor - W KZ w Skierniewicach.
R a d z ie jo w ic e (gm.)
- rzeźba ogrodowa przedstawiająca postać Wenus, nieznanego autora z połowy XVIII w., z piaskowca, w parku przy pałacu. Oderwana le wa dłoń postaci Wenus oraz palce, ciemnożółty kolor kitów, trwałe przebarwienie przypowierzchnio wej warstwy kamienia w postaci ciemnobrązowych strug oraz różnej wielkości złuszczenia, ściemniałe, a miejscowo nawet sczerniałe, utwardzone warstwy patyny, skupi ska porostów i mikroflory, drobne ubytki mechaniczne, niewielka obecność soli.
Podczas prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1990 r. usu nięto osłabione wtórne uzupełnie nia, doczyszczono powierzchnię kamienia 3% i 5% roztworem wod nym kwasu HF, usunięto pozosta łości żywicy epoksydowej okładami z toluenu i metanolu, zniszczono mikroflorę 1% roztworem wodnym p-chloro-m-krezolu, sklejono ele menty dłoni żywicą epoksydową Areldit. Hydrofobizację przeprowa dzono przy zastosowaniu 1,5% roz tworu krzemoorganicznego kauczu ku silikonowego Blastosil B-41 w benzynie lakowej, ubytki uzupeł niono kitami z kleju silikonowego Adhesil K-1 plus kruszywo szklars kie, scalenie kolorystyczne pigmen tami mineralnymi. Wykonawca - mgr Konrad Grabowski przy współpracy Krzysztofa Makucha. In westor - Dom Pracy Twórczej i W y poczynku MKiS w Radziejowicach. R a w a M a z o w ie c k a (m.) -cm en tarz wielowyznaniowy, ul. Toma szowska.
Pomnik nagrobny rodziny Starża- Majewskich z lat 1883-1885, nie znanego autora, z piaskowca z ele mentami architektury granitowej, ściągi i kotwy stalowe. Kamienna forma rzeźbiarska osadzona jest na wysokiej podmurówce z głazów granitowych, od frontu, pomnik po przedzają dwie kamienne kolumny opracowane w uproszczonym po rządku doryckim. Cokół pomnika
stanowią spoczywające na podmu rówce i otaczające go wokół trzy kamienne stopnie. Powyżej osa dzony jest prostopadłościenny blok kamienia, na którego ścianach znaj dują się płasko rzeźbione symbole: od frontu i od tyłu odwrócone i skrzyżowane płaczące pochodnie 0 wielkościennych drzewcach oplecione wąską wstęgą zawiązaną pośrodku w kokardę, po bokach pomnika przeplecione wstęgą wieńce laurowe. Powyżej oddzielo ny esownicowo profilowanym fry zem z płasko rzeźbionymi motywa mi stylizowanej palmety i liści akan- tu. W narożach znajduje się kolejny, prostopadłościenny, nieco węższy 1 wyższy od poprzedniego blok ka mienny, na którego bocznych ścia nach znajdują się prostokątne tab lice inskrypcyjne o półkoliście w y ciętych narożach. W polach tablic inskrypcje odkuwane liternictwem w typie antykwy. Od góry blok ka mienny z tablicami otacza wokoło esownicowo profilowany fryz zło żony ze stylizowanych liści akantu ujętych gładkimi listwami. Ponad fryzem spoczywa wysunięty przed lico profilowany gzyms w formie złożonej z półkolistych blend i płas ko rzeźbionych akroterionów w na rożach. W polach blend płaskorzeź bione symbole: z lewej i prawej strony pomnika klepsydra na tle skrzydeł anioła śmierci, a z tyłu tru pia czaszka ponad skrzyżowanymi piszczelami. Na płaszczyźnie blendy od strony frontowej pomnika herb rodziny Starża-Majewskich. W polu tarczy polskiej, na tle czerwonej ba rwy skierowana w lewo sylwetka konia idącego stępa. Nad tarczą hełm z otwartą ażurową przyłbicą zwieńczoną od góry koroną szla checką i klejnotem - ukośnie w bi tym toporem. Ponad attykowym gzymsem osadzony jest na prosto kątnym cokole trapezoidalny obe lisk z piramidalnie zakończonym szczytem. Na ścianie frontowej obelisku umieszczony centralnie, prosty, łaciński krzyż.
Podmurówka w złym stanie. Żelaz ne ściągi skorodowane. W szczeli nach między głazami zieleń łodygo wa, zawilgocenie całego obiektu na skutek sztucznie podniesionego poziomu gruntu w otoczeniu. Kolu mny kamienne przed pomnikiem
w dużej części przykryte ziemią z ubytkami pochodzenia mechani cznego. Powierzchnia rzeźby po kryta czarno-szarymi nawarstwie niami, ślady uzupełnień gipsowych i kitów z szarego cementu, strefy rozwarstwienia się kamienia wzdłuż warstw sedymentacyjnych, bloki kamienne silnie spękane.
W toku prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1991 r. od słonięto fundamenty pomnika i w y lano wokoło zbrojoną opaskę, w y konano wylewki pod kolumny, fu gowano głazy granitowe zaprawą cementowo-wapienną i hydrofobi- zowano je preparatem Ahydrosil 2.. Pomnik nagrobny oczyszczono me chanicznie z brudu i usunięto wtór ne uzupełnienia, usunięto korozję z elementów metalowych. Piasko wiec doczyszczono przy użyciu 3% wodnego roztworu HF i wody pod ciśnieniem oraz mechanicznie przy użyciu skalpela, tarczy i papieru ściernego. Odsalanie wykonano metodą ciągłego przepływu wody, mikroorganizmy zniszczono roz tworem mieszaniny. Elementy me talowe zabezpieczono taniną i roz tworem Paraloidu В -72 z sadzą. Uzupełnienie ubytków formy rzeź biarskiej dokonano tworzywem z wapna-kruszywa szklarskiego - 15% dodatku białego cementu. Obiekt wzmocniono i hydrofobizo- wano preparatem krzemowo-orga- nicznym Ahydrosil Z. Lokalnie zało żono uzupełnienia ze spoiw krze- mowoorganicznych oraz kitów epoksydowych (Ep-5 + Z - 1 ). Ka pitele kolumn przed pomnikiem za bezpieczono od góry obróbkami z blachy miedzianej, kolumny osa dzono w podmurówkach na meta lowe bolce i kity epoksydowe izo lujące je od podłoża blachą ołowia ną. Uzupełnienie formy rzeźbiarskiej patynowano suchymi pigmentami ze spoiwem akrylowym - roztwór Paraloid B-72 w toluenie. Wykona w cy - mgr Jerzy Jakub Kunicki- -Goldfinger i mgr Konrad Grabow ski. Inwestor - Urząd Miasta w Ra wie Mazowieckiej.
Pomnik nagrobny rodziny Reyten- -Jabłońskich z około 1840 r. nie znanego autora, z piaskowca, w ty pie architektonicznym. Cokół u do łu w formie prostokątnej plinty, po
wyżej wydłużony o esownicowym profilu, zakończony od góry półwa- łkową listwą. Na cokole osadzony prostopadłościenny trzon, w które go ścianach znajdują się ostrołuko- wo zamknięte wnęki ujęte gładkimi profilowanymi uskokowo listwami. Powyżej gzyms ze stażowanymi i gierowanymi na osiach i w naro żach krawędziami. Na nim zwężają ca się ku górze czterościenna, lekko wklęsła sterczyna żakończona pół- wałkową opaską z motywem pal mety. W trzech płycinach rytowane kursywą i antykwą inskrypcje. Ka mień silnie zabrudzony i porośnięty koloniami mikroflory, wykwity soli, w narożach profilu powłoki kazei nowe, zanieczyszczenie mechanicz
ne w profilowanych obramieniach i gzymsach, liternictwo, brak górnej części palmety wieńczącej pomnik. W trakcie prac konserwatorskich prowadzonych w 1990 r. oczysz czono kamień mechanicznie przy użyciu szczotek, skalpeli i noży sze wskich, a powłoki kazeinowe roz luźniono okładami ligniny nasączo nymi DMF. Doczyszczono 5% w o dnym roztworem kwasu HF spłuka nym następnie wodą i przesmaro- wanym 1% wodnym roztworem p- -chloro-m-krezolu. Do kamienia wprowadzono przy użyciu gruszek lekarskich 10% roztwór krzemoor- ganicznej żywicy silikonowej Ahy- drosil Z w benzynie lakowej. Uzu pełnienie i kity zabezpieczające za
łożono tworzywem z kruszywa szklarskiego i kleju silikonowego Adhesil K-1 w proporcji 4:1. W yko nawca - mgr Konrad Grabowski. Inwestor - Towarzystwo Przyjaciół Rawy Mazowieckiej.
Płyta nagrobna Małgorzaty Kwiat kowskiej z 1848 r. nieznanego au tora, z piaskowca. Płyta w formie stojącego prostokąta, z szerokim obramieniem o wklęsło-wypukłym uskokowym profilu. W górnej partii wewnętrznego pola płyty płasko rzeźbiona klepsydra o oktagonalnej podstawie i tralkowych słupkach. Na niej dwa antytetycznie ułożone anielskie skrzydła oraz skrzyżowane motywy: płonąca pochodnia i kosa.
4. Cmentarz w Rawie Mazowieckiej, ul. Tomaszowska. Pomnik 5.Cmentarz w Rawie Mazowieckiej, ul. Tomaszowska. Pomnik nagrobny rodziny Starża-Majewskich z lat 1883-1885, stan po nagrobny Józefy Snarskiej z około 1850 r., stan po konserwacji konserwacji
Z obu stron ryte litery S.P. , poniżej rytowana antykwą, gotykiem i kur sywą inskrypcja. Na całej powierz chni płyty nagrobnej drobne ubytki materiału kamiennego spowodo wane czynnikami atmosferycznymi, obszerne skupiny zielonych mikro organizmów i porostów. W górnej listwie profilowanego obramienia płyty wtórne uzupełnienie ubytku kamienia z białego cementu. Pod czas prac konserwatorskich prze prowadzonych w 1988 r. usunięto nawarstwienia i brud oraz wtórne uzupełnienia cementowe metodą mechaniczną oraz chemiczną przy zastosowaniu wodnego roztworu kwasu HF, a następnie spłukano wodą. Drobnoustroje zlikwidowano wodnym roztworem p-chloro-m- -krezolu. Po dokonaniu procesu odsalania uzupełniono ubytki za prawą wapienną, a jako wypełniacz służyło kruszywo piaskowca w róż nych frakcjach.
Zabieg hydrofobizacji płaskorzeźby przeprowadzono przy użyciu roz tworu żywicy silikonowej Ahydrosil Z w benzynie lakowej.
Wykonawcy - mgr Piotr Niemcewicz, mgr Konrad Grabow ski, mgr Jerzy Jakub Kunicki-Gold- finger. Inwestor - Towarzystwo
Przyjaciół Rawy Mazowieckiej. Pomnik nagrobny Władysława W o lskiego z 2 połowy XIX w., niezna nego autora, z piaskowca. Składa się z dwóch elementów: prostopad- łościennej plinty i pokrytego inskry pcjami ostrosłupa połączonych za prawą wapienno-piaskową. Po mnik nadmiernie zawilgocony, po rośnięty mikroorganizmami, odła many fragment plinty, ubytki formy rzeźbiarskiej.
Podczas prac konserwatorskich prowadzonych na przełomie 1989 -1990 oczyszczono nagrobek me chanicznie i chemicznie w sposób identyczny, jak przy płycie nagrob nej powyżej. Scalenia odłamanego fragmentu z zasadniczą częścią plinty nagrobka dokonano przy za stosowaniu stalowych, nierdzew nych dwóch bolców i żywicy EP-5 z utwardzaczem TĘCZA Z-1. Miejs cowo żywicę epoksydową zagęsz czono krzemionką koloidalną. Hyd- rofobizację i wzmocnienie struktu ralne rzeźby wykonano 10% roz
tworem żywicy silikonowej Ahyd rosil Z w benzynie lakowej. Ubytki na powierzchni formy rzeźbiarskiej uzupełniono kitami z silikonowego spoiwa Adhesil K-1 z wypełnia czem - krzemionkowym piaskiem szklarskim w proporcji 1:4. W yko nawca - mgr Konrad Grabowski poprzez P.P. Sztuka Polska O/War szawa.
Płyta nagrobna Anieli i Józefa Or kiszów z początku XX w., nieznane go autora, z piaskowca. Płyta na grobna w formie stojącego prosto kąta z wyodrębnioną prostokątną tablicą epitafijną na wierzchu. Tab lica z wklęsłymi narożami u dołu, w których płasko rzeźbione cztero listne rozety. Ponad tablicą na jej osi środkowej łaciński krzyż o pros tokątnych ramionach. Na tablicy ry towana inskrypcja. Powierzchnia kamienna silnie zawilgocona, za brudzona, omszała. Na krawędziach płyty, tablicy epitafijnej, ramionach krzyża widoczne ubytki, niektóre uzupełnione wtórnie zaprawą z bia łego cementu. W toku prac konser watorskich prowadzonych w 1988 r. oczyszczono brud i wtórne uzupeł nienia metodą mechaniczną i che miczną. Po odsoleniu kamienia przeprowadzono hydrofobizację rzeźb preparatem silikonowym. W y konawca - mgr Piotr Niemcewicz, mgr Konrad Grabowski, mgr Jerzy Jakub Kunicki-Goldfinger. Inwes tor - Towarzystwo Przyjaciół Rawy
Mazowieckiej.
Płyta nagrobna Fryderyki Eleonory Jankowskiej, nieznanego autora z 1821 r., z piaskowca. Płyta w for mie stojącego prostokąta otoczone go szeroką bordiurą z ornamentu cekinowego oraz motywów palme ty w narożach. Wewnętrzne pole płyty w całości wypełnione rytą w typie kursywy inskrypcją. Na ca łej powierzchni płyty liczne ubytki spowodowane czynnikami atmo sferycznymi, w dolnym narożniku ubytek kamiennej formy z płasko rzeźbionym ornamentem cekino wym, obszerne skupiny zielonych mikroorganizmów i^porostów. Stru ktura kamienna zawilgocona i osła biona. Podczas prac konserwators kich prowadzonych w 1988 r. usu nięto z płyty nawarstwienia i brud
metodą mechaniczną i chemiczną. Po odsoleniu obiektu piaskowcowy flek połączono z płytą na nierdzew ne bolce i żywicą epoksydową Epi - dien-5, ubytki na powierzchni płyty uzupełniono zaprawą wapienną z wypełniaczem kruszywa piaskow cowego w różnych frakcjach. Na stępnie przeprowadzono hydrofobi zację. Wykonawcy - mgr Piotr Nie mcewicz, mgr Konrad Grabowski, mgr Jerzy Jakub Kunicki-Goldfin ger.
Pomnik nagrobny nieznany wyko nany przez H. Pfitznera z Łodzi około 1900 r., z piaskowca. Pomnik w formie wyniosłego, od góry ścię tego pnia drzewa osadzony na pro- stopadłościennym cokole o wierz chniej ścianie gładkiej i ścianach bocznych stylizowanych na natura lnie zwietrzałą skałę. Na powierz chni pnia rzeźbione bruzdy kory, sęki z odrostami dębowych liści i żołędzi oraz wijący się bluszcz. W górnej partii pnia łaciński krzyż o prostokątnych ramionach. Po mnik ze śladami silnego ściemnie nia i sinic mikroflory i mchów, za prawy cementowej. Podczas prac konserwatorskich przeprowadzo nych w 1990 r. oczyszczono po mnik 5% roztworem wodnym HF, zniszczono mikroflorę wodnym roz tworem p-chloro-m-krezolem, w y konano hydrofobizację 10% roz tworem Ahydrosil Z w benzynie la kowej. Wykonawcy - mgr Konrad Grabowski przy współpracy z Krzy sztofem Makuchem. Inw estor-To warzystwo Przyjaciół Rawy Mazo wieckiej.
Pomnik nagrobny Edwarda Frydry- chsa nieznanego autora, z około 1900 r., z piaskowca. Pomnik na grobny, którego forma stanowi sty lizację na ułożony z polnych nie obrobionych głazów kopczyk, spo czywający na gładkiej prostokątnej płycie trapezoidalnym przekroju. Pośród głazów usytuowany łaciński krzyż. Na jednym z głazów przyciś nięty ramieniem krzyża wieniec z polnych kwiatów, na innych ryto- wane inskrypcje. Nagrobek zawil gocony z koloniami mikroflory, grzybów, pleśni, mchu, widoczne ubytki. Podczas prac konserwators kich przeprowadzonych w 1990 r.
oczyszczono pomnik metodą che miczną, następnie odsolono i nasą czono 10% roztworem krzemoorga- nicznej żywicy silikonowej w ben zynie lakowej oraz poddano proce sowi hydrofobizacji. Odłamany fra gment krzyża scalono przy użyciu stalowego nierdzewnego bolca, a dwie płaszczyzny kamienia w miejscu przłamania przesmaro- wano klejem epoksydowym. Pozo stałe ubytki uzupełniono kitem. Wykonawca - mgr Konrad Grabo wski. Inwestor - Towarzystwo Przyjaciół Rawy Mazowieckiej. Pomnik nagrobny Marii Kosińskiej, nieznanego autora z 1860 r., z pias kowca i wapienia. Cokół prostopa- dłościenny, dwustopniowy z szero ką opaską u dołu. Na frontowej ścianie inskrypcje. Na cokole i spo czywającej na nim poduszce z frę dzlami w narożach znajduje się rze źba figuralna przedstawiająca klę czącą na lewej nodze postać małej dziewczynki ze złożonymi do mod litwy rękoma. Portretowana o sze rokiej owalnej twarzy ze wzrokiem skierowanym ku górze i zapleciony mi w francuskie loki włosami, odziana w sięgającą stóp, przewią zaną w pasie, pofałdowaną suknię. Powierzchnia kamienia cokołu i rzeźby figuralnej uszczelniana i naprawiana warstwami cementu, mleczka cementowego, wtórnych przemalowań kazeinowych i olej nych, chlorokauczukowej farby ochronnej do metali, liczne uszko dzenia mechaniczne i ubytki. Cała powierzchnia rzeźby pokryta farbą olejną w kolorze szarym. W trakcie prac konserwatorskich przeprowa dzonych w latach 1989-1990 usu nięto brud, nawarstwienie cemen towe i przemalowania kazeinowe i olejne mechanicznie i chemicznie stosując rozpuszczalniki, toluen, ksylen, okłady z NH4OH, Remosol AM oraz Mozdofix. Powierzchnie kamienia doczyszczono 3% roztwo rem wodnym kwasu HF a następnie nasycono roztworem krzemoorga- nicznym żywicy silikonowej Ahyd- rosil Z w benzynie lakowej i założo no kity. Metalowe elementy po oczyszczeniu z korozji zabezpieczo no powłoką kwasu teninowego i założono warstwę izolacyjną z pa sty mikrowosku Cosmolloid 80H
w benzynie lakowej. Wykonawca - mgr Konrad Grabowski przy współpracy Krzysztofa Makucha. Inwestor - Towarzystwo Przyjaciół Rawy Mazowieckiej.
Pomnik nlagrobny Salomei Kamoc- kiej, nieznanego autora z 1876 r., z wapienia. Rzeźba figuralna M a tk i
Bożej usytuowana na profilowa
nym, architektonicznym cokole z inskrypcjami na ścianie frontowej.
M atka Boża w ujęciu en face w po
zycji kontra postu stoi bosymi sto pami na płaskiej, prostopadłościen- nej plincie. Stan rzeźby bardzo zły. Liczne spęcherzenia, obszerne uby tki na plincie, fałdach sukni i pele ryny, na plecach, włosach i twarzy. Na powierzchni kamienia skupiny mikroflory. W trakcie prac kon serwatorskich przeprowadzonych w latach 1989-1990 wzmocniono,, osłabione partie kamienia prepara tem silikonowym OH firmy Vacker Grubh. Następnie odsolono i wzmocniono 10% roztworem krze- moorganicznej żywicy silikonowej Ahydrosil Z w benzynie lakowej oraz nałożono kity. Wykonawca - mgr Konrad Grabowski przy współpracy Krzysztofa Makucha. Inwestor - Towarzystwo Przyjaciół Rawy Mazowieckiej.
Pomnik nagrobny Józefy Snarskiej, nieznanego autora z około 1850 r., z piaskowca. Pomnik zbudowany z trzech prostopadłościennych ele mentów, zwieńczony naczółkiem, na którym łaciński krzyż (którego brak). Na niskim, gładkim cokole spoczywa wyższy blok kamienny w formie leżącego prostokąta, ujęty w płaską ramę, płyciną na froncie, w której rytowana antykwą i kur sywą inskrypcja. Powyżej oddzielo ny gzymsem prostopadłościan, na którego ścianie frontowej płasko rzeźbiona stela. Na neutralnym tle postać młodej kobiety odzianej w sięgającą stóp, przewiązaną w pasie suknię i narzucony na gło wę, udrapowany płaszcz. Lewą rękę podtrzymującą głowę wspiera na trumnie, prawą podtrzymuje leżący na krawędzi trumny, upleciony z kwiatów wieniec. Obiekt przesy cony wodą z koloniami mikroflory, ubytki spoiwa, ślady farby olejnej, silnie zabrudzony i ściemniały.
W trakcie prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1990 r. po wierzchnię kamienia oczyszczono mechanicznie i chemicznie, wzmo cniono 10% roztworem żywicy krzemoorganicznej Ahydrosil Z w benzynie lakowej, uzupełnienia wykonano tworzywem z kruszywa szklarskiego i kleju silikonowe go Adhesil K-1, zrekonstruowano krzyż. Wykonawca - mgr Konrad Grabowski. Inwestor - Towarzyst wo Przyjaciół Rawy Mazowieckiej. Rzeźba A nioła oraz tablica inskryp- cyjna na grobowcu rodzinnym Schrejerów autorstwa A. Oksińs- kiego z Warszawy, z 1889 r., rzeźba anioła wapienna, cokół z piaskow ca, tablica z marmuru. Grobowiec rodziny Schrejerów jest murowany, tynkowany w formie prostopadłoś cianu ze spłaszczonym dwuspado wym dachem.
W szczycie elewacji we wnęce mar murowa tablica z inskrypcjami. Nad tylnym szczytem grobowca figura anioła stojąca na wysokim cokole. Rzeźba silnie zabrudzona, pokryta czarnymi nawarstwieniami skrysta lizowanego węglanu wapnia, gip su, sadzy, pyłów, mikroorganiz mów. Bardzo słaba struktura kamie nia, ubytki o charakterze mechani cznym - górnej części lewego skrzydła i górnej części krzyża - do lny fragment palmy, tylne płaszczy zny skrzydeł, krawędzie fałd, nosa. W trakcie prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1991 r., z po wierzchni rzeźby usunięto zanie czyszczenia. Wykuto kit okienny między blokami kamieni. Rzeźba została miejscowo wzmocniona 2,5% roztworem Paraloidu B-72 w toluenie. Prawe skrzydło anioła wzmocniono metalowymi bokami. Wapń oczyszczono wodą z dodat kiem środka bakteriobójczego, pia skowiec zaś przy użyciu 5% roztwo ru kwasu fluorowodorowego i zmy waniu wodą pod ciśnieniem, odso- lenie przeprowadzono poprzez cią gły przepływ wody. Następnie obiekt impregnowano roztworem mieszaniny kwasów celem znisz czenia mikroorganizmów i roślinno ści. Luźne fragmenty rzeźby sklejo no żywicą epoksydową zagęszczo ną krzemionką koloidalną lub kru szywem wapiennym, stosując bolce
łączące elementy. Z siatki aluminio wej wykonano stelaż brakującego fragmentu skrzydła. Ubytki i rekon strukcje uzupełniono zaprawą w a pienną z dodatkiem białego cemen tu, w przypadku piaskowca użyto piasku. Obiekt wzmocniono i hyd- rofobizowano strukturalnie przez natrysk preparatem krzemoorgani- cznym, dwuskładnikowym Ahydro- sil Z. Płytę marmurową obkuto w o kół z zaprawy cementowej, umyto wodą z dodatkiem mydła lanaryl, przywrócono poler przez szlifowa nie, zabezpieczono pastą z Coso- nolloidu 8CH. Wykonawcy - mgr Konrad Grabowski, mgr Jerzy J a kub Kunicki-Godlfinger. Inwestor - Towarzystwo Przyjaciół Rawy
Mazowieckiej.
M A LA RSTW O SZTA LU G O W E D o m a n i e w i c e (gm) - obraz
M atka Boska z Dzieciątkiem w kap
licy p.w. N.P. Marii nieznanego au tora, z przełomu XVI na XVII w. malowany techniką olejną na desce lipowej oklejonej płótnem lnianym,
pokrytym zaprawą kredowo-klejo- wą. Postacie przykryte srebrnymi sukienkami - widoczne tylko twarze i ręce. Warstwa malarska tempero wa z olejnymi laserunkami wykona na na brunatnym podmalowaniu. Płyta podobrazia na łączeniach de sek rozklejona, drewno zaatakowa ne przez owady i grzyby, z widocz nymi, wykruszeniami drewnianej tkanki. Płótno, którym oklejona była deska przed malowaniem odkleiło się od płyty podobrazia wzdłuż bo cznych krawędzi i niewielkimi od- spojeniami na całej powierzchni. Powierzchnia obrazu w partiach tła pokryta resztkami tapety oraz kle jem glutynowym, postacie Matki
Boskiej i Dzieciątka pokryte wtór nym werniksem, zabrudzeniami i zaciekami, w partii sukni przema- lowaniami. Warstwa malarska wraz z gruntem i deską z licznymi uszko dzeniami mechanicznymi od przy bijania metalowych sukienek i w o tów.
W ramach prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1989 r. usu nięto nieautentyczną ramę z obrazu,
sklejono deski podobrazia żywicą PVA holenderskiej firmy TALENS, utwardzono deskę podobrazia ży wicą Osolan, ubytki drewna uzu pełniono kitami trocinowymi z ży wicą EPO XY-STANDART firmy Bayer, zabezpieczono drewno pre paratem Antox, odspojone partie płótna przyklejono do podłoża ży wicą PVA firmy Talens, usunięto mechanicznie resztki tapety z obra zu, warstwę kleju glutynowego z całego tła, usunięto zabrudzenia, wtórny werniks i przemalowania, wypełniono kitem kredowo-żywi- cznym wszystkie uszkodzenia wars twy malarskiej, a następnie jej pun ktowanie farbami M A G N A amery kańskiej firmy Bocour i pokryto w e rniksem ochronnym Van Gogh, na łożono płaską drewnianą ramę przykrywającą nie malowane kra wędzie obrazu. Wykonawca - dr Ewa Marxen-Wolska i doc. Jerzy Wolski. Inwestor - Parafia rzymsko katolicka p.w. Św. Bartłomieja w Domaniewicach.
