•
rozumu .,Umlej(:rno5ci wywodem albo prótniactwa dopotąd są j~suu UJbową, prótiQ}m wynala:rAtem, dopolt4d nie są UJSto.toWGne do uł,ytlw może cuąm t»lho narodów. l uczeni potąd nie odpowiadają .swemu poll10ł4nll/., .swemu w towa~.stwach lud:rAich prumacunlu ..•... dopolcąd Ich umlejętnoAt nie nadaje fabriJhom ll'fho-. ddelom o~wiecenia, ułatwlenia Iderunilu po.stępu" .STANISłAW STASZIC ·
•
RAJMUND .WYPIÓR
Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu
WĘGIEL BRUNATNY
I PERSPEKTYWY ROZWOJU GORNICTWA ODKRYWKOWEGO Zebrane dotychczas materiały histoTyc:zme
wskaJZUją, że j'U!ż w 1740 T. prowadZOIIla była
e!ksploatacja węgla brunaitnego na Dolnym
Sląsku w niewi,el:lciej kopalence ;po;dzi.emnej "Fortuna"
w
oikolilcy Ziębie. Do 1900 ;r. na te-renie Ziem ZachOid.mich oraz częściowoWielko-polslci czyrmycll było dlroło 30 ariewielkiich
ko-palń !pO!Cizliemnyoh węgla brunatn:iego .. Odbior-cami węgla była miejscowa lurliność oraz drob-·ny I!IDZemysł .ceramilc:zmy i szkłarski.
Postępują.ca od 1900 r. ilronicen1Jraoja
prze-mysłu jak trÓWID.ież opracowanie metody. bry-kietowania węgla brunatnego i budowa bry-k.ietowtn:i powoduje sbopni~ą łikwidaoję · drob-nJ'ICh !kopalń. Od 1·910 ,r. ICZynale były jedynie kopalnie. o większym jaJk
na
ówczesny okres.wydolbyciu IWYIIlOOZąiCym od 200 do 1500
t
nadobę. KopaJati;e rt:e ~lioatowały główm.ie płyt
ko występujące q>Okłady, przewaamie w strefach zabur~eń glaiCi:t~tcmicznych. Podstawowymi odbio:ncami węgła były bwdiOiwane w sąsiedztwie kopalń brykietownie lub elektrownie o niedu-żej mocy oraz przemysł ceramiczny, szklarski
i tkacki.
W pierwszym oik!fesie :po odzyskaniu Ziem ZaohodlniJch ~ edmpl.oartooji jak róW1Ilież
typ oobior.ców nie uległy zmianie.
Focząwszy od 1950 T. pojaiWia się w pr.ze-myśle węgla ·brunalfmego onorwy kontrahent a mlianJOIW·icie d\Wa energetyka. Badania i stu-dia nad problem'em elektryfikacji .Pdlski
wy-kazały ·bowiem, że dla ·rózwoju bazy anerge-tyc:zmej ,naszego klfaju nie21będn.a jest rozbudo-wa gó:rn!iclrozbudo-wa odkrywikowego węgla brU!Ilartme-gto. W :zmiąziku
z
tym oostał ZJWięikS2iemy zak·res badań geologilcznych celem l.l'IOZip()IZmanta no-wyoh złóż węgla brunamego ocaz podljęrt:a bu~dowa nowych ikQpalń odkrywkOW:y.ch, jak: Oooławice, .Pątnów, Tulrów II !i Ad·amów.
Wiiel10lefmd. IPtogram uprzemysłowienia Fol-ski d. :ZJWiązany z iym PQPy.t
na
energię elek-tryczną stalwia pl"Zled górnictwem węgla ,bru-natnego bardzo wysokie zadania na okres bieżącego dwud2Ji.estołecia. Zadania te obejmu· ją i7JW'iększeni.e wydobycia dziesięciOikrotn.ie, to
jest w 1980 lf. w wyoo.J.rości 100 mLn. t węgla. ,Dla Zlt'ealirowania ~zych zadań
nieod-ziOIWina jest budowa dalszych kopalń odkry,
w-kowych. ·
Ma;jąc na uwadze !Zadania ipOSita'Wione przed gómliotwem węgla !brunatnego,: musimy posta-wić pytanie,
w
jakim stopniu ro~geo-log.ilczne złóż · węgla brunatnego,
ten
podsta-wowy warunek 1'07Jbudowy góm:iotlwa, zabez-piecza jego dalszy ro2JWój?
Fr,zernysł węgla brunatnego :na l. I. 1961 !f. .dy~ał ogólną cymrą 5,5 IIllld
.
t
zasolbów geologimnych bilansowych rozpomanych wier-ceniami. Z t€g<> 25°/o stanowiły zasoby roz-pomane w kart:egorii B a 35°/() zaSolby ro7jpO'Z-nane w katelgOI'ii Ct. UdiOilrumentowane :wsta-ło dotychczas łą~QZDJ.ie we wszystik1Jcll kate.;.goria:ch 3 mld rt; zasoibów. PO'l..OStałe zasoby zria1jdują się w fazie dalszego . ro2'.1p01Zillania wiereeniarni lub dokumentowania.
D.ot)11Cwasowe osiągnięcia służby geologicz-nej pracującej dla pmemysłu d. w przemyśle węgla brunaltnego ilustr.ują następujące cyfry.
Łącznie w okresie 1950 - 1960 odwiercono 700 000 mb,
to
jest 11 900 otworów badaw-czych, które rostały <Sprofilowane i w większości zestalWiane w doikumentoojach
W !Okresie 1955- 196Ó wyk<marto 32
doku-mentacje geoJogJ..cZIIle oraz 10 dokummtaCJji hydrogeologicznych i geotechniicmych.Należy pocikl-eślić, że 750fo powYJŻSZyoeh do-kumem.tacji wylro!nało Plrlz;edsięlbio.rstwo Geolo-gicZIIle we Wrocławiu grupujące w 95°/&
geo-Logów . wychcmailllków Uniwemytetu Wrocław skiego.
OGÓLNA CHAIR.AlK.TERYSTYiKA GŁÓWNYCH REJONÓW WĘGLOWYCH N a poidstaw:ie do!l;yiCłlJczas wykonanych prac geoliOg~cZII)JO-:baJdarWic:zych wydzielić możma na obszaa"ze Polski następują'Ce .powaŻ'nlioejsze
re-jony węglowe.
Rejon węglowy strefy obniżeń Zytawa - Węgliniec
W rejonie rtym wyrstępuje jedno z na·jwięk ,szych złóż węgla hrunartnegb' w. Poilsce, a mia-:- .
nawicie iZł:olże Turrów oraz szereg niew:ielkich złóż, jak: Radomierzy~ee, Luibań, Zapomniana, Kaławsk i inne.
W JdaJszytoh planach ·007Jbudowy gómiotwa z powyższego •rejonu brane jest pod uwagę je-dynie złioże Turów, które mimo niewielkiego Qibsza:ru zawtiera ponad m.hliard toin zasobów
węgla bruna1tnego. · ·
. ZłOO:e !l;o występuje w niecce powstałej wsku-t~ oib:niliJenia się podłoża krystalilcZIIlego. Seria. .osadowa :tmzecior.zędu wylpełmia:jąoa meakę wy-kazuje ·zmienną grurbość od 340 m w części najgłębszej dJo całkoOWiJtego wyk;liJnlowania na brzegach niecki. Cyk1irczne zmiany
sedymen-~acji da.ły w łrońrowym ·efekcie następujący
profil utworów wypeŁniającycll nieckę.
· K10lejno oJd spągu występuje:
seria iłów spągowych o szarym zabarwieniu zarwierają'Ca loikaJne wtkłaJdk~ piasków.
.· I podikład węgla ibrunatnego wyrkształcony stosunikowo ·regularnie •na oałym oibszame
niec-ki. Narjwiększą jego g~rubość (20-30 m) stw.ier-dzloono w centrum niecki, natomiast na ele-wak::ljaicth pooroża tr.zelciro:t'1Zędu i w o!brę;bie wy-stępujących kopuł bazaltowych oraz na brze-gach niecki następuje redukcja grubości pokła du .lub jego wyklinowywanie się.
, . Seria iłów międzypokładowych występują cych w całym zasięgu I .pokładu. Przeważnie są to iły średnio lub twardoplastyczne z so-czewkami piasków, m~ejscami zawęglone.
II !pOkład węgla brunatnego wykazujący większe 12lrÓŻJnioowa:nie sedymoota1cyjne. W pół nocmej ozęści złroża poldaid ten ma postać gru-bego kompleksu wa~rstw węgłowych poprze-d:zJieilanycll •ooczewikami i przewarstwieniami iłu. W kierUliliku południowym ulega OIIl ·
roo-dzdęleniu na dwie ławy węgłowe o dużej. g. ru-oośai. Jego rgórn.a ława wyrklinowuje się stop-'nii()IWO, natomiast ława dolna sięga połu:dnilo wej .granicy złoża. · Pokład II jest obecnlie
e~loatowany w półoocnej c:zęści złoża w
ll'lalj-banlziej spr.zyjaljących warunkach geoilogłoz nych.
Kompleks ·ilasto-piaszczysty stropowy
wy-stępujący na całym obszaTze nieerki węglowej.
Kompleks tetn cechuje duża zmienność w pl'IO-:' filu ·1itologiloznym poszczególnych części niec-ki. Ogóllilie w półnoonej · ·części przeważają
warstwy iłu z liomymi przeławice.niam:i węgla nieTaz o polkaŹlilej grubości. W cenrtJralnej oraz południowej części złoża wzrasta rilość ~ze ławrl:ceń piasku oraz wybitnie się .7Jwiększa gru- ·
bość całego kompleksu warstw nadkładowych.
Złoże pok!ryrwa•ją nieregulall'llle pła-ty utwo-rów cZJWa:r.torzędu, głównie gliny łodowoowe, piaski i :hwi~ry. Do 1960 r. rzloże Twrów zostało rozpoznarne\ w cahlrowiJtym swym zasięgu, przy czym 95°/o zasobów rozpoznano w kategoriach
B i
c1.
Rejon środkowego dorzecza Odry
Następnym powWmierjszym rejonem wystę
powania węgla rbrUIIlatnego jest obszar środrko wego dorzecza Odry w zasięgu
od
gralnicy NRD na za'Cihodzie po Krotoszyn na wschodzie oraz od Legnicy i Bolesławca na S po Słubice i Po·w.ań na N.W ogólmym zarysie rejon ten stanowi część ogromnego rbasenu sedymentaJcyjalego, w ik· tó-rym .zależnie od ldka·lnych warruników tworzy-ły się gruibsze lUJb cieńsze pokłady węgla brunatnego. DW;a część wymienionego ibasenu sedymernltacy;jnego zma•jdu:je się na obszarze NRD, a występujące tam poikłady węgł·a bru-natnego znane są poJd naZJWą łwżycrkdej rormaaji burowęglowej.
Wyrlronarne w 1958-1960 r. wieroenia wska-zują, że strefa maiksymalinego ołmiżenia
pod-Łoża trrzeciorzęJdu
w
omawianym basenie zna1-duje się na N IOd Lergnilcy, przy czym podłoże to dlworzy lnie!Ckę otwar·tą od NW. Półnoooo wscho'dni •łmzeg niooki . 'W!Zl1rosi się ł·agodnie · w :kiierunrkiu Woohowej, Lesma i iKJrrortoszyna. Odmiennie !kształtuj e się ·natomiast polludJnio-za·chodni brzeg :niecki, kltóry na ooo.imiku 15 km w rp01blirżu Legnilcy wykazuje rómicę wyso- . łrości sięgarją'Cą 400 m.Największą grubość U!tworów ·1mzecrlorrzędo wyoh wynoszącą 350 m s~erdzxmo na N od
Legnicy oraz w sąsiedztwie Głogowa. W tym również zasięgu występują rnajni12Jsze pokłady węgla brunatnego leżą'Ce na głęibokości od 340 do 300 m. GrUibość pokładów waha się od
3 do 8,5 m. POikłady te oddziela od podłoża trzecioozędu jedynie kilkumetrowa wa·rstwa szarozielonych piasków kwarcowych. Strop pokładów stanowią warstwy iłów sza~rych lurb szarozielonych. · Grubość warstw stropiOWych wynosi oJd 30 m na N w ollrolJiJcy Głogowa do 110 m na S w okolicy Jędrzyohówlka. Wyżej leży grr-uba oJd 70 do 150 m seria urtJworów tr.zecilorzędowyoh ·charakteryrZująca się dużym zagęszczaniem po:kładów węgla brunatnego wyka:rująrcych szerokie ro2lprzestrzenienie.
Po-kłady
te
sięgają od .grcmicy NRD na zacllodzie 'PO Pomań i Kromszyn na wschodzie.W poszczegóLnych częściach omawdanego rejonu możliwe jest przeprowadzenie lokal-nego poidziału powyższej serii węglowej na podstawie poziomów zalegania pokładów oraz litologii W81l'Stw strQpOWy:ch i spągowych. Na przykład w części zachodniej zaznaiC:Za się pewne podobieństwo do retjonu Setn:DtEmberg na Łużycach. Występują
tu
.dwa głÓW!Ilepo--kłady węgla ibmmatnego, miaiillOWkie pokład dolny 10 zmiennej grubości 2 - 8 m oraz
po-kład górny o regularniejszej grubości 9-11 m. W górnym pOkładzie częste są wymy;cia ero-zyjne, a . w okoldlcy miejscowości Mużaików oraz na N od Gu!bima pokład ten uległ inten-sywnym . .za/burzeniom g,laci!tetkooni:cmym. W ikierunlku wschodnim pOICząwszy od okoliJC
Czerwieńska, Nowogrodu i Zar zanika
regu-larność w ~legamiu wymierriOIIlyJCh pokładów, wykaZJUją one 1barrdzo .zmienną g:rubość, ule-gają miejscami wyklimiOWaniu lub rozdzielają się na kiLka ław węglowych.
W okolicy LU!bima - Soinarwy i Rzeszotar grubość niekrt:órych pokładów wymienionej serii węglowej panowtnie wzrasta do 12, a nawet miej:scami dJo 24 m. DlliŻą grubość po-kładów stwierdzono Tównietż w olrolilcy Po·z-nania oraz Kootaszyna.
W warstwach stropowych występują piaski o szarrym IZaibarwdeniu często zawierrające du-·żą Mość łyszczyku, mułki lUJb iły zapiasrezo-ne. Warstwy te wyikazują du:żą zmienność,
przy czym w zachodniah częśtciach rejonu węgloOIWego przeważają utwary piaszczyste lub mułki, w rejonie Lubina - RzemJO!Vall' iły m-piaszcmne, matomiast w półnomej i woohod-niej części ponownie przeważają piaski.
RoZJpOZIIlane dotychczas szczegółowiej złoża węgla brunadinego Mosty, Gubin i Cy;binka, ~tórych łąc2ll'le llasoby przekraczają 600 mln
t,
obejmują swym zasięgiem fragmenty ip'Oikła dów omalWianej serd!i węglowej mieS2lCzą'Ce się w granicach korzystnego stosunku mi~ci nadkładu do węgla.
Również ro~mawane obecnie przez In-styrut Gedl(JgiJCzmy ~oża węgla brrunartnego w 01kolicy Lubina,. Ścinawy i Rrlesrotar, któ-ryiCh łączne 12:asoby wynoszą powyżej 1,5 mld t, obejmują głównie poikłady wymienionej serii węglowej.·
Począwmy od miejscowości Zary - Zagań
.w lcierunku wschodnim występuje dalszy je-den lwb miejScami dwa pokłady węgla bru-nartmego leżące beZJpO.§redmio pod ~ą iłów określanych jako iły !PO:znańskie. Grubość
po-kładu wynosi od 1~5 do 4 m, jedynie loka·lnie w dlrolky Grogowa stwierdwno występowa nie pokładu o grubości PQWY!Żej 7 m. Poikład ten lwb pokłady oraz lich waoostWy stropowe uległy na dużych dbszarach dmitensywnym za-burzetri:iom .glacitektoni'CIZnyrn. Za1burzenia gla-ci·telktomczne zaznaczają się s:oozegó1rui.e
w 01bszarach Zary; - Zagań, Rudna - Kożu chów, Zielona Góra - Nowog·ród, WińSko -Trzebnica. W pradolimie Odry pokłady te w.raz z wall"St1wami .s1lropowylmi uległy
~-myciu. ·
DoltyJchczasowe l'OOlpO:I'Jilalnie ·trzecibrzędu
. w rejonie środlrowego dorzecza Odll'y nasUJWa następujący ogólny Winiosek.
Pokł·ady węgla brunatnego zaiegające na~ płyciej, to jest 'beZ~pośrednio pod serią iłów, ze względu na częste zaburrzetrliia glacitekto-niCZ~ne i ero12:y;jne ora1z niewielką grubość stwarzają możliwość ~pliOa,tacji jedytnie na niewielkich obszarach. Głównym poziomem węg·lowym są natomiast pokłady serii środ kowej wykarująooj dUIŻy zasięg oraz regular-mejsze zaleganie. Grubość tych pokładów
. i ,związany ,z tym korzystny miejscami 9to-SUIIlek nadkładu do węgla (w •gll'anicach od 5: l do 10: l) wskazuje ma możliwość uzyskąnia nowych złóż węgla brunartm.ego o dużych za-SOibach.
Rejon węglowy Konin - Turek Występowanie węgla brunatnego w powyż szym rejonie znaille było lokalm:ie daWIIlo, lecz do 1945 r. jego wyikorzJ~Stanie na skalę
prze-mysłową \było rnewiellcie~
Kopalnia Pątnów. Fragment odkrywki - poziomy
nadkladowe.
Fot. T. Jp.bloński
W wyniku intensy.wnych prac poszukiwaw-czych w ciągu lart; 1948-1958 U!IZyskano szcze-gółowe · l'0'2lpO'manie zasięgu pokładów na ·
obszarze całego ·rejonu węglowego.
:po
1960 r. udokumentowano w kat. B sześć dużych złóż węgla brunatnego, a miamowicie: złoża Gasła wice, Pątnów I, Pątnów II, Pą<tnów III, Wła dysławów i Adamów, których łąmne ,zasoby geologiczme wymoszą ponad 600 m1n t.N a 1budowę geologiczną powymzego rejOillu
składają się osady górnej kredy, tll'zeciorzędu
i czwartorzędu. Utwóry kredowe stanowiące podłoże trzeciorzędu wykształcone są w
po-staci margli. Na ma~lach tych leżą piaski kwall'cowe podścielające zmiennej grubości
pokład węgla brunatnego. Grubość pokładu
pl'IZe-kracza
i5
m, ogóilnienatomiast
pokład wyka-zuje do pewnego stopnia regulamą g·rwbość na znaczmyiCh odcinkach, wyiklinowując się na peryferiach złóż.Nadkład węgla sta!Il'Oiwią w oilrolicy Konina głównie iły !pOZ'Il8ń$kie. Nad iłami lub nie-kiedy .bei?Jpdśredmio w stropie pokładu leżą
.UJtwm-y ozwartoczędu, jak: gliny zmałowe, piaski luib mułki.
W rejonie TuTka strop pokładów stanowią nieregula-rne płaty iłów popr2:ed'Ziiela!Ile pias-kami l wb gil:im.ami czmafltorzędiOWymi. W po-wyższym .rejonie węglowym prowadzona jest obecnie intensywna roobudowa prZ'emysłu.
węgla brunatnego. Oprócz czynnej kopalni odik:rywlrowej Gosławice udostępniane jest
złorże Pątnów
w
okolicy Konina ora1z złożeAdamów w olrold.cy Turlka. W budowie
maj-dują się również dwie elektrownie o dużej mocy.
Rejon węglowy Rogóźna
Ze wZiględu na .zasoby węgla wynoszące 500 mln t oraz sposób zalegania złoże Rogóźno
z.Ostało wyodTębnione jalro OSOibny rejoo węglowy.
· Złoże to występuje na wschodnim zibooxu
wału k!ujaWISiko-pomorskiego w obnilżeniu
cza-PYI
anhydryitowo-dłowej wysadu solnego. W podłożu Ultworów trzeciorzędowyiCh w części ceniTailnej złoża występują anhydryty oraz iły cechsmyńslcie, na obmeżoo.ia'Ch walpienie i iły gómiQijurajskie na północo-wschodzie
oraJZ piaskowce i iły gól'JloOik,redowe na połud nio-zachodzie. ·
Na starszych utwarach leży miejscami bez-pośred'll'io d()llny poikład węgla hrunatnego o !pll"Zeciętnej gruibośoi 20-40 m. Miejscami pólkład ten oddziela od podłoża wamtwa pias-ków droibnoZJi.amistych. Zaleganie dolnego po-kładu w centralnej partii złoża cechuje duża nieregli.Iarność będąca odbiciem uksZitaŁtowa-nia morfulogii podłoża iflrzeciOTzędu. .
Nad ®1nym poikładem . występuje g·ruba seria piasków drobnoziarnistych o miąższości 40-60 m.
Powyżej leży górny pokład węgla brunat-nego z liczmymi p!IZerostami ilastymi i , piasz-czystymi. Sreda:ria grubość tego poikładu wy-nosi od 15 do 40 m. Serię węglową pokry-wają uJtWOTy pliocenu, ;głównie piaski drobno-zia:miste i iły zaJpi~czone. ·
c~artorzęd na całej przestmeni złoża jest wykształoony w postaci glin zwałowych,
pias-ków .lub mułków.
Wieik. pokładów węgla brunatnego 2X>Stał ustałOlny na podstawtie badań pa: lYinologicz-nych wyllronanycll przez Imtyltult Geologicrmy w WarszaWie. Wedrug powyższych badań se-dymenltacja dolmego pokładu nastąpiła w eo-cenie, mtomiast sedymenitacja górnego potkła-. . du odlbyła się w md.ocenie a częściowo nawet jm w o'łigocanie. Pokłady te cechują duże różnice w parametraiCh fizylrochemicZinycll
węgla. Na przykład, przeciętna wal'itoSć QP.a~
łotwa węgła surt>rwego w dohnym poikładzie
wynosi od 2500 do 2700 ka,locili!kg, naltomiast węgiel górnego pokładu wyikazwje wartość qparową od 1900 do 2300 ika.lorid!kg.
Zło:że Rogóźo:ro zajmuje S2JC'Zóegóhną pozycję :ze względu na tekttonilkę .podma oraz
dolme-go pokładu. T•rudno przyjąć, :by deniwelacje podłoża oraz do1nego pokładu były jedynie wynikiem ruohów pionowych poszczególnych fragmentów wysadu somego.
Demtiwelaoje te są wynikiem działania zes-połu czymrików, wśród których domilnującą
rolę odgn-ywało ługowanie utworów ool!nyiCh wysadu w 1jego najwYJŻJSzycll pall"tiach. Zmien-ne natężenie ługowania powodowało zapada-nie się peWU1y.ch partii poik.lrywy anhydry. towo-.iłowej jak róWlllież leżącego wyżej dolnego pokładu. Zjawiska powy.2JSze nlie znajdują wy-raźnego odhicia
w
gómym pokłaidZiie węgla, wykazującym głównie zmiany o charakterze sedymentacyjnym.Chatraikter ·teiktOIIliki dolinego pokładu po-twiell'dzają prowadzone obecnie wieTCenia w kat.
c1.
Położeniem stratyg·raficzmym ora~ tektoniką .złoże Rogóźno wykaruje duże podobieństwo do ~łóż węgla brunatnego , rejonu Wedsen-fels - Zei·tz w NRD występującyJCh równi~ nad cechsztyńską · formacją solną.
Zjawisko ługawania serii sollnej Zltlalazło t~ oclibicie w pammetrach chemiC7Jllych węgla
,dolm.ego pokładu. Wykonane analizy chemilcz-ne wykazały ·ZIW.iękswną ,zawartość a1kalii, . a 'md.anowicie sodu w pewlllych parliach
dol-nego pokładu. ·
Przeciętna zawartość Na20/S w węglu bez-wodnym złóż rejonu Konina oraz cejoou do-rzecza Odry· wynosi od 0,080/o do 0,600/o. Rów-nież w węglu górnego pokładu złoża Rogóźno
zawartość ta wynosi jooY!nie od 0,08°/«t do O, 700fo. N atomiast w d10hnym poikładzie zło,ża
Rogómo zawa:rtość N a20f.S sięga na pewriych odcinkach złoża od 0,6 do l, 70fo dla całkowi tej grubości pokładu.
Dla pełniejszego obrazu należy podać kil-ka . słów o stwierdzonym w ostaltnich miesią caiCh pokładzie węgla brunatnego w I,Jkolicy miejsoowości ŁękińJSko koło Bełchatowa. Na obszarze tym występuje ograniorony
w
swym zasięgu płat trzeciorzędu lądowego. Podłoże trzeciorzędu stanowią mal'lg'le kredo~ na po-łudniu oraz na wschodzie. Wykonane w C-zęści cellltralnej Olbwory badawcze stwierdziły w podłożu występowanie wapieni jwrajskkh. Wyniki dotychczasowych wiereeń badawczych prowadzonych przez Zakład Złóż Węgli Insty-tutu Geologilcznego w Warszawie wskazują, że ukszmałtowanie podłoża tiDzecioll"Zędu ma charakter niecki przYIPuszczalnie teik.rtOinlicrme-go pochodzenia.Bezpośrednio na podłożu leży poikład węgla brunatnego o grubości od· 45 do 65 m, SIPąg
220 m od powierrohni te!renU; Powyżej głów IIlego ]X)Ikłaqu występuje seria osadów
trzecio-l"Zędu o grubości od 100 do 130 m. W serid tej
występuje lcilka cienkich poikładów węgla
'brulllatlllego, których zasięg wykracza poza obszar wspiOmmanej niecki podłdża, jak
to
wskazują atwory badaWIC'ze. PunMo-wa anali-za .chemit':zna wyka·zała, że wa:r:ttość QPałowa
węgla brunatnego główmego pokładu sięga
2700 kal!lkg przy .zawartości 50°/~ wody.
KlfótJki i 1baro'ZO ogólllly 01pis ważm.ie1jszych
rejOlnów węglowych uka12JUje między innymi,
jak różne są warulllilci zalegania ~ładów
węgla bruilaltnegiO na poiSzczególnych
obsza-raoch Pol*i. RÓŻlnice te majdują róWlilietż od-bicie w paramet!fach fizyikoohemroznych węgla
występującego w ty1eh pokładach.
NajwYIŻSzą wartość opałową •wytnoszącą od
2500 do 2700 kallkg ma węgiel dolnego
po-kładu złoża Rogóźno. Węg.iel występujący
w środkowej serii pokładów rejonu środko
wego dorzecza Odry wylka•zuje ogólnie
war-tość opałową w grallli<:ach 2100 do 2300 kallkg.
Najni.żej leiący w tym rejonie p)kład
zawie-ra węgiel o wal'IOOści opałowej 2600 kał/kg.
Najniższą wartość opałową wykazuje węgiel
płytko leżących pokładów o nieregularnym
za-sięgu, częstych wyklinowywaniach i ścienie
niach oraz węgiel pokładów poprzedzielanych
licznymi przerostami. ·
....
Zamierrwna rozJbudowa gónn:i.C'bwa odkryw-kowego stawia !pll"Zed słu:?fuą geollog.iJczną
po-ważme zadania .grupujące się w •trzech
podsta-wowych dziedzinach:
a) roZJP<>maniu złóż węgla bruna11mego do kategorii wymzych oraz opracowaniu doku-menltaoji dla tych złóż;
b) 01praoowamu i ·reaLizacji zadań hydro-goologiJCzmych i geottechnicznyoh zwd.ązalllych z odwadnianiem nowych złóż węgla
brunat-nego; '
c) obieżącelj' Oilsłudze goologiozm:ej, hyd· ro-geologroZIIlej · oraz geotechnlicrzm.ej k~alń
ezytn-nych.
Rozmiazr zadań stojący pl"Zed słW;bą
geol10-gilczną w zak!resie ro'Zp07mania oraz
dokumen-towania złóż ilustruje riiżej podanych kilka cyfr: w okresie-1961-1965 zakres wierceń poszukiwanych oraz wierceń do kat. C2 reali-:rowany przez Insty;twt Geoldgi07Jlly oibejmu-je wylkananie 400 000 m .bieżących WTaz
z,
oprarowaa1iern
dokumentacji geolog.iiC'znychw kat.
c2
dla zasobów o łączm.ej wysokości2 mld
t.
W tym samym oZaJSie zakres prac g.
eolo-giCZino--badaJWczyteh Zjedooczema Przemysłu
Węgla Bruna~tnego obejlrnuje wykonanie
po-nad 500 000 mb wierceń do kat. Ci i B,
wy-lronanie co najmniej 15 doirumenJtaoji geolo-gicm.ych w kat. Ci i B obejmujących łącznie zasoby ok. 2,5 mld t, wylkonanie srrezegółQJ wych .badań hytdrogeolog.iczmyoh na obszaTaoh pro:jekrtowanycll udostępnień nowych pięciu
złóż węgla brunatnego.
RóWillież wykonanie zadań ·związanych
z odwadnianiem or~ wdlostępnia'll'i.em nowych
złóż cechujących się trudnymi wartmkami WOlelnyroi omz ·za~egających na dużych głę bokościaJCh dotYIC·łliC'zas w Polsce nde
spotyka-nych będzie wymagać od hydrogeologów
i grotechników wzmożonego wysiłku.
· Szerokie i trudne ·zadania stojące przed geologami zwiąrzanymi swą lplracą ;z
pm:e-mysłem węgla brunatnego wymagają ciągłego
podnoszenia swych kwalmkacji zawodowyich oraz doSkonalenia stO'sowalllych mertlod pracY. .
SUMMARY
TJ:i.e paper gives a short outline of the brown coal mining history in the Ziemie Zachodnie area, its possibilities of development in Poland, the previous contribution of the geological survey to the enlarge-ment of the brown coal mining, as well as a generaJ. characteristics as regards the main coal districts in Poland.
PE310ME
CTaTMł COJteplKHT Kpa'l'KYJO HCTOpHIO 6ypOyrOJibHołl:
AOObi'łR Ha 3arraAHbiX 3eMJiax, nepcneKTHBbi ee
pa3-BH'I'HH B IloJibiiie, BKJiaA reoJIOI"H'łeCKOłl: CJiylK6bi
B pa3BHTHe 6ypoyi'OJibHOłl: ropHOłl: rrpoMbiiiiJieHHOCTH
H o6~yro xapaKTepHCTHKY OCHOBHbiX 6ypoyi'OJibHbiX
6accełl:HOB IloJibiiiJł.
JAN ZIOŁKOWSKI
G!ló.'wny Imtyltut Gór:n!licttlw'a
GENEZA NIEKTORYCH MACERAŁOW WĘGLI HUMUSOWYCH
W SWIETLE STATYSTYCZNEJ ANALIZY STRUKTURALNEJ Jak poda1e Maclrowsky (7), w ostatnich 30
lataJCJh w pracach badaWICZych nad węglem dom:iamje zagadnienie pełnego WY'jaśnienia ta!k skompldkowamego pro1blemu, jakim jest
prze-miaLna pierwotnego materiału roślimlnego w
węgiel kamienny. Ogólnie wiadomo, że w
pro-cesie .twarzenia się węgla wydziela się dwa okresy: diagenezę zwaną też fazą biochemiczną i metamorf·izrn, 10zyli fazę geochemiczną. Dia-geneza obejmuje pl'IZemiany bilologicme i
bio-. chemictzne, lllaJtomiast . meta!llliOI'fi'ZJlll
pvzemia-ny geoldgiczrie i geoohemiJCzne. Istnieją
po-gil.ądy, że d11isi.ejsze węgle kamienne nie
mu-siały lronieC2inie przeiehodzić pmeż stadium
węgil.a bruna,tnego i że tylko wMunki ŚIJ:IOdo
wiska sedymentacyjnego prowadzą do wy.
two-. ~-enia węgla brunatnego lwb kamielll!Ilego.
W świetle tych poglądów, węgieł brunatny
tworzył się w wairunikach !fedukcyjnych,
na.to-mialst węgiel kamienny w wa·r.unkach utl e-niającyJCh.
