Z zagadnień geologii czwartorzędu dorzecza górnej Narwi

SUMMARY ..

T.he present artide is devot:ed te> the prominent sc:ien.tdst profe;sor Karol Bahdanow:icz, one of the most distilngujshed Pollsh geokleists. K. Bohd.anawicz bas been dmown BB an oots.tandling ma111 of science, organ.i'2lel" l9lld member of JlJUIDEn"OUS scientific

expe-diltions whidl Ied :to droportant d:isooveries in the in-explored 8ll'eiiS of .Asia. His wonks an geology of ore nmeml depoosi:ts and of aid deposiJts are widely

k.now:n.

K. Bohda:nowlicz was professor of the then Mine Instiitute

m

Pebersburg, org,aJnjzer and professor of the ·Aoademy of Mme 8llld MetaUU'l"gy [n Oraoow, c:lireclm" of the State

Geol.oelml

linsłitute !in W.al'Sa.W, and :member of millnY sc:ienllli& sooieties, borne end abroad. In the Pol:ish geology !he became famous as the fi.rst ~tative of awlied geology previ.ously non pnllclJi.cised. The merits of K. Bohdanowicz are very oonsldenib]e, lfhus, to hoOOur the cen.tenacy of tbis

·bilrtbdia:Y,

'llhe Geol~cal lnsti:tute organi'l.ES ·a . sclen.t.ifiml session devobed to the \Varlk of this pro-rnialent scden·tist.

PE3IOME.

CTaTbR · :nocB~eHa nailsTH npo<p. K. Bor~aHOBH'Ia, OAHOro H3 CaMblX Bbl,ll;aiO~HXC$1 DOJlbCKHX reOJIOroB. K. Bor~aHOBH'I npocnaBHJICR KaK BemtKHA f'leHbrlł, TaJiaHTJIHBbJtł opraHH3aTOp H Y'laCTHHK MHOro"łHCJieH­ HbiX HayąHbiX 3Kcne~HqJdJ, 3aBepwHBWHXCR

KPYD-HbiMH OTKPbiTH8MH Ha HeH3Be~aHHbiX npocTopax Ą3HH. 06~eH3BecTHbi ero TPY~bi no reoJIOrHH py~Hł>IX H He<flT8HbiX MecTOpo:m:~eHJdJ.

K.·. Bor~aHOBH'I B Te'łeHHe M~mx JieT 6biJI nJ;io-cpeccopoM ropKOro HHCTHTyTa B ITeTep6ypre, opraHH-. 3aropoM ·H npoct>eccopoM T<lpHO-MeoranJiyprH'IecKoR aK:a~eMHH B KpaKOBe, ~J:łpeK:TopoM rocy~apcTBeHHoro reonomąec~roro m~cmTYTa s BapwaBe, ąn:eHoM MH<l-mx Ha;Y'łHbiX o6~ecTB, B TOM 'łHCJie H 3apy6eJKHbiX ..

B DOJlbCKOR reoJIOI'Jm OH npocnasiłJICR, li:aK nepBbrlł npe~cTaBHTeJIJ> He npHMeHRro~eRcx ~ 3TOro

IiPH-KJiaAH<lR reoJIOrHH. B CB83H c· BeJIHKHMH 3aCJIYraMH ~nx IT<lJibWH :npocp. K. BorAaHoBH'ła B 100-neme CO ~R!I po2KAeHH8 6yAeT opraHH30BaHa B. i'~o~­ "lecKOM lfHCTHTyTe cecCJ:ł$1, i:IOCB8~eHHa8 ero naMJI'f.H.

A. BER, S. MAKSIAK, A. J. NOWICKI lnstytut Geolo(Dicziny

Z ZAGADNim GEOLOGII

CZWARTORZĘDU

DORZECZA GÓRNEJ

.

NARWI

Niniejsze opraeowanie jest częściowym podsumowa-niem badań wykonanych podczas przeglądowego zdję­ cia geologicznego na obszarze arkusza Bialystok. Rzeźba i utwory plejstoceńskie tej części P<ldlasia należą do najmniej znanych w P<>lsoo. Dotychczas<lwi badacze tego obszaru: A. Giedroyć {2), S. Wolłoso­ wicz {11), B. Zaborski (12), B. Halleki (4) oparli prace swoje i przedstawione w nich poglądy przeważnie na badaniach powierzchni<lwych. Syntezę kartogra-ficzną czwartorzędu Podlasia stanowią poszczególne arkusze Przeglądowej Mapy Geologicznej Polski opu-blikowane w latach 1949-1950 pod redakcją E. Rilh-lego (m.łn. ark. Bialystok zestawdany przez S.

Pietikde-Wiicza i ark. Biała Podlaska zestawiony przez J. Zwie-rza).

Na omawianym obszarze, według S. Pietkiewicza (10), wyróri;nić

mama

dwa ~ony fizjc:Jgratliczne: wysoczyżnę bialostock<l-zahludowską i równinę bielską z obszarem Puszczy Białowieskiej. Wysoczyzna bialo-stocko-zabludoWISka wyniesiQna od 131 do 160 m npm stanowi przedlużenlie na E północnej; pagórkawatej części wysoczyzny wysokomazow'ieekl.ej. Wysoczyznę bialostock<l-zabludowską od równiny bielskiej rozdziela szeroka, płytka i równoleżnikowa dolina górnej Narwi. Równina bielska jest obszarem płaskim 'bądź lekko falistym, o wysokości od 140 do 190 m npm roz-ciętym połudmkowymi dolinami rzek: Narewki, Lok-nicy, Orlanki i Białej.

Stratygrafię osadów ~h om&IW'ia:nego terenu opracowano głównie na podstawie wyni•ków wykonanych tu otworów wiertmczych. Ponieważ więk­ szość otworów zgrupowana jest w rejQne.cłh Bielska Podlaskiego i Hajnówki, przedstaWione syntetyczne profile straty.graficzne (cyc. l) reprezentują wykształ­ cenie czwartorzędu tych właśnie· obszarów. Do

!rOZ-ważań stratygraficznych .. wybrano z ogólnej ilości otworów wiertniczych tylko te, w ·których opis osadów nie budził większych żasllrzeżeń. Cy1iry w naW1iasach, umieszczone na profilach przy każdej warstwie, in-formują o ilości wiereeń, w których stw.ierdzono obecność danej warstwy.

Podloże czwartorzędu omawianego obszaru tworzą osady miocenu, oligocenu i kredy górnej. Ta ostatnia wnsztalcona jest w postaci białych margli i wapieni z krzemieniami. Strop osadów kredowych nawiercono

w Bielsku Podlasklim na . wysokości 7 m npm, a w Hajnówce ok. 13 m npm. Powierzchnia klredy nie wykazuje znaCZI)iejszych deniwelacji i obnita . się łagodnie ku N_ do 5 m npm . . Osady trzeci~rzędu ·

wykształcone są

w

facji piaszczysto-ilastej, glaukoni-towej (oligocen,), z wkład~ węgla brunatnego (mio-·

cen) .. Strop miOcenu naWiercono. ·w B~elsku · Pod-' laskim. na wysokości 56

m

npm, a w Hajn6wce· na wysokości od 50 do 85

m

npm. . · ·. ·

. Na zróżnicowanej hipsometcyczpie erozyjn?""glaci-tektonicznej (?) ·powierzchm miocenu, . miejscami zaś bezpośrednio na oligocenie, występują osady· ćzwarto­ rzędu, .miąższość których waha ·się od 80 ~o 107. m'., Wyróżniono w nich trzy kornplęksy asa4ów. Kom:-pleks l reprezentowany przez jeden, rzadziej (w .obni-: ieniach podłoża, czwartorzędu) dwa p~iomy glin·

zwal<lwych, szarych, znany jest tytlko z wiercefl

w

re-· jonie ·Hajnówki ("i" na profilu Hajnówka - cyc. l);

Poziomy te rozdzielone są osadami. piaszczysto-żwiro­ wymi. Dolna glina zwalowa jest .miejsca~i ~ścielo­ na wamtwą . piasków ~óżnoziaornistych ze żwirem. W miejscach wyżej położonych, jeden z dwu opisy-wanych . poziQmów jest przeważnie zniszc.zony, al.bo zaznaczony cienką warstwą bru'ku. Osady kompleksu I InQżna uznać za odpowiadające zlod<>waceniu ·połudiii<l­ wopolskiemu, przy czym · trudno jest określić rangę stratygraficzną piaszczysto-żwirowej serii przedziela-jącej oba poziomy glin. Może odpowiadać ~ jakie-. muś interstadiałowi w obręQie zlodowacenia południ<l-.

wopolskiego, a może również rozdzielać osady dwu~

odrębnych zlodowace(l -:- wspomąiaiiego wyżej i star-·. szego. Takie m<lżiliwości przyjęto dla po!iobnych utworów w obszarze sąsiednim (7, 9). . . ·

Na opisanych osadach kompleksu I,

a

w miejscach, gdzie ich brak, na osadach ,miocenu, leżą osady: kompleksu II. W dolnej części są one reprezento~a'lie przez pias'ki drobno- i średnioziarniste, _lokalnie z w'kladkami żwirów, ku górze przęch<>dzące stoimiąwo w mułki i iły zastoiskowe. Miejscami <J68dy ZIIIS'bois-kowe występują bezpośrednio na osadach karnpleksu 'I i wówczas osiągają znaczne miąższości (Hajnówka). Strop serii zastoiskowej nawiercono w Hajnówce na wysokości 120-130 m npm, a w Bielsku .Podlasldm 10 m npm. Osady kompleksu II można łączyć z sedy-mentacją schyłku inter~cjału wielkiego i początku zlodowacenia środkowopolsk.iego (7).

Na osadach zastoiskowych leżą utwory kompleksu górnego (III), reprezentowane przez dwa poziomy glin zwałowych, przedzielone zazwyczaj iłami i muł­ kami, a rzadziej .piaskami ze żwdrem. Dolny, dwu-dzielny poziom gliny zwałowej .brunatnoszarej, prze-dzielony wairStwą piasków ze żwirem, lokalnie warstwą

żwirów lub iłów, podścielony jest serią piasków różno­

ziarnistych, ze żwirem w stropie. Ponad dwud2lielną

gliną zwałową występują ooady zastoislrowe, miejscami

ty'lko podścielone piaskami ze żwtirem. Osady te przy-krywa górny poziom gliny zwałowej. Młodszymi od niej są osady marginalne, wykształcone w postaci piasków ze żw.immi moren 'C7JOiłowych ·i piasków wodnolodowcowych. Osady kompleksu III w całości

należą do zlodowacenia środkowopolskiego. Glinę

zwałową dwudzielną ·poziomu dolnego należy uznać

m odpowiedruk stadiału maksymaJnego, poziomu gór-nego - za odpowiednik stadiału mazowiecko-podlas-kiego. Przykrywające górną glinę zwałową utwory

piaszczysto-żwirowe, zwdązane są bądź z recesją

lądolodu stadiału mazowiecko-podlaskiego (moreny

recesyjne), bądź z lądolodem stadiału północno-mazo­

wieokd.ego (csady 'WOOnolodowoowe na N i NE skarto-wanego Olbszaru).

WQbec braku przesłanek paleobotanicznych, dato-wanie opisanych utworów oparto na wykształceniu litologiczno-facjalnym oraz analizie rozmieszczenia przestrzennego osadów. Wprawdzi~ M. M. Capien~o i N. A. Machnacz (l) wspominaJą o występowamu

w wierceniu w Klewinowie dwóch poziomów osadów organogenicznych datowanych na okres między

sta-diałem maksymalnym, a stadiałem mazowieck~-pod­

laskim zlodowacenia środkowopols'kiego i na

Inter-glacjał eemski. Brak jednak profi'lu wspomnianego

wiercenia nie pozwala na zlokalizowan1e tych osadów w ·przedstawionym wyżej schemacie stratygraficznym. Próba określenia głównych etapów morfogenezy opisywanego obszaru wymaga bliższej charakterystyki geologicznej młodszej części utworów kompleksu gór-nego, począwszy od osadów · zastoiskowych. ~dy te

wytksz.tałoone są

w

.postaci mułków, mułków

Plas1JCZY-stych, piasków drObnoziarniPlas1JCZY-stych, lokalnde z w~ład­ kami iłów wstęgowych. Miąższość osadów zastots'ko-wych osiąga 29 m. Najlepiej po~ano je w obsza.r:e na N d NE od Bielska Podlaskiego (ll"yc. 2), gdzie

tworzą wiele dobrych wychodni (Haćki, Kotły).

Od-słaniają się tu mułki piaszczyste jasnoszar~, .

szaro-brązowe ;i szarożółte, Wall"stwowane przewazn~e

po-ziomo. Grubość •lamin waha się od paru miHmetrów do kilku centymetrów. Miejscami obserwuje się warstwowanie faliste, ukośne i przekątne. W spągu

występują regularne w\kladki iilów wstęgowych,

po-ziomo warstwowanych, z cienkimi laminamii . piaszczy-stymi i mułkowatymi. Osady te budują Zbocza dol'in Orlanki i Białej, a także szereg izolowanyCh oagórkó~ o powierwhni od 0,2 do 0,4 km2, często w forrme

wałów o osi dłuższej mającej kierunek NW-SE,

nad-budowanych niekiedy cienką, do 1,0 m miąższości

czapą" zwalowych osadów żwirowo-piaszczystych.

Wysokość względna pagórków wynosi od

4 do 10 m. Mimo małych rozmiarów stanowią one 'bardzo

wy-raźny element morfologiczny. WyraZistość spotęgowana

jest dużym kątem nachylenia z!boczy WYnOSzącym

średnio kilkanaście stopni. Duże nachylenie zboczy

kontrastuje ostro z lekko wypukłymi, miejscami plas-k!imi grzbietami pagórków i jest bardzo

charaktery-styezną ich cechą, niespotykaną wśród innych

wypuk-łych form rzeźby ornawianego terenu. Istn'ieją

pi['ZY-puszczenia, iż pagórki te są kemami {6). Liczne suche depresje zamknięte lub na pól zamknięte są zapewne

świadectwem występowania martwego lodu. Włącza­

nie w odpływ tych zagłębień przebiega jeszcze współ­

cześnie. Poza omówionym obsZBirem osady zastoiskowe

w mniejszych wychodniach występują w NW części skartowanego terenu, przeważnie w zboczach dolinek. Na osadach zastoiskowych leży glina zwałowa piaszczysta, lokalnie ilasta, 'brązowa, nfieikiiedy z

sza-rymi i rdzawymi smugami, do głębokości l,o-1,5 m odwapndona. Na S i W od Bielska Podlaskiego oraz na N od Narwi występuje ona ciągłą, o zmiennej

474

miąższości pokt-ywą, budując powierzchnię le'kko falistej równiny. Największe miąższości tej gliny (ok. 7,0 m) obserwuje się na S od Bielska. Ku N

miąższość jej ma~eje i występuje w postaci

nie-wti.elkich, izolowanych płatów o miąższości nie prze-kraczającej 4,0 m. Na kontakcie osadów zastoiskowych

i przykrywającej je gliny zwalowej stwierdzono ślady

glacitektoniki w postaci fałdów i wypiętrzeń (Orla, HajnóWka).

Równina, gliny zwałowej urozmaicona jest niewiel-kimi wzgÓirzami o rozpełzłych, połogich stokach.

Są to moreny recesyjne powstale u czoła cofającego

się lądolodu stadiału mazowieoko-podlask:iego. Zbudo-wane są z piasków i żwirów 'krzyżowo J ukośnie warstwowanych, przy powierzchni bezstrukturalnych, z licznymi głazikami. Wzgórza te układają się w dość

wyraźne ciągi w kierunku przeważnie równoleżniko­

wym (HajnóWka-Orla, na N od Bielska Podlaskiego, dwa równolegle ciągi na N od Narwd), niekiedy

południkowe (Kleniki-Loknica, w widłach Narwi

i Narewki). W SW części obszaru twarzą skupienia bez wyraźniejszej kli.erunkowości.

Równina gliny zwałowej tworzy między Bielskiem. Podlaskim a Hajnówką łagodny garb (191,0 m npm

-najwyższy hipsometrycznie punkt na omawianym

HAJNÓWKA

·e.>:-ir•: ~ ._:.,_:·.+::·::·.~:· 2-18m (2) {4/

BIELSK POOL.

m

_m

m

(f!

r;::.~:,

w

{J) 8m (f] ::-:':;.::- łm fil II! 2·8m

w

_{6•J8tn ~)} /·6m {21 /·14m (4)

li

J·6m l41 8·lfm (j) łm (2) 6·34m (4} g", 121 8m {f) 18m (f} 7-fJm 12) H 4m (2)

I

16m

m

23m

m

2-20m {3} 2·6m (:!; 9·20m (Zj ~·27m (2) łOm (2) _{tNQm (2)} (f) ~f

[.:':

'

·.<'

12

[:~:::,~3

§'.:j• . ,

~6 ~~

~8

l2]

Ryc. l. Syntetyczne profile stratygraficzne.

l - twtlry, 2 - pl.aski, 3 - mułki, 4 - iły, 5 - Slin:r zwa• łowe, 6 - osady miocenu, 7 - osady oM:gocenu, 8 - osady

kredy

Fig. 1. Diagrammatic stratigraphical cross sections.

1 - gravels, 2 - sands, 3 - s!Ms, 4 - olays, s - bouider clays, 6 - Miocene de«>osits, 7 - Ol:lgocene depos1t&, a

terenie), ku E oraz N staje się niemal zupełnie

płaska o spadkach nie przekraczających 2° i

deni-we'lacjach do 20 m.

Obszar puszczański oraz obszar na N od Narwi po

Klewinowo-Pawły zajmuje rozległy sandr. Budują

go pia&ki jasno d ciemnożółte, przeważnie

drobno-i średnioziarniste, z nielicznymi, drobnymi żwirkami,

od głębokości 2,0 m mewyraźnie warstwowane. Miąż­

szość tych piasków jest zmienna, w okolicach

Haj-nówki dochodzi do 16 m. Przykrywają one opisaną

glinę zwałową, otulają, a miejscami przykrywają

wspomniane formy marginalne. W pobliżu doliny Narwi tworzą one niewtielkie pola wydmowe z na

ogół n1ewyraźnymi, zniSZC2JOnymi formami wydm.

Piaski sandrowe związane są z lądolodem stadiału

północnomazowieckiego, który stacjonował na N od

opisywanego obszaru.

Największym, a przez to dominującym elementem

morfologicznym, wklęsłym na opisywanym obszarze jest dolina Narn·i. Narew na tym odcinku płynie

szeroką doliną o połogich, rozpełzniętych stokach.

W dolinie rozwinął się tylko taras zalewowy, wznie-siony 1-2 m nad średnim poziomem rzeki. Taras wysoki o wysokości 10 m i więcej utworzył się dopiero w okolicach Suraża (na W od granic omawianego terenu). Równoleżni·Jrowy przebieg doliny Narwi na tym odcinku, jej szerokość i płytkość świadczą

o v:ykarzystaniu przez Narew dawnej doliny mar

-gin8il.nej, odprowadzającej wody topniejącego lodowca,

stacjonującego na N poza omawianym obszarem.

Dno dolliny Narwi, jak również dna jej dopływów

oraz liczne w strefach marginalnych zagłębienia

bez-odpływowe wypełnione są piaskami, madami, oraz

lokalnie torfami.

Omawiany obszar, zwłaszcza jego poludniowa część,

nosi wyrażne ślady procesów denudacyjnych - stoki pok!ryte eluwiami, obniżenia wypełnione osadami delu-wialnymi. Charakterystyczne jest występowanie w

obniżeniach terenu licznych głazów o średnicy do

2,0 m, wypreparowanych z gliny zwałowej, bądź też

spełzniętych z wyższych poziomów. W szeregu

punk-tach w glinie zwałowej, mułkach, w piaskach ze

żw'irami budujących wzgórza morenowe,

zaobserwo-wano zaburzenia powstałe w warunkach klimatu peryglacjalnego.

Ryc. 2. Szkic geo- morfologiczno-geologiczny ob-szaru badań. 1 - osady dolin rzecznych l zagłę­ bleń bezodpływo­ wych, 2 - obszar wychodni osadów zastoiskowych. 3 -obszary glin zwało­ wych, 4 - plaski, :twlry 1 głazy aku-mulacji czołowo-mo­ renowej, 5 - obsza-ry piasków wodnolodowcowych, 6 -ciągi moren

czoło-wych.

Fig. 2.

Geomor-phological and

geological sketch oj the area

stu-died. 1 - deposlts of rl-ver valleys and of undralned baslns, 2 - area of outcrops of marglnal Iake de-posits, 3 - areas of boulder clays, 4 -sands, gravels and boulders of end-mo-ralne accumulatlon, 5 - areas of fluvioglacial sands, 6 -llnes of end

moral-na.

Do kopalin użytecznych, których zarys występowania

podal-i T. Góredka i D. Hauser (3), na omawianym obszarze możnaby zaliczyć (po uprLednim określendu

stopnia przydatności) torfy występujące w dolinach rzek, duże obszary odwapnionej gliny zwałowej, oraz piaski, żwiry i głazy moren czołowych. Te ostatnie

są miejscami eksploatowane przez ludność tutejszą

na potrzeby gospodarcze.

Osobnym zagadnieniem jest przydatność iłów za-stoiskowych. Eksploatowane są w okolicach Orli w miejscach, w których za.burzone są glacitekt<•nicznie. Fakt ten nakazuje zachowanie ostrożności przy pró-bach rozszerzenia eksploatacji ze względu na możli­

wości nagłego wystąpienia w poziomach

eksploato-wanych innych osadów, a zwłaszcza gliny zwałowej.

LITERATURA

l. Capienko M. M., Machnacz N. A.- Antro-pogienowyje otlożenija Bielorusi. Mińsk. 1959. 2. G i e d r o y ć A. - Sprawozdanie z poszukiwań

geologicznych dokonanych w guberni grodzieńskiej

i przyległych jej powiatach Królestwa Folskiego

i Litwy. Pam. fizjogr. T. 6. Warszawa 1886. 3. Górecka T., Hauser D. - Surowce

woje-wództwa białostockiego. Przegl. geol. 1959, nr 10.

4. H a l i ck i B. - Z zagadnień stratygrafii plejsto-cenu na Niżu Europejskim. Acta geol. pol. v. I, 1950, nx 2.

5. Mojski J. E., Nowicki A. J . - Kemy okolic Bielska Podlaskiego. Kwart. geo!. 1961, t. 5, z. 4. 6. Majski J. E., Nowicki A. J . - Remarks on the geology of the quaternary of northeastern Pol81!ld. Abstracts of papers. VI Congress INQUA. Warszawa 1961.

7. M o j s k i J. E., N o w i c k i A. J. - l z gieologii czietwiertnicznogo pierioda siewierno-wostocznoj Polszy. Acta VI Congress INQUA. Lódź (w druku) 1963.

8. N o w i c k i A. J. - Czwartorzęd okolic Sokółki.

Z badań czwartorzędu w Polsce. IG, t. XI.

(w druku) 1961.

9. P i e t ki e w i c z St.· - Podstawy fizjografkzne województwa białostockiego. Prace białostockiej

sesjli IG PAN. Białystok 1962.

10. W o l l o s o w 1 c z S. - Sprawozdanie z badań

goologicznych na obszarze woj. białostockiego,.

nowogródzkiego i wileńskiego. Pos. nauk. PIG,

nr 3. Warszawa 1924.

SUMMARY

The an-ea here considered em'bra.oes the

south-..ea.St,ei:n

.pa:rt of the Białysrok-Zabłudów upland and

the Biała pla!hn Wiith the area of 1Jhe Białowieża

pri-meva:l :forest. These two ~i0111S arre sepa!I1ated by the

U.pper Narew River walley. Thickiness of the

Quater-nacy dePOISiits occull1rilllg ful •the. mea

d!iscused

.mnges

foom

so

·

up. to 107 :in. The subs'braltum is built up of

Milooene, Oligocene and Up.per OretaJceous depositts.

In the Qua'l:.er1nary formaltions, 1lhree oomplexes of

deposits 'have been distinguished, as follows:

I . oomplex - oomprisilng . one ar two hori2Jons o f

!:iOulder clays m~ by the arenaceoug..;g>ravelly

seddmerubs ~ to the Sou.th-Polish

gla-ootian,

:II oamplex·.- ~represented !by the fiJne.. amd

middie--g~rafuned san1ds passing to the top into sitlts and

man--gina:l lalke c:lays - refer.red to the decline of the

Great I.nterg1aciall

OOd

to rthe begiJnn:ia:J.g of 1Jhe

Mlidd!le--Polhsh glaci.artlion,

III oomplex - bullit up to two hori7J001S of bulder

cl.a.Y.s d:iv.ided by clays and shlrts, !l.'alrely by sam.ds 'Wii<th

gravel - belon~g to the Middle-Pollish g,lacia!llion.

On the 5l.1II."fare of the area mapped there occwr

eiJt'her upp.e~r boulder clay, sillts aa1d clays, or sands

allld gJravels of mom.ilnlic aprons, .refetTed to the

:in-land ice of the NOI'Ith-Masovialll stage, as well as

sands arnd •g.mvels buiJddng the recessian mora:ilnes

of the Masov1a-Podiliasiie stage. The Narew ruver bed,

beds of dJts tr.i:bu.tmdes and wru:l!rad!ned ·basilns are fiilled

up W:ith samds, muds, and pea.ts, at places.

11. Za b o r ski B. - Studia nad morfologią dyluwium

Podlasia i terenów sąsiednich. Przegl. geogr.

t. VII, 1927.

PE3IOME

0IrnCbiBaeMbrH B CTaTbe pafl:OH OXBaT&IBaeor

IOrO-•BOCTO'iHYJO ąacTD BeJiocTOKCKo-3a6Jiy~oBcKofł .

i'lo3-BbiiiieHHOCTH H BeJI&CKYIO paBHHHY c panoROM BeJio-' ·

Be:lKCKOH nyiQH. 3TH perHOHbi pa3rpaHH'DmaeT BepX•

HHfł yqaCTOK AOJIHHbi· p. HapeB. 't!E!TBePTif'iH&Ie

OTJIO-:lKeHH.!I Ha paccMaTpHBaeMofł nJioi.QaAH 'HMelOT

MOIQ-HOCTb OT 80. AO 107 M. B HX OCHOBaHHH 3aJieralOT .Ml1'0-.

QeHOBbie, OJIHroQeHOBbie H BepXHeMeJIOBbie DOPOAbi. ·

't!eTBePTWftł&Ie OTJIO:lKemm DOAPa3AeJI.HIOTC.!I. Ha. Tpl1

KOMnJieKca. . .

KaMIIJieKC l, OOC'OO.!IIQHH H3 OAHOro HJIH ABYX

ropi1-30HTOB ·BaJIYHHDIX rJIHH; nepecJioeHHbrx necąaHo-rpa-'

BHeBbWH OCaAKaMH, OTBe'łaeT IO:lKHODOJibCKOMy' OJie-:

AeHeHHJO.

KoMnJieKc II, npeA<:TaBJieHHbrn MeJIKo H

cpeAHe-3epHHCT&IMH necKaMH, nepeX'OA.!IIQHMH KBepxy B

3CTy-apHeBbie HJibi H cyrJIHHKH, OTBe"'aeT KOHQY BeJIHKOro·

MeJICJie~HHKOBb.!l H Ha'iaJiy cpe~HenOJibCKOi:'O OJieAi-.

HeHH.!I.

KoMnJieKc III, npeACTaBJieHHbiH ABYMH ropi130HTaM•H

BaJiyHHbiX rJIHH, nepeCJIOeHHbiX lHJiaMH H cyrJIHHKaMH,

pe:lKe necKaMH C rpaBHeM, OTHOCHTClł K cpeAHenOJib-'

CKOMY OJieAeHemno. . . .

Ha noBepxHOCTH 3aCH.HTOro paooHa o6Ha:lKalOTC.H'

BepxH.H.H BaJIYHHa.H rJIHHa, HJibi H cyrJilfliKH WJil-1

3aHA-pOBbie necKH .H rpaBHH, CB.H3aHHbre c JieAHHKOM ce-'

Bepo-Ma30BeQKOH CTaAl-IH, HJIH :lKe necKH H rpaBHH, cJiaraJOIQHe MopeHbi OTCTynaJOIQero JieAHHKa

Ma3o-BeQKO-nOAJI.HCCKOH CTa~HH. )l;HHI.Qa AOJIHH p·. HapeB,

ee Dpii'l'OKOB .H 6ecCTO'iHbiX yrJiy6JieHHH COCTaBJieHbi

necKaMH, "MaAaMH'' H JIOKaJibHO TOpcPaMH.

ANDRZEJ RYDZElWSKI Lnstytut Geologk:my

PETROGRAFIA I MINERAUZACJA OSADÓW GóRNEGO PERMU

NA MONOKLINIE PRZEDSUDECKIEJ I PERYKLINIE ZAR

BUDOWA GEOLOGicz.NA I TEKTONICZNA STHEFY

PRZEDISUDElOKill

Poza brzeżnym uskokiem sudeckim· występuje

jed-nostka geologiczna zwallla 'blokiem prredsudecklim,

mtórą od st.rony .pólnoco-zachodndej i północnej

ota-czają dwie jednostki geologiczne: manoldina

przed-sudecka i perykli'llJa Zair. Blok przedsudecki ~udowany

jest ze skal granitoidowych i skał metamorficznych

wykazujących różny stopień metamorfizmu. Od NE

i. SW otaczają go skały osadowe permu, triasu ·oraz

trreoiorzędu d. czwartorzędu należące do jednostek

geologicznY'Ch monokLiny prredsudecki.ej i perykliny

Zair. Według J. Wyżylrowskiego {4, 5) kontakt między

tYmi

jednostkami ma przeważnie charakter

dysloka-cyjny. Na. całym obszarze strefy przedsudeckiej

za-waezyła się działalność rudlów górotwórczych okresu

hercyńskiego i alpejskiego. Powstało wtedy szereg

spękań i uskoków ułatwiających wędrówki

roztwo-r&w, których wpływy obserwuje się w skalaoh

ooado-wych monoklliny przedsudeckiej i perykliny żar.

WYKlSZTALCENIE I;ITOLOGIC:ONO..PETRI<>G\RIAFI~

GOlliNEGO PERMU ST.RIEFY PRZEDS'UDECKIIEJ GÓirny perm na terenie monokLiny przedsudeckiej

i perykliny Zar wyksztal()OOly jest jako osady mo.rskie,

wykazując eykli<:ZOOść sedymentacji podobną do

476

abserwowanej na terenie centrailnej części zbiornika

morskiego (1, 2, 3). W obrzeżeniu bloku przedsudec"'

kiego posiadają one zredu.kow'aną miążsrość (do rzędu

100-300 m) i nie mowierają Wlielu poziomów skal

w obrębie poszczególnyeh eyklotemów. W porównaniu

do cyk-loternów wyższych Z:~> Z3 ~ Z4 utwory

cyklo-temu Z1 • (Werra) mają tu największą miąższość.

Pomiędzy .piaskowcami czerwonego spągowca

po-chodzenia lądowego a morskimi osadami cyklotemu Z1

(Werra) występują piaskowce białego i szarego spą­

gowca wykazujące du:Zle podObieństwo pod względem

pet.rografieznym, a różndce między Illimi wywołane

są jedynde składem spoiwa. Do tej pory Illie została

ok.reślona ich pozycja stratygraficzna. Część badaczy

uważa je za ooady CZ&Wonego spągowca odbarwione

przez wody morza cechsztyńskiego, inni uważają je

za asady c.echsztyń&kie.

Utwo.ry morskie cykllotemu Z1 (Werra)

reprezento-wane są przez skały łupku miedzdonośnego T1

osadzo-nego w fac:i·i redukcyjnej lub wyksztaloone jako

utle-nione osady margliste tzw, rote Faule, nad którymi

występują skały wapienno-dolomityczne Ca,. i

anhy-dryty Ah zawierająee lokalnie wkładkę soli kamien-.

nej Na.1.

• W aa-ty'JwQe zastoso\V8no dda skał cechsztyńskich nomen· klatur~ 1 S}"lllboie <WżytWane :na terenie Mansleldu l.