Decydująca rola sadzeniaków kwalifikowanych w profesjonalnej produkcji ziemniaków.

(1)

Ziemniak Polski 2008 nr 2

DECYDUJĄCA ROLA

SADZENIAKÓW KWALIFIKOWANYCH

W PROFESJONALNEJ PRODUKCJ

I

ZIEMNIAKÓW

dr inż. Tadeusz Gawlik

Lubań k. Kościerzyny

raktyczne problemy produkcji nasien-nej ziemniaka oraz zwiększenia zuży-cia kwalifikowanych sadzeniaków w produkcji towarowej zostały omówione pod-czas spotkania przedstawicieli specjalistycz-nych polskich i holenderskich służb z produ-centami ziemniaków z terenu woj. pomor-skiego. Odbyło się ono w listopadzie 2007 r. w Łebie, a jego organizatorem był WIORiN i PODR w Gdańsku, przy udziale Ambasady Holandii. Województwo pomorskie jest regio-nem, który zdecydowanie przoduje pod względem koncentracji nasiennictwa ziem-niaka, gdyż w roku 2007 było tutaj zlokalizo-wane 30,6% całej powierzchni nasiennej w Polsce. W znacznej mierze wynika to z re-produkcji na tym terenie odmian zagranicz-nych, wykorzystywanych w produkcji surow-ca na frytki (Innovator, Asterix, Russet Bur-bank, Fresco) i chipsy (Hermes, Saturna). Od dwóch lat odmiany zagraniczne przewa-żają w areale reprodukcji nasiennej w Pol-sce. Jak wynika z danych zaprezentowanych w referacie Ryszarda Krupy z firmy Agrico Polska, największy udział zajmują sadzenia-ki niemiecsadzenia-kiej firmy Europlant (17,0%), na-stępnie polskich hodowli: PMHZ Strzekęcin (15,9%) i HZ Zamarte (14,2%). Kolejne miej-sca pod tym względem zajmują firmy hodow-lano-nasienne: holenderska HZPC (13,5%), niemiecka Saka-Ragis (10,5%) oraz polska HR Szyldak (9,6%). W ostatnich latach nasi-la się tendencja do wypierania polskich od-mian przez zagraniczne, nie tylko w produk-cji surowca do przetwórstwa spożywczego. Biorąc pod uwagę walory polskich odmian, uzasadnione jest aby rodzime firmy

hodow-P

lano-nasienne zintensyfikowały nakłady na marketing w celu odzyskania swojego rynku.

Miniony rok był sprzyjający dla ziemnia-ków, co wyraziło się plonem 197 dt/ha, pod-czas gdy rok wcześniej plon wyniósł zaled-wie 150 dt/ha. Pozaled-wierzchnia plantacji nasien-nych zakwalifikowanasien-nych, ocenianasien-nych i podle-gających kontroli polowej i fitosanitarnej, obejmowała, według danych PIORiN, 5655 ha oraz 2466 plantacji. Stanowiło to niespeł-na 1% ogólnej powierzchni uprawy ziemnia-ków. Zebrany plon sadzeniaków ocenia się na 75 tys. ton. Dodając do tego 17 tys. ton sprowadzanych przez firmy zagraniczne, otrzymamy ilość wystarczającą na ok. 6% powierzchni obsadzonej materiałem kwalifi-kowanym. W krajach o wyższym poziomie technologii wskaźnik ten sięga 80- -95%, a w Holandii sadzenie materiałem kwalifikowa-nym najwyższej jakości jest od dawna stan-dardem. Podkreślał to w swoim referacie Erik Schipper z Holenderskiego Instytutu Rozwoju Sprzedaży Sadzeniaków (NIVAP). Firma ta dąży do współpracy z polskimi rolni-kami i handlowcami, podobnie jak to czyni w wielu innych krajach. Nie dziwi zatem, że Holandia sprzedaje prawie milion ton swoich sadzeniaków do 80 krajów na pięciu konty-nentach.

Zdobyć markę na rynku i utrzymać jej po-zytywny wizerunek to ważna sprawa dla każ-dego sprzedawcy. Integracja z krajami UE skutkuje coraz większym importem, głównie ziemniaków wczesnych przywożonych z Cy-pru, Grecji, Egiptu i Maroka. Przykładowo, w bieżącym roku już w pierwszej dekadzie lute-go pojawiły się, nawet w małych wiejskich sklepach, młode importowane ziemniaki. 1

(2)

Cena ich na początku wynosiła 2,99 zł za ki-logram, przy cenie detalicznej 0,60 do 0,90 zł ziemniaków z jesiennego zbioru. Po przy-stąpieniu Polski do Unii zanotowano pogor-szenie bilansu zagranicznego handlu ziem-niakami. Wyższe plony w ostatnim roku spo-wodowały zwiększoną podaż ziemniaka ja-dalnego i przynajmniej dwukrotny spadek cen hurtowych. Nawet w lutym i marcu cena hurtowa nie poszła w górę, wciąż utrzymując się na poziomie 28-35 zł/dt, mimo zwiększo-nych kosztów przechowywania i naturalzwiększo-nych ubytków. Prognozy na kwiecień i maj nie wskazują na poprawę koniunktury.

Im wyższa kwalifikacja i zdrowotność sa-dzeniaków, tym wyższy plon. Nie wszyscy rolnicy o tym pamiętają, co skutkuje mniej-szą wymianą kwalifikowanych sadzeniaków w porównaniu z produkcją ziemniaków w za-chodnioeuropejskich krajach UE. Zwiększe-niu stosowania zdrowych certyfikowanych sadzeniaków powinien sprzyjać wzrost do-płat do 500 zł/ha uprawy ziemniaków zasa-dzonej materiałem kwalifikowanym. Jest po-wszechna zgodność hodowców i praktyków co do tego, że zaledwie po dwóch latach uprawy tych samych ziemniaków 25% roślin zostaje porażonych chorobami wirusowymi. Uprawa w pasie nadmorskim w dużym stop-niu obniża natężenie tych chorób.

W trzech ostatnich dziesięcioleciach po-stęp biologiczny w największym stopniu de-cydował o plonowaniu ziemniaków, polep-szeniu jakości plonu bądź dostosowaniu go do oczekiwań odbiorcy. Obecnie ranga od-miany w sprostaniu tym wymogom jest naj-bardziej widoczna wśród innych czynników, jakimi dysponuje biologia i nauki rolnicze. Polska hodowla, pomimo trudności organiza-cyjnych i ekonomicznych, szuka swego miej-sca w nowych warunkach gospodarczych. Obecnie funkcjonują trzy firmy hodowli twór-czej i zachowawtwór-czej (produkcja materiałów elitarnych): w Zamartem, Strzekęcinie i Szyl-daku, dysponujące razem 300 tysiącami sie-wek. W skomplikowanym układzie zależno-ści, z wyczuciem potrzeb przyszłych odbior-ców, po kilkunastu latach żmudnej pracy po-wstaje nowa odmiana.

W każdym wypadku od odmiany oczekuje się wysokiego, stabilnego w latach i dobrego jakościowo plonu oraz możliwie dużej odpor-ności na choroby i szkodniki. W roku 2008

do chemicznej ochrony ziemniaków będzie w sprzedaży około 160 preparatów. Ze wszyst-kich roślin uprawianych w Polsce ziemniaki są najbardziej zróżnicowane. Cechy ze-wnętrzne, jak: pokrój krzaka, barwa kwiatu, skórki i miąższu, kształt bulw, można okre-ślić bez trudu. U odmian jadalnych najważ-niejszy jest smak, typ kulinarny, odporność na ciemnienie miąższu surowego i po ugoto-waniu, kształt bulw i głębokość oczek. Wy-magania kupujących są coraz bardziej wysu-blimowane. Każdego roku zwiększa się na świecie i w Polsce produkcja uszlachetnio-nych przetworów z ziemniaka. Do każdego produktu przeznaczane są szczegółowo przetestowane i wybrane odmiany.

Zasoby banku informacji o rynku ziemnia-ka wsziemnia-kazują, że w sprzedaży tej wiosny 64 firmy nasienne będą miały do zaoferowania 131 odmian, najczęściej kategorii CA i CB. W uprawie znajdzie się również kilkanaście odmian z katalogu wspólnotowego, uprawia-nych wyłącznie na potrzeby konkretuprawia-nych za-kładów przetwórczych. Odmiany ziemniaka, a zwłaszcza odmiany wczesne, wzbudzają duże zainteresowanie, począwszy od dział-kowiczów hobbystów, na właścicielach du-żych plantacji kończąc.

Przy obecnej technologii żywienia ziem-niak paszowy ustępuje bądź już ustąpił miej-sca soi, śrucie rzepakowej i zbożu. Do nie-dawna mówiło się, że dzień bez ziemniaków do obiadu to dzień stracony. Dziś trzeba przyznać, że to powiedzenie straciło dużo na znaczeniu. W żywieniu Polaków coraz popu-larniejsze stają się warzywa, makarony, ryż, kasza, fasola, soja i groch. Dotyczy to nie tyl-ko ludności miast, ale również mieszkańców wsi, a mówiąc językiem unijnym, mieszkań-ców obszarów wiejskich. Dietetycy podkre-ślają stronę biologiczną i żywieniową ziem-niaków oraz ich niską kaloryczność, która wynosi zaledwie 70 kcal/100 g. W „Poradni-ku Uzdrawiacza” (2007) Krystyna Nosal po-daje, że wartość odżywcza ziemniaków jest tak duża, że przez jakiś czas mogłyby być je-dynym pożywieniem człowieka – bez uszczerbku dla zdrowia. Nieprawdą jest, że ziemniaki są potrawą tuczącą. Za taką opinię jest odpowiedzialna wiekowa praktyka ulep-szania gotowanych ziemniaków tłustymi so-sami. Spożycie w kraju wynosi teraz w Pol-sce rocznie 122 kg na osobę. Jednocześnie 2

(3)

obserwuje się bardzo duże zainteresowanie uprawą ziemniaków jako rośliny jadalnej w Chinach, Indiach, Korei i krajach afrykań-skich. Tam powierzchnia uprawy i spożycie ziemniaków wzrosło czterokrotnie. Są one coraz częściej poważnym uzupełnieniem ryżu w codziennym menu. To jest obyczajo-wy i żywienioobyczajo-wy przełom. Przed dwudziesto-ma laty ze zdziwieniem przyglądałem się hinduskim zatłoczonym ulicznym bazarom, gdzie oprócz mnogości płodów ziemi były również ziemniaki. Holendrzy najwcześniej znaleźli się tam ze swoimi odmianami i tech-nologią uprawy, ale również specjaliści bran-ży ziemniaczanej innych krajów byli bądź są obecni w tych krajach.

Od kilku lat polski ziemniak ponownie szuka swojego miejsca w kurczącej się po-wierzchni uprawy i powoli je odnajduje, ale już w innej konfiguracji unijnej, agrotechnicz-nej i żywieniowej. Mali producenci ziemnia-ków, uprawiający ich dotąd nie więcej niż 0,5 ha, a których ocenia się na liczbę prawie mi-liona gospodarstw, praktykują ekstensywną technologię, bądź zupełnie odchodzą od uprawy. Zwiększa się zaś liczba dużych pro-ducentów, u których plantacje powyżej 100 ha nie są rzadkością. To oni są w stanie sto-sować nowe technologie, włączając w nie kwalifikowane sadzeniaki, pełną ochronę, w razie potrzeby deszczowanie i klimatyzowa-ne przechowywanie. Zalecenia prawidłowej agrotechniki w największym skrócie będą dotyczyły:

•

przebadania gleby na obecność organi-zmów kwarantannowych,

•

wyboru odmiany odpowiedniej do potrzeb rynku i warunków siedliskowych,

• zakupu kwalifikowanych sadzeniaków,

• zaprawienia i pobudzenia sadzeniaków,

•

nawożenia NPK z uwzględnieniem zasob-ności gleby i oczekiwanego plonu,

• odpowiedniego terminu sadzenia,

• poszerzenia międzyrzędzi do 75-90 cm,

• skutecznej ochrony roślin,

• deszczowania w razie przedłużającej się suszy,

• starannej, uważnej selekcji negatywnej,

• desykacji naci,

•

zbioru w temperaturze powyżej 10o_C,

•

dosuszenia ziemniaków przed właściwym przechowywaniem w temp. 2-4o_C.

Decydując się na uprawę sadzeniaków, trzeba dostosować się do zasad obowiązują-cych w ustawie o nasiennictwie z dnia 26.06.2003 roku oraz późniejszych rozporzą-dzeń. W największym skrócie dotyczą one:

•

oceny polowej plantacji nasiennej, czy od-powiada wymogom dotyczącym wytwarzania materiału siewnego;

•

oceny laboratoryjnej sadzeniaków ziem-niaka w zakresie stopnia porażenia ich cho-robami wirusowymi;

•

oceny cech zewnętrznych: porażenia bulw przez choroby grzybowo-bakteryjne, uszkodzeń mechanicznych i fizjologicznych zanieczyszczeń, kalibrażu oraz ilości bulw nietypowych dla odmiany;

•

świadectwa oceny laboratoryjnej, pasz-portu i plomb.

(4)

Rys. 1. Plantacja ziemniaków w Lubaniu k. Kościerzyny

Dalsze postępowanie rolnika to: zawarcie umowy kontraktacyjnej, wykluczenie spod uprawy gleb najsłabszych, skompletowanie sprzętu, odkamienienie pola, przeanalizowa-nie możliwości przechowywania i zbudowa-nia zbiornika retencyjnego na wodę. Mając własny wkład, można podjąć starania o pie-niądze unijne. Nie należy oszczędzać na na-wożeniu, ochronie roślin, pracy przy selekcji negatywnej. Nie ma jednak pewności, że ze-brane sadzeniaki przejdą badania weryfika-cyjne i przyniosą spodziewany dochód. Do-świadczeni właściciele firm nasiennych twier-dzą, że w nasiennej branży ziemniaczanej raz jest się na wozie, raz pod wozem. Jak napisał już wcześniej w tym kwartalniku Bo-gusław Barański z HZ Zamarte, należy przy tym bezwzględnie przestrzegać (bez kom-promisów) zasad dobrej praktyki nasiennej. Przykładowo, nie można traktować plantacji nasiennej jednocześnie jako ziemniaków ja-dalnych, gdyby w danym roku zawiódł rynek sadzeniaka. Nie można do prawdziwego ma-teriału nasiennego z paszportami dorzucać ziemniaków niekwalifikowanych.

Z powodu całkowitego przechodzenia firm hodowlanych na samodzielność finansową właściciele odmian, zgodnie z ustawami nr 137 z 26.06.2003 i nr 126 z 9.06.2006 pobie-rają opłatę licencyjną na własną twórczą działalność. Różna jest jej wysokość, od 800

zł za sadzeniaki zakupione na powierzchnię 1 ha, a w innej wersji 6-7% od wartości zaku-pu. Dochodzi do tego opłata od samozaopa-trzenia, ale ta forma jest wciąż w fazie wdra-żania. Tylko duża produkcja wysokiej jakości daje gwarancje zysku. Potwierdzają to wła-ściciele dużych powierzchni ziemniaków, uprawianych m. in. dla Farm Frites Poland w Lęborku. Niespodziewanie dla większości rolników, w związku z akcesją naszego kraju do UE, dotarł do Polski plik przepisów, któ-rych nie sposób pominąć, a któktó-rych trzeba przestrzegać, zwłaszcza w profesjonalnej produkcji nasiennej i w obrocie ziemniakami. Dotyczą one rolników, dystrybutorów i impor-terów. Wszyscy muszą być wpisani do urzę-dowego rejestru WIORiN. Urząd ten prowa-dzi kontrole w zakresie zdrowotności gleby i roślin podczas wegetacji, kontroli bulw po zbiorach i znajdujących się w obrocie han-dlowym. Dostępny jest powszechnie wykaz organizmów kwarantannowych, od których gleba i bulwy muszą być wolne. Wyproduko-wane sadzeniaki otrzymują paszporty w róż-nym kolorze etykiet: fioletowy dla materiałów przedbazowych, biały dla bazowych i niebie-ski dla materiału kwalifikowanego CA i CB, dawnej klasy A i B. Natomiast ziemniaki ja-dalne otrzymują etykiety z numerami wpisu rejestrowego składającego się z czterech li-ter i aż dwudziestu dwóch cyfr.