Ziemniak Polski 2010 nr 3 1
Ekonomika i rynek
K
K
K
O
O
O
S
S
S
Z
Z
Z
T
T
T
Y
Y
Y
II
I
O
O
O
P
P
P
ŁŁ
Ł
A
A
A
C
C
C
A
A
A
LL
L
N
N
N
O
O
O
Ś
Ś
Ś
Ć
Ć
Ć
P
P
P
R
R
R
O
O
O
D
D
D
U
U
U
K
K
K
C
C
C
JJ
J
II
I
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
JJ
J
A
A
A
D
D
D
A
A
A
LL
L
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
I
II
D
D
D
O
O
O
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
E
E
E
T
T
T
W
W
W
Ó
Ó
Ó
R
R
R
S
S
S
T
T
T
W
W
W
A
A
A
dr inż. Jacek Chotkowski
IHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: chotkowski@ziemniak-bonin.pl
płacalność produkcji ziemniaków jest kształtowana przez oddziaływanie trzech czynników: wybór odpowied-nich kierunków użytkowania ziemniaków, dą-żenie do uzyskiwania korzystnych cen zbytu oraz dobór zabiegów technologicznych i technologii produkcji optymalnych z punktu widzenia poziomu kosztów jednostki tu. Poziom kosztów i dochodowości produk-cji ziemniaków towarowych podstawowych kierunków użytkowania w warunkach 2009 roku oszacowano w tabeli 1. Koszty kalkulo-wano w odniesieniu do zestawu zabiegów produkcyjnych i poziomu nakładów ujętych w kartach technologicznych produkcji ziemnia-ków opracowanych na podstawie wielolet-nich badań IHAR w Boninie. Koszty pracy mechanicznej oszacowano, korzystając ze wskaźników kosztów eksploatacji maszyn obliczonych przez IBMER (Muzalewski 2009).
Uprawa ziemniaków należy do kierunków produkcji rolniczej wymagających wysokiego poziomu nakładów i kosztów. Przykładowo koszty produkcji ziemniaków jadalnych na najwcześniejszy zbiór oszacowano (łącznie z kosztami pracy rolnika i 10-proc. narzutem kosztów pośrednich) na poziomie prawie 12 tys. zł/ha. Przyjmując założone poziomy cen zbytu, najwyższą dochodowością, mierzoną poziomem zysku kalkulowanego na 1 ha, charakteryzuje się produkcja ziemniaków bardzo wczesnych oraz jadalnych na
póź-niejszy zbiór. Korzystną opłacalność produk-cji ziemniaków jadalnych, również na tle in-nych roślin uprawin-nych, potwierdzają badania IERiGŻ-PIB (Skarżyńska 2009). Produkcja ziemniaków jako surowca do przetwórstwa skrobiowego i spożywczego prowadzona jest w ostatnich latach na granicy opłacalności. Jednak ze względu na mniejsze ryzyko eko-nomiczne produkcji w warunkach wielolet-nich umów oraz poczynione inwestycje większość rolników nie rezygnuje z kontrak-tacji.
Najważniejszym czynnikiem zwiększenia opłacalności produkcji ziemniaków jest dą-żenie do uzyskania korzystnych cen zbytu. Są one kształtowane przez rynek, producen-ci jedynie w niewielkim stopniu mogą oddzia-ływać na ich poziom. Pewien wzrost cen producenci mogą uzyskać za następującą ofertę rynkową:
● kierowanie zbiorowej oferty sprzedaży przez grupę rolników i z tej pozycji negocjo-wanie cen z odbiorcą większej partii ziem-niaków;
● za ziemniaki wyraźnie lepszej jakości, w tym wytwarzane przy użyciu technologii inte-growanych i ekologicznych;
● za ziemniaki odmian preferowanych na lokalnym rynku;
● dostarczając ziemniaki do sprzedaży w miesiącach o wyższym poziomie cen rynko-wych (styczeń-marzec);
Ziemniak Polski 2010 nr 3
2
● realizując dostawy bezpośrednio do kon-sumentów;
● za ziemniaki konfekcjonowane, zaopa-trzone w markę dostawcy oraz ewentualnie instrukcję użytkowania kulinarnego;
● za ziemniaki wstępnie przygotowane do spożycia (umyte, obrane itp.).
Tabela 1
Kalkulacja poziomu kosztów i opłacalności produkcji rynkowej
ziemniaków jadalnych bardzo wczesnych oraz do przetwórstwa na skrobię i frytki w 2009 r. przy założonym poziomie cen zbytu, zł/ha
Rodzaj nakładu Jadalne bardzo
wczesne Do przerobu na skrobię Do przerobu na frytki 1. Sadzeniaki z zakupu 3600 750 3600 2. Sadzeniaki własne - 431 -
3. Środki ochrony roślin 710 625 1326
4. Nawozy mineralne 900 1275 2340
5. Eksploatacja maszyn 1730 1708 2780
6. Siła pociągowa 2045 1858 2820
7. Oprocentowanie nakładów z zakupu
(3% rocznie) 160 124 270
8. Praca ludzka 1520 600 1150
9. Koszty bezpośrednie razem 10665 7271 14286
10. Narzut kosztów pośrednich (10%) 1066 727 1428
11. Koszty całkowite 11731 7998 15714
12. Koszty całkowite (minus wartość plonu
ubocznego) na 1 t plonu handlowego 762 267 456
13. Wartość produkcji razem 13800 7800 15525
14. w tym: – plon handlowy 13500 7800 14175
15. – plon uboczny 300 - 1350
16. Założone ceny zbytu, zł/t 900 260 450
18. Poziom plonu handlowego, t/ha 15,0 30,0 31,5
20. Poziom plonu ubocznego, t/ha 3,0 - 13,5
21. Zysk kalkulowany, zł/ha + 2069 - 198 - 189
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań IHAR ZNiOZ Bonin
W tabeli 2 zamieszczono kalkulacje kosz-tów technologii produkcji ziemniaków jadal-nych o różnym poziomie intensywności. Koszty całkowite produkcji ziemniaków ja-dalnych zmniejszają się od 13 172 zł/ha w technologii intensywnej, 9540 zł/ha w nologii integrowanej do 6020 zł/ha w tech-nologii ekstensywnej. Opłacalność mierzona poziomem zysku na 1 ha plantacji ziemnia-ków (zakładając ceny zbytu 50 zł/dt) jest w wypadku stosowania technologii intensywnej prawie czterokrotnie wyższa w porównaniu z technologią ekstensywną. Przy ogólnie wy-sokich kosztach uprawy ziemniaków jedynie odpowiednio wysokie plony zapewniają opłacalność. Jednak w miarę rosnących cen
i kosztów środków produkcji zmniejsza się przewaga technologii intensywnych nad technologiami alternatywnymi pod względem jednostkowych kosztów produkcji ziemnia-ków. Stosowanie integrowanych technologii w gospodarstwach towarowych jest uzasad-nione również ze względu na jakość zbioru. Technologie te wymagają jednak od rolników posiadania zasobu wiedzy, bezwzględnego dotrzymywania jakości i terminowości zabie-gów produkcyjnych przy ponoszeniu znacz-nych kosztów na zakup środków produkcji.
Z przedstawionych kalkulacji wynika wniosek, że stosowanie technologii zapew-niających uzyskiwanie produktu „zdrowsze-go” oraz mniejsze skażenie środowiska
Ziemniak Polski 2010 nr 3 3
środkami chemii rolnej wymaga, aby za ziemniaki tego rodzaju producent mógł otrzymać wyższe ceny, rekompensujące od-powiednio wyższe koszty jednostki produktu. Wymaga to stworzenia odrębnego rynku produktów rolnictwa integrowanego (podob-nie jak rolnictwa ekologicznego) w stosunku do produktów konwencjonalnych (rolnictwa intensywnego). Technologie ekstensywne są
stosowane głównie w małych obszarowo gospodarstwach, gdzie produkuje się na własne potrzeby (spożycie rodziny i pasza). Stosowanie technologii nowoczesnych ma wówczas mniejsze uzasadnienie ekono-miczne (Chotkowski 1998). W tych gospo-darstwach należałoby zalecać technologię tradycyjną, z prawidłową realizacją tzw. bez-inwestycyjnych zabiegów agrotechnicznych. Tabela 2
Koszty i opłacalność intensywnej, integrowanej i ekstensywnej technologii produkcji ziemniaków jadalnych w 2009 r., zł/ha
Rodzaj nakładu Technologia intensywna, plon 40 t/ha Technologia integrowana, plon 30 t/ha Technologia ekstensywna, plon 18 t/ha 1. Sadzeniaki z zakupu 3600 996 150 2. Sadzeniaki własne - 500 713
3. Środki ochrony roślin 1210 842 120
4. Nawozy mineralne 1420 970 290
5. Eksploatacja maszyn 1990 1850 1490
6. Siła pociągowa 2370 2220 1760
7. Oprocentowanie nakładów z zakupu
(3% rocznie) 185 145 50
8. Praca ludzka 1200 1150 900
9. Koszty bezpośrednie razem 11975 8673 5473
10. Narzut kosztów pośrednich (10%) 1197 867 547
11. Koszty całkowite 13172 9540 6020
12. Koszty całkowite minus wartość plonu
ubocznego, zł na 1 t plonu handlowego 428 435 460
13. Wartość produkcji razem, 15200 10800 6480
w tym – plon handlowy 14000 9750 5850
– plon uboczny 1200 1050 630
14. Zysk kalkulacyjny (13 - 11) + 2028 + 1260 + 460
15. Wskaźnik opłacalności, % (13:11) 115,3 113,2 107,6
16. Poziom plonu handlowego, t/ha 28,0 19,5 11,7
17. Poziom plonu ubocznego, t/ha 12,0 10,5 6,3
18. Założone ceny zbytu, zł/t 500 500 500
Źródło: obliczenia własne na podstawie badań IHAR ZNiOZ Bonin
Literatura
1. Chotkowski J. 1998. Ekonomiczna ocena
techno-logii produkcji ziemniaków. – Zag. Doradztwa Rol. 4: 90-97; 2. Muzalewski A. 2009. Koszty eksploatacji maszyn, nr 24. IBMER Warszawa; 3. Skarżyńska A.
2009. Wyniki ekonomiczne wybranych produktów
rolniczych w latach 2005-2009. [W:] Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do UE. Konf. nauk. Pułtusk, 30.11-02.12.2009. IERiGŻ-PIB, www.ierigz. waw.pl (18.03.2010)
