Praktyczne problemy w ochronie ziemniaków przed chorobami.

Ziemniak Polski 2007 nr 1 21

Ochrona

PRAKTYCZNE PROBLEMY

W OCHRONIE ZIEMNIAKÓW PRZED CHOROBAMI

1

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

2

Politechnika Koszalińska, Wydział Mechaniczny, ul. Racławicka 15-17, 75-620 Koszalin

miany wymagań rynku spowodowały, że coraz więcej uwagi w technologii produk-cji ziemniaków poświęca się jakości bulw, a mniejsze znaczenie przypisuje się wysokości osiąganych plonów. Aby uzyskać wysokie plony bulw dobrej jakości, niezbędna jest racjonalna ochrona ziemniaków metodami agrotechnicznymi i chemicznymi przez cały okres wegetacji.

Metody agrotechniczne

Podstawowym sposobem ograniczania cho-rób ziemniaka występujących na plantacjach jest przestrzeganie właściwej agrotechniki, a więc między innymi:

• używanie do sadzenia zdrowych sadzenia-ków bez widocznych objawów chorób, naj-lepiej z plantacji kwalifikowanych;

• jesienne nawożenie organiczne lub stoso-wanie poplonów zielonych, np. gorczycy; • pobudzanie lub podkiełkowywanie

sadze-niaków;

• sadzenie w optymalnym terminie do gleby o temperaturze 6-8oC (wskazówka fenolo-giczna: początek kwitnienia mniszka lekar-skiego – popularnego mlecza);

• dostosowanie poziomu nawożenia, zwłasz-cza azotem, do potrzeb danej odmiany oraz kierunku użytkowania;

• stosowanie 3-4-letnich przerw w uprawie ziemniaków na tym samym polu;

• usuwanie roślin z objawami chorobowymi w trakcie wegetacji, tzw. selekcja negatyw-na – zabieg niezbędny negatyw-na plantacjach negatyw- na-siennych.

Metody chemiczne

Ochrona plantacji przed chorobami jedynie za pomocą metod agrotechnicznych z reguły

nie daje zadowalających efektów. Należy stosować również metody chemiczne.

Rizoktonioza ziemniaka. Jedna z

groź-niejszych chorób w uprawach ziemniaków, wywoływana przez grzyb Rhizoctonia solani, powszechnie bytujący w glebie. Jej szkodli-wość polega na tym, że występuje przez cały okres wegetacji (w czasie wschodów objawia się gniciem kiełków, w pełni wegetacji – próchnieniem podstawy łodyg, w trakcie zbioru – osadzaniem się sklerot na bulwach, tzw. ospowatością).

Ze względu na brak skutecznych che-micznych metod ograniczania rizoktoniozy w czasie wegetacji, ochrona przed nią polega na zaprawianiu sadzeniaków przed ich wy-sadzeniem. Listę zarejestrowanych i dostęp-nych na rynku zapraw przeciwko rizoktonio-zie rizoktonio-ziemniaka przedstawia tabela 1.

Zabieg zaprawiania powinno się wykony-wać, gdy w partii sadzeniaków stwierdzimy ponad 25% bulw z objawami ospowatości. Właściwie wykonane zaprawianie nie do-puszcza do rozwoju grzyba w okresie jego największej szkodliwości, czyli do gnicia kieł-ków w czasie wschodów. Dodatkowym pozy-tywnym efektem zaprawiania jest ochrona rozwijających się roślin ziemniaka przed ma-teriałem infekcyjnym znajdującym się w gle-bie.

Najprostszym i najtańszym zabiegiem jest pudrowanie (zaprawianie na sucho). Polega ono na posypywaniu odmierzonej partii sa-dzeniaków (np. 100 kg) zalecaną dawką środka ochronnego w koszu zasypowym sadzarki. W trakcie sadzenia bulwy mieszają się z preparatem w koszu zasypowym i two-rzy się na nich warstwa ochronna. Pudrowa-nie ma jednak wiele wad: duże straty w

Ziemniak Polski 2007 nr 1

22

sie sadzenia, mała skuteczność zabiegu, nierównomierne pokrycie bulw oraz możli-wość zatrucia się osoby wykonującej zabieg. Zaprawianie na mokro polega na nano-szeniu stężonego roztworu (środek ochronny i woda) na bulwy za pomocą specjalnych

urządzeń (zaprawiarek) montowanych bez-pośrednio na sadzarkach. Zabieg na mokro zapewnia lepsze pokrycie bulw warstwą ochronną, ogranicza możliwość zatrucia osoby wykonującej zabieg (eliminacja pyle-nia) oraz zmniejsza straty środka.

Tabela 1 Środki zarejestrowane do wiosennego zaprawiania

przeciwko rizoktoniozie ziemniaka (wg zaleceń IOR 2004/2005)

Nazwa handlowa Substancja

biologicznie czynna Możliwy sposób zaprawiania Dawka na 100 kg bulw Dithane M-45 80 WP Penncozeb 75 WG Vondozeb 75 WG na sucho i mokro 200 g Penncozeb 445 SC mankozeb na mokro 300 ml Monceren 12,5 DS na sucho 200 g

Monceren 250 FS pencykuron na mokro 60 ml

Prestige 290 FS* imidachlopryd + pencykuron na mokro 75-100 ml

Rizolex 50 WP tolchlofos metylowy na sucho i mokro 50 g

Vitavax 200 FS karboksyna + tiuran na mokro 150-200 ml

* zaprawa również o działaniu owadobójczym (stonka, mszyce i szkodniki glebowe)

Zaprawianie bulw przed sadzeniem ma wiele zalet: zapewnia szybkie i równo-mierne wschody, zapobiega występowaniu rizoktoniozy i szkodników (w wypadku sto-sowania zapraw grzybo- i owadobój-czych), a także korzystnie wpływa na wiel-kość i jawiel-kość plonu.

W badaniach Osowskiego (2002) za-prawianie bulw przed sadzeniem ograni-czyło występowanie rizoktoniozy na plan-tacji ziemniaków o ok. 40-90% w porów-naniu z obiektami kontrolnymi, gdzie nie stosowano wiosennego zaprawiania bulw, a ponadto o 15-45% wzrósł plon bulw du-żych (o średnicy powyżej 50 mm).

Alternarioza ziemniaka.

Obserwowa-ne w ostatnich latach ocieplenie klimatu, niedobory opadów atmosferycznych w czasie wegetacji ziemniaków oraz długo-trwałe okresy suszy spowodowały wzrost znaczenia gospodarczego alternariozy, wywoływanej przez grzyby z rodzaju

Al-ternaria sp. Rozwojowi tego patogenu

sprzyjają wszelkie warunki stresowe dla ziemniaka (porażenie wirusami, niedoży-wienie, wysokie temperatury, susza itp.).

Pierwsze objawy alternariozy w Polsce można zaobserwować ok. 60-80 dni od

posadzenia. Choroba rozwija się w pierwszej kolejności na dolnych liściach roślin osłabio-nych lub zawirusowaosłabio-nych, a w sprzyjających warunkach może objąć całą część nadziemną. Ze względu na wzrost znaczenia gospo-darczego choroby w Polsce niezbędna jest chemiczna ochrona plantacji. Wszystkie zare-jestrowane środki do zwalczania alternariozy ziemniaka są również zalecane do ochrony przed zarazą, dzięki czemu można chronić ziemniaki jednocześnie przed dwiema choro-bami. Wykaz środków ochrony zalecanych do zwalczania alternariozy ziemniaka przedstawia tabela 2.

Chemiczne zwalczanie altaraniozy na plan-tacji należy rozpocząć, gdy wystąpią pierwsze jej objawy na odmianach bardzo wczesnych i wczesnych. Do pierwszego zabiegu w okresie intensywnego wzrostu części nadziemnej po-winno się stosować zalecane preparaty o dzia-łaniu układowym (systemiczym), aby nie po-zbawiać ochrony nowych odrostów roślin. Po zakończeniu wzrostu roślin można do następ-nych zabiegów ochronnastęp-nych zastosować tańsze preparaty o działaniu wgłębnym lub po-wierzchniowym.

Ziemniak Polski 2007 nr 1 23

Tabela 2

Wybrane środki zarejestrowane do zwalczania zarazy i alterariozy ziemniaka (wg zaleceń IOR 2004/2005)

Nazwa handlowa Substancja biologicznie czynna Dawka na 1 ha

Preparaty o działaniu układowym (systemicznym)

Ridomil Gold MZ 68 WG metalaksyl-M + mankozeb 2,5 kg

Tatto C 750 SC chlorowodorek propamokarbu + chlorotanoil 2,0 l

Pyton Consento 450 SC* fenamidon + chlorowodorek propamokarbu 1,5-2,0 l

Preparaty o działaniu wgłębnym

Pyton 60 WG fenamidon + mankozeb 1,0 kg

Tanos 50 WG cymoksanil + famoksat 0,5 kg

Preparaty o działaniu powierzchniowym

Altima 500 SC fuazynam 0,3-0,4 l

Antracol 70 WG propineb 1,8 kg

Bravo 500 SC chlorotalonil 2,0 l

Bravo Plus 500 SC

Gwarnat 500 SC chlorotalonil + cynk 2,0 l

Dithane M-45 80 WP

Dithane Neo Tec 75 WG mankozeb 2,0-3,0 kg

Folpan 80 WG folpet 1,5 kg

Unikat 75 WG zoksamid + mankozeb 2,0 kg

* preparat o działaniu wgłębno-układowym

Zaraza ziemniaka. Wywołuje ją grzyb

Phytophthora infestans i jest to w Polsce

najważniejsza gospodarczo choroba na plantacjach ziemniaka. W sprzyjających wa-runkach (dżdżysta pogoda, wysoka wilgot-ność i temperatura powietrza w granicach 13-18oC) oraz na plantacjach niechronionych może w ciągu zaledwie kilka dni dojść do całkowitego zniszczenia części nadziemnej roślin, a straty w plonie mogą sięgać 100%.

Zabiegi chemiczne powinno się rozpo-cząć na odmianach bardzo wczesnych i wczesnych w fazie zwierania się roślin w rzędach, a na odmianach późniejszych – gdy wystąpią pierwsze objawy na odmianach wczesnych lub gdy przez kilka dni panują warunki pogodowe sprzyjające rozwojowi choroby.

Do wyznaczania terminu pierwszego i kolejnych zabiegów przeciw zarazie można wykorzystywać komputerowe systemy decy-zyjne, np. NegFry (Kapsa i in. 2005). Pod-stawą określenia daty zabiegów są dane meteorologiczne (temperatura i wilgotność powietrza, ilość opadów) mające wpływ na rozwój roślin oraz sprzyjające infekcji. W warunkach Polski trudność powszechnego stosowania systemów decyzyjnych w ochro-nie ziemniaka polega na tym, że ochro-niezbędne

jest do tego celu posiadanie własnej stacji agrometeorologicznej z możliwością ciągłe-go odczytu warunków atmosferycznych oraz komputera.

Do pierwszego oraz kolejnych zabiegów powinno się stosować przemiennie jeden z preparatów o działaniu systemicznym, aż do czasu zakończenia intensywnego wzrostu naci. Po zakończeniu rozwoju części nad-ziemnej, gdy następuje gromadzenie plonu bulw, należy stosować przemiennie prepara-ty o działaniu wgłębnym lub powierzchnio-wym.

Do ostatniego zabiegu zaleca się środki chroniące bulwy: Altima 500 SC lub Unikat 75 WG, które zabezpieczają je przed pora-żeniem przez zarodniki spływające wraz z deszczem z części nadziemnej.

Przygotowanie plantacji do zbioru i przechowywanie

Na 2-3 tygodnie przed planowanym zbiorem należy chemicznie zdesykować plantację preparatami Reglone 200 SL w dawce 4-5 l/ha, Basta 150 SL – 2,5-3,0 l/ha, Harvade 250 SC – 2-3 l/ha lub Spotlight Plus 060 EO – 1 l/ha. Zabieg ten ma na celu zniszczenie zielonych części nadziemnej oraz ewentual-nego wtórewentual-nego zachwaszczenia, co

ograni-Ziemniak Polski 2007 nr 1

24

cza porażenie bulw przez choroby (zwłasz-cza wirusy, zarazę i rizoktoniozę) oraz uła-twia zbiór.

Zbiór należy przeprowadzać w warunkach suchych w temperaturze powietrza powyżej 8oC, gdy bulwy są już dojrzałe i odporne na uszkodzenia mechaniczne (skórka na bul-wach nie powinna się łuszczyć pod naci-skiem palca). W czasie zbioru należy unikać mechanicznego uszkadzania bulw.

Po zbiorze, a przed złożeniem do prze-chowywania, ziemniaki należy pozostawić na kilka dni w suchym i przewiewnym miejscu w celu odparowania i naturalnego zabliźnienia się uszkodzeń. Bulwy ze zmianami choro-bowymi i uszkodzone mechanicznie należy odrzucić, aby wyeliminować źródła chorób w okresie przechowywania.

Optymalne warunki przechowywania to temperatura powietrza 3-6oC oraz wilgotność względna w granicach 80-85%. Zapewniają one najmniejsze straty i zachowanie wyso-kiej jakości bulw, lecz są możliwe tylko w nowoczesnych przechowalniach z kontrolo-waną atmosferą. Obecnie ponad połowa plonu ziemniaków zebranego w danym roku jest przechowywana w tradycyjnych kopcach ziemnych, w których kontrola warunków jest bardzo utrudniona. Ubytki i straty w okresie przechowywania w Polsce wg danych GUS są nadal dość znaczne i w latach 2000-2005 wynosiły 10-15%.

Zbyt niska wilgotność powietrza sprzyja rozwojowi na bulwach suchej zgnilizny, a zbyt wysoka – mokrej zgnilizny. Za wysoka temperatura powietrza sprzyja porażeniu

bulw parchem srebrzystym oraz wzrostowi zawartości cukrów redukujących w bulwach, co powoduje ich ciemnienie – poważny man-kament w produkcji frytek i chipsów.

Aby wyeliminować kiełkowanie przecho-wywanych bulw przeznaczonych na cele jadalne lub przemysłowe, można zaraz po zbiorze zastosować na ziemniaki preparaty hamujące kiełkowanie: Luxan N GRAN- -STOP 300 HN w dawce 20-30 ml na 1 t bulw, Luxan N GRAN-STOP 300 EC – 60 ml/t lub MSS 500 HN – 20-25 ml/t.

Uwaga: takich bulw nie wolno przezna-czać na sadzeniaki!

Do ochrony szczególnie cennych materia-łów nasiennych można jesienią zastosować zaprawę fungicydową Fungazil 100 SL. Za-prawianie powinno być wykonane w ciągu pierwszego tygodnia po zbiorze. W okresie przechowywania preparat ogranicza rozwój suchej zgnilizny i parcha srebrzystego. Bul-wy zaprawione tym środkiem mogą być przeznaczone tylko do sadzenia. Nie wolno

ich użyć na cele jadalne, przemysłowe lub jako karmy dla zwierząt.

Literatura

1. Kapsa J., Bernat E., Kasprzak M. 2005.

Przydat-ność systemu decyzyjnego NegFry w ochronie ziem-niaka przed zarazą w różnych warunkach meteorolo-gicznych. – Biul. IHAR 237/238: 177-187; 2. Osowski

J. 2002. Wpływ zaprawiania na zdrowotność bulw. –

Biul. IHAR 233/224: 369-373; 3. Rynek ziemniaka.

2006. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe nr 29: 1-7; 4. Zalecenia ochrony roślin na lata 2004/05. 2003.