Zbigniew Weber, Zbigniew Karolewski
Akademia Rolnicza w Poznaniu, Katedra FitopatologiiWpływ terminu stosowania fungicydów
na skuteczność ochrony rzepaku ozimego
przed cylindrosporiozą (Pyrenopeziza brassicae
Sutton et Rawlinson)
Influence of fungicide application in winter oilseed rape control against
light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson)
Słowa kluczowe: Pyrenopeziza brassicae, Cylindrosporium concentricum, zwalczanie, rzepak ozimy Key words: Pyrenopeziza brassicae, Cylindrosporium concentricum, winter oilseed rape W dwóch ścisłych doświadczeniach polowych,przeprowadzonych w układzie bloków losowa-nych w czterech powtórzeniach, oceniano wpływ terminu stosowania fungicydów na ich skuteczność w ochronie rzepaku ozimego przed cylindrosporiozą (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson). W doświadczeniu z rzepakiem odmiany Mar użyto pięć fungicydów (Alert 375 SC, Alto 320 SC, Amistar 250 SC, Benlate 50 WP, Discus 500 WG), a z rzepakiem odmiany Silvia zastosowano dwa fungicydy (Alert 375 SC, Caramba 60 SL). W obydwu doświadczeniach fungicydy stosowano w trzech terminach: w fazie 4–6 liści (06.10.), w fazie pąkowania (16.04.) i w fazie kwitnienia (05.05.). Ocenę porażenia roślin rzepaku prowadzono w fazie 6–8 liści (28.10.), w fazie pąkowania (16.04.), w fazie końca kwitnienia (19.05.) oraz w fazie dojrzewa-nia (24.06.). Jesienne stosowanie fungicydów (gdy nie występowały objawy choroby) często lepiej chroniło rośliny podatnej odmiany Mar przed cylindrosporiozą niż wczesnowiosenne. W przypadku mniej podatnej odmiany Silvia zabieg wczesnowiosenny chronił rośliny w po-dobnym stopniu jak zabieg jesienny.
The influence of fungicide term application in winter oilseed rape on efficacy of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson) control was evaluated in two field experiments, done in completely randomised block design in four replicates. In the experiments five fungicides (Alert 375 SC, Alto 320 SC, Amistar 250 SC, Benlate 50 WP, Discus 500 WG) on cultivar Mar and two fungicides (Alert 375 SC, Caramba 60 SL) were used on cultivar Silvia. The winter oilseed rape plants of both cultivars were sprayed at 4–6 leaves stage (06.10.), at bud development (16.04.) or at flowering (05.05.). The assessment of plant infection was done four times – at 6–8 leaves stage (28.10.), at bud development (16.04.), at the end of flowering (19.05.) and at pod ripening (24.06.). The application of fungicides in autumn (when the symptoms were not observed) was often more efficient in control of light leaf spot on susceptible winter oilseed rape cultivar Mar than in early spring. On less susceptible cultivar Silvia the application of fungicides in early spring and in autumn were characterised by similar efficacy.
Zbigniew Weber ...
98
Wstęp
Cylindrosporioza powodowana przez grzyb Pyrenopeziza brassicae (st. kon.
Cylindrosporium concentricum Grev.) opisana została po raz pierwszy w 1823 r.
(Rawlinson i in. 1978). Choroba występuje na różnych roślinach kapustnych:
kalafiorze, kapuście, brokułach (Cheah i in. 1980) oraz na rzepaku (Rawlinson i in.
1978). Powoduje znaczne szkody w uprawach rzepaku ozimego w Wielkiej
Brytanii szacowane na 30 mln funtów rocznie, a w niektórych regionach (Szkocja)
uważana jest za jedną z najgroźniejszych (Fitt i in. 1997). W Polsce pierwsze
doniesienie o jej wystąpieniu na kalafiorze pochodzi z 1965 r. (Madej 1965).
Na rzepaku chorobę zaobserwowano w niewielkim nasileniu w latach
osiem-dziesiątych w rejonie Gryfic (Songin i in. 1989) i na Kujawach (Sadowski 1989).
Frencel i in. (1991) wskazują, że cylindrosporioza zaczyna rozprzestrzeniać się
z północno–zachodnich rejonów Polski w kierunku północno–wschodnim.
W latach dziewięćdziesiątych zanotowano wzrost jej występowania na roślinach
rzepaku. Duże jej nasilenie obserwowano na plantacjach rzepaku ozimego
w Wielkopolsce w 1992 roku, a następnie w Wielkopolsce i szczególnie na
Pomorzu Zachodnim w roku 1995, kiedy spowodowała klęskowe porażenie
plantacji rzepaku odmiany Polo, prowadzące do zamierania roślin w okresie
wiosennym (Karolewski 1999).
W ochronie rzepaku przed cylindrosporiozą ważną rolę odgrywa niszczenie
resztek pożniwnych i samosiewów, na których patogen może zimować (Cheah i in.
1982), stosowanie izolacji przestrzennej (min. 500 m) pomiędzy nowo
zakłada-nymi i ubiegłoroczzakłada-nymi plantacjami (Rawlinson i in. 1978) oraz uprawa odmian
mniej podatnych. W Wielkiej Brytanii odmiany o dużej odporności na P. brassicae
to Nickel, Tomahawk (Walker i in. 1995), Capitol (Sutherland i in. 1998). Jednak
przy dużym zagrożeniu chorobą — nagromadzeniu źródeł infekcji oraz
wystą-pieniu sprzyjających rozwojowi grzyba warunków pogodowych, niezbędne jest
opryskiwanie roślin fungicydami (Fitt i in. 1999). W Polsce nie ma jak dotychczas
informacji dotyczących podatności odmian rzepaku ozimego na P. brassicae,
jak również nie opracowano systemu chemicznego zwalczania tej choroby.
Prowadzenie badań dotyczących tego zagadnienia utrudnia duża zmienność
poziomu porażenia plantacji rzepaku ozimego w Polsce przez P. brassicae
w kolejnych sezonach wegetacyjnych. Zaobserwowano bowiem, że choroba może
wystąpić w dużym nasileniu w latach o łagodnych i wilgotnych zimach, natomiast
w latach o zimach mroźnych i suchych cylindrosporioza często nie występuje
(Karolewski 1999).
Celem niniejszej pracy była ocena wpływu terminów stosowania fungicydów
na skuteczność zwalczania cylindrosporiozy rzepaku, w sezonie wegetacyjnym
o sprzyjającym rozwojowi choroby przebiegu warunków pogodowych.
Materiał i metody
Ocenę skuteczności fungicydów przeprowadzono w sezonie 1998/99 w dwóch
doświadczeniach polowych w Złotnikach koło Poznania. Doświadczenie z
rzepa-kiem ozimym odmiany Mar założono w czterech powtórzeniach w układzie
bloków losowanych na poletkach o wymiarach 0,80 m × 4 m. Kombinacje
stano-wiły rośliny opryskiwane jednokrotnie fungicydami Alert 375 SC (s.a. flusilazol +
karbendazym), Alto 320 SC (cyprokonazol), Amistar 250 SC (azoksystrobina),
Benlate 50 WP (benomyl) lub Discus 500 WG (krezoksym metylowy). W drugim
doświadczeniu z odmianą Silvia założonym również w układzie bloków
loso-wanych na poletkach o wymiarach 2,5 m × 10 m, kombinacje stanowiły rośliny
opryskiwane fungicydami Alert 375 SC lub Caramba 60 SL (metkonazol).
W obydwu doświadczeniach kontrolę stanowiły rośliny nie opryskiwane. Zabiegi
wykonano 06.10.1998 (faza 4–6 liści rzepaku), 16.04.1999 (faza początku
pąkowania) i 05.05.1999 (faza pełni kwitnienia). Ocenę porażenia prowadzono na
25 roślinach z każdego poletka w fazie 6–8 liści rzepaku (28.10.1998), w fazie
pąkowania (16.04.1999), w fazie końca pąkowania (19.05.1999) oraz w fazie
dojrzewania (24.06.1999). Przy ocenie procentu porażonej powierzchni liści
posługiwano się skalą 4-stopniową (0
o– roślina zdrowa, 1
o— do 10%, 2
o— od
10 do 25%, 3
o— od 25 do 50%, 4
o— powyżej 50% porażonej powierzchni),
a łodyg 3-stopniową (1
o— do 25%, 2
o— od 25 do 50%, 3
o— powyżej 50%
porażonej powierzchni). Dla oceny statystycznej uzyskanych wyników wykonano
analizę wariancji, a istotność różnic oceniono testem t-Studenta.
Wyniki
Łagodna i wilgotna zima panująca w sezonie wegetacyjnym 1998/99
sprzyjała wystąpieniu cylindrosporiozy (tab. 1). Porównując porażenie roślin
w kombinacjach kontrolnych zaobserwowano różnice w podatności ocenianych
odmian. Mniej podatną na zakażenie grzybem P. brassicae w warunkach
naturalnych okazała się odmiana Silvia niż Mar (tab. 2, 3). Różnice między
odmianami wyraziły się między innymi w terminie wystąpienia objawów
cylindrosporiozy. Na odmianie Mar zanotowano je już 16 kwietnia, a na odmianie
Silvia dopiero 4 maja w śladowych ilościach. Natomiast w fazie dojrzewania
procent porażonej powierzchni łodyg odmiany Silvia był 23-krotnie mniejszy niż
odmiany Mar. Skuteczność opryskiwań fungicydami była zróżnicowana. Jesienny
zabieg fungicydami Alert 375 SC, Alto 320 SC, Amistar 250 SC Benlate 50 WP
i Discus 500 WG okazał się bardzo skuteczny w ochronie liści rozetowych rzepaku
ozimego odmianyMar, gdy ocenę wykonano na początku pąkowania. Natomiast
liście łodygowe w czasie kwitnienia w kontroli uległy większemu porażeniu
Zbigniew Weber ...
100
w stopniu istotnym statystycznie niż w kombinacjach z jesiennym i
wczesno-wiosennym opryskiwaniem fungicydami Alto 320 SC lub Caramba 60 SL.
W ochronie łodyg odmiany Mar przed cylindrosporiozą najskuteczniejsze były
opryskiwania roślin fungicydem Alert 375 SC zastosowane we wszystkich
terminach oraz Alto 320 SC zastosowanym jesienią. Łodygi rzepaku ozimego
odmiany Silvia najlepiej chronione były przez opryskiwanie jesienne lub
wczesnowiosenne fungicydem Caramba 60 SL.
Tabela 1
Charakterystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji rzepaku ozimego
Weather conditions characteristics during winter oilseed rape growning period
Poznań 1998/1999
Temperatura powietrza [oC] Air temperatures Opady [mm] Precipitation MiesiącMonth wieloletnia średnia perennial mean odchylenie od średniej deviation from mean średnia wieloletnia perennial mean procent normy percentage of norm Wrzesień — September 13,5 0,3 74,0 172 Październik — October 8,9 –0,7 84,0 217 Listopad — November 3,7 –3,8 53,0 135 Grudzień — December –0,2 0,0 41,0 108 Styczeń — January –1,9 3,0 43,0 144 Luty — February –0,9 0,4 30,0 125 Marzec — March 2,8 2,3 59,0 221 Kwiecień — April 7,7 2,0 19,3 165 Maj — May 13,1 0,3 19,0 109 Czerwiec — June 16,6 –0,3 27,7 133 Lipiec — July 17,9 2,4 13,3 61
Tabela 2
Skuteczność chemicznej ochrony roślin rzepaku ozimego odmiany Mar przed
cylindrosporiozą — The efficacy of chemical control of winter oilseed rape cultivar Mar
against light leaf spot (Złotniki 1998/1999)
Kombinacje — Treatments Procent skuteczności w ochronie The percentage of efficacy in control of
liści — leaves łodyg — stems fungicyd fungicide dawka dose kg(l)/ha termin stosowania date of application 16.04.* 19.05.* 24.03.* Kontrola** – Check – – 0 c 0 c 0 c Alert 375 SC 1,0 6.10.1998 100 a 79 abc 98 a 16.04.1999 – 77 abc 79 ab 5.05.1999 – 63 abc 70 ab Alto 320 SC 1,0 6.10.1998 100 a 100 a 82 ab 16.04.1999 – 84 ab 41 abc 5.05.1999 – 7 bc 64 abc Benlate 50 WP 0,5 6.10.1998 93 b 16 bc 53 abc 16.04.1999 – 21 abc 51 abc 5.05.1999 – 16 bc 3 c Amistar 250 SC 1,0 6.10.1998 96 ab 35 bc 45 abc 16.04.1999 – 12 bc 49 abc 5.05.1999 – 37 abc 57 abc
Discus 500 WG 0,15 6.10.1998 89 b 58 abc 73 abc
16.04.1999 – 47 abc 45 abc
5.05.1999 – 44 abc 44 abc
* — w kolumnach jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie przy poziomie 5%, in columns means followed by the same letter are not significantly different at 5% level
** — w kontroli procenty porażonej powierzchni ocenianych części roślin wynosiły:
7 (liście) — 16 kwietnia, 2,15 (liście) — 19 maja, 23,5 (łodygi) — 24 czerwca; the percentage of infected area of assessed plant parts in check:
Zbigniew Weber ...
102
Tabela 3
Skuteczność chemicznej ochrony roślin rzepaku ozimego odmiany Silvia przed
cylindrosporiozą — The efficacy of chemical control of winter oilseed rape cultivar Silvia
against light leaf spot (Złotniki 1998/1999)
Kombinacje — Treatments Procent skuteczności w ochronie The percentage of efficacy in control of
liści — leaves łodyg — stems fungicyd fungicide dawka dose kg(l)/ha termin stosowania date of application 19.05.* 19.05.* Kontrola ** — Check – – 0 d 0 c
Alert 375 SC 1,0 6.10.1998 48 abcd 40 abc
1,1 16.04.1999 57 abcd 0 c
1,2 5.05.1999 47 abcd 20 bc
Caramba 60 SL 1,0 6.10.1998 69 abc 70 ab
1,2 16.04.1999 91 a 70 ab
1,2 5.05.1999 13 cd 40 abc
* — w kolumnach jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie przy poziomie 5%, in columns means followed by the same letter are not significantly different at 5% level; ** — w kontroli procenty porażonej powierzchni ocenianych części roślin wynosiły: 4,65 (liście) i 0,5 (łodygi) — 19 maja 1,0 (łodygi) — 25 czerwca;
the percentage of infected area of assessed plant parts in check: 4,65 (leaves) and 0.5 (stems) — May 19 1.0 (stems) — June 25
Dyskusja
Wyniki badań dotyczących wpływu porażenia różnych organów roślin
rzepaku przez P. brassicae na plon, wskazują że największe znaczenie ma
zniszczenie liści lub zamieranie całych roślin w okresie zimowo–wiosennym
(Rawlinson i in. 1978, Fitt i in. 1998). Askospory grzyba uwalniane jesienią
w okresie do 5 dni od ostatniego deszczu mogą zakażać liście rozetowe rzepaku
(McCartney i Lacey 1990). Dodatkowym źródłem infekcji mogą być też zarodniki
konidialne powstające na samosiewach rzepaku i innych roślinach kapustnych.
Infekcjom roślin sprzyja zwilżenie liści przez 16 do 48 godzin oraz temperatura
15
oC (Figueroa 1995 a, b). Choroba charakteryzuje się długim czasem inkubacji
wynoszącym 13 do 30 dni (Rawlinson i in. 1978) lub 15 do 40 dni (Figueroa
1995 b). Z doświadczeń brytyjskich wynika, że te charakterystyczne cechy cyklu
rozwojowego P. brassicae determinują podejmowanie decyzji o chemicznym
zwalczaniu patogena jesienią w listopadzie (Fitt i in. 1998). Niestety z powodu
długiego czasu inkubacji nie można w tym czasie zaobserwować żadnych objawów
chorobowych. W naszych warunkach również nie zaobserwowano objawów
chorobowych jesienią w roku 1998 oraz w latach 1991–1996 (Karolewski 1999).
Decydujący wpływ na porażenie roślin wiosną ma przebieg warunków
pogodowych jesienią i zimą. Welham i in. (1998) donoszą, że obniżenie dziennej
temperatury jesienią o 0,1
oC zwiększa procent porażonych roślin wiosną o 0,5%,
a zwiększenie o 1 dzień liczby dni z opadami deszczu zwiększa porażenie
wio-senne o 2%. Wyniki niniejszych doświadczeń wskazują, iż w przypadku podatnej
odmiany Mar, opryskiwania wykonane jesienią fungicydami Alert 375 SC lub
Alto 320 SC zwykle najskuteczniej chroniły rośliny rzepaku przed
cylindro-sporiozą. Sutherland i in. (1995) podają, że optymalnym terminem zwalczania
cylindrosporiozy jest przełom października i listopada. Natomiast Adam i in.
(1993), Figueroa i in. (1994), Fitt i in. (1997, 1999), McCartney i in. (1995)
sugerują, że najlepszą skuteczność w obniżaniu porażenia rzepaku przez
P. brassicae w Wielkiej Brytanii można uzyskać stosując schematy zwalczania
uwzględniające opryskiwanie jesienne w listopadzie i wczesnowiosenne w lutym.
W naszym doświadczeniu ochronę odpornej odmiany Silvia w podobnym stopniu
zapewniały zabiegi jesienne i wczesnowiosenne.
Biorąc pod uwagę wieloletnie doświadczenia innych krajów w zwalczaniu
cylindrosporiozy oraz decydujący wpływ na plon jaki ma możliwe zniszczenie liści
rzepaku wiosną, najbardziej uzasadnionym wydaje się w naszych warunkach
wykonanie zabiegu jesiennego. W latach o dużym zagrożeniu chorobą,
opryski-wanie jesienne może chronić rośliny szczególnie podatnych odmian rzepaku przed
cylindrosporiozą również w późniejszych fazach rozwojowych.
Literatura
Adam N.M., Gibbon B., Williams G.M. 1993. Autumn/early spring applications of tebuconazole (HWG 1608) to winter oilseed rape crops in Scotland for the control of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae). Crop Protection in Northern Britain 1993. Proceedings of a conference held at Dundee University, 23-25 March 1993: 153-158.Cheah L.H., Hartill W.F.T., Corbin J.B. 1980. First report of the natural occurrence of Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson, the apothecial state of Cylindrosporium concentricum Greville, in brassica crops in New Zealand. New Zealand Journal of Botany 18: 197-202.
Cheah L.H., Hartill W.F.T., Corbin J.B. 1982. Ascospore release in Pyrenopeziza brassicae. Transactions of the British Mycological Society 79 (3): 536-539.
Figueroa L., Fitt B.D.L., Shaw M.W., McCartney H.A., Welham S.J. 1995a. Effects of temperature on the development of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) on oilseed rape (Brassica napus). Plant Pathology 44: 51-62.
Figueroa L., Fitt B.D.L., Welham S.J., Shaw M.W., McCartney H.A. 1995b. Early development of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) on winter oilseed rape (Brassica napus) in relation to temperature and leaf wetness. Plant Pathology 44: 641-654.
Figueroa L., Shaw M.W., Fitt B.D.L., McCartney H.A., Welham S.J. 1994. Effects of previous cropping and fungicide timing on the development of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae),
Zbigniew Weber ...
104
seed yield and quality of winter oilseed rape (Brassica napus). Annals of Applied Biology 124: 221-239.
Fitt B.D.L., Gladders P., Turner J.A., Sutherland K.G., Welham S.J., Davies J.M.L. 1997. Prospects for developing a forecasting scheme to optimizing use of fungicides for disease control of winter oilseed rape in the UK. Aspects of Applied Biology 48: 135-142.
Fitt B.D.L., Doughty K.J., Gladders P., Steed J.M., Sutherland K.G. 1998. Diagnosis of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) on winter oilseed rape (Brassica napus) in the UK. Annals of Applied Biology 133: 155-166.
Fitt B.D.L., Gladders P., Sutherland K.G., Turner J.A., Welham S.J. 1999. Epidemiology, forecasting and management of winter oilseed rape diseases in the UK. Proceedings of the 10th International Rapeseed Congress, 26-29, Canberra, Australia [CD-ROM]. 10pp. IRC Organising Committee, Wagga Wagga Agricultural Institute, Wagga, Australia.
Frencel I., Lewartowska E., Jędryczka M. 1991. The spectrum and severity of fungal diseases in field infections of winter oilseed rape in Poland. A review of the 1980 s. IOBC/WPRS Bulletin 14 (6): 137-140.
Karolewski Z. 1999. The occurrence of light leaf spot on winter oilseed rape in Western Poland in 1991–1996 and the characteristic of Pyrenopeziza brassicae isolates. Phytopathologia Polonica 18: 113-121.
Madej T. 1965. Dalsze materiały do znajomości mikoflory m. Szczecina i jego okolicy. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie 19: 85-102.
McCartney H.A., Doughty K.J., Lacey M.E. 1995. Timing of epidemics of fungal diseases in relation to yield loss or oilseed rape (Brassica napus) 9th International Rapeseed Congress: Rapeseed Today and Tomorrow, Cambridge: 986-988.
McCartney H.A., Lacey M.E. 1990. The production and release of ascospores of Pyrenopeziza brassicae on oilseed rape. Plant Pathology 39, 17-32.
Rawlinson C.J., Sutton B.C., Muthyalu G. 1978. Taxonomy and biology of Pyrenopeziza brassicae sp. nov. (Cylindrosporium concentricum), a pathogen of winter oilseed rape (Brassica napus ssp. oleifera). Transaction of the British Mycological Society 71: 425-439.
Sadowski Cz. 1989. Wyniki badań nad możliwością zwalczania chorób grzybowych rzepaku ozimego. Zeszyty Problemowe IHAR, Rośliny Oleiste: 315-320.
Songin W., Bury M., Karczmarczyk M., Stefaniak W. 1989. Podstawowe problemy ochrony rzepaku w województwie szczecińskim. Zeszyty Problemowe IHAR, Rośliny Oleiste cz. II: 288-298. Sutherland K.G., Fitt B.D.L., Steed J.M., Welham S.J., Gladders P., Turner, J.A. 1998. Development
and control of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) epidemics in winter oilseed rape in the UK. 1998 Brighton Crop Protection Conference – Pests and Diseases, 1053-1058.
Walker K., Thomas J.H.E., Kightley S.P. 1995. The effects of cultivar resistance and fungicides on the yield of oilseed rape infected with light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae). 9th International Rapeseed Congress Rapeseed Today and Tomorrow, Cambridge: 998-1000.
