BADANIE STRUKTURY ZAWODOWEJ ORAZ CZASU PRACY
ZESPOŁÓW KONTROLI ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH WOJEWÓDZTWA
POMORSKIEGO
STUDY OF PROFESSIONAL STRUCTURE AND WORKING-TIME OF THE INFECTION CONTROL TEAMS IN
POMERANIAN VOIVODESHIP
STRESZCZENIE: Wstęp Szybki i wszechstronny rozwój medycyny, oprócz pozytywnego wpły-wu na stan zdrowia ludzi, niesie ze sobą także skutki uboczne w postaci zachorowań i zgo-nów z powodu zakażeń. Niepokojąco szybko narastająca oporność bakterii na większość sto-sowanych antybiotyków sprawia, iż ich działanie staje się nieskuteczne. Postęp medycyny nie pozostaje bez wpływu również na aspekt ekonomiczny, gdyż skutki leczenia zakażeń szpital-nych (HAI) pochłaniają znaczne koszty wydatków na ochronę zdrowia. W celu przeciwdzia-łania HAI do życia powołano Zespoły Kontroli Zakażeń Szpitalnych (ZKZS), mające za zada-nie m.in. nadzorować stosowanie antybiotykoterapii oraz zapobiegać występowaniu zakażeń. Materiał i metody Przeprowadzono badanie mające na celu ocenę działania ZKZS funkcjonu-jących w województwie pomorskim. W badaniu wzięło udział 10 szpitali z województwa po-morskiego (o łącznej liczbie około 1700 łóżek). Wyniki Wszyscy ankietowani stwierdzili, iż rze-czywisty czas pracy lekarzy epidemiologów i mikrobiologów, poświęcany na ZKZS, jest niewy-starczający, aby w pełni zrealizować obowiązki należące do tych zespołów szpitalnych. Wnio-ski Zbyt mała liczba lekarzy epidemiologów i mikrobiologów w Polsce przyczynia się do za-trudniania ich na 0,4 etatu lub oddelegowania do pracy w Zespole Kontroli Zakażeń Szpital-nych, co ma negatywny wpływ na jakość pracy tych zespołów.
SŁOWA KLUCZOWE: lekooporność, zakażenia szpitalne, Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych ABSTRACT: Introduction Rapid and comprehensive development of medicine not only im-proves the general health condition of the society, but also has an adverse effect on infec-tion-related morbidity and mortality. Increasing antimicrobial resistance renders antibiotics in effective. This also poses problems from an economic point of view, because treatment of the-se infections is expensive. Infection Control Teams have been established in order to prevent infections and to supervise antibiotic treatment in patients. Material and methods The pre-sent study evaluates currently working Infection Control Teams. The analysis was conducted in ten hospitals located around the Pomeranian Voivodeship in Poland with 1700 beds at total. Results All interviewees concluded that the time spent by the epidemiologists and microbio-logists while working as part of Infection Control Teams is too short to perform all their neces-sary duties. Conclusions Due to low numbers of qualified epidemiologists and microbiologi-sts in Poland, they are employed either part-time, or delegated to work in Infection Control Te-ams, which has an unfavorable influence on these teams.
KEY WORDS: drug resistance, hospital infection, Infection Control Team
Szpital Zdrowie w Kwidzynie, ul. Hallera 31, 82-500 Kwidzyn, Tel.: 55 645 83 25, Fax: 55 645 83 00, e-mail: bozena.polkowska@emc-sa.pl Wpłynęło: 24.01.2017
Zaakceptowano: 10.02.2017 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2017002
WSTĘP
Współczesna medycyna, oprócz niewątpliwych osią-gnięć, niesie ze sobą również negatywne skutki w posta-ci zakażeń, które stanowią zagrożenie nie tylko dla pacjen-tów, lecz także dla personelu szpitalnego. Oprócz skut-ków o charakterze czysto ekonomicznym, należy również uwzględnić koszty medyczne: wydłużenie czasu hospita-lizacji, przedwczesne zgony, inwalidztwo oraz koszty psy-chologiczne. Jest to problem o charakterze ekonomicznym, społecznym, medycznym oraz prawnym. Dlatego zakaże-nia szpitalne (ang. hospital-acquired infections – HAI) na-leżą obecnie do tematów, którymi żywo interesują się śro-dowiska zarówno medyczne, jak i niemedyczne. Problema-tyka ta wymaga szerokiej wiedzy nie tylko z zakresu epi-demiologii, chorób zakaźnych i mikrobiologii, lecz także z dziedzin zarządzania jakością i ryzykiem, finansów oraz administracji.
Całkowite wyeliminowanie zakażeń szpitalnych nie jest możliwe, jednak sprawnie działający Zespół Kontroli Zaka-żeń Szpitalnych (ZKZS) może minimalizować ich występo-wanie. Zmniejszenie liczby HAI wpływa zarówno na pod-niesienie jakości świadczonych usług medycznych, jak i na oszczędności finansowe związane ze skróceniem cza-su pobytu chorego w szpitalu, obniżeniem kosztów leczenia powikłań odnoszących się do zakażeń szpitalnych oraz wła-ściwej gospodarki antybiotykowej. Efektywna kontrola HAI wymaga sprawnego, dobrze przygotowanego do tego perso-nelu [1, 2]. W Polsce zarówno obecność, jak i kwalifikacje personelu zostały określone w aktach prawnych. W każdym szpitalu kierownik jednostki jest zobowiązany m.in. do po-wołania Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych, w skład którego wchodzą lekarz oraz pielęgniarka. W przypadku, gdy lekarz przewodniczący ZKZS nie jest mikrobiologiem, do zespołu powinien zostać włączony również diagnosta mikrobiolog. Żaden akt prawny nie reguluje jednak zasad powoływania tej jednostki, wskazuje natomiast niezbędne kwalifikacje jego członków [3, 4]. Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych ma za zadanie ograniczyć ryzyko występowa-nia HAI i poprawić bezpieczeństwo pacjentów, a jego człon-kowie powinni m.in.: dążyć do ograniczenia lekooporno-ści drobnoustrojów, zapobiegać ich rozprzestrzenianiu oraz wpływać na zmniejszenie konsumpcji antybiotyków.
Ideą prawnego funkcjonowania ZKZS było ograniczenie ryzyka zakażeń szpitalnych oraz poprawa bezpieczeństwa pacjentów. Zespoły poprzez swoją działalność miały dopro-wadzić do efektywnego nadzoru nad lekoopornością drob-noustrojów, zapobiegać ich rozprzestrzenianiu oraz wpły-wać na zmniejszenie konsumpcji antybiotyków.
Celem niniejszej pracy była analiza możliwości realizacji zadań, należących do obowiązków Zespołów Kontroli Za-każeń Szpitalnych, poprzez uzyskanie odpowiedzi na na-stępujące pytania: czy szpitale w województwie pomorskim
posiadają w swych strukturach ZKZS, jakie kompetencje za-wodowe posiadają ich członkowie oraz jaki jest rzeczywisty czas pracy w zespołach poszczególnych jego członków i czy jest on wystarczający na realizację zadań.
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzono na terenie województwa po-morskiego wiosną 2013 roku. W badanym okresie działal-ność leczniczą o charakterze stacjonarnym prowadziły 42 szpitale o łącznej liczbie łóżek 8806, w tym 21 szpitali niepu-blicznych (1819 łóżek). Według danych Wydziału Zdrowia Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego, w całym wojewódz-twie w badanym okresie było 9152 łóżek stacjonarnych oraz 315 łóżek dziennych [5].
Dane zostały zebrane za pomocą standaryzowanego kwe-stionariusza, zawierającego jedenaście pytań (pytania za-mknięte oraz pytania otwarte). Ankieta została rozesłana drogą poczty elektronicznej do pielęgniarek epidemiolo-gicznych ze szpitali województwa pomorskiego.
WYNIKI
Z 15 wysłanych kwestionariuszy zwrotnie otrzymano 10, z czego 9 (90%) szpitali biorących udział w badaniu posia-dało system zarządzania jakością według norm serii ISO 9000, jednak żadna placówka nie posiadała akredytacji.
W grupie badanych placówek medycznych było 8 (80%) szpitali powiatowych pierwszego stopnia referencji, posia-dających w swoich strukturach podstawowe oddziały, tj.: wewnętrzny, chirurgiczny, ortopedyczny, urologiczny, dzie-cięcy, położniczo-ginekologiczny, noworodkowy, izbę przy-jęć, oddział intensywnej terapii, blok operacyjny oraz ewen-tualnie szpitalny oddział ratunkowy. Pozostałe dwie placów-ki (20%) były to szpitale specjalistyczne o profilach psychia-trii i chorób płuc. Liczba łóżek w badanych szpitalach wy-nosiła ogółem 1700, z czego 8 jednostek posiadało od 100 do 200 łóżek, a dwie jednostki między 200 a 300 łóżek. Dwa szpitale (20%) miały własne pracownie mikrobiologiczne, w pozostałych placówkach badania mikrobiologiczne wy-konywano w pracowniach zewnętrznych.
We wszystkich szpitalach działały Zespoły Kontroli Za-każeń Szpitalnych. W 9 przypadkach były to zespoły trzy-osobowe, składające się z: lekarza pełniącego funkcję prze-wodniczącego, pielęgniarki specjalisty do spraw epidemio-logii oraz mikrobiologa. W jednym przypadku ZKZS skła-dał się z dwóch osób – w zespole nie było mikrobiologa, gdyż lekarz pełniący rolę przewodniczącego posiadał spe-cjalizację z mikrobiologii lekarskiej. W trzech placówkach medycznych w zespołach trzyosobowych mikrobiologami byli lekarze ze specjalizacją mikrobiologii lekarskiej, ale nie
pełnili oni funkcji przewodniczących zespołu, a jedynie byli jego członkami w ramach umów outsourcingowych (Tabe-la 1).
W szpitalach uczestniczących w badaniu stwierdzo-no różstwierdzo-norodną podległość służbową. U czterech lekarzy z ZKZS występowała podwójna podległość zawodowa: pracując na oddziale podlegali oni ordynatorowi oddzia-łu, a pełniąc funkcję lekarza epidemiologa – dyrektorowi ds. lecznictwa. Pozostałych 6 lekarzy podlegało dyrekto-rowi ds. lecznictwa. Cztery pielęgniarki podlegały główne-mu dyrektorowi szpitala, natomiast 6 pielęgniarek – dyrek-torowi ds. lecznictwa. Żadna z badanych pielęgniarek nie podlegała pielęgniarce naczelnej czy dyrektorowi ds. pie-lęgniarstwa. Dwóch mikrobiologów zatrudnionych na pe-łen etat (w szpitalach, w których były pracownie mikro-biologiczne) podlegało dyrektorowi medycznemu, pozo-stałych 7 (oddelegowywanych do pracy w zespołach w ra-mach umów outsourcingowych) miało podwójną podle-głość: podlegali kierownikom swoich zakładów oraz dy-rektorom medycznym szpitali, do których zostali oddele-gowani (Tabela 2).
Wszyscy członkowie ZKZS posiadali wykształcenie wyższe. Wśród zatrudnionych lekarzy w dwóch przypad-kach funkcję przewodniczącego pełnił lekarz weterynarii, w pozostałych 8 – lekarze medycyny. Lekarze z badanych Zespołów Kontroli Zakażeń Szpitalnych posiadali nastę-pujące specjalizacje: choroby zakaźne – 3 (30%) osoby, epi-demiologia – 2 (20%), mikrobiologia – jedna osoba (10%). Pozostałe specjalizacje: internistyczna (n=1), anestezjolo-giczna (n=2) i chiruranestezjolo-giczna (n=1). Lekarz weterynarz po-siadał specjalizację z higieny i epidemiologii. Wszystkie pielęgniarki miały wykształcenie wyższe oraz pełną dwu-letnią specjalizację w dziedzinie pielęgniarstwa epidemio-logicznego.
Wszyscy członkowie Zespołów Kontroli Zakażeń Szpi-talnych posiadali ponad dwuletni staż pracy w zawodzie, a lekarze dodatkowo m.in. dwuletnie doświadczenie w pra-cy w ZKZS.
W żadnym z badanych Zespołów Kontroli Zakażeń Szpi-talnych nie było lekarza zatrudnionego na pełen etat: czte-rech (40%) lekarzy będących przewodniczącymi zespołów pracowało na cały etat w szpitalu oddelegowującym (w ra-mach swoich podstawowych obowiązków) do ZKZS, na-tomiast 6 było zatrudnionych na 0,4 etatu. W grupie per-sonelu pielęgniarskiego 9 (90%) osób było zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w ZKZS, a jedna (10%) – na 0,4 etatu. W placówkach medycznych biorących udział w badaniu, w których były pracownie mikrobiologiczne (2 placówki), mikrobiolodzy (członkowie ZKZS) pracowali na pełen etat i realizowali swoje zadania w ramach podsta-wowych obowiązków. W 7 (70%) szpitalach mikrobiolodzy byli zatrudnieni na zasadzie umów outsourcingowych.
Rzeczywisty wymiar czasu pracy, poświęcany przez po-szczególnych członków ZKZS, był bardzo zróżnicowa-ny. Lekarze przewodniczący Zespołom Kontroli Zakażeń Szpitalnych, pracujący na stałe na oddziałach szpitalnych oraz oddelegowani do pracy w zespołach zajmujących się zakażeniami szpitalnymi, na pracę w ZKZS poświę-cali około 2–4 godzin tygodniowo, natomiast zatrudnie-ni na 0,4 etatu – około 6–8 godzin. Podobzatrudnie-nie pielęgzatrudnie-niar- pielęgniar-ka epidemiologiczna zatrudniona na 0,4 etatu tygodniowo pracowała w ZKZS około 8 godzin. Mikrobiolodzy – za-równo zatrudnieni na pełen etat, jak i z firm zewnętrznych – poświęcali około dwóch godzin tygodniowo na rzecz Ze-społów Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Wszyscy respon-denci stwierdzili, iż rzeczywisty czas pracy lekarzy na rzecz ZKZS był niewystarczający, aby w pełni zrealizować obo-wiązki. 8 osób było niezadowolonych z czasu pracy mikro-biologów, twierdząc, iż praca w zespole wymaga zaangażo-wania wszystkich jej członków – zarówno pielęgniarek, jak i lekarzy oraz mikrobiologów – gdyż – oprócz ogólnej wie-dzy epidemiologicznej – niezbędna jest również wiedza le-karska i mikrobiologiczna. Członek ZKZS Specjalizacja N (%) Lekarz – przewodniczą-cy ZKZS Epidemiologia 0 (0) Higiena i epidemiologia 2 (20) Mikrobiologia 0 (0) Mikrobiologia lekarska 1 (10) Choroby zakaźne 3 (30) Organizacja ochrony zdrowia 0 (0) Zdrowie publiczne 0 (0)
Inne 4 (40)
Specjalista epidemiologii Pielęgniarstwo epidemiologiczne 10 (0) Higiena i epidemiologia 0 (0) Specjalista mikrobiologii Mikrobiologia 0 (0) Mikrobiologia medyczna 6 (60) Mikrobiologia lekarska 3 (30)
Tabela 1. Specjalizacje członków Zespołów Kontroli Zakażeń Szpitalnych.
Członek ZKZS Podległość służbowa N (%)
Lekarz epidemiolog Dyrektorowi szpitala 0 (0) Dyrektorowi ds. lecznictwa 10 (100) Specjalista epidemiologii Naczelnej lub dyrektorowi
ds. pielęgniarstwa
0 (0) Dyrektorowi szpitala 4 (40) Dyrektorowi ds. lecznictwa 6 (60) Specjalista mikrobiologii Dyrektorowi szpitala 0 (0)
Dyrektorowi ds. lecznictwa 0 (0) Kierownikowi swojego zakładu 9 (90)
OMÓWIENIE
Zgodnie z nowoczesnym podejściem do nadzoru nad za-każeniami, rozumianym jako zapewnienie bezpieczeństwa pacjentom, konieczne jest powoływanie w szpitalach Zespo-łów i Komitetów Kontroli Zakażeń Szpitalnych, mających za zadanie nadzór nad jakością świadczonych usług me-dycznych. Wiąże się to z zatrudnianiem personelu posiada-jącego specjalistyczną wiedzę i praktyczne doświadczenie, ponieważ w zakresie obowiązków ZKZS znajdują się głów-nie działania związane z tworzegłów-niem oraz wdrażagłów-niem stan-dardów profilaktyki zakażeń.
Według danych Izby Pielęgniarskiej i Lekarskiej, w Pol-sce w 2013 roku – na około 878 funkcjonujących szpitali – było 124 lekarzy mikrobiologów aktywnie pracujących w zawodzie lekarza oraz 885 pielęgniarek epidemiologicz-nych posiadających specjalizację z pielęgniarstwa epide-miologicznego [6]. Obecnie w Polsce brakuje lekarzy mi-krobiologów, którzy mogliby pełnić funkcję przewodniczą-cych ZKZS. Dlatego też osoby zarządzające szpitalami szu-kają różnych rozwiązań, które z jednej strony zapewniły-by realizację wymogów prawnych, a z drugiej nie wiązały-by się ze zwiększeniem nakładów finansowych. Rozwiąza-niem, które funkcjonuje w województwie pomorskim, jest pozyskiwanie lekarzy na część etatu z innych szpitali, albo co gorsza powoływanie do pracy w zespołach lekarzy pracu-jących na co dzień w oddziałach szpitalnych. Drugie z roz-wiązań przyczynia się do zaistnienia podwójnej podległo-ści służbowej – może to doprowadzić do znacznego kon-fliktu interesów lekarza, który jednocześnie reprezentuje jednostkę kontrolną (ZKZS) oraz kontrolowaną (oddział). Taka sytuacja skutkuje pogorszeniem jakości pracy w zespo-łach. Ponadto w znaczący sposób może uniemożliwić jakie-kolwiek działania interwencyjne. Dodatkowo lekarze zaję-ci wykonywaniem swoich podstawowych obowiązków za-wodowych (lekarza leczącego) nie mają czasu, aby zająć się ZKZS. Ankietowani, biorący udział w badaniu zaprezento-wanym w niniejszej pracy, wskazywali na zbyt krótki czas pracy lekarzy, niepozwalający na realizację wszystkich za-dań zespołu. Niestety, nie są znane dane z innych regionów Polski, które mogłyby dostarczyć wiedzy na temat funkcjo-nowania lekarzy w Zespołach Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Jeszcze gorzej prezentują się wyniki badania odnośnie obecności i pracy mikrobiologów na rzecz ZKZS. Z powo-dów ekonomicznych oraz krótkowzroczności polityki finan-sowej, większość badanych szpitali korzystała z usług ze-wnętrznych pracowni mikrobiologicznych, a w ramach za-trudnienia outsourcingowego mikrobiolodzy byli zobowią-zani do uczestniczenia w pracach na rzecz zespołów szpi-talnych. Ich kontakty z placówkami medycznymi w związku z deklarowanym czasem pracy dwóch godzin tygodniowo oraz odległością ograniczały się zapewne do konsultacji te-lefonicznych, a wizyty w szpitalach należały do rzadkości.
Pozycja pielęgniarek epidemiologicznych w badanej gru-pie szpitali oraz ich rzeczywisty udział w pracy nie wzbu-dzały istotnych zastrzeżeń, co jest sytuacją bardzo charakte-rystyczną dla całej Europy [7]. Jednak w przypadku znacz-nie ograniczonej pomocy innych członków ZKZS, realiza-cja wszystkich zadań jest niezwykle trudnym i karkołom-nym zadaniem, wymagającym – oprócz dużej wiedzy – tak-że doświadczenia, zaangażowania, nakładu czasu i umiejęt-ności współpracy z różnymi jednostkami szpitala oraz róż-nymi grupami zawodowymi [7].
Dane uzyskane w badaniu dowodzą, iż wszyscy człon-kowie ZKZS w badanych szpitalach posiadali kwalifikacje zgodne z obowiązującymi aktami prawnymi (w Polsce brak jest jednolitego podejścia do kwalifikacji i wykazu umiejęt-ności członków zespołów), z wyjątkiem pielęgniarek epide-miologicznych. Pielęgniarstwo epidemiologiczne jest prio-rytetową dziedziną pielęgniarstwa, rozwijającą się bardzo szybko [8].
Niestety nie są dostępne żadne dane dotyczące rzeczywi-stego narażenia pacjentów na zakażenia w badanym woje-wództwie (poziom zachorowalności) lub w badanych szpi-talach. Sprawia to, że nie można jednoznacznie wykazać niewłaściwości obserwowanego stanu rzeczy. Jednak donie-sienia z innych regionów Polski, gdzie problemy są praw-dopodobnie identyczne, jednoznacznie dowodzą wyższej od oczekiwanej zachorowalności na zakażenia oraz wy-sokiego poziomu lekooporności. Problem dotyczy zaka-żeń występujących u pacjentów operowanych, wymaga-jących intensywnej terapii, oraz znacznej oporności izo-lowanych z zakażeń drobnoustrojów, zwłaszcza pałeczek Gram-ujemnych [9–14].
WNIOSKI
Rola Zespołów Kontroli Zakażeń Szpitalnych polega nie tylko na kontrolowaniu i poszukiwaniu przypadków za-każeń czy wytykaniu błędów, lecz także – przede wszystkim – na: wyjaśnianiu przyczyn ich powstawania, edukacji per-sonelu w zakresie profilaktyki zakażeń, tworzeniu procedur umożliwiających ich zapobieganie czy eliminowanie oraz monitorowanie.
Wszystkie badane szpitale w województwie pomorskim posiadały w swoich strukturach Zespoły Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Członkowie ZKZS posiadali kwalifikacje zawo-dowe, zgodne z wytycznymi zawartymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 roku w sprawie kwa-lifikacji członków Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Rzeczywisty czas pracy poszczególnych członków ZKZS był zróżnicowany i wynosił odpowiednio: u pielęgniarek oko-ło 40 godzin tygodniowo, u lekarzy oddelegowywanych do pracy w zespole – od 2 do 4 godzin tygodniowo, a u le-karzy zatrudnionych na 0,4 etatu – 6–8 godzin tygodniowo.
Mikrobiolodzy na pracę w ZKZS poświęcali około dwóch godzin tygodniowo – zarówno zatrudnieni na cały etat w szpitalu, w którym są pracownie mikrobiologiczne, jak i ci, którzy zostali oddelegowani do pracy w związku z umo-wą outsourcingoz umo-wą. Rzeczywisty czas poświęcany przez le-karzy i mikrobiologów na pracę w Zespołach Kontroli Za-każeń Szpitalnych był niewystarczający do zrealizowania narzuconych obowiązków. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być za mała liczba lekarzy epidemiologów i mikrobio-logów. Potwierdza to fakt, iż w Polsce problem zakażeń szpi-talnych oraz nadzoru nad nimi jest nadal aktualny.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Saint S, Kowalski CP, Banaszak-Holl J, Forman J, Damschroder L, Krein SL. How active resisters and organizational constipators affect health-care acquired in-fection prevention efforts. Jt Comm J Qual Patient Saf 2009;35(5):239– 246. 2. Saint S, Kowalski CP, Banaszak-Holl J, Forman J, Damschroder L, Krein SL.
The importance of leadership in preventing healthcare-associated infec-tion: results of a multistate qualitative study. Infect Control Hosp Epidemiol 2010;31(9):901– 907.
3. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz.U. z 2008 r. Nr 234, poz. 1570.
kacji członków zespołu kontroli zakażeń szpitalnych. Dz.U.10.108.706. 5. Informator do Regionalnego Programu Strategicznego Zdrowie dla Pomorzan
(RPSZdP); http://pomorskiewunii.pomorskie.eu
6. Nyczaj K. Ile mamy szpitali. MedExpress (online); 2013; http://www.mede-xpress.pl/system/ile-mamy-szpitali/12221/
7. Hansen S, Zingg W, Ahmad R. Organization of infection control in European hospitals. J Hosp Infect 2015;91(4):338– 345.
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2003 roku w sprawie uznania dziedzin medycyny za priorytetowe. Dz.U. z 2004 r. Nr 1, poz. 7. 9. Wójkowska-Mach J, Jaje E, Romaniszyn D et al. Comparison of SSI rates in
en-doarthroplasty of hip and knee in a Cracow patient population and the impor-tance of postdischarge surveillance. Infection 2008;36(1):36– 40.
10. Wójkowska-Mach J, Batycki R, Hulbój D, Bulanda M, Różańska A, Heczko PB. Hospital-acquired infections after caesarean delivery in selected hospitals in the southern Poland. Ginekol Pol 2008;79(8):536– 543.
11. Wójkowska-Mach J, Gulczyńska E, Nowiczewski M et al. Late-onset bloodstre-am infections of very-low-birth-weight infants: data from the Polish Neonato-logy Surveillance Network in 2009– 2011. BMC Infect Dis 2014;14:339. 12. Kübler A, Duszyńska W, Rosenthal VD et al. Device-associated infection
ra-tes and extra length of stay in an intensive care unit of a university hospital in Wroclaw, Poland: International Nosocomial Infection Control Consortium’s (INICC) findings. J Crit Care 2012;27(1):e5– e10.
13. Chmielarczyk A, Pilarczyk-Żurek M, Kamińska W et al. Molecular epidemio-logy and drug resistance of Acinetobacter baumannii isolated from hospitals in southern Poland: ICU as a risk factor for XDR strains. Microb Drug Resist 2016;22(4):328– 335.
14. Baraniak A, Izdebski R, Fiett J et al. NDM-producing Enterobacteriaceae in Po-land, 2012– 14: inter-regional outbreak of Klebsiella pneumoniae ST11 and sporadic cases. J Animicrob Chemother 2016;71(1):85– 91.
