UKŁAD MOCZOWY
Nerka
jest narządem parzystym. Pokryta jest torebką włóknistą. Poza torebką występuje też gruby pokład tkanki tłuszczowej (torebka tłuszczowa). Torebka tłuszczowa ma bardzo ważne znaczenie w utrzymaniu nerki we właściwym położeniu. Zespół nerki wędrującej spowodowany jest właśnie brakiem torebki tłuszczowej.
Na przekroju nerki możemy wyróżnić część korową i część rdzenną. Część rdzenna
ukształtowana jest w formie trójkątnych struktur, zwanych piramidami nerkowymi. Piramidy zwrócone są podstawą do części korowej. Szczyt każdej piramidy zakończony jest brodawką nerkową, znajdującą się w kielichu mniejszym. Brodawka nerkowa zawiera kilkanaście ujść kanalików zbiorczych, nazywanych przewodami brodawkowymi. Kielichy nerkowe mniejsze łączą się w kielichy nerkowe większe, które uchodzą do miedniczki nerkowej. Zawartość miedniczki nerkowej odprowadzana jest przez nerkę moczowodem.
Jednostką strukturalno-czynnościową nerki jest nefron, składający się z: ciałka nerkowego
kanalik kręty I rzędu
pętla nefronu (Henlego), w obrębie której wyróżniamy część zstępującą i część wstępującą
kanalik kręty II rzędu.
Ciałko nerkowe i towarzyszący mu kanalik kręty I rzędu znajdują się w korze nerki. Pętla nefronu natomiast zstępuje do części rdzennej, a następnie wraca do części korowej, jako część wstępująca i w okolicy własnego ciałka nerkowego zmienia się w charakterystyczny kanalik II rzędu. Cały nefron kończy się połączeniem z układem kanalików zbiorczych w obrębie części promienistej lub na granicy kory i rdzenia narządu.
Ciałko nerkowe
Stanowi czynnościowe połączenie kanalika nefronu z układem krążenia. Składa się z
podwójnej osłonki nabłonkowej (torebki Bowmana). Torebka Bowmana składa się z dwóch nabłonkowych części: trzewnej i ściennej. Oprócz torebki Bowmana w skład ciałka
nerkowego wchodzi kłębuszek naczyniowy i aparat przykłębuszkowy. W ciałku nerkowym wyróżniamy biegun naczyniowy i biegun kanalikowy.
Warstwa ścienna torebki Bowmana w dojrzałym ciałku nerkowym jest zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. Przy biegunie kanalikowym nabłonek ten przechodzi w nabłonek kanalika krętego I rzędu. Nabłonek warstwy ściennej torebki
ogranicza tzw. jamę torebki kłębuszka, w której zbiera się przesącz osocza (mocz pierwotny). Warstwa trzewna torebki pokrywa naczynia włosowate kłębuszka, zrastając się z błoną podstawną śródbłonka naczyń włosowatych. Komórki części trzewnej mają bardzo charakterystyczną budowę. Są to tzw. podocyty. Ciała komórek podocytów mają kilka wypustek większych (I rzędu), na których powstały bardzo liczne drobne wypustki mniejsze (II rzędu). Tymi drobnymi wypustkami II rzędu podocyty przylegają do błony podstawnej. Podocyty oplatają swoimi wypustkami naczynia włosowate kłębuszka.
Przez naczynia krwionośne następuje filtracja krwi. Filtracji nie ulegają elementy morfotyczne. Za prawidłowe działanie filtracji odpowiedzialne są podocyty. W wyniku filtracji, pomiędzy blaszką trzewną, a blaszką ścienną torebki Bowmana zbiera się mocz pierwotny, który na biegunie kanalikowym przechodzi do kanalika I rzędu.
W obrębie kłębuszka naczyniowego torebki Bowmana występuje sieć dziwna tętniczo-tętnicza.
Aparat przykłębkowy znajduje się w obrębie bieguna naczyniowego. Wyróżnia się tu 3 bardzo ważne elementy morfologiczne:
komórki ziarniste (jg, mioepitelialne, przykłębuszkowe)- wystepują w obrębie błony środkowej tętniczki doprowadzającej. Pełnią funkcje wydzielnicze (wydzielają reninę). komórki siatki wypełniające przestrzeń między tętniczką doprowadzającą a tętniczką
odprowadzającą- tworzą mezangium zewnętrzne
komórki plamki gęstej- część komórek nabłonkowych kanalika II rzędu, stykająca się ściśle z biegunem naczyniowym ciałka nerkowego. Pełnią funkcję narządu
osmoreceptorowego.
Osmoreceptory wysyłają sygnały poprzez mezangium zewnętrzne do komórek jg. Kanalik kręty I rzędu jest najdłuższym odcinkiem nefronu. Pokryty jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Powierzchnia nabłonka zaopatrzona jest w mikrokosmki (rąbek szczoteczkowy). W części podstawnej występują liczne wpuklenia błony komórkowej (inwaginacje). Powodują one uporządkowane ułożenie mitochondriów. Daje to efekt zwany prążkowaniem podstawnym.
Pętla nefronu składa się z części zstępującej (cienkiej) i części wstępującej (grubej). Część zstępująca jest cieńsza niż kanalik I rzędu. Wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym płaskim. Gwałtownie przechodzi w część wstępującą, wysłaną nabłonkiem
jednowarstwowym sześciennym.
Kanalik kręty II rzędu wysłany jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Przechodzi poprzez kanalik łączący do kanalika zbiorczego.
Eliminacja z osocza krwi końcowych produktów przemiany materii i substancji toksycznych odbywa się głównie za pomocą 4 mechanizmów tkankowych:
1) filtracja
2) resorpcja zwrotna 3) wydzielanie 4) synteza.
Filtracja osocza odbywa się w kłębuszkach nerkowych w obrębie naczyń włosowatych kłębuszka. We frakcji przefiltrowanej osocza znajdują się cukry proste, aminokwasy, mocznik, kwas moczowy, kreatynina, fosforany nieorganiczne i inne elektrolity oraz
niewielka ilość białka. Przesącz zwany moczem pierwotnym znajduje się w jamie kłębuszka. Mocz pierwotny ulega w następnych odcinkach nefronu dalszej modyfikacji. Natychmiast po przejściu moczu pierwotnego do kanalika I rzędu, rozpoczyna się resorpcja zwrotna.
Całkowitej resorpcji w kanaliku I rzędu ulega: glukoza, 85% wody i chlorku sodowego. Resorpcji aktywnej ulegają także białka, aminokwasy i witaminy. W dalszej części nefronu, resorpcja ma charakter wybiórczy i jest regulowana wpływami hormonów. W pętli nefronu następuje aktywne przemieszczanie chlorków do przestrzeni śródmiąższowej pod wpływem aldosteronu, czego efektem jest zjawisko hipotoniczności zawartości kanalików przy przepływie do kanalika II rzędu (w pętli Henlego mocz staje się hipotoniczny). Również w obrębie kanalików zbiorczych odbywa się resorpcja wody. Jest ona zależna od ADH i od tego jest zależne ostateczne stężenie moczu.
Resorpcji obligatoryjnej podlega 85% wody, glukoza, aminokwasy i witaminy. Dotyczy głównie kanalika I rzędu.
Resorpcja fakultatywna, tzn. taka, która zależy od stanu nawodnienia organizmu. Obejmuje wodę, sole mineralne i jest uwarunkowana głównie wpływem hormonów. Część substancji wydalanych z moczem dostaje się do kanalików w wyniku sekrecji przez komórki kanalików nerkowych. Do substancji, które są wydzielane przez komórki kanalików nerkowych należą: niewielkie ilości elektrolitów (sód, chlorki, wodorowęglany i dosyć dużo potasu) i kreatyniny. To wydzielanie odbywa się w kanaliku II rzędu i służy utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej oraz tzw. oszczędzaniu zasad. Kanalik II rzędu jest wymiennikiem jonowym.
W pętli nefronu znajduje się wzmacniacz przeciwprądowy. Dzięki pętli nefronu mocz staje się hiperosmotyczny. Wzmacniacz przeciwprądowy działa w ten sposób, że aldosteron powoduje aktywny transport jonów sodowych ze światła kanalika pętli Henlego do tkanki śródmiąższowej. Wraz ze zwiększeniem stężenia jonów sodowych w tkance śródmiąższowej rośnie w tym miejscu ciśnienie osmotyczne, co powoduje przechodzenie wody z ramienia zstępującego pętli i z naczyń krwionośnych. Ten proces wywędrowania jonów sodowych z ramienia wstępującego oraz wody z ramienia zstępującego powoduje stałe zagęszczenie moczu w ramieniu zstępującym i rozcieńczenie w ramieniu wstępującym. Mocz opuszczający pętlę nefronu jest trochę mniej stężony niż ten, który opuszczał kanalik kręty I rzędu.
Wydzielanie dokrewne nerki.
W wydzielaniu dokrewnym nerki odgrywa rolę aparat przykłębuszkowy. Komórki jg wydzielają reninę, czyli czynnik wzmacniający ciśnienie krwi. Jest ona enzymem
proteolitycznym, który z angiotensyny I tworzy angiotensynę II, która ma silne działanie hipertensyjne, poprzez pobudzenie kory nadnerczy. Pobudzone nadnercza wydzielają
aldosteron, który działa hipertensyjnie na naczynia doprowadzające krew do nerki. Proces ten to RAA (renina-angiotensyna-aldosteron). Impulsem do wydzielania reniny jest sygnał
wysyłany przez plamkę gęstą, informującą o stężeniu sodu w kanalikach krętych II rzędu. Narządy odprowadzające mocz:
kielichy nerkowe mniejsze kielichy nerkowe większe miedniczki nerkowe moczowody
pęcherz moczowy cewka moczowa.
Wspólną cechą wszystkich narządów odprowadzających mocz jest obecność błony śluzowej, błony mięśniowej i przydanki.
Moczowód
jest długim kanałem, łączącym miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym. Długość ok. 30 cm. Ma dość grubą ścianę i niewielkie światło (gwiaździste). Błona śluzowa jest zbudowana z
dość obfitej tkanki łącznej tworzącej liczne podłużne fałdy. Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem przejściowym z wyraźnymi komórkami baldaszkowatymi. Powierzchnia nabłonka pokrywa wyraźny rąbek oskórkowy. Występuje bardzo cienka błona podstawna. Błona mięśniowa złożona jest z trzech warstw. Jej warstwa wewnętrzna jest warstwą podłużną, środkowa okrężną, a zewnętrzna znowu podłużną.
Pęcherz moczowy
Jest bardzo silnie umięśniony. W warunkach prawidłowych może pomieścić do 350 ml płynu (?). Grubość ściany pęcherza moczowego u dorosłego człowieka wynosi ok. 6 mm. Ściana składa się z błony śluzowej, błony podśluzowej (!), błony mięśniowej oraz błony surowiczej, czyli błony dodatkowej. Błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem przejściowym leżącym na cienkiej błonie podstawnej. Pod nią znajduje się tkanka łączna luźna z licznymi naczyniami krwionośnymi. Błona śluzowa pęcherza nie zawiera żadnych gruczołów. Tylko w obrębie trójkąta pęcherza moczowego obecne są niewielkie cewkowate gruczoły śluzowe. Przy pustym pęcherzu błona śluzowa tworzy liczne fałdy, które wraz z wypełnianiem pęcherza wygładzają się. Błona podśluzowa występuje na całej powierzchni wewnętrznej pęcherza, z wyjątkiem trójkąta pęcherza. Błona mięśniowa zbudowana jest z licznych przeplatających się układów mięśniowych. Podobnie jak w moczowodzie, można tu wyróżnić trzy warstwy: wewnętrzną i zewnętrzną podłużną i środkową okrężną.
