Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (8), 1062-1065, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1062

Praca oryginalna Original paper

Chocia¿ pa³eczki Salmonella identyfikowane s¹ najczêœciej w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego (4, 7), nale¿y mieæ œwiadomoœæ, ¿e pocz¹tkowym etapem w zaka¿eniu produktów ¿ywnoœciowych mog¹ byæ materia³y paszowe i to zarówno pochodzenia zwierzê-cego, jak i roœlinnego (1, 12). W krajach UE i Norwe-gii w latach 2001-2005 stwierdzono kontaminacjê materia³ów paszowych pa³eczkami Salmonella po-miêdzy 0% a 33,3%, przy czym najbardziej zanieczysz-czone by³y: m¹czka miêsno-kostna (Hiszpania 2005 – 33,3%), nasiona roœlin oleistych (W³ochy 2001 – 22,2%, Niemcy 2002 – 8,1%), m¹czka rybna (Belgia 2003 – 12,5%). W gotowych produktach najwiêksze zanieczyszczenia zarejestrowano w mieszankach dla drobiu (Grecja 2004 – 6,3%, 2005 – 6,2%, W³ochy 2005 – 4,2%) (3). McIlroy (9) zaobserwowa³, ¿e w ostatnich latach w Wielkiej Brytanii najbardziej cho-robotwórcze serotypy S. Enteritidis i S. Typhimurium czêœciej izoluje siê z produktów roœlinnych ni¿ zwie-rzêcych. Mog¹ one ulec zaka¿eniu podczas ich zbio-ru, transportu czy te¿ przetwarzania lub magazynowa-nia (8). Badamagazynowa-nia McIlroy’a (9) wykaza³y, ¿e poziom zanieczyszczenia surowców paszowych pa³eczkami Salmonella mo¿e wzrosn¹æ nawet dwukrotnie podczas

ich transportu do wytwórni. Pasze mog¹ byæ zanie-czyszczone przez wiele ró¿nych serotypów Salmonel-la z tego wzglêdu, ¿e czêsto importowane s¹ z wielu odleg³ych od siebie regionów (10). W krajach UE i Norwegii w 2003 r. w materia³ach pochodzenia zwierzêcego najczêœciej wystêpowa³y: S. Montevideo (g³ównie w Norwegii), S. Typhimurium, S. Derby, S. Livingstone oraz S. Give, natomiast w surowcach roœlinnych: S. Agona, S. Mbandaka, S. Tennessee i S. Senftenberg (1). Z kolei w latach 2001-2005 goto-we mieszanki paszogoto-we najczêœciej zanieczyszczone by³y: S. Montevideo, S. Typhimurium, S. Livingstone, S. Senftenberg, S. Infantis (3). W Polsce uwagê zwra-ca doœæ wysoki odsetek S. Typhimurium (25,8%) od-notowany w 2004 r. w œrodkach ¿ywienia zwierz¹t. Na dalszych pozycjach znalaz³y siê: S. Mbandaka, S. Ana-tum, S. Infantis i S. Senftenberg (4).

Zwa¿ywszy, ¿e pa³eczki Salmonella s¹ jedn¹ z naj-czêstszych przyczyn¹ zatruæ pokarmowych w Polsce i na œwiecie (3, 4), a opornoœæ tych drobnoustrojów na dostêpne antybiotyki systematycznie wzrasta (13), dzia³ania profilaktyczne w tym zakresie s¹ dzisiaj prio-rytetem. Kontrola obecnoœci pa³eczek Salmonella w paszy ma zasadnicze znaczenie, gdy¿ potencjalnie

Wystêpowanie pa³eczek Salmonella w paszy

dla zwierz¹t w województwie warmiñsko-mazurskim

w latach 2001-2005

DOROTA WITKOWSKA, TOMASZ MITUNIEWICZ, JANINA SOWIÑSKA, ANNA WÓJCIK, KRYSTYNA IWAÑCZUK-CZERNIK, KATARZYNA KLEINSZMIDT, JERZY SOBCZAK*

Katedra Higieny Zwierz¹t i Œrodowiska Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn *Wojewódzki Inspektorat Weterynarii, ul. Warszawska 109, 10-702 Olsztyn

Witkowska D., Mituniewicz T., Sowiñska J., Wójcik A., Iwañczuk-Czernik K., Kleinszmidt K., Sobczak J.

Occurrence of Salmonella in animal fodder in the Warmia and Mazury Province in 2001-2005

Summary

The aim of the study was to analyze the frequency of the occurrence of Salmonella in animal fodder in the Warmia and Mazury Province in the period of 2001-2005. The compilation was prepared on the basis on the data of the Department of Veterinary Hygiene in Olsztyn. The research was performed according to the requirements of Polish Standard PN-EN ISO 6579. In the period of 2001-2005, 4,652 fodder samples were tested in the Department of Veterinary Hygiene in Olsztyn for the presence of Salmonella. 49 samples gave positive results, which accounted for 1.05%. The highest degree of fodder contamination with Salmonella was observed in 2005, and the lowest – in 2001 and 2003. The most frequently contaminated materials for fodder production included oil seeds and products (of soybean and rape in particular), as well as meat-and-bone meal, while in compound feedstuffs it was definitely wet feed intended for domestic animals. No Salmonella rods were found in any fodder additives in the samples from the entire period under discussion.

Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1063

to w³aœnie ona mo¿e stanowiæ pierwotne Ÿród-³o zaka¿enia zwierz¹t i ludzi (12). W tym kon-tekœcie istotne znaczenie wydaje siê mieæ dzi-siaj koncepcja zapewnienia bezpieczeñstwa ¿ywnoœci „od pola do sto³u”, wynikaj¹ca z za-pisów Bia³ej Ksiêgi i rozporz¹dzenia 178/ 2002/EC (6). Polska, wype³niaj¹c procedu-ry na³o¿one unijnymi aktami prawnymi (roz-porz¹dzenie 2160/2003 Parlamentu Europej-skiego), zobowi¹zana jest do zwalczania sal-monellozy i monitorowania obecnoœci pa³e-czek Salmonella, miêdzy innymi, w œrodkach ¿ywienia zwierz¹t (4, 7). W Polsce opraco-wano i wdro¿ono Krajowy Plan Urzêdowej Kontroli Œrodków ¯ywienia Zwierz¹t, który przewiduje regularne badanie pasz w kierun-ku obecnoœci pa³eczek Salmonella (7).

Celem opracowania by³a analiza czêstotliwoœci wystêpowania pa³eczek Salmonella w paszach dla zwierz¹t w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2001-2005.

Materia³ i metody

Zestawienia dotycz¹ce wystêpowania pa³eczek Salmo-nella w paszy w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2001-2005 dokonano w oparciu o dane Zak³adu Higieny Weterynaryjnej w Olsztynie. Badania dotycz¹ce wykrywania pa³eczek Salmonella przeprowadzono zgod-nie z Polsk¹ Norm¹ (2).

Wyniki przedstawiono w postaci liczby badanych pró-bek oraz liczby i odsetka própró-bek dodatnich poszczególnych materia³ów i mieszanek paszowych. W zestawieniach za-stosowano nomenklaturê i klasyfikacjê stosowan¹ w po-szczególnych latach w ZHW w Olsztynie.

Wyniki i omówienie

W latach 2001-2005 w ZHW w Olsztynie w kierun-ku obecnoœci salmonelli przebadano 4652 próbki pa-szy, przy czym w 49 próbkach

stwierdzono wynik dodatni, co sta-nowi³o 1,05%. W dostêpnym piœ-miennictwie brakowa³o danych na temat zanieczyszczeñ paszy salmo-nellami we wszystkich omawia-nych latach, istnia³y natomiast in-formacje dotycz¹ce lat 2004-2005. Z danych Hoszowskiego i Wasyla (4) wynika, ¿e odsetek zanieczysz-czeñ paszy pa³eczkami Salmonel-la w naszym kraju w 2004 r. kszta³-towa³ siê podobnie jak w woje-wództwie warmiñsko-mazurskim, wynosi³ bowiem 1,1%. Natomiast w 2005 r. odsetek pasz, w których wykryto pa³eczki, by³ wy¿szy i, jak wynika z w³asnych obliczeñ na pod-stawie danych EFSA (3), wynosi³ oko³o 2%. Podobnie w

wymienio-nym województwie najwiêkszy stopieñ kontaminacji pasz pa³eczkami Salmonella odnotowano w 2005 r., najmniejszy zaœ w latach 2001 i 2003 (ryc. 1).

W latach 2001 i 2002 w województwie warmiñsko--mazurskim najbardziej zanieczyszczona pa³eczkami Salmonella by³a œruta poekstrakcyjna rzepakowa, przy czym w 2002 r. po³owê badanych próbek cechowa³ wynik dodatni. Na dalszej pozycji znalaz³y siê inne, bli¿ej nieokreœlone, materia³y paszowe (tab. 1). Ni¿-szym zanieczyszczeniem (poni¿ej 1%) charakteryzo-wa³y siê m¹czki zwierzêce oraz gotowe mieszanki paszowe, natomiast w latach 2001 i 2002, podobnie jak w kolejnych omawianych latach, w ogóle nie stwierdzono pa³eczek Salmonella w dodatkach paszo-wych (tab. 1, 2, 3).

W 2003 r. równie¿ najwiêcej zanieczyszczeñ pa³ecz-kami Salmonella stwierdzono w surowcach paszowych (tab. 2), a dok³adnie w m¹czkach miêsno-kostnych, soi i makuchach rzepakowych.

W latach 2004 i 2005 zmieni³a siê na bardziej szcze-gó³ow¹ klasyfikacja monitorowanych œrodków

¿ywie-u t k u d o r p a ir o g e t a K 1 0 0 2 2002 a b z c i L k e b ó r p h c y n a d a b a b z c i L k e b ó r p h c i n t a d o d k e t e s d O k e b ó r p h c i n t a d o d a b z c i L k e b ó r p h c y n a d a b a b z c i L k e b ó r p h c i n t a d o d k e t e s d O k e b ó r p h c i n t a d o d e w o z s a p i k n a z s e i M 537 1 0,19 552 4 0,72 y ³ a ir e t a M e w o z s a p y t a rt n e c n o k 25 0 0 33 0 0 a n j y c k a rt s k e o p a t u r œ a w o j o s 32 0 0 1 0 0 a n j y c k a rt s k e o p a t u r œ a w o k a p e z r 52 1 1,92 8 4 50 e w o ¿ o b z y t u r œ 0 0 0 4 0 0 e c ê z r e i w z i k z c ¹ m 396 3 0,76 376 1 0,27 e n n i 179 2 1,12 97 2 2,06 y s k i m e r P 8 0 0 0 0 0 e w o z s a p i k t a d o D 4 0 0 0 0 0

Tab. 1. Obecnoœæ pa³eczek Salmonella w œrodkach ¿ywienia zwierz¹t w wojewódz-twie warmiñsko-mazurskim w latach 2001-2002

Ryc. 1. Obecnoœæ pa³eczek Salmonella w œrodkach ¿ywienia zwierz¹t w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2001-2005

1233 1071 872 706 770 7 11 5 7 19 0,57 1,03 0,57 0,99 2,47 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 2001 2002 2003 2004 2005 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Liczba próbek badanych

Liczba próbek dodatnich Odsetek próbek dodatnich

Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1064

nia zwierz¹t. W 2004 r. stwierdzono pa³eczki Salmo-nella w pszenicy i jej pochodnych, przy czym odsetek zanieczyszczenia w tym surowcu paszowym by³ naj-wy¿szy (14,3%), nale¿y jednak zwróciæ uwagê, ¿e by³a to tylko jedna próbka dodatnia z niewielkiej liczby badanych próbek (tab. 3). O wiele ni¿szym odsetkiem (1,3%) charakteryzowa³y siê m¹czki miêsno-kostne, chocia¿ liczba próbek dodatnich wynosi³a 3 – spoœród 230 przebadanych (tab. 3). Jeœli chodzi o gotowe mie-szanki paszowe, to w 2004 r. wysoki, 40-procentowy odsetek zanieczyszczenia pa³eczkami Salmonella stwierdzono w paszy dla drobiu reproduk-cyjnego (dodatnie by³y 2 spoœród 5 badanych próbek). Jedna na sto badanych próbek paszy dla byd³a tak¿e okaza³a siê dodatnia. W 2004 r. w województwie war-miñsko-mazurskim obecnoœci salmonelli wyj¹tkowo nie wykryto w nasionach i pochod-nych roœlin oleistych (tab. 3).

Wysoki odsetek za-nieczyszczeñ paszy pa-³eczkami Salmonella w omawianym woje-wództwie w 2005 r. wynika³ z ponad 25--procentowego zanie-czyszczenia mokrej karmy dla zwierz¹t do-mowych, przy czym na-le¿y podkreœliæ, ¿e licz-ba licz-badanych próbek by³a doœæ reprezenta-tywna (tab. 3). Ponad 5% zanieczyszczeñ stwierdzono te¿ w nie-okreœlonej karmie dla zwierz¹t domowych, na-tomiast ponad 2% w pa-szy dla œwiñ. Jedn¹ do-datni¹ próbkê odnoto-wano równie¿ wœród mieszanek dla drobiu (tab. 3). Wœród surow-ców paszowych w oma-wianym roku dodatni wynik odnotowano w dro¿d¿ach (przy 2 ba-danych próbkach 1 oka-za³a siê dodatnia) oraz pochodnych nasion soi i s³onecznika (tab. 3).

Tab. 3. Obecnoœæ pa³eczek Salmonella w œrodkach ¿ywienia zwierz¹t w województwie warmiñ-sko-mazurskim w latach 2004-2005 u t k u d o r p a ir o g e t a K 4 0 0 2 2005 a b z c i L k e b ó r p h c y n a d a b a b z c i L k e b ó r p h c i n t a d o d k e t e s d O k e b ó r p h c i n t a d o d a b z c i L k e b ó r p h c y n a d a b a b z c i L k e b ó r p h c i n t a d o d k e t e s d O k e b ó r p h c i n t a d o d h c i , ¿ ó b z a n r a i Z y t k u d o r p i y r o w t e z r p e n z c o b u e n d o h c o p i ñ e i m z c ê j 1 0 0 – – – e n d o h c o p i a c i n e z s p 7 1 14,3 4 0 0 e n d o h c o p i a z d y r u k u k 4 0 0 1 0 0 e n n i 7 0 0 2 0 0 n il œ o r e c o w o i a n r a i Z y r o w t e z r p h c i , h c y t s i e l o e n z c o b u y t k u d o r p i u k a p e z r e n d o h c o p 3 0 0 8 0 0 i o s n o i s a n e n d o h c o p 8 0 0 25 1 4 n o i s a n e n d o h c o p a k i n z c e n o ³ s 2 0 0 28 1 3,57 u n l n o i s a n e n d o h c o p 11 0 0 8 0 0 t ¹ z r e i w z e z y t k u d o r P h c y w o d ¹ l e n t s o k -o n s ê i m i k z c ¹ m 230 3 1,3 101 0 0 e c ê z r e i w z e z c z s u ³t – – – 4 0 0 b y r z y t k u d o r P m¹czkirybne 8 0 0 12 0 0 e n z c e l m y t k u d o r P 18 0 0 26 0 0 e n l a r e n i m e w o z s a p y ³ a ir e t a M – – – 6 0 0 i k d a p d o i e z s a p e n n I 1 0 0 – – – e n n I e w o z s a p i k t a d o d 8 0 0 – – – e w o z s a p e ¿ d ¿ o r d 1 0 0 2 1 50 y w o k ³ a i b ³ a ir e t a m 1 0 0 – – – i k n a z s e i M e w o z s a p a ³ d y b a l d 100 1 1 75 0 0 ñ i w œ a l d 89 0 0 134 3 2,24 k e n u r e i k y n o l œ e r k o e i n ( u i b o r d a l d )i j c k u d o r p 113 0 0 158 1 0,63 o g e n j y c k u d o r p e r u i b o r d a l d 5 2 40 2 0 0 k e s o i n a l d 31 0 0 29 0 0 w ó r e lj o r b a l d 29 0 0 42 0 0 i n o k a l d 0 0 0 1 0 0 a l d t ¹ z r e i w z h c y w o m o d e h c u s 1 0 0 1 0 0 e r k o m 0 0 0 43 11 25,58 e n a w o z y r e t s a p y n o t a b 8 0 0 14 0 0 e n n i 5 0 0 18 1 5,56 b y r a l d 15 0 0 3 0 0 i n o z y r g a l d 0 0 0 23 0 0

Tab. 2. Obecnoœæ pa³eczek Salmonella w œrodkach ¿ywienia zwierz¹t w województwie warmiñsko-mazurskim w roku 2003

u t k u d o r p a ir o g e t a K Lic_bz_ab_da_ap_nyró_cb_hek Lic_dz_ob_da_ap_tnr_ió_cb_hek Ods_de_ot_de_ak_tnp_ir_có_hbek e w o z s a p i k n a z s e i M 504 1 0,20 e w o z s a p y ³ a ir e t a M 315 4 1,27 e w o z s a p i k t a d o D 115 0 0 t ¹ z r e i w z a l d y m r a K h c y w o m o d 138 0 0

Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1065

Podsumowuj¹c powy¿sze dane mo¿na stwierdziæ, ¿e w latach 2001-2005 w województwie warmiñsko--mazurskim najczêœciej zanieczyszczonymi materia-³ami do produkcji pasz by³y ziarna i owoce roœlin ole-istych i ich pochodne – zw³aszcza soi i rzepaku oraz m¹czki miêsno-kostne, natomiast wœród gotowych mieszanek paszowych, zdecydowanie, mokra karma dla zwierz¹t domowych. Zestawienia Hoszowskiego i Wasyla (4) z 2004 r. dotycz¹ce obecnoœci salmonelli w paszy w ca³ym kraju wykazuj¹ podobne tendencje. Wymienieni autorzy tak¿e stwierdzili, i¿ najbardziej zanieczyszczonymi materia³ami paszowymi s¹ roœli-ny oleiste – 2,6%, a wœród gotowych pasz – karma dla zwierz¹t domowych – 1,6%. W 2005 r. w Polsce (3) najwiêkszym odsetkiem zanieczyszczeñ salmonella-mi charakteryzowa³y siê równie¿ nasiona i pochodne roœlin oleistych (4,9%) oraz m¹czki miêsno-kostne (3%). Tak¿e dane z krajów UE i Norwegii (3) wska-zuj¹, ¿e wœród materia³ów roœlinnych – roœliny ole-iste, a zw³aszcza soja i rzepak, natomiast zwierzêcych – m¹czki miêsno-kostne s¹ najbardziej prawdopodob-nymi Ÿród³ami zaka¿enia paszy salmonellami.

Z publikacji Kwiatka i wsp. (7) wynika, ¿e na prze-strzeni kilkunastu lat obserwuje siê spadek zanieczysz-czeñ paszy pa³eczkami Salmonella. W latach 1985--1990 oraz 1991-1996 w ZHW w Gdañsku pa³eczki Salmonella zidentyfikowano w 4% badanych próbek (5, 11). Wspomniani autorzy (7) przytaczaj¹ dane, z których wynika, ¿e w latach 1997-1998 zanieczysz-czenia paszy badanej w ZHW w Bia³ymstoku te¿ kszta³towa³y siê na poziomie 4%. Faktycznie, w ze-stawieniu z danymi z ostatnich 20 lat, prawdopodob-nie w wyniku postêpu technologicznego i coraz bar-dziej rygorystycznych systemów kontrolnych, stopieñ zanieczyszczenia paszy salmonellami zmniejszy³ siê. Z drugiej strony jednak, w 2005 r. w województwie warmiñsko-mazurskim odsetek pa³eczek Salmonella wykrytych w próbkach paszy by³ znacznie wiêkszy

w porównaniu z poprzednimi latami (ryc. 1). Tak wiêc zarówno z badañ w³asnych, jak i innych autorów (3) wynika, ¿e zanieczyszczenia œrodków ¿ywienia zwie-rz¹t pa³eczkami Salmonella s¹ ci¹g³ym problemem i mog¹ stanowiæ bardzo wa¿ny – pocz¹tkowy etap zagro¿enia epidemiologicznego w ³añcuchu ¿ywnoœ-ciowym.

Piœmiennictwo

1.Anon.: European Commission, Health&Consumer Protection Directorate--General. Trends and sources of zoonotic agents in animals, feedingstuffs, food and man in the European Union and Norway in 2003. SANCO/339/ 2005, Community Reference Laboratory of Zoonozes, BfR, Berlin, Germany 2005.

2.Anon.: PN-EN ISO 6579 – Mikrobiologia ¿ywnoœci i pasz – Horyzontalna metoda wykrywania Salmonella spp.

3.Anon.: The community summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents, antimicrobial resistance and foodborne outbreaks in the European Union in 2005. EFSA Journal. 2006, 94, 63-71.

4.Hoszowski A., Wasyl D.: Wystêpowanie i antybiotykoopornoœæ pa³eczek Salmonella w Polsce. Medycyna Wet. 2005, 61, 660-663.

5.Kwiatek K.: Epidemiologia, zwalczanie i wykrywanie salmonelloz w Polsce. Gosp. Miês. 1999, 51, 42-47.

6.Kwiatek K.: Wybrane elementy kontroli urzêdowej i wewnêtrznej w produk-cji surowców pochodzenia zwierzêcego ze szczególnym uwzglêdnieniem etapu produkcji pierwotnej. Pasze Przem. 2004, 11/12, 6-11.

7.Kwiatek K., Hoszowski A., Wasyl D.: Eliminacja Salmonella w ³añcuchu pro-dukcyjnym ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego jako wa¿ny element zapew-nienia jej bezpieczeñstwa. ¯ycie Wet. 2006, 81, 346-349.

8.Maciorowski K. G., Herrera P., Kundinger M. M., Ricke S. C.: Animal feed production and contamination by foodborne Salmonella. J. Verbr. Lebensm. 2006, 1, 197-209.

9.McIlroy S. G.: Biosecurity programmes for Salmonella control. Cah. Options Mediterr. 2001, 54, 81-85.

10.Ruzauskas M., Virgailis M., Špakauskas V.: Serological diversity and antimi-crobial resistance of Salmonella isolated from different sources in Lithuania. Vet. Archiv. 2005, 75, 211-221.

11.Strza³kowski L., Kopczewski A.: Wystêpowanie pa³eczek Salmonella w mie-szankach paszowych, m¹czkach i koncentratach pochodzenia zwierzêcego oraz œrutach importowanych w latach 1985-1990. Medycyna Wet. 1993, 49, 534-536.

12.Vlachou S., Zoiopoulos P. E., Drosinos E. H.: Assessment of some hygienic parameters of animal feeds in Greece. Anim. Feed Sci. Technol. 2004, 117, 331-337.

13.Wasyl D., Hoszowski A.: Antimicrobial resistance of Salmonella isolated from animals and feed in Poland. Bull. Vet. Inst. Pu³awy 2004, 48, 233-240. Adres autora: dr Dorota Witkowska, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: dorota.witkowska@uwm.edu.pl