INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 10/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddzia w Krakowie, s. 173–186
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Jolanta Cichowska
ZNACZENIE WALORÓW PRZYRODNICZYCH
W ROZWOJU AGROTURYSTYKI
____________
THE IMPORTANCE OF NATURAL ASSETS
IN THE DEVELOPMENT OF AGROTOURISM
Streszczenie
Z przeprowadzonych bada wynika, e gospodarze dobrze radz sobie w warunkach, gdzie czynnik atrakcyjno ci rodowiska przyrodniczego nie odgry-wa decyduj cej roli. Jest on rekompensoodgry-wany urozmaiconymi atrakcjami na tere-nie zagrody i poza ni . Jest to bardzo wa ne z punktu wiedzenia intensyfikacji agroturystyki. Zw aszcza na terenach o ni szych walorach rodowiska przyrodni-czego, gdzie dostosowanie us ugi do oczekiwa turystów - poprzez po czenie wszystkich atutów gospodarstwa z w asnymi kwalifikacjami - mo e sta si klu-czem do stworzenia wyj tkowego produktu.
Sáowa kluczowe: agroturystyka, produkt agroturystyczny, potencja walorów przyrodniczych
Summary
The study shows that the hosts do well in conditions where environmental attractiveness factor does not play a decisive role. It is compensated for diverse attractions in and outside the enclosure. It is very important from the point of view of the intensification of rural tourism. Especially in areas with lower values of the natural environment, where service adaptation to the expectations of tourists, by combining all the advantages of holding their own qualifications, can become a key to creating a unique product.
WSTĉP
Dynamiczny rozwój us ug agroturystycznych obserwuje si na obszarach o najwy szej atrakcyjno ci przyrodniczej. Z punktu widzenia funkcji turystycz-nych warunki naturalne maj istotne znaczenie dla wypoczynku. Gospodarzom zamieszkuj cym takie tereny u atwiaj start w podejmowaniu dzia a , a go ciom stwarzaj dogodne warunki do uprawiania czynnej rekreacji [Cichowska 2008]. Jednak e, jak podkre la Wasilewski [2001], konieczna jest zmiana postrzegania przez ludno wiejsk walorów przyrodniczych jako praktycznie jedynego czynnika decyduj cego o powodzeniu przedsi wzi agroturystycznych. Oso-bom tym nale y u wiadomi , e powodzenie agroturystyki w równie wysokim stopniu zale y od ich aktywno ci, pomys owo ci, wspó pracy oraz ch ci podj cia ryzyka. Zatem agroturystyka daje szanse równie rolnikom z terenów o ni -szych walorach rodowiska przyrodniczego. Podj cie dzia a wymaga tu jednak odwagi, pomys owo ci i inicjatywno ci.
CEL I METODY BADAē
Celem bada by o sprawdzenie czy na jako produktu agroturystycznego maj wp yw uwarunkowania przyrodnicze. Przede wszystkim zwrócono uwag jak kszta tuje si on w sytuacji mniej korzystnych walorów rodowiska. Punk-tem wyj cia do przeprowadzenia takiej oceny by o wytypowanie obszaru bada . Analiz obj to wybrane tereny województwa kujawsko-pomorskiego, na któ-rych rozwija si agroturystyka. Wzi to pod uwag te, które posiadaj ni sze walory przyrodnicze, a mimo to spe niaj pewne minima do dalszego rozwoju tej funkcji. W ród cech niezb dnych, które posiada powinny takie obszary, znalaz y si : czyste rodowisko przyrodnicze, niski poziom urbanizacji i uprze-mys owienia, ograniczona intensywno produkcji rolnej, sprzyjaj ca struktura agrarna, harmonijny krajobraz kulturowy, niewysokie dochody ludno ci oraz wolne (niewykorzystane) zasoby mieszkaniowe [Drzewiecki 2002].
Typologi przeprowadzono w oparciu o prac Iwickiego [1998], który z kolei pos u y si opracowaniem Wernera [1990], dotycz cym oceny zasobów walorów wypoczynkowych rodowiska przyrodniczego.
Kolejnym etapem dzia a by o przeprowadzenie bada terenowych, przy u yciu wywiadu standaryzowanego i kwestionariusza wywiadu. Badania zro-biono w gospodarstwach wiadcz cych us ugi agroturystyczne (gospodarstwach rolnych i gospodarstwach nieprowadz cych dzia alno ci rolniczej). Badaniami obj to 78 gospodarstw, rozlokowanych w 14 powiatach województwa kujaw-sko-pomorskiego. Ankieta zawiera a 71 pyta , na których odpowiedzi pozwoli y oceni jako prowadzonej us ugi. Dotyczy y one: opisu gospodarstwa, charak-terystyki bazy noclegowej i rekreacyjnej, oferty agroturystycznej, czynników sprzyjaj cych i ograniczaj cych t us ug .
WYNIKI BADAē I DYSKUSJA
Kompleksowa ocena potencja u walorów wypoczynkowych uwzgl dnia a oceny cz stkowe, na które z o y y si :
− rze ba terenu,
− wody powierzchniowe i lasy (potencja walorów wypoczynkowych), − liczba miejsc noclegowych przypadaj cych na 1000 mieszka ców gmi-ny (zagospodarowanie turystyczne),
− udzia powierzchni zalesionej w ogólnej powierzchni gminy, − g sto zaludnienia,
− udzia u ytków zielonych w ogólnej powierzchni gminy,
− udzia gospodarstw indywidualnych w powierzchni u ytków rolnych (stopie przekszta ce antropogenicznych) (tab. 1).
Tabela 1. Typologia turystyczna badanych obszarów wiejskich
w wybranych powiatach województwa kujawsko-pomorskiego
Table 1. Tourist typology of rural areas surveyed
in selected districts of the kujawsko-pomorskie Dane wej ciowe (Output data):
POT - potencja walorów wypoczynkowych (w punktach) - the potential recreational values (in points) MNM - liczba miejsc noclegowych na 1000 mieszka ców
- number of beds per 1000 inhabitants
SPKT - stopie przekszta ce antropogenicznych (w punktach) - degree of anthropogenic transformation (in points) Kategorie (Categories):
1 - du a przydatno dla turystyki (high usufulness for tourism) 2 - rednia przydatno dla turystyki (average usefulness for tourism) 3 - ma a przydatno dla turystyki (little usefulness for tourism) Typy gmin (Types of municipalities):
T-a1 – turystyczny adaptacyjny pierwszy (the first type of adaptive tourist) T-a2 – turystyczny adaptacyjny drugi (the second type of adaptive tourist) T-r1 – turystyczny rozwojowy pierwszy (the first type of tourist development) T-r2 – turystyczny rozwojowy drugi (the second type of tourist development) O-t – ochronno-turystyczny (protective-tourist type)
G – ogólnogospodarczy (general economic)
Dane wyj ciowe Kategoria
Powiat Gmina
Liczba gospodarstw
agroturystycz-nych na
terenie gminy POT MNM SPKT POT MNM SPKT Klasa Typ Aleksandrów
Kujawski 5 0 6,41 3 3 3 3 27 G
aleksandrowski
Raci ek 2 0 8,68 2 3 3 3 27 G
Che mno 2 0 47,06 6 3 3 2 26 G
Dane wyj ciowe Kategoria Powiat Gmina Liczba gospodarstw agroturystycz-nych na
terenie gminy POT MNM SPKT POT MNM SPKT Klasa Typ
Ciechocin 4 3 100,41 5 3 2 2 23 T-a2 Golub Dobrzy 1 8 0,00 5 2 3 2 17 T-r2 golubsko-dobrzy ski Radomin 3 1 0,00 2 3 3 3 27 G Grudzi dz 1 7 0,00 3 2 3 3 18 T-r2 Gruta 1 0 0,00 1 3 3 3 27 G grudzi dzki Rogó no 2 3 0,00 4 3 3 2 26 G Inowroc aw 1 0 0,00 1 3 3 3 27 G Janikowo 1 32 0,00 1 2 3 3 18 T-r2 inowroc awski Rojewo 1 1 0,00 5 3 3 2 26 G Dobrzy nad Wis 3 24 0,00 2 2 3 3 18 T-r2 Lipno 1 0 0,00 3 3 3 3 27 G Kikó 1 0 0,00 2 3 3 3 27 G Sk pe 3 8 13,69 6 2 3 2 17 T-r2 lipnowski Wielgie 1 0 10,39 3 3 3 3 27 G Sadki 1 0 0.00 3 3 3 3 27 G nakielski Szubin 1 12 36,07 4 2 3 2 17 T-r2 Byto 2 18 0,00 2 2 3 3 18 T-r2 Piotrków Kujawski 6 24 36,32 2 2 3 3 18 T-r2 radziejowski Topólka 2 24 78,18 2 2 2 3 15 T-r1 Brzuze 2 4 0,00 2 3 3 3 27 G Skrwilno 1 0 15,78 5 3 3 2 26 G rypi ski W pielsk 1 4 0,00 4 3 3 2 26 G S pólno Kraje skie 1 4 0,00 3 3 3 3 27 G s pole ski Wi cbork 2 12 0,00 4 2 3 2 17 T-r2 Lubicz 3 3 0,00 3 3 3 3 27 G Wielka Nieszawka 1 0 0,00 7 3 3 1 25 O-t toru ski Z awie Wielka 3 0 0,00 3 3 3 3 27 G D bowa ka 1 0 0,00 3 3 3 3 27 G Ksi ki 1 0 0,00 3 3 3 3 27 G w brzeski W brze no 3 0 53,69 5 3 2 2 23 T-a2 Kowal 2 1 0,00 5 3 3 2 26 G w oc awski W oc awek 1 24 51,55 6 2 2 2 14 T-r1 G sawa 4 8 139,64 3 2 2 3 15 T-r1 Janowiec Wielkopolski 1 24 8,60 2 2 3 3 18 T-r2 ni ski nin 5 8 13,84 2 2 3 3 18 T-r2
ród o: opracowanie w asne na podstawie Iwickiego [1998]. Source:own study based onIwicki [1998].
Ocen walorów wypoczynkowych przeprowadzono metod bonitacji punktowej, grupuj c ostatecznie wszystkie gminy w kategoriach: I - o du ym potencjale (powy ej 50 pkt.), II - o rednim potencjale (6-50 pkt.) i III - o ma ym potencjale (0-6 pkt.) rodowiska przyrodniczego (rys. 1).
ród o: opracowanie w asne na podstawie Iwickiego [1998]. Source:own study based onIwicki [1998].
Rysunek 1. Potencja walorów wypoczynkowych na obszarach obj tych
anali-z (anali-z umiejscowieniem w gminach badanych gospodarstw agroturystycanali-znych)
Figure 1. The potential advantages of recreation areas covered by the analysis (with
ród o: opracowanie w asne na podstawie Iwickiego [1998]. Source:own study based onIwicki [1998].
Rysunek 2. Typologia turystyczna obszaru analizy
(z umiejscowieniem w gminach badanych gospodarstw agroturystycznych)
Figure 2. Typology of tourist area analysis
T sam metod wykorzystano do analizy stopnia przekszta ce antropo-genicznych w gminach wiejskich, która to podzieli a je na trzy kategorie: o ma-ych (7-10 pkt.), rednich (4-6 pkt.) i du ma-ych (0-3 pkt.). Natomiast za podstawo-wy wska nik informuj cy o intensywno ci zagospodarowania turystycznego uznano liczb miejsc w obiektach noclegowych, warunkuj cych w du ym zakre-sie liczb i d ugo pobytów turystycznych, a tym samym rozwój pozosta ych komplementarnych us ug [Iwicki 1998].
Ostatecznie przeprowadzona analiza potencja u walorów wypoczynko-wych i typów turystycznych wyst puj cych w gminach, pozwoli a wyodr bni obszary, w których zaistnia a przewaga gmin o ma ych i miejscami rednich wska nikach, w zwi zku z czym zakwalifikowano je do bada (rys.1 i 2).
Do obszaru opracowania w czono 26 gmin zakwalifikowanych przez Iwickiego do kategorii III oraz 14 gmin, które znalaz y si w przedziale od 6-50 pkt. (kategorii II). Reprezentowa y one 5 spo ród 6 wyodr bnionych przez niego typów gmin (tab. 2).
Na wi kszo ci badanych obszarów potencja walorów wypoczynkowych jest niski (0-18 pkt.), a gminy posiadaj ce jego wi ksze warto ci (powy ej 20 pkt.) s g ównie zwi zane z wyst powaniem na ich terenie zbiorników wod-nych (cz sto w do znacznym rozproszeniu), np. Dobrzy nad Wis oraz W o-c awek z Zalewem W oo-c awskim (dwie jednostki o du yo-ch, niewykorzystanyo-ch w pe ni mo liwo ciach rozwoju eglarstwa oraz turystyki krajoznawczej), Jani-kowo ze Zbiornikiem Pakoskim (pomimo walorów predestynuj cych ten obszar do rozwoju przedsi wzi turystyczno-wypoczynkowych, obserwuje si ci gle niedostatek w tym zakresie), Piotrków Kujawski ze wzgl du na Jezioro Gop o (o ma ym zainwestowaniu w infrastruktur turystyczn ), a Janowiec Wielkopol-ski z uwagi nie tylko na jeziorno , ale rze b terenu i lesisto (tab. 1). Wszyst-kie wymienione powy ej jednostki charakteryzuje okre lona specyfika i osobli-wo poszczególnych walorów.
Gmin Janikowo wyró nia po o enie w obr bie Kujaw Czarnych, na tere-nie o urozmaiconej rze bie m odoglacjalnej (w strefie granicznej dwóch jedno-stek historycznych Kujaw i Pa uk ), po obu stronach Jeziora Pakoskiego. Jano-wiec Wielkopolski czyni atrakcyjnym turystycznie m.in. pozostawione po lodowcu skandynawskim jeziora, a Piotrków Kujawski krajobraz nizinny z fali-st równin , wzbogacon w niewysokie pagórki morenowe w rejonie Jeziora G uszy skiego oraz Nadgopla ski Park Tysi clecia z dost pem do Jeziora Go-p o. Atrakcyjno gminy W oc awek wyznaczaj Go-przede wszystkim lasy, które zajmuj 49% jej powierzchni. Zbiornik W oc awski, wysoka ilo jezior o ró nej powierzchni, kraw d Wysoczyzny Kujawskiej, dolina Rakutówki czy osobli-wo ci flory ukierunkowuj gmin na obs ug ró norodnych form turystyki [Ci-chowska 2008]. S siedztwo Wis y w obr bie Dobrzynia to przede wszystkim jego atut. Lesisto jest tu niewielka i wynosi w odniesieniu do pozosta ych jed-nostek Ziemi Dobrzy skiej zaledwie 2,3% [Chrzanowski 1997].
T-a1 (typ turystyczny adaptacyjny pierwszy) - w gminach tych obszary odznaczaj si du ymi warto ciami
rodowiska przyrodniczego, cz sto pe ni cymi funkcj parków krajobrazowych, s intensywnie zago-spodarowane turystycznie; powinny tu obowi zywa wszystkie podstawowe zasady zrównowa onego rozwoju odnosz ce si zarówno do funkcji ochronnych, jak i pozosta ych.
T- a2 (typ turystyczny adaptacyjny drugi) - zaliczono w tych gminach obszary o ma ym potencjale walorów
wypoczynkowych i znacznych przekszta ceniach antropogenicznych; postulaty turystyki w odniesieniu do pozosta ych funkcji powinny dotyczy g ównie tych elementów, które zwi zane s z renaturalizacj i wzbogaceniem rodowiska przyrodniczego.
T-r1 (typ turystyczny rozwojowy pierwszy) - gminy posiadaj du y lub redni potencja walorów
wypo-czynkowych i redni intensywno zagospodarowania turystycznego oraz maj cych mo liwo ci dal-szego rozwoju turystyki. Nale y tu stosowa wszystkie zasady zrównowa onego rozwoju sprzyjaj ce funkcji turystycznej.
T- r2 (typ turystyczny rozwojowy drugi) - gminy posiadaj du y lub redni potencja walorów
wypoczyn-kowych, ma e zagospodarowanie turystyczne i odznaczaj si znacznymi przekszta ceniami antropoge-nicznymi.
O-t (typ ochronno - turystyczny) - potencja walorów wypoczynkowych jest zró nicowany, natomiast
zago-spodarowanie turystyczne na ogó nie wielkie a przekszta cenia antropogeniczne ma e.
G (typ ogólnogospodarczy) - ma y jest potencja walorów wypoczynkowych i ma e zagospodarowanie
tury-styczne (lub jego brak), natomiast stopie przekszta ce antropogenicznych jest redni lub du y.
Tabela 2. Gminy i gospodarstwa agroturystyczne zakwalifikowane
do poszczególnych typów gmin wg Iwickiego [1998]
Table 2. Municipalities and agrotourism farms qualify
for the different types of municipalities by Iwicki [1998]
Typ gminy w sk ad poszczególnego typuLiczba gmin wchodz cych Liczba gospodarstw agroturystycznychna badanych obszarach
T-a2 2 7 T-r1 3 7 T-r2 11 26 G 23 37 O-t 1 1 Razem 40 78
T-a2 (turystyczny adaptacyjny drugi), T-r1 (turystyczny rozwojowy pierwszy), T-r2 (turystyczny rozwojowy
drugi),
G- (ogólnogospodarczy), O-t (ochronno-turystyczny) ród o: opracowanie w asne na podstawie Iwickiego [1998]. Source: own study based on Iwicki [1998].
Jak stwierdza Czapka [2003] ocena walorów wypoczynkowych jest zada-niem metodycznie trudnym. Jej przedmiotem s bowiem elementy rodowiska, a wi c cechy jako ciowe. Dlatego te ocena ta najcz ciej nie ma charakteru absolutnego, mo e by obci ona wi kszym lub mniejszym b dem zale nie od przyj tych kryteriów, stosownych metod i skali opracowania. Zatem obszary wytypowane mog te je posiada . Niemniej jednak z rysunków 1 i 2 wynika, i wi kszo po o onych w obr bie powiatów jednostek gminnych (nie tylko tych, w których po o one s gospodarstwa agroturystyczne) zakwalifikowana zosta a do III najmniejszej kategorii przydatno ci dla rozwoju turystyki. Zdecydowana wi kszo gmin reprezentuje te typ obszarów ogólnogospodarczy (G) (tab. 2).
Jednostki gminne o najwi kszym potencjale wypoczynkowym, po o one w obr bie powiatów: tucholskiego, wieckiego, brodnickiego i bydgoskiego wy czone zosta y z bada . Na du y potencja walorów sk adaj si tu jeziora o du ej atrakcyjno ci oraz silne urze bienie i zalesienie terenów. Na tym obsza-rze gospodarstwa agroturystyczne dzia aj najpr niej (ponad 200). Zapewne ma to równie zwi zek ze s ab przydatno ci rolnicz gleb tam wyst puj cych i lesisto ci , a w konsekwencji mniejszymi dochodami uzyskiwanymi z produk-cji rolniczej. Zatem szukanie dodatkowych róde finansowych na popraw swojej sytuacji materialnej wydaje si by w pe ni uzasadnione. Powiat mogi-le ski pomini to z uwagi na brak rozwoju w nim dzia alno ci agroturystycznej. Sytuacja wygl da inaczej na pozosta ych obszarach obj tych przez autork szczegó ow analiz . Gospodarstwa rolne nie prowadz dzia alno ci agrotury-stycznej na skal masow . Zauwa a si ich du y rozrzut. Wi kszo zlokalizo-wana jest w powiatach wchodz cych w sk ad obszarów wytypowanych do roz-woju funkcji turystycznej, a mianowicie: ni skim, radziejowskim, lipnowskim i golubsko-dobrzy ski.
Samo przekonanie, e agroturystyka funkcjonuje i kszta tuje si na tere-nach o wysokim stopniu atrakcyjno ci przyrodniczej powoduje, e opracowa z tego zakresu jest wiele. Przyk adem mog by publikacje: Kozieja i Pa ki [1995], Broniec i Serafinowicz [2002], Matwiejuk [2004], Kutkowskiej [2005], Wo niaka i in. [2005] czy Gurgula [2005]. Ponadto ku takim stwierdzeniom sk aniaj si D bniewska i Suchta [1995], Janowski [1995], Sikora [1998a], wietlikowska [2000], Sikorska i Kajszczak [2001]. Gotkiewicz [2005], Bor-kowski [2002] oraz Roszkowska i Zalesko [2001] wskazuj dodatkowo obszary chronione, jako warunkuj ce i daj ce du e mo liwo ci rozwoju agroturystyki. Zdarza si jednak i tak, e pomimo potencja u naturalnego, nie jest on w pe ni wykorzystywany przez t dzia alno , co potwierdza Balejowá [2001] prowa-dz ca badania na s owackiej wsi.
PODSUMOWANIE
Wyniki prowadzonych bada na kujawsko-pomorskiej wsi przyczyni y si do szerszego spojrzenia na rozwój i formy produktu agroturystycznego na ob-szarach o ni szych walorach rodowiska przyrodniczego. Wykaza y one, e gospodarze dobrze radz sobie w aktualnej rzeczywisto ci. Wysoko oceniono poziom zagospodarowania budynku i otoczenia kwater (np. urz dzone ogrody wypoczynkowe - 61,5%) oraz wyposa enia w sprz t turystyczno-rekreacyjny (m.in. grill - 96,2%; rowery - 85,9%, w dki - 57,7%). Ró ne oferowane atrakcje podnosi y standard oferty (m.in. wycieczki rowerowe - 94,9%; po owy ryb 76,9%; jazda konna w stadninach w pobli u 73,1%; przeja d ki bryczk -69,2%). Ponadto gospodarstwa mia y zró nicowan ofert ywieniow (72,1%) i proponowa y zakup go ciom produktów wytworzonych w swojej zagrodzie
(55,1%). Udost pnianie pokoi go cinnych w budynku mieszkalnym gospodarzy (64,9%), sprzyja o budowaniu dobrych relacji z wypoczywaj cymi.
Magnesem przyci gaj cym turystów do gospodarstw s przede wszystkim urozmaicone pakiety umo liwiaj ce rekreacje czynn i biern . S one cz sto dostosowane do profilu odwiedzaj cych te gospodarstwa go ci. Szereg atrakcji przygotowano dla dzieci i m odzie y w formie edukacyjnej. Bardzo pozytyw-nym aspektem jest to, e lekcje mog odbywa si w czynnych gospodarstwach rolnych, pozwalaj c pozna specyfik pracy na roli. Produkcja zwierz ca jest w nich nastawiona na chów drobiu (46,5%) oraz trzody chlewnej (35,8%). Jest to aspekt bardzo wa ny, gdy z tym elementem cz sto go cie wi wypoczynek na wsi. Obcowanie ze zwierz tami, jak i ich obserwowanie (podgl danie) z dala daje cz owiekowi poczucie kontaktu z natur , co skutkuje uczuciem odpr enia psychicznego stanowi c swoist terapi . Ponadto u wielu turystów zwierz ta zaspakajaj potrzeby estetyczne. Obok bowiem zwierz t gospodarskich mog to by dla naszego kraju osobniki ca kiem egzotyczne, jak np. lamy, alpaki czy strusie. Zwierz ta hodowane na miejscu w gospodarstwie zaspakajaj te w wielu przypadkach potrzeby konsumpcyjne gospodarzy i bytuj cych tu go ci. [Sokó 2010]. W przypadku produkcji ro linnej zauwa ono, e gospodarstwa obsiewaj grunty najcz ciej jednym lub dwoma grupami ro lin uprawnych. S to przewa nie zbo a (73,7%) i uprawy przemys owe (rzepak, buraki cukrowe) 11,8%. Gospodarze dysponuj te kami i pastwiskami. Produkcja rolnicza pozwala na uczestnictwo turystów w pracach gospodarskich (57,7%). Graficzne przedstawienie relacji pomi dzy produkcj ro lin a zwierz c obrazuje rysunek 3. Zauwa amy, e dominowa y gospodarstwa posiadaj ce w hodowli jeden gatu-nek zwierz t gospodarskich i jednocze nie jedn upraw ro lin.
Przedstawione kwestie maj istotne znaczenia dla oceny walorów este-tycznych krajobrazu wsi i wskazania kierunków dzia alno ci rolniczej badanych jednostek. Podobne zauwa ono w pracach: Warzochy i in. [2003], Bali skiej i Sikorskiej-Wolak [2001] czy Pa ki [2001]. Okazuje si , e uprawy mog dawa wra enie otoczenia monotonnego i nu cego dla oka. Urozmaicenie go po-wierzchniami k i pastwisk podnosi nieznacznie atrakcyjno badanego terenu dla turystów. Niemniej to przede wszystkim atrakcje s tu si nap dow (rys. 4).
Okazuje si , e nawet przy braku szczególnych walorów obszaru mo na stworzy atrakcje, które przyci gn us ugobiorców. Tak opini wyra a te Jal-nik [2005], a w swoich badaniach Pa ka [2001] sk ania si ku stwierdzeniu, i turystyka mo e rozwija si nie tylko na obszarach wiejskich o szczególnej i du ej atrakcyjno ci turystycznej. Podobnie zak ada Wasilewski [2001], a jego s owa, e „aktywno , pomys owo , wspó praca i ch podj cia ryzyka w rów-nym stopniu (jak walory przyrodnicze) decyduj o powodzeniu przedsi wzi agroturystycznych” - znalaz y potwierdzenie w pracy.
Rysunek 3. Produkcja ro linna (R) i zwierz ca (Z) w gospodarstwach
z liczb wyró nionych gatunków hodowanych zwierz t (Z1,2,2,4,5,6) i uprawianych ro lin (R1,2,3,4) lub ich brak
Figure 3. Crop production (R) and animal (Z) on farms with a number of distinguished
species of farmed animals (Z1, 2,2,4,5,6) and crops (R1, 2,3,4) or no
Rysunek 4. G ówne atrakcje oferowane go ciom (ogó em) Figure 4. The main attractions offered to visitors (total)
Z przeprowadzonych bada wynika, i walory przyrodnicze nie musz stanowi wyznacznika w tworzeniu us ug agroturystycznych. Najwa niejsze jest, aby mieszka cy wsi wychodzili naprzeciw ró nym trudno ci i chcieli bu-dowa us ug w oparciu o posiadane zasoby i swoje umiej tno ci.
WNIOSKI
1. Obni one walory rodowiska przyrodniczego mog mie wp yw na ma liczb gospodarstw agroturystycznych, aczkolwiek nie przekre la si szans dalszego rozwoju tej dzia alno ci. Wysoki poziom zagospodarowania budynku i otoczenia, dobre wyposa enie w sprz t turystyczno-rekreacyjny i ró ne ofero-wane atrakcje w znacz cy sposób rekompensuj te braki.
2. Us ugodawcy wykazuj si pomys owo ci , by zainteresowa go ci swoim produktem. Prze amuj w sposób znacz cy stereotyp, e us uga mo e tylko rozwija si na terenach posiadaj cych wysokie walory przyrodnicze. Tworz dobre warunki dla wypoczynku, wykorzystuj c swój potencja osobo-wy-wiedz i kreatywno .
3. Organizowany aktywny wypoczynek w powi zaniu z nauk , czyni pro-dukt bardziej profesjonalnym i zapewnia mu wysok jako . Oferta kierowana jest w wielu gospodarstwach do go ci chc cych pozna smak ycia odmiennego ni miejski, do wiadczy walorów smakowych innej kuchni oraz poszerzy za-sób swojej wiedzy.
4. Kompleksowo us ugi powinna opiera si na cis ym zwi zku agrotu-rystyki z czynnym gospodarstwem rolnym. Us ugi i atrakcje warto podporz d-kowa temu aspektowi i dostosowa do profilu dzia a ci le zwi zanych z wy-konywan przez gospodarzy prac na roli.
BIBLIOGRAFIA
Balejov A. Warunki i moĪliwoĞci rozwoju agroturystyki na Sáowacji, Zeszyty Naukowe nr 1, Wy sza Szko a Ekonomiczna, Warszawa 2001, s.7.
Bali ska A., Sikorska-Wolak J. Agroturystyka w Dolinie Bugu i uwarunkowania jej rozwoju, Wyd. SGGW, Warszawa 201, s. 99.
Borkowski T., 2002, Agroturystyka na terenach chronionych na przykáadzie Bielawskich Báot [w:]
Stan i perspektywy rozwoju agroturystyki w województwie pomorskim, Materia y
pokonfe-rencyjne, Wy sza Szko a Turystyki i Hotelarstwa w Gda sku, Gda sk 2002, s. 154. Broniec J., Serafinowicz D. Agroturystyka dodatkowym Ĩródáem dochodu w gospodarstwie
rol-nym, Dolno l ski Wojewódzki O rodek Doradztwa Rolniczego z/s w widnicy, widnica
2002, s. 3.
Cichowska J. Czynniki rozwoju agroturystyki na obszarach o niĪszych walorach przyrodniczych, Rozprawa doktorska, pod kierunkiem dr hab. Macieja Drzewieckiego, UMK, Toru 2008, s. 6. Czapka I. Turystyka miejska w regionie i metody jej promowania [w:] Marketing turystyczny
regionu, red. S. Ku mierski, Wydzia Zarz dzania i Administracji Akademii wi
D bniewska M., Suchta J. Agroturystyka jako czynnik aktywizacji i wykorzystania zasobów pracy [w:] Restrukturyzacja funkcjonalno - przestrzenna obszarów wiejskich Polski, red. J. Fal-kowski, M. Kluba, Wydawnictwo UMK, Toru 1995, s. 29.
Drzewiecki M. Podstawy agroturystyki, Oficyna Wydawnicza Post pu Organizacyjnego, Byd-goszcz 2001, s. 45.
Gotkiewicz W. Uwarunkowania i moĪliwoĞci aktywizacji wáaĞcicieli gospodarstw rolnych na
obszarach prawnie chronionych, Wyd. Uniwersytetu Warmi sko - Mazurskiego, Olsztyn 2005.
Gurgul E., 2005, Agroturystyka jako element rozwoju i promocji regionu, Sekcja Wydawnictwa Wydzia u Zarz dzania Politechniki Cz stochowskiej, Cz stochowa 2005.
Iwicki S. Turystyka w zrównowaĪonym rozwoju obszarów pojeziernych, Rozprawy nr 87, Wydaw-nictwo Uczelniane ATR, Bydgoszcz 1998, s.58, 61, 97, 133-143.
Janowski I., 1995, Walory rekreacyjne wsi kieleckich w aspekcie wykorzystania w agroturystyce [w:] Agroturyzm ĝwiĊtokrzyski, red. J. Mityk, Agencja Wydawnicza KWANT, Wy sza Szko a Pedagogiczna im. J. Kochanowskiego w Kielcach, Kielce 1995, s. 53.
Jalnik M. Typologia gospodarstw agroturystycznych jako determinanta rozwoju usáug, Wydaw-nictwo Politechniki Bia ostockiej, Bia ystok 2005, s. 147.
Koziej M., Pa ka E. WstĊpne badania nad rozwojem agroturystyki w województwie kieleckim [w:]
Restrukturyzacja funkcjonalna - przestrzenna obszarów wiejskich Polski, red. J. Falkowski,
M. Kluba, Wydawnictwo UMK, Toru 1995, s. 133.
Kutkowska B. Turystyka wiejska na Dolnym ĝląsku [w:] Turystyka wiejska a rozwój i wspóápraca
regionów, red. Z. Kry ski, Prace naukowo - dydaktyczne, Zeszyt 15, Krosno 2005, s.227.
Matwiejuk A. Walory przyrodnicze województwa podlaskiego [w:] Turystyka i rekreacja szansą
rozwoju regionów, red. H. Sasinowski, Wy sza Szko a Mened erska w Bia ymstoku,
Bia-ystok 2004, s. 73.
Pa ka E. Ukierunkowania i kierunki rozwoju agroturystyki na KielecczyĨnie, Autoreferat pracy doktorskiej wykonanej w Zak adzie Geografii Ekonomicznej, Instytut Geografii i Prze-strzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2001, s. 6, 7.
Roszkowska B., Zalesko M. MoĪliwoĞci rozwoju agroturystyki na obszarach chronionych [w:]
Turystyka wiejska czynnikiem oĪywienia terenów wiejskich, Materia y konferencyjne,
KCDRRiOW, Kraków 2001, s. 103.
Sikora J. MoĪliwoĞci rozwoju wsi i gminy poprze agroturystykĊ [w:] Agroturystyka inaczej, red. B. Raszka, J. Sikora, Wyd. Naukowe Bogucki, Pozna 1998, s. 36.
Sikorska G., Kajszczak W. Kwatera agroturystyczna. Poradnik praktyczny, Polska Agencja Roz-woju Przedsi biorczo ci, Warszawa 2001, s. 21.
Sokó J.L. ZwierzĊta w gospodarstwach agroturystycznych i ich otoczeniu, Oficyna Wydawnicza Politechniki Bia ostockiej, Bia ystok 2010, s. 5.
wietlikowska U. Znaczenie i specyfika agroturystyki oraz wybrane uwarunkowania jej rozwoju [w:] Agroturystyka, red. U. wietlikowska, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), Warszawa 2000, s. 9.
Wasilewski A. Stan Ğrodowiska naturalnego, rolnictwo ekologiczne i agroturystyka we wsiach
objĊtych ankietą IERiGĩ, Dzia Wydawnictw IERiG , Warszawa 2001, s. 25.
Werner Z. Zasoby walorów wypoczynkowych Ğrodowiska przyrodniczego i ograniczenia w ich
wykorzystaniu, Instytut Turystyki, Wroc aw 1990 (maszynopis).
Warzocha Z., Malinowska D., Pawluiczuk W., Szulc R., Wakszy ska J. Otoczenie spoáeczne,
klienci i oferta gospodarstw agroturystycznych, Wy sza szko a Agrobiznesu, om a 2003, s.48.
Wo niak M., Grodzki W., Józefczyk B. Preferowane formy wypoczynku na obszarach wiejskich w
opinii mieszkaĔców Podkarpacia [w:] Turystyka wiejska a rozwój i wspóápraca regionów,
Dr Jolanta Cichowska Katedra Kszta towania i Ochrony rodowiska UT-P ul.Sucha 9, 85-796 Bydgoszcz tel.52-340 84 40 E-mail:jolanta_cichowska@interia.pl Recenzent: Prof. dr hab. Jerzy GruszczyĔski
