Stanisław Mędala
"Die Christen und der Staat nach
Römer 13. Eine typologische
Untersuchung der neueren
deutschsprachigen Schriftauslegung",
Lutz Pohle, Mainz 1984 : [recenzja]
Collectanea Theologica 56/1, 177-183
d o p o d o b n a . N ie są w y k lu c z o n e w s p ó ln e tr a d y c je u s tn e d o s tę p n e d la o b y d w u e w a n g e lis tó w , a le z g o d ę m ię d z y n im i d o s trz e g a s ię n a jc z ę ś c ie j w ty c h d e t a la c h , Igdzie w E w a n g e lii Ł u k a s z a z n a ć w y r a ź n y ś la d r e d a k c y j n y teg o e w a n g e listy . A u to r s ą d z i z a te m , że c z w a r ta E w a n g e lia k o r z y s ta ła w s w e j r e d a k c ji z m a te r ia łu , k tó r y z o s ta ł u k s z ta łto w a n y p o d w p ły w e m E w a n g e lii s y n o p ty c z n y c h . P r z e d ja n o w a f o r m a J 4 ,4 6 — 54 s ta n o w i s w o b o d n ą w e r s ję M t 8, 5— 13 p o s łu g u ją c ą się te k s te m Ł k 7 ,1 — 10. V o rla g e d la J 12,1— 8 s ta n o w i M k 14, 3— 9 (i p a r a l e ln y te k s t M t) o ra z Ł k 7, 36— 38 (— 50), a ta k ż e p rz y p u s z c z a ln ie Ł k 10, 38— 42. P o w s ta łe z ty c h m a t e r i a łó w n o w e o p o w ia d a n ie p rz e z ja k i ś czas b y ło p rz e k a z y w a n e u s tn ie , a p ó ź n ie j z re d a g o w a n e p rz e z J a n a . P a r a le le m ię d z y J 20, 19—-23 (—29) i Ł k 24, 36—49 w y ja ś n ia a u to r fa k te m , że p u n k te m w y jś c ia p rz e d ja n o w e j t r a d y c j i je s t o p o w ia d a n ie Ł u k a s z a , k tó r e w p ro c e s ie p rz e k a z u zo sta ło sk ró c o n e , p rz e k s z ta łc o n e i u z u p e łn io n e n o w y m m a te r ia łe m . >
A u to r p rz y p u s z c z a , że c z w a r ta E w a n g e lia k o r z y s ta ła z p r z e d ja n o w e j t r a d y c ji s f o r m u ło w a n e j ju ż n a p iś m ie . W te n sp o só b w y n ik i b a d a ń D a u e r a są zb ie ż n e z h ip o te z ą is tn ie n ia „ E w a n g e lii z n a k ó w ” ja k o ź ró d ła c z w a r te j E w a n g elii. R . T. F o r t n a (T h e G o sp els o f S ig n s . A R e c o n s tr u c tio n o f th e N a r r a
tiv e S o u r c e U n d e r ly in g th e 'V o u r t h G o sp el, C a m b rid g e 1970) p o k u s ił się n a w e t
o r e k o n s tr u k c j ę te g o ź ró d ła z te k s tó w c z w a r te j E w a n g e lii. D a u e r p rz y z n a je je d n a k , że m a t e r i a ł p rz e z n ie g o p rz e b a d a n y n ie d a je p o d s ta w do w e r y f ik a c ji w cało ści h ip o te z y F o r t n y a n i te ż do je j o d rz u c e n ia . K s ią ż k a D a u e r a p rz e z n a c z o n a je s t d la s p e c ja lis tó w . W ch o d zi o n a w r z e czo w ą d y s k u s ję z w a ż n ie js z y m i o p ra c o w a n ia m i p r o b le m a ty k i, p o d d a je w e r y f i k a c ji ró ż n e h ip o te z y , w ła s n e h ip o te z y w y s u w a w o p a r c iu o d a n e k r y t y k i l i t e r a c k ie j i te o lo g ic z n e j. D ość sz tu c z n y je d n a k i n ie p e w n y w y d a je się p o d z ia ł te k s tu c z w a r te j E w a n g e lii n a t r a d y c ję p r z e d ja n o w ą i n a r e d a k c ję J a n a . A u to r n ie d y s p o n u je b o w ie m d o s ta te c z n ie o b ie k ty w n y m i o s tr y m i k r y t e r ia m i d o w y d z ie le n ia s ło w n ic tw a i p o ję ć tr a d y c ji p r z e d ja n o w e j o d ję z y k a i p o ję ć r e d a k c ji J a n o w e j. N ie m n ie j h ip o te z a D a u e r a je s t g o d n a u w a g i, g d y ż w s k a z u je n a d łu g i i z ło żo n y p ro c e s p r z e k a z u w ia r y a p o s to ls k ie j, k tó re g o s y n te z ę s ta n o w i c z w a r ta E w a n g e lia . k s . S ta n i s l a w M ę d a la C M , W a r s z a w a L u tz P O H L E , D ie C h r is te n u n d d e r S ta a t n a c h R ö m e r 13. E in e ty p o lo g is c h e U n te r s u c h u n g d e r n e u e r e n d e u ts c h s p r a c h ig e n S c h r ifta u s le s u n g , M a in z 1984, M a tth ia s - G r ü n e w a ld - V e r la g . W R z 13,1—7 św . P a w e l p o d a je p r a k ty c z n e w s k a z ó w i d la c h rz e ś c ija n , ja k m a ją s ię z a c h o w y w a ć w o b e c w ła d z y c y w iln e j. T e k s t w y d a je s ię je d n o z n a c z n y i ja s n y : tr z e b a s łu c h a ć w ła d z y , p ła c ić p o d a tk i. A le n ie j e s t o n t a k ja s n y i je d n o z n a c z n y d la w ie lu eg z e g e tó w , k tó r z y d e b a tu j ą n a d a u te n ty c z n o ś c ią te j p e ry k o p y o ra z n a d je j łą c z n o ś c ią z k o n te k s te m i c h ry s to lo g ią P a w ło w ą . W eg zeg ezie w s p ó łc z e s n e j d y s k u t u je się ta k ż e n a d z n a c z e n ie m p o sz c z e g ó ln y c h te r m in ó w , z w ła sz c z a n a d p o ję c ie m w ła d z y (e x o u s ia w N T m o ż e m ie ć z n a c z e n ie p o lity c z n e , d e m o n ic z n e , a n g e lo lo g ic z n e , c h ry s to lo g ic z n e , o so b o w e, a n ie in s ty tu c jo n a ln e ), p o s łu s z e ń s tw a i s u m ie n ia . N ie m n ie j o ż y w io n e d y s k u s je d o ty czą c e lu w y p o w ie d z i P a w ło w e j i je j p o d ło ż a h is to ry c z n o - re lig ijn e g o . N ie je s t b o w ie m ja s n e , czy P a w ło w i c h o d z i o ro z w ią z a n ie k o n k r e t n e j s y t u a c ji h is to ry c z n e j w g m in ie r z y m s k ie j, czy te ż o p o d a n ie o g ó ln e j z a s a d y d o ty c z ą c e j s to s u n k u c h r z e ś c ija n do p a ń s t w a ; czy tr e ś ć je g o w y p o w ie d z i n a le ż y ro z u m ie ć w o p a rc iu ó p o d ło ż e ju d a is ty c z n e , czy te ż w o p a r c iu o p o d ło ż e g re c k o - r z y m sk ie .
L . P o h le k la s y f ik u j e ró ż n e i n t e r p r e ta c je R z 13,1— 7 o b s z a r u ję z y k a n ie m ie c k ie g o o ra z u k a z u je ic h im p lik a c je te o lo g ic z n e , p r a w n e i e ty c z n e . W y c h o dź^ o n z z a ło ż e n ia , ż e p a ń s tw o i je g o d z ia ła n ia n ie s ą b e z z n a c z e n ia d la c h r z e ś c ija n in a . Ż y c ie c h r z e ś c ija n ia n a u p ły w a w n a p ię c iu m ię d z y te r a ź n ie js z o ś c ią
a c h w a le b n ą p rz y s z ło ś c ią . W ie rz ą c y w C h r y s tu s a z je d n e j s tro n y je s t ś w ia d k ie m n o w e j, o b ie c a n e j rz e c z y w is to śc i, a z d r u g ie j s tr o n y m u s i ró w n o c z e śn ie ży ć ja k o w s p ó ło b y w a te l w p a ń s tw ie z ie m sk im , k tó r e s ta n o w i te r e n je g o szcze g ó ln e g o ś w ia d e c tw a o św ie c ie p rz y s z ły m . S tą d r o z u m ie n ie ś w ia ta , a z a te m i r o z u m ie n ie p a ń s t w a ja k o w ła d z y p o rz ą d k o w e j w św ie c ie , n a le ż y do k o n s ty tu t y w n y c h e le m e n tó w ś w ia d o m o śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. W n a p ię c iu m ię d z y „ ju ż ” z a p o c z ą tk o w a n y m n o w y m ży cie m , a „ je s z c z e ” u z n a w a n ą w a rto ś c ią rz e c z y w i sto ś c i z ie m sk ic h c h r z e ś c ija n in m u s i zn a le ź ć h is to ry c z n ie i e sc h a to lo g ic z n ie w ła śc iw e m ie js c e . A le t a „ lo k a liz a c ja ” s p e łn ia się n ie w id e a ln y m , te o r e ty c z n y m s c h e m a c ie r e l a c ji c h r z e ś c ija n in a do p a ń s tw a , n ie za le ż y te ż je d y n ie o d d o b re j w o li c h r z e ś c ija n in a w św ie c ie , le c z w y m a g a ta k ż e „ u s ta w ie n ia ś w ia t a ”, czyli p a ń s t w a w s to s u n k u do c h r z e ś c ija n in a ja k o ta k ie g o . A lb o w ie m p a ń s tw o m oże ś w ia d e c tw o c h r z e ś c ija n in a to le ro w a ć , u ła tw ia ć je a n a w e t w sp o m a g a ć , a lb o go n ie p rz y jm o w a ć , u k r y w a ć i tłu m ić . P a ń s tw o z o sta ło u s ta n o w io n e d la d o b r a w sp ó ln e g o lu d z i. D o b ro w s p ó ln e s ta n o w i p o d s ta w ę i g ra n ic e z a d a ń p a ń s tw a . D o b ro w s p ó ln e s a n k c jo n u je p ra w o p a ń s tw a do w y m a g a n ia od je d n o s tk i p o s łu s z e ń s tw a i ró w n o c z e ś n ie s a n k c jo n u je p ra w o je d n o s tk i do o d m a w ia n ia p o s łu s z e ń s tw a w o b e c w ła d z y p a ń s tw o w e j. K s ią ż k a L . P o h le g o , n a p is a n a ja k o r o z p r a w a d o k to r s k a z teo lo g ii w 1983 r. w e F r y b u r g u p o d k ie r u n k ie m W e r n e r a L ö s e r a S J , p o w s ta ła n a tl e r e f le k s j i n a d s to s u n k ie m c h r z e ś c ija n do w ła d z y p a ń s tw o w e j w z a k re s ie p r a w a , e t y k i s p o łe c z n e j i te o lo g ii. A u to r, u r o d z o n y w 1941 r., je s t e k s p e r te m p r a w a i w ie d z y o p a ń s tw ie . W ie d z ę te o r e ty c z n ą w ty m k ie r u n k u z d o b y w a ł n a k ilk u u n iw e r s y te ta c h w la t a c h 1963— 1969, a p r a k ty c z n ą ja k o r a d c a p r a w n y w in s ty tu c j a c h p a ń s tw o w y c h i k o ś c ie ln y c h w la t a c h 1968— 1981. W 1982 r. p r z y ją ł św ię c e n ia k a p ła ń s k ie . P r a c a s k ł a d a się z p ię c iu ro z d z ia łó w p o p rz e d z o n y c h k r ó t k ą p rz e d m o w ą (s. 9) i z a k o ń c z o n y c h w y k a z e m w y b r a n e j l i te r a tu r y p r z e d m io tu w ję z y k u n ie m ie c k im (s. 117— 183"). R o z d z ia ł I (s. 11—28) m a c h a r a k t e r w p ro w a d z a ją c y . O m a w ia o n w y p o w ie d z i N T o p a ń s tw ie (M k 12,13— 17 i m ie js c a p a r a le ln e ; J 18,28— 19,16; D z 5 ,2 9 ; R z 13,1— 7; 1 T m 2, ln .; A p 13), R z 13,1— 7 ja k o t r a d y c y jn e m ie js c e d y s k u s ji n a te m a t c h rz e ś c ija ń s k ie g o p o ję c ia p a ń s tw a , Rz 13 a n o w o c z e sn e p a ń s tw o la ic k ie , z a ło ż e n ia p rz y jm o w a n e p r z y i n t e r p r e ta c ji R z 13 o r a z k o n ie c z n o ść ty p o lo g iz a c ji ró ż n y c h in t e r p r e t a c j i te j p e ry k o p y . A u to r d zieli ró ż n e i n t e r p r e ta c je R z 13 n a c z te ry ty p y : in t e r p r e t a c ja te o lo g ic z n ie u s y s te m a ty z o w a n a w o p a rc iu o p ra w o n a tu r a ln e , i n t e r p r e t a c j a k o n k r e tn o - c h a r y z m a - ty c z n a , in t e r p r e ta c ja e s c h a to lo g ic z n o -re a lis ty c z n a o ra z in t e r p r e ta c ja c h ry s to - k r a ty c z n o -p o lity c z n a . K a ż d a z ty c h in t e r p r e t a c j i z a k ła d a ja k ie ś p r z e d r o z u m ie n ie p a ń s tw a i s t o s u n k u K o śc io ła do p a ń s tw a . I n t e r p r e t a c j a te o lo g ic z n ie u s y s te m a ty z o w a n a w o p a rc iu o p r a w o n a t u r a l n e c z e rp ie w ie d z ę o p a ń s tw ie n ie z R z 13,1—7, lecz z k o n c e p c ji n a t u r y lu d z k ie j i n a tu r a ln e g o p o r z ą d k u u s ta lo n e g o p rz e z B oga w św ie c ie . I n t e r p r e t a c j a k o n k r e tn o - c h a r y z m a ty c z n a w y c h o d z i z za ło ż e n ia , że ż y c ie c h r z e ś c ija n in a w św ie c ie m a c h a r a k t e r e s c h a ty c z n y , s y tu a c y jn y i c h a r y z m a ty c z n y ; s t a r y e o n z o s ta ł p rz e z C h r y s tu s a z n iszczo n y , d la te g o p o s tę p o w a n ie c h rz e ś c ija ń s k ie w c o d z ie n n y m ż y c iu m a c h a r a k t e r c h a ry z m a ty c z n e j s łu ż b y B ogu. P o s łu s z e ń s tw o w o b e c w ła d z y p a ń s tw o w e j w y m a g a n e p rz e z P a w ła w R z 13 n a le ż y ro z u m ie ć n ie n a p ła s z c z y ź n ie r e l a c ji m ię d z y o b y w a te le m a p a ń s tw e m ja k o ta k im , le c z n a p ła s z c z y ź n ie r e l a c ji m ię d z y lu d z k ic h , r e l a c ji k o n k r e tn e g o c h r z e ś c ija n in a do k o n k r e tn e g o f u n k c jo n a r iu s z a . I n t e r p r e t a c j a e s c h a to lo g ic z n o -re a lis ty c z n a u z n a je in s ty tu c jo n a ln y c h a r a k t e r p a ń s tw a , a le n ie w y w o d z i go z p r a w a n a tu r a ln e g o l u b p o r z ą d k u u sta lo n e g o p rz e z B oga, le c z z p o z y ty w n e j z b a w c z e j w o li B ożej. P a ń s tw o z o sta ło u s ta n o w io n e p rz e z B oga n a s łu ż b ę d la d o b ra lu d z i. Z a p o c z ą tk o w a n y p rz e z C h r y s tu s a n o w y e o n jeszcze b a r d z ie j w z m a c n ia r o lę p a ń s tw a . D o b ro ja k o p o d s ta w a s łu ż b y p a ń s tw o w e j s t a n o w i ta k ż e p r z e d m io t i g r a n ic ę p o s łu s z e ń s tw a je d n o s tk i. I n t e r p r e t a c j a c h r y s to - k r a ty c z n o - p o lity c z n a w y c h o d z i z z a ło ż e n ia je d n o ś c i w ła d z y C h r y s tu s a w s to
s u n k u do p a ń s tw a i do K o ścio ła. D la te g o w s z e lk a w ła d z a p o w in n a b y ć p o d p o r z ą d k o w a n a C h r y s tu s o w i i b y ć o d b ic ie m rz e c z y w is to ś c i p rz y s z łe j, p a ń s tw a ..n ie b ie sk ie g o ” . W k o ń c u a u to r s tw ie rd z a , że i n t e r p r e ta c je R z 13,1— 7 o s c y lu ją m ię d z y w y m o g a m i p r a w ie a b s o lu tn e g o p o s łu s z e ń s tw a w ie rz ą c e g o w o b e c w ła dzy p a ń s tw o w e j a n ie m a l a r b i tr a l n ą o c e n ą p o w in n o śc i i s to p n ia p o s łu s z e ń s tw a p a ń s tw u ze s tr o n y je d n o s tk i.
R o zd ział I I p t. R a m y t e k s t u (s. 29— 87) u k a z u je tr e ś c i z a w a r te w te k ś c ie P a w io w y m , s to s u n e k R z 13,1—7 do k o n te k s tu b liższeg o i d a ls z e g o o ra z p o w ią z a n ia z k o n te k s te m p o p rz e z m o ty w a c ję . A u to r p o d k re ś la , że R z 13, 1— 7 n a le ż y do k o n te k s tu p a re n e ty c z e g o , g d zie A p o sto ł p o u c z a , że m iło ść c h rz e ś c i ja ń s k a , k tó r a s ta n o w i z n a k ro z p o z n a w c z y c h r z e ś c ija n (Rz 12,9— 16), w ię ź z C h r y s tu s e m z m a r tw y c h w s ta ły m (Rz 12,17—21), m a się p r z e ja w ia ć ró w n ie ż w c z y n ie n iu d o b r a n a p ła s z c z y ź n ie p o lity c z n e j. D ość sz e ro k o o m a w ia a u to r o b ra z p a ń s tw a w i n t e r p r e ta c ji K . B a r t h a i O. C u l l m a n n a , k tó r z y u w y d a tn ia j ą p rz e jś c io w y , p ro w iz o ry c z n y c h a r a k t e r p a ń s tw a w o b liczu e s c h a - to n u .
W ro z d z ia le I I I p t. W y p o w ie d z i o p a ń s tw ie (s. 88— 138) p o d d a je a u to r szczeg ó ło w ej i w n ik liw e j a n a liz ie w y p o w ie d z i św . P a w ła n a te m a t p o c h o d z e n ia p a ń s tw a od B oga (e x o u s ia i h y p e r e c h o u s a i ja k o w ła d z a p a ń s tw o w a , p o w sz e c h n o ść w ła d z y państw'OWTej) i z a d a ń p a ń s t w a (p a ń s tw o ja k o ..b a r ie r a ” p rz e c iw s a m o w o ln e m u e n tu z ja z m o w i, p a ń s tw o ja k o „ s łu g a ” B oga d la d o b ra w s p ó ln e g o , p a ń s tw o ja k o „ n a rz ę d z ie ” d la m is ji K o śc io ła w św iecie). R o z d z ia ł IV a n a liz u je w y p o w ie d z i n a te m a t s to s u n k u c h rz e ś c ija n do p a ń s tw a (s. 139— 158). M a m y tu n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : z o b o w ią z a n ie c h rz e ś c ija n do p o s łu s z e ń s tw a ja k o d o p e łn ie n ie s tw ie rd z e n ia o „ z a s tę p o w a n iu ” B oga p rz e z p aństw O , u w z g lę d n ie n ie w a r u n k ó w s ta r e g o e o n u w r a m a c h e sc h a to lo g ic z n ie o k re ś lo n y c h d z ia ła ń c h a ry z m a ty c z n y c h w św iecie, d z ia ła n ie je d n o s tk i o d p o w ia d a ją c e s łu ż e b n e m u z a d a n iu p a ń s tw a , p o s łu s z e ń s tw o c h rz e ś c ija n in a ja k o czy n teg o , k tó r e m u p r z y p a d a m is ia zle c o n a p rz e z K o śció ł.
R o z d z ia ł V p t. T e k s t — p r o b le m p r z y ję ty c h p r z e d r o z u m ie ń (s. 159— 176) p o d a je w fo r m ie p o d s u m o w a n ia o cen ę p o sz c z e g ó ln y c h ty p ó w in t e r p r e ta c ji R z 13.1—7 o ra z w y ty c z n e d la e g z g e ty c z n o -te o lo g ic z n e g o z ro z u m ie n ia m y ś li św . P a w ła . O c e n ia ją c in t e r p r e ta c ję te o lo g ic z n ie u s y s te m a ty z o w a n ą w' o p a rc iu o p r a - wto n a tu r a ln e . P o h le p o d k re ś la , że p o m n ie js z a o n a z n a c z e n ie te k s tu R z 13,1—7, g d y ż t r a k t u j e go ja k o il u s t r a c ję p o z n a n ia u z y s k a n e g o s k ą d in ą d . N ie d o c e n ia o n a ta k ż e w ła ś c iw e g o k o n te k s tu m y ś li P a w io w e j (zło d o b re m p rz e z w y c ię ż a ć , w rz e c z y w is to ść ś w ia ta w p ro w a d z a ć cz y n m iło śc i, e s c h a to lo g ic z n a „o b co ść” c h rz e ś c ija n w s t o s u n k u do ś w ia ta ja k o m o m e n t p rz y n a g la ją c y ) . W z w ią z k u z tv m i n t e r p r e t a c j a t a n ie d o strz e g a s łu ż e b n e g o c h a r a k t e r u w ła d z y p a ń stw To - w e j. M oże n a w e t d o jś ć do z a p o z n a n ia m y ś li św . P a w ła , że c h r z e ś c ija n in m a n ie ty lk o o d p o w ia d a ć z a f u n k c jo n u ją c e p ra w o , a le p rz e d e w s z y s tk im m a b y ć o d p o w ie d z ia ln y za b y c ie c h r z e ś c ija n in e m . P o z y ty w n y m e le m e n te m w ty m t y p ie in te r p r e ta c ji je s t u w y d a tn ie n ie p rz e c iw s ta w ie n ia p a ń s tw a i je d n o s tk i o ra z p a ń s tw a i sp o łeczn o ści. W o c e n ie i n t e r p r e ta c ji k o n k r e tn o - c h a r y z m a ty c z n e i, s y tu a c y în o -e tv c z n e j, a u to r w s k a z u je n a tr a k to w a n ie R z 13.1—7 w p r z e c iw s ta w ie n iu do k o n te k s tu . T e n ty p in t e r p r e t a c j i w y ja ś n ia R z 13,1— 7 n ie w o p a rc iu o k o n te k s t, le c z w o p a rc iu o s p e c y fic z n ie ro z u m ia n ą te o lo g ie P a w ło w a , k tó r ą n a z y w a s ie „ c a ło ś c io w y m r o z u m ie n ie m p a re n e z y P a w io w e j” (E. K a s e m a n n ) . C h a r a k te r y z u je sie o n a n a s tę p u ją c y m i c e c h a m i: e s c h a to n . s y tu a c ia - k a z u is ty k a , c h a ry z m a t. E s c h a to n w z y w a c h r z e ś c iia n in a do z d e c y d o w a n ie p rz e m ie n io n e g o d z ia ła n ia , k tó r e n ie m o że b y ć je d n a k w y p ro w a d z a n e z ja k ie jś ..z a sa d y ” czy „ lin ii” N T. lecz p rz e ia w d a s ie w k o n k r e tn y c h , p o je d y n c z y c h p o s ta w a c h . W t a k o tw a r t ą p r z e s trz e ń d z ia ła n ia w k r a c z a c h a r v z m a t ja k o s łu ż b a ś w ia tu , żeb y go p r z e m ie n ia ć w n o w y eo n . D la u s p r a w ie d liw ie n ia in t e r p r e t a c j i R z 13,1—7 w s k a z u je s ię m . in . n a z a le ż n o ść P a w ła od t r a d y c ji a n a lo g ic z n ie d o 1 K o r 1 1 ,2 n n . U ·
i 14,33 n n . N a to m ia s t p o sz c z e g ó ln y m w y p o w ie d z io m św . P a w ła d a je się sw o i s tą r e i n te r p r e ta c j ę , n p . „ u s ta n o w io n e p rz e z B o g a ” ja k o „ p rz y ję te p rz e z B oga n a s łu ż b ę ” itp . T e n t y p in t e r p r e t a c ji z a c ie ra k o n tu r y m ię d z y p a ń s tw e m a je d n o s tk ą o ra z r o lę p a ń s t w a i K o ścio ła.
I n t e r p r e t a c j a e s c h a to lo g ic z n o -re a lis ty c z n a R z 13,1— 7, z a k tó r ą w z a sa d z ie o p o w ia d a s ię a u to r , u s iłu j e ro z u m ie ć m y ś l św . P a w ła w s a m y m te k ś c ie i k o n te k ś c ie b e z ż a d n y c h in n y c h zało ż eń . W y c h o d z ą c o d je d n o ś c i te k s tu ro z p o z n a je się c h a r a k t e r je g o o rę d z ia o ra z je g o o d n ie s ie n ie do m a k s y m a ln e g o d o b ra w s p ó ln e g o . T e k s t t e n w łą c z o n y je s t w n a d r z ę d n e p o łą c z e n ie m o ty w ó w , k tó r y m je s t m iło ść c h r z e ś c ija ń s k a . M iłość c h rz e ś c ija ń s k a d a w a n a je s t w ta k i sposób, w j a k i ż ą d a je j p a r t n e r : in a c z e j w s to s u n k u do w ie rz ą c y c h , a in a c z e j w s to s u n k u do ś w ia ta . R z 13,11 n n . s ta w ia o rę d z ie z a w a r te w R z 13,1— 7 w k o n te k ś c ie e s c h a to lo g ic z n y m . C h rz e ś c ija n in w id z i ś w ia t i p a ń s tw o w ic h p r z e m i- ja ln o ś c i i w z g lę d n o śc i. N ie z a p o m in a je d n a k p r z y ty m , że j a k d łu g o p o z o s ta je c z ło w ie k ie m z ie m sk im , p o d le g a ty m s a m y m w a r u n k o m i w t e n s a m sp o só b m o ż e się m y lić i p o p e łn ia ć b łę d y . Z te g o w y r a s t a s a m o k r y ty c z n a s k ro m n o ść , w k tó r e j c h r z e ś c ija n in p o s tę p u je k u d o b re m u , a le je d n o c z e ś n ie b a d a p o le c e n ia w y d a n e p rz e z p a ń s tw o , czy s łu ż ą d o b ru , o d r z u c a ją c w p rz e c iw n y m w y p a d k u ż ą d a n ie p o s łu s z e ń s tw a ze s t r o n y p a ń s tw a . W ty m ty p ie in t e r p r e ta c ji s t a j e się w id o c z n y s to s u n e k K o śc io ła do p a ń s tw a , k tó r e m u p rz y s łu g u je k o m p e te n c ja w z a k re s ie z ie m sk ie g o w sp ó łż y c ia lu d z i. M o m e n te m d e c y d u ją c y m w s to s u n k u je d n o s tk i do p a ń s tw a n ie je s t u z n a n ie lu d z k ie g o d z ia ła n ia ja k o t a k ie g o p rz e z p a ń s tw o , le c z u z n a n ie d o b re g o c z y n u , d o k tó r e g o je s t te ż sa m o p a ń s tw o z o b o w ią z a n e . I n t e r p r e t a c j a c h r y s to k ra ty c z n o -p o lity c z n a w y c h o d z i z z a ło ż e n ia t o t a l i t a r n y c h p o s tu la tó w te o k r a c ji. W y k lu c z a o n a w s z e lk ą s a m o d z ie ln o ść s tw o r z e n ia w p o z n a w a n iu w o li B o żej i J e g o p o rz ą d k u m ia r o d a jn e g o d la cz ło w ie k a . S tw o rz e n ie je s t w ła ś c iw e ty lk o p o d w s z e c h o g a rn ia ją c y m p a n o w a n ie m C h r y s tu s a , ja k o b e z w o ln e n a rz ę d z ie C h r y s tu s a i J e g o z ie m sk ie g o p o ś r e d n ik a — K o śc io ła . P o z a K o śc io łe m n a s t ę p u je d e g e n e r a c ja z ie m s k ie j p o s ta c i n a rz ę d z ia C h ry s tu s o w e g o , p r z e ja w ia ją c a się w d e m o n iz m ie . Z a te m p a ń s tw o z o b o w ią z a n e je s t n ie z le c e n ie m s tw ó rc z y m , le c z z m ia n ą e sc h a to lo g ic z n ą , p ro p a g o w a ć d o b r o sp e c y fic z n ie c h rz e ś c ija ń s k ie , „ d o b re d zieło w ia r y ” . M a o no do d y sp o z y c ji e g z e k u ty w n e ś r o d k i (p rz y m u s, z a s tra s z e n ie , m iecz, są d ), a b y b ro n ić e g z y s te n c ji lu d z k ie j z a g ro ż o n e j c h a o ty c z n ą sa m o w o lą i w p ro w a d z a ć s to s u n k i e s c h a to lo g ic z n e . D o r a n g i a b s o lu tu z o s ta je t u p o d n ie s io n e z n a c z e n ie K o śc io ła , u ż y w a ją c e g o ja k o n a rz ę d z ia a tr y b u tó w w ła d z y p a ń s tw o w e j. K o śc ió ł w id z i p a ń s tw o n ie p o d p o rz ą d k o w u ją c e się jego w ła d z y ja k o rz e c z y w is to ś ć p o g rą ż o n ą w d e m o n ic z n e j n ie ś w ia d o m o śc i, s a m zaś p o z o s ta je w y o d rę b n io n y od p a ń s tw a i je d n o s tk i n a p ła s z c z y ź n ie e sc h a to lo g ic n z e j, z k tó r e j in g e r u je w s p r a w y ś w ia t a z b e z w z g lę d n y m a u to r y te te m . T a k w ię c z a p rz e c z e n ie n a tu r a ln e g o p o rz ą d k u stw o rz o n e g o p ro w a d z i do d e m o n ic z n e g o t r a k to w a n ia p a ń s tw a , a in s ty tu c ji K o śc io ła ja k o p o tę g i n ie b ia ń s k ie j. I n t e r p r e t a c j a c h ry s to k ra ty c z n o -p o lity c z n a . p o d o b n ie ja k in t e r p r e ta c ja c h a ry z m a ty c z n a R z 13,1—7 w y c h o d z i od e s c h a to lo g ic z n ie o k re ś lo n e g o u ję c ia ś w ia ta p rz e z c h rz e ś c ija n in a . P u n k te m z b o rn y m w s z y s tk ic h ro z w a ż a ń d o ty c z ą c y c h ż v c ia lu d z k ie g o je s t n a d e jś c ie e sc h a to lo g ic z n e j g o d zin y , z k tó r e g o to n a d e j ścia W y n ik a ją k o n k r e t n e p r a w a i o b o w ią z k i c h r z e ś c ija n do u rz e c z y w is tn ie n ia e s c h a to n u w lu d z k ie j co d z ie n n o śc i, p ro c e s u , k t ó r y je s t o k r e ś la n y ja k o „ p o li ty c z n a s łu ż b a B o g u ” (К . B a r t h). „ słu ż b a B o g u w c o d z ie n n o śc i ś w ia t a ” (K K ä s e m a n n ) lu b „ m is jo n a rs k ie ś w ia d e c tw o c z y n u w p o lity c z n e j c o d z ie n n o śc i ś w ia ta ” (J. F r i e d r i c h ) . O b y d w ie te n d e n c je w id z a e s c h a to n ja k o a k tu a l n y p o te n c ja ł w ży c iu sp o łe c z n o -p o lity c z n y m , a n ie ja k o z a d a n ie d o p e łn e g o u rz e c z y w is tn ie n ia w o c z e k iw a n e j p rz y s z ło śc i. O b y d w a k ie r u n k i o d r z u c a j ą s tw o r z e n ie (c h a r y z m a ty c y p rz e z b a g a te liz a c ję p o r z ą d k u doczesnego). W o b y d w u s y s te m a c h w id a ć k r y ty c z n e n a s ta w ie n ie do p a ń s tw a , a le d ość li b e r a l n e p o d e jś c ie d o n ieg o , g d y w c h o d z i n a s łu ż b ę s p r a w ie c h rz e ś c ija ń s k ie j,
p rz y c z y m p a ń s tw o n ie m u s i w ie d z ie ć o s w e j s łu ż b ie K o ścio ło w i. S k u tk ie m o b y d w u s y s te m ó w r o z u m o w a n ia je s t b liż e j lu b d a le j s ię g a ją c a k o n ta m in a c ja z a k re s ó w p a ń s tw o w y c h , sp o łe c z n y c h i k o ś c ie ln y c h .
P o u w y d a tn ie n iu a p o r ii i o c e n ie ty p ó w i n t e r p r e ta c j i R z 13,1—7, A u to r p o d a je w y ty c z n e d la e g z e g e ty c z n o -te o lo g ic z n e g o r o z u m ie n ia te k s tu św . P a w ła , k tó r e s ta n o w ią p o d s u m o w a n ie , w fo r m ie tez, a n a liz p o p rz e d n ic h ro z d z ia łó w .
W p e w n y m u p ro s z c z e n iu te z y a u to r a b r z m ią n a s tę p u ją c o :
1. T e k s t R z 13, 1—7 w r a m a c h k o n te k s tu n a b ie r a szczeg ó ln eg o z n a c z e n ia , o ile po c a ły m s z e r e g u szc z e g ó ło w y c h n a p o m n ie ń p rz e c h o d z i do u o g ó ln io n y c h s f o r m u ło w a ń n ie z a w ie r a ją c y c h m o ty w a c ji c h ry s to lo g ic z n e j lu b tłu m a c z o n e j z a s a d ą m iło ści.
2. Z a ło ż e n ie te k s tu je s t z a sa d n ic z o p a r e n e ty c z n e . W ła ś c iw y m p rz e d m io te m n a p o m n ie n ia je s t ż ą d a n ie , a n ie u z a s a d n ia n ie p o s łu s z e ń s tw a . P o u c z e n ie n ie o d n o si się do p a ń s t w a ja k o p rz e d m io tu te o r e ty c z n e g o p o z n a n ia , le c z s łu ż y p ra w id ło w e m u z a c h o w a n iu się c h r z e ś c ija n w z g lę d e m z a s ta n e j rz e c z y w is to śc i p a ń s tw o w e j. J e d n a k w u z a s a d n ie n ia c h p o s łu s z e ń s tw a z n a jd u j ą się b e z p o ś r e d n ie lu b p o ś r e d n ie in f o r m a c je o p a ń s tw ie .
3. W y p o w ie d z i P a w ła c e c h u je k a te g o r y c z n o ś ć (w 'y p ly w a to z sam e g o b rz m ie n ia słów ) i p o łą c z e n ie z m o ty w a m i k o n te k s tu (o d rę b n o ść od ś w ia ta , p o d p o rz ą d k o w a n ie się p a ń s tw u ja k o k o n k r e tn y p r z e j a w m iło ści, z o b o w ią z a n ie
do o d p o w ie d n ie j p rz e m ia n y .
4. T e k s t i k o n te k s t n ie s u g e r u ją s y tu a c y jn e g o c h a r a k t e r u w y p o w ie d z i w R z 13,1— 7.
5. P a ń s tw o je s t u s ta n o w io n e p rz e z B oga (w w . 1—2). B e z p o śre d n io A p o sto ł n ie m ó w i o s p o s o b ie u s ta n o w ie n ia p a ń s t w a p rz e z B oga, a le jeg o w y p o w ie d ź w y k lu c z a u z a s a d n ie n ie p a ń s tw a h is to ry c z n ą fa k ty c z n o ś c ią , w o lą c z ło w ie k a (u m o w ą sp o łe c z n ą ), p o s ia d a n ie m c h a r y z m a tu m o ż n o w ła d z tw a lu b p rz y ję c ia a d h o c d z ia ła n ia p a ń s t w a p rz e z B oga d la w y p e łn ie n ia J e g o z b a w c z e j w o li.
6. N a m o c y sw e g o p o c h o d z e n ia p a ń s tw o m a d z ia ła ć d la d o b ra c z ło w ie k a ; o b e jm u je to je d n o c z e ś n ie u s u w a n ie zła. D la te g o je s t o n o s łu g ą B oga (w w . 3— 4). U s ta n o w ie n ie i m is ja w s p ó łp r z y n a le ż ą do sie b ie . W t e j o k o liczn o ści m ie śc i s ię z o b o w ią z a n ie i o g ra n ic z e n ie p a ń s tw a d la d o b ra i w y m o g u d la ż y c ia cało ści: d la d o b ra w s p ó ln e g o . 7. M o m e n t u s ta n o w ie n ia (w . 1) w y c is k a p ię tn o n a c a ły te k s t: P a ń s tw o „ z a rz ą d z e n ie m ” B o g a (w. 2), „ słu g ą B o ż y m ” (w . 4) i „ m a n d a ta r iu s z e m ” (w . 6), o d w ro tn ie z aś „ k a ż d y ” w in ie n „ p o d p o rz ą d k o w a ć s ię ” te m u p rz e z n a c z e n iu p a ń s tw a . w z g lę d n ie m u się n ie p rz e c iw s ta w ia ć (w w . 1.2.5.) — je ś li zaś o d m a w ia s ię n a ń s tw u z w y k łe g o p o d p o rz ą d k o w a n ia , w ó w c z a s je szcze b a r d z ie j p o d k re ś la się je g o p rz e z n a c z e n ie , jeg o f u n k c ję s łu ż e b n ą i p o r z ą d k u ją c ą : ro z r ó ż n ia n ie d o b r a i zła, u d z ie la n ie p o c h w a ł i k a r (w . 4.5.). 8. C h rz e ś c ija n in m a ś w ia d o m ie o d p o w ie d z ie ć n a w y m o g i s ta w ia n e p rz e z p a ń s tw o . N ie w y s ta r c z a d o p a s o w a n ie s ię ty lk o ze w z g lę d u n a s tr a c h p rz e d s a n k c ja m i (w . 5). 9. R z 13,1—7 n ic n ie m ó w i o p r z e k r a c z a n iu g r a n ic w y z n a c z o n y c h p a ń s tw u p rz e z u s ta n o w ie n ie i n a d a n ie m is ji. Z a te m p ro b le m , ja k n o w in ie n się z a c h o w y w a ć c h rz e ś c ija n in , g d y p a ń s tw o u c h y la się od z le c o n y c h m u z a d a ń , p o z o s ta je o tw a r ty . O d p o w ie d ź d a się w y p ro w a d z ić z r e f le k s ji te o lo g ic z n e j b io r ą c e j p o d u w a g ę cel R z 13,1—7. P r z y w y p r o w a d z a n iu w n io s k ó w te o lo g ic z n y c h z d o ro b k u ęg zeg e ty c z n e g o n a le ż v u w z g lę d n ić f a k t. iż d z isie jsz e p a ń s tw o p o d w ie lo m a w z g lę d a m i r ó ż n i się od p a ń s tw a a n ty c z n e g o . N ie m n ie j p e w n e p o d s ta w o w e e le m e n ty p r z e t r w a - łv p o p rz e z w s z e lk ie p r z e m ia n v h is to ry c z n e . W sp ó łc z e sn a , d e m o k r a ty c z n o - p lu - r a lis tv e z n a f o r m a p a ń s tw a p o d o b n a je s t do a n tv c z n y c h m o d e li p a ń s tw a p rz e z to. że n ie u to ż s a m ia o b y w a te li i i n s ty t u c ji p a ń s tw o w y c h , n ie p rz e m ie n ia o p o z y c ji p a ń s t w a w s to s u n k u do je d n o s tk i w „ re la c je m ię d z y lu d z k ie ” . J e s t to f a k t sp o łe c z n y , p r z y w ile j so c jo lo g ic z n y , k tó r e g o n ie d a się w y p ro w a d z ić z z a s a d te o lo g ic z n y c h . D la te g o w y p o w ie d ź św . P a w ła w R z 13,1—7 n ie n a le ż y w t ł a
czać w p o r z ą d k u ją c y sy s te m teo lo g iczn y . N ie n a le ż y w ię c b a g a te liz o w a ć fa k tu h is to ry c z n e g o , o k tó r y m m ó w i św . P a w e ł, a le z d ru g ie j s tr o n y n ie m o ż n a w y ja ś n ia ć te k s tu P a w io w e g o z a le ż n o śc ią od c h w ilo w e g o z a p o trz e b o w a n ia . Z n a czy to , że zg o d n o ść m ię d z y p a ń s tw e m w e d łu g R z 13 i p a ń s tw e m w sp ó łc z e s n y m n ie m o że b y ć w y k lu c z a n a , ty m b a r d z ie j że r ó w n ie ż p a ń s tw o w sp ó łc z e s n e je s t p a ń s tw e m n ie c h r z e ś c ija ń s k im , z la ic y z o w a n y m .
Z k o le i a u t o r p o d s u w a b lis k ie te k s to w i św . P a w ła su g e s tie do d a ls z y c h ro z w a ż a ń te o lo g ic z n y c h i s o c jo lo g ic z n o -e ty c z n y c h . 1. R ó w n ie ż p a ń s tw o n o w o c z e sn e je s t w s p r a w a c h z ie m sk ic h p r z e c iw s ta w io n e ..k a ż d e m u ”, tz n . p o sz c z e g ó ln y m o so b o m , g ru p o m , sp o łe c z e ń s tw u , K o ścio ło w i. T o p rz e c iw s ta w ie n ie s ta n o w i k o m p e te n c ję in s ty tu c jo n a ln ą , tz n . t r e ścio w ą i f o r m a ln ą . 2. K o m p e te n c ja tr e ś c io w a o z n acza s a m o d z ie ln o ść p a ń s tw a w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji i p o z n a w a n iu p rz y s łu g u ją c y c h m u a tr y b u tó w w s t o s u n k u do d o b r a w sp ó ln e g o . T o z aś n ie o z n a c z a w c a le m ia r o d a jn o ś c i ro z s trz y g a n ia z a g a d n ie ń ś w ia to p o g lą d o w y c h . K o m p e te n c ja p a ń s tw a ja k o ta k ie g o je s t s k ie r o w a n a ty lk o n a u m o ż liw ie n ie i u r z e c z y w is tn ie n ie s p r a w ie d liw o ś c i z ie m s k ie j i z ie m sk ie g o p r a w a , n ie m oże je d n a k o g a rn ą ć w y m ia r u s e n s u o ra z w y m ia r u z b a w ie n ia ż y c ia lu d z k ie g o . 3. K o m p e te n c ja fo r m a ln a o z n acza o g ó ln ą g w a r a n c ję d o b ra w sp ó ln e g o (p a ń s tw o ja k o n o s ic ie l g w a ra n c ji). 4. W y m a g a n e s ą a k ty m a ją c e n a w z g lę d z ie d o b ro w s p ó ln e i o d p o w ie d n ia o rg a n iz a c ja u r z ę d u p a ń stw o w e g o . 5. F o r m a p a ń s tw a , ja k i je j le g ity m iz a c ja n ie są z w ią z a n e z w y o b r a ż e n ia m i a n ty c z n y m i, le c z p o z o s ta ją o tw a r te n a u ję c ia w sp ó łc z e s n e , g d y ż d o b ro w s p ó ln e n ie w y s tę p u j e p o z a rz e c z y w is to ś c ią h is to ry c z n ą . 6. J e ś li p a ń s tw o ro ś c i so b ie w ię c e j, n iż je s t w y m a g a n e do w y s ta r c z a ją c e go z a c h o w a n ia d o b r a w sp ó ln e g o , p r z e k r a c z a w ó w c z a s sw ą m is ję i u z u r p u je so b ie w ła d z ę ro z p o r z ą d z a n ia , k t ó r a n ie z o s ta ła m u d a n a p rz e z B oga. U le g a w ó w c z a s z a k łó c e n iu s to s u n e k k o m u n ik a ty w n o ś c i m ię d z y n im a „ k a ż d y m ” . W z a le ż n o śc i od w y m ia r u z a k łó c e n ia m o ż e u le c z ła g o d z e n iu lu b z n ie s ie n iu o b o w ią z e k p o s łu s z e ń s tw a .
7. P a ń s tw o i „ k a ż d y ” w in n i z a c h o w a ć te g ra n ic e , k tó r e tk w ią w sa m y m fa k c ie p a ń s tw o w o ś c i: g r a n ic e r z e c z y w is te j g w a r a n c ji in s ty tu c jo n a ln e j. G d y b y z a c h o d z iła n ie p e w n o ść , czy to je s t rz e c z y w is te p a ń s tw o , czy te ż p o p r o s tu p rz e b ic ie się d ą ż e ń s p o łe c z n y c h u k r y t y c h p o d fa łs z y w y m w y k o rz y s ta n ie m i n s ty tu c jo n a ln y c h fo r m p rz y s łu g u ją c y c h p a ń s tw u , u k ie r u n k o w a n y c h n a d o b ro w sp ó ln e , „ k a ż d y ” , a sz c zeg ó ln ie c h r z e ś c ija n in b y łb y p o w o ła n y do c z y n n e g o sp rz e c iw u .
8. D la p o szczeg ó ln eg o c h r z e ś c ija n in a i d la K o śc io ła , k tó r y ta k ż e n a le ż y do „ k a ż d e g o ” o z n a c z a to : d o s trz e g a n ie i p r z e s trz e g a n ie p ła s z c z y z n y d z ia ła n ia p r z y s łu g u ją c e j p a ń s t w u (a ta k ż e jeg o g ra n ic ), i to t a k p o d w z g lę d e m ich p r z e k r a c z a n ia , j a k i n ie d o c ią g n ię ć , n a m ia r ę in s ty tu c jo n a ln e j k o m p e te n c ji p o tr z e b n e j do z a b e z p ie c z e n ia d o b ra w sp ó ln e g o . K o śció ł, ja k o „ k a ż d y ” , m a w o b e c p a ń s t w a ró w n o u p r a w n ie n ie i z o b o w ią z a n ie d o z a c h o w a n ia o w y c h g ra n ic . Z te g o n ie w y n ik a w sp ó łro z w a ż a n ie tr e ś c i a n i te ż ro z w a ż a n ie f o r m a ln e j s t r u k t u r y z m ia n p a ń s tw o w y c h . J e ś li s to s u n e k K o śc io ła do p a ń s tw a m ia łb v b v ć p r z e d s ta w io n y w je d n y m o b ra z ie , n ie m ó g łb v to b v ć o b ra z „ s tró ż a ” . „ U rz ą d s tr ó ż a ” ła tw o m o ż n a źle z ro z u m ie ć ja k o w n ik a n ie K o śc io ła w s p r a w y , w k tó r y c h je d y n ie p a ń s tw o je s t k o m p e te n tn e . R ó w n ie ż m a ło p r z y d a t n y je s t o b ra z „ p a r t n e r a ” , p o n ie w a ż t u w y m ia r K o śc io ła , jeg o c h a r a k t e r e s c h a to lo g ic z n e j w s p ó ln o ty z b a w c z e j, k t ó r y c ią e le o k re ś la je g o z ie m s k ą rz e c z y w isto ść , o o - z o s ta łb v p o z a z a się g ie m u w a g i. N a jb a r d z ie j c h y b a sp e c y fic z n o ść K o śc io ła w p r z e c iw s ta w ie n iu go p a ń s tw u m o ż e w v ra z ić o b ra z „ b liź n ie g o ” : s to s u n e k , k tó r y u s iłu je ro z u m ie ć d ru g ie g o z p rz e d s ta w io n y c h m u p rz e s ła n e k , k tó r y w p rz e c iw s ta w ie n iu do n ie g o m y ś li o d o b r u (R z 12,17) i o ile to m o ż liw e , d a je p o k ó j (12,18), k tó r y w ż a d n y m w y p a d k u n ie cz y n i n ic złego d r u g ie m u
(13,10). T o c z y n ie n ie d o b r a n ie w y k lu c z a n a p o m n ie ń , k o r e k t i sp rz e c iw u , lecz r a c z e j je w łą c z a do c a ło k s z ta łtu sw o je g o s to s u n k u . A je ś li p a ń s tw o sa m o p rz e z się s p r z e c iw i się złu , m u s i m u to w y r a ź n ie p rz y z n a w a ć . N ie d z ie je się to je d n a k w w y r a ź n y c h .fo rm a c h p r y n c y p ia ln e j k r y t y k i, k tó r a cią g le s ta w ia d r u g ie j s tr o n ie p r z e d oczy zło, le c z w fo r m ie k r y t y k i k o n s tr u k ty w n e j, u w z g lę d n ia ją c e j c a ło ść i n ie le k c e w a ż ą c e j z n a c z e n ia p a ń s tw o w o ś c i. I m p lik u je o n a , a b s t r a h u ją c o d e k s tr e m a ln y c h p r z e ja w ó w (A p 13), m o m e n t zgody.
Z teg o p o b ie ż n e g o i s iłą rz e c z y u p ro s z c z o n e g o p r z e g lą d u z a g a d n ie ń m o ż n a się z o rie n to w a ć , że r o z p r a w a L . P o h le g o w y k r a c z a p o z a r a m y tr a d y c y jn e j eg zeg ezy te k s tu b ib lijn e g o . A u to r s t a r a się n ie ty lk o o d c z y ta ć m y ś l św . P a w ła, le c z ta k ż e z ro z u m ie ć z a ło ż e n ia ró ż n y c h in t e r p r e t a c j i R z 13,1—7 o ra z d a ć k o n s tr u k ty w n ą s y n te z ę e g z e g e ty c z n ą i te o lo g ic z n ą . D zieło c e c h u je p re c y z y jn a , m a k s y m a ln ie z n iu a n s o w a n a a r g u m e n ta c j a i z d a n ie m re c e n z e n ta , w cało ści do p rz y ję c ia n ie ty lk o ja k o w ła ś c iw e o d c z y ta n ie tr e ś c i b ib lijn y c h Ł le c z ró w n ie ż ja k o s o lid n e w y ty c z n e , n a k tó r y c h m a ją się o p ie r a ć z d ro w e r e la c je m ię d z y K o śc io łe m a w sp ó łc z e s n y m , d e m o k r a ty c z n o - p lu r a lis ty c z n y m p a ń s tw e m . k s . S ta n is ła w M ę d a la C M , W a r s z a w a J o s e p h K a r d in a l R A T Z IN G E R , S a c h e n w a s d r o b e n is t, F r e ib u r g im B r. 1985, V e rla g H e rd e r, s. 120 + 4 ilu s tr a c je . K a rd . R a tz in g e r (u r. w 1927 r., h a b ilita c ja n a u n iw e rs y te c ie w M o n a c h iu m w 1957 r., s a k r a b is k u p ia w 1977 r.), a k tu a l n ie p r e f e k t K o n g re g a c ji do S p r a w N a u k i W ia ry , je s t z n a n y ja k o b a d a c z s p e c y fic z n ie c h rz e ś c ija ń s k ic h e le m e n tó w w p a tr y s ty c e i s c h o la s ty c e . S w o im i p rz e m y ś le n ia m i te o lo g ic z n y m i c h ę tn ie d z ie li się w p u b lik a c ja c h p rz e z n a c z o n y c h d la szerszeg o o g ó łu w ie r n y c h . P r z y k ła d e m t a k i e j p u b lik a c ji je s t k s ią ż k a p t. W p r o w a d z e n ie w c h r z e
ś c ija ń s tw o (w tłu m . p o ls k im w y d . w K ra k o w ie w 1970 r.), k tó r a s ta n o w i p e w n e g o r o d z a ju k o m e n ta r z do c h rz e ś c ija ń s k ie g o w y z n a n ia w ia r y , o ra z S ł u ż y ć P r a w d z ie (w tłu m . p o ls k im w y d . w P o z n a n iu w 1983 r.), k tó r a je s t p r z e z n a c z o n a do c o d z ie n n e j le k t u r y w c ią g u r o k u litu rg ic z n e g o . T y tu ł n in ie js z e j p u b lik a c ji S z u k a jc ie te g o , co w g ó rze p o c h o d z i z K ol 3 ,1 , g d z ie św . P a w e ł z a c h ę c a w ie rn y c h , ż e b y c ią g le o d n a w ia li się d u c h e m w ia r y w C h r y s tu s a z m a r tw y c h w s ta łe g o . K a r d . R a tz in g e r z e b r a ł t u 23 k a z a n ia i r o z w a ż a n ia z o k r e s u s w e j p o słu g i sło w a w M o n a c h iu m , k tó r e d o ty k a ją n a j is to tn ie js z y c h s p r a w w ia r y k a to lic k ie j, w s k a z u ją c C h r y s tu s a Z m a r tw y c h w s ta łego ja k o f u n d a m e n t w ia ry , n a d z ie i i m iło ś c i c h rz e ś c ija ń s k ie j.
N ie sp o só b w k r ó t k ie j r e c e n z ji u k a z a ć w a r to ś c i tr e ś c io w e i fo r m a ln e p o szc z e g ó ln y c h ro z w a ż a ń , d la te g o d la o r ie n ta c ji c z y te ln ik a s y g n a liz u je m y t e m a ty , p o d a ją c ty t u ły ty c h ro z w a ż a ń u ło ż o n y c h z g o d n ie z r y tm e m r o k u l i t u r g icznego. N a jp ie r w id ą c z te ry m e d y ta c je a d w e n to w e : W s p o m n ie n ie b u d z i n a d z ie ję , O d w a ż m y się w y jś ć n a p r z e c iw ta j e m n i c y B o ż e j o b e c n o śc i, W y jś ć z n o c y , Ś w ia tło n o w e j lu d z k o ś c i. N a s tę p n e r o z w a ż a n ie je s t p rz e z n a c z o n e n a ś w ię to M a tk i B o sk ie j G ro m n ic z n e j (S p o tk a n ie c h a o s u i ś w ia tła ) i k a r n a w a ł (P o d sta w a n a s z e j w o ln o śc i). C e n tr a l n ą część p u b li k a c ji s ta n o w i sześć ro z w a ż a ń d o ty c z ą c y c h ta je m n ic y p a s c h a ln e j: S z u k a jc ie te g o , co w g ó rze je s t, N ie s p r a w a J e z u s a — s a m J e z u s ż y j e , S ą d i r a tu n e k , „ O tw ó rzc ie się p r a s ta r e p o d w o je " , S ło w a ś w ia d k a , W ie c z o r e m łz y , r a n k ie m ra d o ść. D w a ro z w a ż a n ia s ą p r z e z n a
czo n e n a u ro c z y s to ś ć Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o : U c zu lić się n a m o c z c is z y ,
P o s ta w a d u c h o w a . O z n a c z e n iu B ożego C ia ła t r a k t u j ą tr z y ro z w a ż a n ia : S ta ć p r z y P a n u , Iś ć z P a n e m , K lę c z e ć z P a n e m . E m o c jo n a ln e w a r to ś c i n a b o ż e ń s tw a m a jo w e g o o ra z n ie b e z p ie c z e ń s tw o s p ły c a n ia p o b o ż n o śc i m a r y jn e j p r z e d s ta w ia a u t o r w d w ó c h ro z w a ż a n ia c h : P o b o ż n o ść b a r w n a i k rz y k liw a . C z u w a n ia m a p y jn e , k tó r e w io d ą d o is to ty . P o te m id ą tr z y ro z w a ż a n ia w a k a c y jn e : O d d a ć się p o s z u k iw a n iu , P o s z u k iw a ć a u te n t y z m u ż y c ia , M ó c w y p o c z y w a ć . N a
