MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO ĆWICZEŃ DLA STUDENTÓW KIERUNKU BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY PRZEDMIOT: Metody i systemy zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem w środowisku pracy
dr inż. Remigiusz Aksentowicz
Charakterystyka obiektu oceny ryzyka zawodowego
Pierwszym elementem algorytmu analizy ryzyka jest scharakteryzowanie obiektu oceny ryzyka, tzn. zebranie wszystkich niezbędnych informacji do oceny ryzyka. By to uczynić, należy określić obiekt oceny ryzyka. Obiektem oceny ryzyka może być człowiek (np. pracownik), maszyna, urządzenie, instalacja, budynek itp. W przypadku oceny ryzyka zawodowego obiektem oceny ryzyka jest stanowisko pracy z wyposażeniem i warunkami na nim panującymi. Należy przy tym pamiętać, że przedmiotem oceny ryzyka jest człowiek — pracownik wykonujący pracę na stanowisku. W praktyce, na wstępie powinno się ustalić najbardziej korzystne podejście do przeprowadzania oceny ryzyka. Kryterium, jakie może mieć do tego zastosowanie, to kryterium wynikające z organizacji pracy w zakładzie i/lub miejsce wykonywania pracy.
Należy tu rozróżnić stanowiska pracy:
• jednozawodowe o stałych warunkach pracy, • wielozawodowe o stałych warunkach pracy,
• jednozawodowe o zmieniających się warunkach pracy, • wielozawodowe o zmieniających się warunkach pracy. W charakterystyce stanowiska pracy należy uwzględnić:
a) fazę używania obiektu, b) granice obiektu,
c) wykonywane czynności,
d) poziom wykształcenia, doświadczenia, umiejętności i predyspozycje, e) niedogodności,
f) inne osoby, które mogą być narażone na ryzyko, g) inne informacje.
Ad a) Faza używania obiektu jest to stan, w jakim znajduje się obiekt w czasie
użytkowania. Jeżeli mówimy o ryzyku zawodowym, dla którego obiektem oceny ryzyka jest stanowisko pracy pracownika, to fazą używania obiektu będzie stan stanowiska pracy. Stan ten będą charakteryzować wykonywane przez pracownika czynności związane z procesem techno-logicznym. Mogą to być czynności związane z wykonywaniem produkcji (dla operatora maszyny, kierowcy — eksploatacji), naprawami, przezbrajaniem, regulacjami itp. Dla stanowiska tokarza wykonującego przedmioty na tokarce przez toczenie fazą używania obiektu — tokarki, jest wykonywanie procesu produkcyjnego. Dla tej samej tokarki podczas wykonywania napraw fazą używania obiektu będzie naprawa. Jeżeli tokarką będzie tokarka rewolwerowa, to zazwyczaj obsługiwana jest przez pracownika o niższych kwalifikacjach — faza wykonywania produkcji, natomiast czynności ustawcze i regulacyjne wykonuje inny pracownik, o odpowiednich kwalifikacjach — faza ustawień i regulacji. Fazy używania obiektu mogą być ze sobą ściśle powiązane i
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO ĆWICZEŃ DLA STUDENTÓW KIERUNKU BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY PRZEDMIOT: Metody i systemy zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem w środowisku pracy
dr inż. Remigiusz Aksentowicz
wyszczególnianie ich z punku widzenia technologii może być nieistotne. W przypadku oceny ryzyka zawodowego jest to konieczne, ponieważ czynności w poszczególnych fazach są wykonywane najczęściej przez innych pracowników. Pracownicy ci wykonują te czynności w innych warunkach i są narażeni na inne zagrożenia, mają inne ryzyko. W przypadku tokarki pracownikowi wykonującemu czynności w fazie produkcji ogranicza się dostęp do stref niebezpiecznych przez zakaz zdejmowania osłon w czasie pracy tokarki. Pracownik wykonujący usta-wienia i regulacje tokarki rewolwerowej często będzie musiał wykonywać te czynności przy zdjętych osłonach. Naprawa np. zespołu napędowego tokarki bez zdemontowania osłon nie będzie możliwa.
Ad b) Przez granice obiektu należy rozumieć obszar, po którym porusza się operator
obsługujący obiekt. W ocenie ryzyka zawodowego będą to granice obszaru stanowiska
pracy, po którym porusza się pracownik. Ustalenie granic stanowiska pracy jest konieczne. W obszarze ustalonym przez te granice identyfikowane będą zagrożenia, na które narażony jest pracownik. Ustalony przez granice obiektu obszar stanowiska pracy będzie zależał głównie od stosowanej organizacji pracy, zakresu obowiązków i wykonywanych przez pracownika czynności. Dla tokarza wykonującego prace tokarskie, któremu materiał i narzędzia będą dostarczać pracownicy innych służb, granicami obiektu — stanowiska pracy są granice obszaru wokół tokarki. Jeżeli ten sam tokarz w ramach swoich obowiązków będzie wykonywał ostrzenie noży tokarskich, to granica stanowiska pracy obejmie również obszar, na którym znajduje się szlifierka-ostrzarka. Gdy na drodze między tokarką i szlifierką-ostrzarką pracownik będzie narażony na istotne dla oceny ryzyka zagrożenia, to ustalając granice stanowiska pracy należy uwzględnić również tę drogę. Do obowiązków tokarza może należeć, co często będzie miało miejsce w małym zakładzie pracy, samodzielne przygotowanie procesu pracy. Tokarz będzie pobierał materiał z magazynu lub placu składowania w postaci pręta, transportował pręt na pilarkę, odcinał na pilarce potrzebny kawałek, a następnie toczył na tokarce. W tym przypadku, mimo że będzie to dalej stanowisko tokarza, granice jego stanowiska będą bardzo szerokie oraz będzie on narażony w ramach tych granic na dodatkowe zagrożenia. W szczególnym przypadku, np. dla elektryka-konserwatora, obszarem jego stanowiska pracy może być cały zakład. W takim przypadku ustalając granice stanowiska pracy należy jednak pamiętać o zasadach zdroworozsądkowych, co oznacza uwzględnienie tylko tych obszarów, na których będą występować istotne zagrożenia.
Ad c) W ramach charakterystyki stanowiska pracy należy wykonać wykaz
wykonywanych czynności. Wykonując wykaz czynności szczególną uwagę należy zwrócić na te czynności, które będą miały istotny wpływ na ryzyko. Wykaz czynności wykonywanych przez pracownika jest bardzo przydatny na etapie identyfikacji zagrożeń, systematyzuje działania i zabezpiecza przed przypadkowym pominięciem zagrożeń podczas ich identyfikacji.
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO ĆWICZEŃ DLA STUDENTÓW KIERUNKU BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY PRZEDMIOT: Metody i systemy zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem w środowisku pracy
dr inż. Remigiusz Aksentowicz
Ad d) Przez niedogodności należy rozumieć warunki środowiska pracy, które nie
stanowią bezpośrednio zagrożenia dla bezpieczeństwa pracownika, ale w poważnym
stopniu sprzyjają powstawaniu tego zagrożenia. Niedogodnością może być np. niedoświetlenie stanowiska pracy, konieczność używania niewygodnych środków ochrony, praca w cyklu wielozmianowym, praca w nocy, nieprzystosowanie stanowiska pracy dla pracownika ze względu na jego wzrost, konieczność wykonywania pracy przy wymuszonej pozycji ciała lub w ograniczonej przestrzeni itp. Określając niedogodności zauważone w czasie dotychczasowego używania obiektu, narzędzi, maszyn, urządzeń, należy uwzględniać zróżnicowanie pracowników pod względem płci i wieku, prawo- lub leworęcznych, z ograniczonymi fizycznymi możliwościami (np. wzrokowymi, słuchowymi, wzrostem, siłą). W praktyce może się okazać, że to, co dla jednego pracownika jest niedogodnością mogącą mieć znaczenie dla bezpieczeństwa, dla drugiego będzie elementem nieistotnym. Przykładem może być zatrudnienie pracownika posiadającego ograniczony poziom słyszenia na stanowisku pracy, na którym stosowane są dźwiękowe sygnały ostrzegawcze.
Ad e) Zbierając informacje o stanowisku pracy należy brać pod uwagę poziom
wykształcenia, doświadczenia oraz umiejętności, jakie powinien posiadać pracownik
na danym stanowisku, w tym również wszystkie wymagane uprawnienia. Wiedza najczęściej jest proporcjonalna do wykształcenia. Należy jednak pamiętać, że poziom wykształcenia nie zawsze oznacza wiedzę. Pracownik może posiadać wysokie wykształcenie, ale gdy jest zatrudniony na stanowisku pracy, na którym rodzaj jego wykształcenia nie odpowiada wymaganiom, jego wiedza może być mała. Prawdopodobieństwo popełnienia błędu przez pracownika z niewiedzy jest duże. Z drugiej strony świadomość ryzyka jest tym większa, im wyższe jest wykształcenie pracownika.
Doświadczenie pracownika zwiększa bezpieczeństwo wykonywania pracy. Kierowca, który wiele tysięcy kilometrów przejechał samochodem w różnych warunkach — zimą, latem, w terenie górskim, w zatłoczonych miastach itp., rzadziej będzie popełniał błędy niż kierowca, który dopiero otrzymał prawo jazdy. Doświadczenie kierowcy wzrośnie jeszcze bardziej, gdy zdobył je kierując różnymi pojazdami o różnej masie i różnym poziomie technicznym.
Predyspozycje są cechą naturalną człowieka, która go charakteryzuje również w związku z wykonywaną pracą. Można zauważyć, że jeżeli dwóch pracowników posiada ten sam poziom wykształcenia, wiedzy i doświadczenia, jeden pracownik wykona lepiej powierzone mu zadanie, drugi zaś gorzej. Cecha ta ujawnia się również wtedy, gdy rozważa się bezpieczeństwo wykonania zadania. Jednemu pracownikowi można powierzyć samodzielne wykonanie zadania, drugi zaś, by zadanie wykonać bezpiecznie, będzie wymagał ciągłego nadzoru.
Biorąc pod uwagę w ocenie ryzyka poziom wykształcenia, doświadczenia, umiejętności i predyspozycji należy uwzględniać operatorów (pracowników), uczniów i praktykantów oraz inne osoby, do obowiązków których nie należy pra-ca na danym stanowisku, a okresowo z różnych przyczyn ją wykonują.
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO ĆWICZEŃ DLA STUDENTÓW KIERUNKU BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY PRZEDMIOT: Metody i systemy zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem w środowisku pracy
dr inż. Remigiusz Aksentowicz
Ad f) Inne osoby, które mogą być narażone na zagrożenia na stanowisku pracy, to
przede wszystkim osoby, które mogą znaleźć się w strefie wykonywania pracy przez
pracownika. Najczęściej będą to pracownicy wykonujący pracę wspólnie w zespołach, pracownicy na sąsiednich stanowiskach pracy oraz pracownicy dozoru. Należy pamiętać również o pracownikach innych przedsiębiorstw, którzy mogą wykonywać pracę na terenie zakładu i być okresowo narażeni na zagrożenia z ocenianego stanowiska pracy. Często na te zagrożenia mogą być narażone inne osoby przebywające okresowo w strefie stanowiska. Przykładem mogą być tu praktykanci, klienci, osoby z innych firm wynajmujących pomieszczenia na terenie zakładu, które często bez uzasadnienia i nadzoru przebywają w różnych miejscach zakładu.
Uwzględniając inne osoby, które mogą być narażone na zagrożenia, należy postępować w sposób zdroworozsądkowy na podstawie obserwacji i zdarzeń z przeszłości.
Ad g) Ponadto, jeżeli ma to istotne znaczenie dla oceny ryzyka zawodowego, należy
wykorzystać takie informacje:
• lokalizacja i opis stanowiska pracy oraz specjalne zadania na nim realizowane, • osoby pracujące na stanowisku z uwzględnieniem szczególnych kryteriów, takich jak: wymagane uprawnienia, kobiety w ciąży, młodociani, osoby niepełnosprawne itp.,
• stosowane niebezpieczne środki pracy, materiały i wykonywane operacje technologiczne,
• wykonywane niebezpieczne czynności oraz sposób i czas ich wykonywania, • specjalne wymagania przepisów i norm dotyczących stanowiska,
• zidentyfikowane zagrożenia, ich źródła i charakterystyki, • możliwe skutki występujących zagrożeń,
• wypadki i choroby zawodowe i wszystkie inne szkodliwe lub uciążliwe efekty dla zdrowia pracowników,
