Tadeusz Ślipko
"Analecta Cracoviensia : Studia
philosophico-theologica edita a
professoribus Pontificiae Facultatis
Theologicae Cracoviae", t. 1-2,
Kraków 1969 : [recenzja]
Collectanea Theologica 43/2, 229-233
Recenzje Z £ 7
A. R o d z i ń s k i w artykule E g z y s t e n c j a l n y s t a tu s m o r a ln o śc i (s. 357—269) szkicuje antropologiczne podstawy koncepcji w artości m oralnych pojętej w duchu realizm u i egzystencjalizmu.
Odmienny, bo historyczno-analityczny k ą t patrzenia zajm uje ks. T. Ś l i p k o w rozprawie pt. E t y k a i n t e n c j i c z y e t y k a p r z e d m i o t u a k t u. Z a g a d n ie n ia w e w n ę tr z n e j m o r a ln o ś c i a k t u lu d z k ie g o w filo zo f ii ś w . T o m a s z a (s. 281—326). Przeciw staw ia się w niej zarówno tradycyjnej interpretacji nauki św. T o m a s z a o m oralnej specyfikacji ak tu ludzkiego, jak i współczesnej, egzy- stencjalistycznej. Rozwiązanie zagadnienia widzi w przyjęciu za punkt wyjścia dwojakiej koncepcji ak tu u św. T o m a s z a , ak tu „woli” i „intencji”, co stw arza perspektyw ę rozw iązania integrującego słusznie elementy obu sta nowisk przy równoczesnym uniknięciu zaw artych w nich skrajności.
Od ogólnych zagadnień filozoficzno-etycznych na grunt bardziej szczegóło wej problem atyki p r z e c h o d z i Cz. S t r z e s z e w s k i w artykule C z y n n ik c z ł o w i e k a w r o z w o j u g o s p o d a r c z o - s p o ł e c z n y m (s. 385—410). Autor zgodnie z coraz powszechniejszą tendencją przeciwstawia się jednostronnem u uza leżnianiu postępu społecznogospodarczego od czynników gospodarczych. P ra widłowość tego rozwoju zależy w decydującej m ierze od integralnego pojm o wania człowieka nie tylko jako jego celu, ale i twórcy.
Ściśle historyczną charakterystykę kierunków etycznych, filozoficznych i kulturalnych prądów XIV w ieku szkicuje S. S w i e ż a w s k i w artykule Z d z i e j ó w e t y k i. U p r o g u e p o k i n o w o ż y t n e j (s. 371—384). Z wywodów autora w yłania się obraz epoki jeszcze średniowiecznej, ale mimo to kryjącej już w sobie ideowe zawiązki wielkich późniejszych systemów filozoficznych i etycznych.
Przegląd artykułów i rozpraw Logos i eth os nie jest zdolny odtworzyć choćby w ogólnych zarysach zawartego w nich pochodu myśli. Pozwala się jednak zorientować, jak szeroki jest w achlarz poruszonych zagadnień i jak różne są reprezentow ane w nim filozoficzne stanow iska (przy znacznej prze wadze ujęć egzystencjalistycznych). Z tego punktu widzenia może służyć za ilustrację stanu rzeczy panującego we współczesnej polskiej filozofii chrześcijańskiej.
K s. T a d e u s z Ś lip k o , W a r s z a w a — K r a k ó w
A n a le c t a C racovien s ia. S t u d i a ph il o so p h ic o -th e o lo g ic a e d it a a p ro f e s s o r i b u s P o n - iificia e F acu ltatis T h eologicae Cra co uia e, t. I — Kraków 1969, Polskie To warzystwo Teologiczne, s. 461; t. II — Kraków 1970, Polskie Towarzystwo Teologiczne, s. 461.
Cel i charakter serii A n a le c t a Cracouie nsia określa w S ło w i e w s t ę p n y m
do I-go tomu kardynał K. W o j t y ł a . Zrodziły się one na gruncie środo w iska krakowskiego wciąż tętniącego życiem umysłowym, wprowadzić zaś m ają czytelnika „... w główne nurty pracy tego środowiska. Pozwala się w tym zauważyć znaczna wrażliwość na problemy, którym i żyje współczesny posoborowy Kościół. Wystarczy rzucić okiem na niektóre tytuły, ażeby się przekonać, że krakow skie środowisko teologiczne m a czynny udział w tej problem atyce” (s. 6).
Porównując ogólne proporcje czterech podstawowych działów naukowych reprezentowanych w- obydwu tomach łatwo zauważyć znaczną przewagę problem atyki teologicznej w stosunku do zagadnień filozoficznych, a b a r dziej jeszcze — prawnokanonicznych oraz historycznych. Jednakowoż w u k ła dzie treściowym obydwu tomów na czoło w ysunięta została problem atyka filozoficzna, a przeto od niej rozpocząć w ypada sprawozdawcze uwagi.
Z .JK J Recenzje
W tomie I-szym dział filozoficzny w ypełniają trzy artykuły: ks. J. T i s c h n e r a G n o z e o lo g i c z n y p o d m i o t p o zn a n ia (s. 9—20), ks. A. U s o w i c z a CM D y n a m i k a u czu ć w p sy c h o lo g ii t o m i s t y c z n e j (s. 21—31) i ks. K. K ł o s a k a Teo ria k r e a c j o n i s t y c z n y c h p o c z ą t k ó w d u s z y l u d z k ie j (s. 32—56). W dziale tym znaleźć się był powinien jeszcze artykuł ks. T. S t y c z n i a SDS F ilo zo ficzn a k o n c e p c ja p r a w a n a tu r a ln e g o (s. 297—320), aczkolwiek umieszczenie go w zestawie rozpraw teologicznych m a też swoje uspraw iedli wienie.
Pierwszy z wymienionych artykułów ze względu na” wyraźnie idealistyczną orientację potraktow any został przez redakcję jako „dyskusyjny”. Inne utrzym ane są w duchu filozofii tomistycznej i naw iązują do myśli św. T o- m a s z a . Jeżeli jednak ks. U s o w i c z ograniczył się tylko do zreferowania poglądów A kw inaty na rolę uczuć w całokształcie osobowości człowieka, ks. K ł ó s a k , oczywiście na swoim terenie, podjął próbę dopełnienia jego koncepcji. A mianowicie wridzi on możliwość przyznania rodzicom wtórnego wpływu na ukształtow anie się indyw idualnych cech duszy ludzkiej (ta le e sse) w akcie stwórczym, pochodzącym jednak od Boga jako pierwszorzęd nej i ostatecznej przyczyny wszelkiego bytu pochodnego.
W dziale Z z a g a d n i e ń te o lo g icz n ych reprezentow ane są głównie nauki b i blijne oraz teologia m oralna. Problem atyka biblijna jest bardzo różnorodna. Ks. S m e r e k a 1 staw ia problem, kto jest właściwym spraw cą śmierci Chrys tusa? Po zreferow aniu panujących w tym przedmiocie opinii przeprowadza tezę, w której uw ypukla złowieszczą rolę Annasza. O. J a n k o w s k i 2 i dwaj jego uczniowie, o. L. M y c i e 1 s k i8 oraz ks. T. R a k o c z y 4 przeprow adzają staranne analizy egzegetyczne w ybranych tekstów Pism a św. A rtykuł ks. A. C h m i e l ą m a charakter syntetyczny: rysuje ciekawą linię rozwojową Pism a św. o miłości Boga i bliźniego, linię, k tóra wiedzie od luźnego ujęcia tych dwu cnót m oralnych w Starym Testamencie do ukazania ich ścisłego po wiązania i zależności w nauce św. Jana.
A rtykuł ks. A. K u b i s i a5, jest jedyny w zestawie prac teologicznych, który porusza się na terenie teologii dogmatycznej. Podkreśla moc wiążącą C re d o
P a w ł a VI ogłoszonego jako wyraz w iary Kościoła w odpowiedzi na nieorto- doksyjne w ystąpienia niektórych teologów zachodnich. , Dalsze artykuły i rozprawy m ają charakter teologicznomoralny, poza tym wykazują dużą jednolitość tematyczną. Wszystkie skupiają się na enc. H u m a - nae v ita e . Reperkusje, jakie wywołało w Kościele ukazanie się tego doku m entu doktrynalnego, były zbyt szerokie, aby nie znalazły swojego echa na terenie polskim. Jednakowoż wyraz swemu stanow isku dało tylko środowisko krakowskie. Jest to też stanowisko w swej treści w yraźnie określone. Jeszcze przed ogłoszeniem enc. H u m a n a e v i t a e w sytuacji pewnego napięcia i niepew ności umysłów m oraliści krakowscy wypowiedzieli się zdecydowanie prze ciwko dopuszczalności antykoncepcji redagując w r. 1968 odpowiednie V o t u m
przekazane z kolei przez kard.. W o j t y ł ę Stolicy Apostolskiej. Mimo histo rycznego już tylko znaczenia tego dokum entu został on opublikowany w om a wianym tomie pt. L e s f o n d a m e n t s d e la d o c tr in e d e VEglise con cern an t les p r i n c ip e s d e la v i e con ju gale (s. 194—230). Po ukazaniu się enc. H u m a n a e v i t a e
1 Ks. W. S m e r e k a, C h r y s t u s w ś l e d z t w i e S a n h e d r y n u (s. 57—82).
2 O. A. J a n k o w s k i , „D uch i O b lu b ie n ic a m ó w i ą : P r z y j d ź ” ( A p 22,17). M o d l i t w a K o śc io ła a p o s ł a n n ic t w o esch a to lo g iczn e D ucha Ś w i ę t e g o (s. 83—105).
8 O. L. M y c i e 1 s k i, P r z y s z ł e w y z w o l e n i e s t w o r z e n ia . E g ze g e za teologiczn a R z 8,19— 22 (s. 120—149).
4 Ks. T. R a k o c z y , R z e c z y w i s t o ś ć e schatolo giczna w liście do H e b r a j c z y k ó w (s. 150—176).
5 Ks. A. K u b i ś , K w a l i f i k a c j a te olo g icz n a w y z n a n i a w i a r y P a w ł a V I
Recenzje
to samo środowisko udzieliło ponownie poparcia doktrynie papieża, między innym i w form ie sympozjum teologicznego poświęconego tejże encyklice.
Seria artykułów w omawianym tomie A n a le c t a C r a c o v ie n s ia stanowi pokło sie tego właśnie sympozjum. Oto przewodnie idee ich treści. Ks. I. R ó ż y c k i * dowodzi „ponadnaukow ej”, na nieomylności nauki C hrystusa i asystencji Ducha św. w Kościele opartej, pewności podstawowych norm etycznych sformułowanych przez papieża w enc. H u m a n a e v it a e . Ks. T. Ś l i p k o 7 ustala w arunki i granice dyskusji nad zaktualizowaną przez enc. H u m a n a e v i t a e
problem atyką m agisterium Kościoła, „praw a naturalnego” oraz m oralnej aksjologii. Dwaj autorzy, ks. T. S t y c z e ń 8 i ks. J. B a j d a 9 naśw ietlają filozoficzny i teologiczny aspekt praw a naturalnego mającego decydujące znaczenie dla deontologii enc. H u m a n a e v it a e , podczas gdy kard. K. W o j t y ł a sięga do podstaw aksjologii tejże encykliki, ukazując teocentryczny kontekst i personalistyczne elem enty cnoty miłości.10 O statni w omawianej serii artykuł ks. bpa S. S m o l e ń s k i e g o 11 objaśnia w arunki, od których w myśl nauki enc. H u m a n a e v i t a e zależy możliwość zachowania surowych norm m oralnych życia małżeńskiego w praktycznym postępowaniu.
W dziale Z z a g a d n i e ń p r a w a k a n o n icz n eg o znajduje się jeden tylko a rty kuł prof. A. V e t u l a n i e g o pt. O p o r y w o b e c p r a w a r z y m s k i e g o w d a w n e j P olsce (s. 372—387). A utor zmierza w nim do rew izji przeciwnego po glądu prof. R. T a u b e n s c h l a g a . Lęk przed suprem acją „cesarzy rzym skich narodu niemieckiego” oraz chęć zaham owania rodzimej tendencji do wzmocnienia władzy królewskiej stanęły na przeszkodzie dla pełnej recepcji praw a rzymskiego w Polsce średniowiecznej.
P roblem atyka historyczna znajduje swoje odzwierciedlenie w czterech a rty kułach. Ks. B. K u m o r w artykule P o c z ą t k i m e t r o p o l i i k r a k o w s k i e j (s. 388— 203) szkicuje przez całe stulecia trw ające starania arcybiskupów krakowskich o utworzenie w Krakow ie osobnej metropolii, które mimo pewnych osiąg nięć zostały zrealizowane dopiero w r. 1925. Proces odrodzenia się i powolnego rozwoju krakowskiego W ydziału Teologicznego w ostatnich dziesiątkach lat Polski rozbiorowej odtw arza W. M. B a r t e l w artykule W y d z i a ł T e o lo g i c z n y U n i w e r s y t e t u Ja g ie llo ń s k ie g o n a p r z e ło m i e d w ó c h w i e k ó w (s. 404—428). Ks. A. K u b i ś w krótkim artykule referuje S t a n b a d a ń n a d li te r a tu r ą p a t r y s t y c z n ą o m ę c z e ń s t w i e (s. 429—433). Dział historyczny, a zarazem proble mowy zawartości całego tomu zam yka artykuł ks. B. P r z y b y s z e w s k i e g o Z p o s z u k i w a ń a r c h i w a l n y c h za w a r s z t a t a m i m a l a r s k i e j s z k o ł y k r a k o w s k o - s ą d e c k i e j (s. 434—447) pełen ciekawych przyczynków biograficznych o działa jących w połowie XV w. m alarzach krakowskich.
Drugi tom A n a le c t a C r a c o v ie n s ia pod jednym względem różni się od p ier wszego. W pierw otnym zam iarze redakcji m iał on być księgą pam iątkow ą ofiarowaną ks. prof, dr W ładysławowi W i c h r o w i z okazji 50-lecia jego pracy naukow o-dydaktycznej, uczczonego uroczystym sympozjum w dniu 23. I. 1969 r. Zanim jednak projektow any tom ujrzał światło dzienne, ks. prof. W i c h e r zakończył życie. W tej sytuacji przygotowywana jubileuszo
6 Ks. I. R ó ż y c k i , T eo lo g iczn a p e w n o ś ć n o r m e t y c z n y c h w en c y lic e , f l u - m a n a e v i t a e” (s. 230—257). 7 Ks. T. Ś l i p k o , P o s t u l a t y s t a w i a n e teologii m o r a l n e j p r z e z e n c y k l i k ę trH u m a n a e v i t a e” (s. 258—296). 8 Ks. T. S t y c z e ń , Fil o zo ficzn a k o n c e p c ja p r a w a n a tu r a ln e g o (s. 297—320). 9 Ks. J. B a j d a , T e o lo g ic z n e ro z u m ie n i e p r a w a n a tu r a ln e g o na tle enc. „H u m a n a e v i t a e” (s. 321—340). 10 Kard. K. W o j t y ł a , N a u k a e n c y k l i k i „H u m a n a e v i t a e” o m iło ś ci (s. 341—356). 11 Bp S. S m o l e ń s k i , Z a g a d n ie n i e w y k o n a l n o ś c i n o r m m o r a ln y c h z a w a r t y c h w e n c y k li c e „ H u m a n a e v i t a e” (s. 357—371).
Recenzje
w a księga zmieniła się w pośm iertny hołd złożony przez polski kościelny św iat naukowy nestorowi polskich teologów moralistów.
Sylwetkę zmarłego profesora kreśli w ciepłych, ale pełnych rzeczowej in form acji słowach ks. kard. K. W o j t y ł a 12: środowisko w pierw rodzinne, następnie uniw ersyteckie, kierunki badań, duszpasterskie zamiłowania, pod stawowe cechy osobowości... Obraz naszkicowany przez ks. kardynała do pełnia bibliografia publikacji ks. prof. W i c h r a (niestety niekompletna) opracowana przez ks. T. P ł o n k ę i ks. K. B u k o w s k i e g o .
W zestawie artykułów i rozpraw pewnem u wzbogaceniu uległ pierwszy dział, filozoficzny. O bejm uje on 5 artykułów o bardzo różnorodnej proble m atyce. Ks. J. T i s c h n e r 18 prezentuje dalszy fragm ent swych fenom eno logicznych analiz świadomości, ks. M. J a w o r s k i 14 bierze natom iast tem at z filozofii Boga i form ułuje założenia, na gruncie których dowody na istnie nie Boga prow adzą — jak sądzi — do religijnego, a nie tylko wyłącznie filozoficznego pojm ow ania Boga. Różnice poglądów tyczące autonomii i m e todologicznych podstaw filozofii przyrody skłoniły ks. K. K 1 6 s a k a do podjęcia tego problem u w artykule pt. Z a g a d n ie n i e m o ż l i w o ś c i filo zo f ic zn e g o p o zn a n ia p r z y r o d y (s. 81—103). Nawiązując do tezy H. S t r u v e g o , że filo zofia przyrody jest dyscypliną odrębną w stosunku do nauk przyrodniczych, poddaje krytycznej ocenie stanowiska niektórych współczesnych filozofów i kończy sform ułowaniem własnego na tę kwestię poglądu.
W inny św iat m yśli przenosi czytelnika arty k u ł A. R o d z i ń s k i e g o
R o z ró ż n ie n ie m i ę d z y osobą a n a tu r ą j a k o p u n k t w y j ś c i a w r e i n t e r p r e t a c j i a n tr o p o lo g i c z n o - f i lo z o f ic z n y c h p o d s t a w e t y k i (s. 105—115). Autorowi chodzi o to, aby za podstawę w artości m oralnych nie przyjm ować n atury ludzkiej
en b lo c f ale w artość osoby jako obrazu Boga. O statni w tej grupie artykuł ks. A. U s o w i c z a L i s t y J an a Ł u k a s i e w i c z a d o ks. K o n s t a n t e g o M ic h a l s k ie g o (s. 117—130) rejestru je szereg ciekawych szczegółów biograficznych tyczących osób tych dwu wybitnych polskich uczonych.
Wśród zagadnień teologicznych dwa pierwsze artykuły, jeden ks. kard. K. W o j- t y ł y15, drugi zaś ks. S. N a g y e g o10, obracają się wokół tego samego przedmiotu: jest nim odbyty w Rzymie w dniach 11—28 października 1969 r. II Synod Biskupów. Kard. W o j t y ł a czyni to jednak z pozycji uczestnika synodu, pod czas gdy ks. N a g y w ystępuje jako kom entator i system atyk dwu podstawo wych dokumentów tego synodu. Mimo to pewna zbieżność tem atyki była nieunikniona. Obaj autorzy ze szczególną siłą podkreślają w kład synodu w pogłębienie doktryny współczesnego Kościoła o kolegialności. Tyczy to dwu jej aspektów: relacji episkopatów do Stolicy Apostolskiej oraz episkopa tów między sobą (kolegialność w ertykalna i horyzontalna).
Pozostałe artykuły m ają charakter teologicznomoralny, wśród ich zaś au to rów w idnieje wiele nazwisk teologów z innych środowisk teologicznych. Wiąże się to z faktem , że prof. W i c h e r , którego pamięć ma uczcić om a wiany tom, pracow ał na tym przed wszystkim polu. Trzy z zamieszczonych w tym dziale artykułów , a mianowicie ks. bpa S. S m o l e ń s k i e g o17, 12 Kard. K. W o j t y ł a , W s p o m n ie n i e o k s i ę d z u p r o f e s o r z e W ł a d y s ł a w i e W i c h r z e (s. 7—13).
18 Ks. J. T i s c h n e r , T y p o w e o d m i a n y p ie r w o t n o ś c i rsp. w tó r n o ś c i w sferze ś w ia d o m o ś c i (s. 27—52).
14 Ks. M. J a w o r s k i , D o w o d y na is tn ien ie Boga a f e n o m e n relig ii
(s. 53—80).
15 Kard. K. W o j t y ł a , S y n o d B is k u p ó w : ze b r a n ie n a d z w y c z a j n e , R z y m 1969,
(s. 131—156.)
10 Ks. S. N a g y , D o k t r y n a s y n o d u (s. 157—187).
17 Bp S. S m o l e ń s k i , T eolo gia m o r a ln a p o w o ła n ia c h rz eścija ń sk ieg o
ks. B. I n 1 e n d e r a 18, oraz ks. J. B a j d y19 naśw ietlają z różnych stron coraz bardziej w nowszej teologii aktualną ideę powołania, jej starotestam entow ą genezę, jej sens eklezjologiczny, jej rolę w strukturze teologii moralnej. Ks. W. P o p i a t e k 20 omawia antropologiczne podstawy katolickiej nauki o sumieniu, a ks. S. W i t e k 21, ks. A. K u b i ś 22 i ks. T. W o j c i e c h o w s k i 21 biorą za przedm iot rozważań szczegółowe zagadnienia m oralne: proces n a rastania poszczególnych elemntów aksjologicznych w chrześcijańskiej nauce o pokorze, rodzaje i eklezjologiczne aspekty męczeństwa, a wreszcie wadę alkoholizmu. Ks. G r e n i u k zdaje spraw ę ze S ta n u bad a ń na d d z i e j a m i p o l s k i e j teologii m o r a ln e j X V I I w . (s. 329—341) (dziedzina badań szczególnie bliska ks. prof. W i c h r o w i ) , natom iast ks. S. O l e j n i k24 przeprow adza apologię katolickiej teologii m oralnej przez zarzutam i jej współczesnych przeciwników.
Zagadnienie praw a kanonicznego reprezentow ane są przez artykuł ks. K. W a l i c z k a P r z e p i s y p r a w n e o p o d m i o c ie c h r z tu ś w . d o V - g o w i e k u
(s. 371—400) odnośnie podm iotu chrztu św., szczególnie zaś jego term inu ze względu na tendencje do zwlekania ze chrztem aż pod koniec życia.
O statni dział — Z z a g a d n i e ń his torii K o śc io ła przynosi dwa artykuły prof. A. V e t u 1 a n i e g o: K a z i m i e r z W i e l k i ( w sz e ść se tn ą r o cz n icę ś m ie r c i) (s. 401— 408) i ks. Jan F ij a łe k h i s t o r y k K o ś c io ł a pols k ieg o . W pierwszym, ujętym r a czej w formie popularnej, autor uw ypukla zasługi Kazimierza Wielkiego przede wszystkim na polu praw odaw stw a i k u ltu ry narodowej, w drugim zaś przypomina decydującą role jaką w rozwoju nowoczesnej historii Kościoła jako dyscypliny naukowej odegrał ks. J. F i j a ł e k . Mniej znaną k a rtą z dzie jów Kościoła polskiego w okresie zaborów odsłania arty k u ł ks. B. K u m o r a :
U d z ia ł b i s k u p ó w p o ls k ic h w I S o b o r z e W a t y k a ń s k i m (s. 409—425). Choć n ie liczni, biskupi polscy uczestniczyli czynnie w pracach kilku komisji soboro wych, prócz tego wypowiedzieli się zdecydowanie za dogmatem nieomylności papieży.
Na koniec w kilku choćby słowach wspomnieć należy o dziale S p r a w o z d a ń zam ykającym obydwa w ydane dotąd tomy. R ejestrują one ważniejsze w ydarzenia w teologicznego ruchu naukowego na terenie Krakowa, przede wszy stkim sympozja naukowe poświęcone w ybranym zagadnieniom z zakresu teologii dogmatycznej, m oralnej, patrystycznej czy historii Kościoła, bądź też odbywane celem uczczenia jubileuszy działających na terenie Krakowa profesorów: ks. prof. W. W i c h r a, oraz ks. prof. Teofila D ł u g o s z a .
K s. T a d e u s z Ś l i p k o S J f W a r s z a w a — K r a k ó w
Alain DURAND, S éc u la r isa tio n e t pré s e n c e de Dieu. Paris 1971, Les Editions du Cerf, s. 106.
Pojęcie sekularyzacji kojarzy się często z nieobecnością Boga w świecie. Oznacza to, że im bardziej św iat staje się autonomiczny i pozbawiony w i dzialnych stru k tu r sakralnych, tym bardziej Bóg oddala się i znika, a wreszcie 18 Ks. B. I n 1 e n d e r, Z a g a d n ie n i e in te g r a c ji teologii m o r a ln e j (s. 207—225). 19 Ks. J. B a j d a , B ib l ij n a k o n c e p c ja p o w o ła n i a ch r z e ś c ij a ń s k ie g o w g e n e zie K o n s t y t u c j i d o g m a t y c z n e j o K o ś c ie l e (s. 227—248). 20 Ks. W. P o p l a t e k , G o d n o ść s u m ie n ia na p o d s t a w i e k o n s t y t u c j i II S o boru W a t y k a ń s k i e g o o K o ś c ie l e w św ie c i e w s p ó ł c z e s n y m (s. 249—255). 21 Ks. S. W i t e k , K o n c e p c j a p o k o r y w p a t r y s t y c e W s c h o d u (s. 257—278). 22 Ks. A. K u b i ś , C h r z e ś c ija ń s k a id ea m ę c z e ń s t w a (s. 303—328), 22 Ks. T. W o j c i e c h o w s k i , A lk o h o l i z m a s ch o r zen ie oso b o w o śc i c z ł o w i e k a (s. 343—369). 24 Ks. S. O l e j n i k , M oraln ość k a to l ic k a w k r z y w y m z w i e r c i a d l e J. K e ll e r a „S z k i c e o m o r a ln o śc i k a t o l i c k i e j” (s. 279—301).
