Habielski, Rafał
"W obliczu wojny", Kraków 1983 :
[recenzja]
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 24/3, 104-105
1 0 4 R E C E N Z J E I N O T Y
historiografii Drugiej Rzeczypospolitej pośw ięcił autor pełnych 25 stron). W idoczny to ślad pośpiechu, jak rów nież zm ajoryzowania obrazu prasowego Polski tytułam i głów nie w arszaw skim i. Bardzo jest dziwne, że tak żyw iołow o rozwijające się pra- soznaw stwo polskie, badania krakowskiego Ośrodka Badań Prasoznawczych i 25 to m ów „Kwartalnika Historii Prasy P olskiej”, w ydana już osiem lat temu E n cyklo pedia w i e d z y o prasie nie okazały się autorowi potrzebne do sprecyzowania choć jednej tezy. Te uwagi w in ny by przyświecać następnym w ydaniom tej tak potrzeb nej, nowatorskiej i interesującej Historii Polski 1914—1939, o które to wydania rynek księgarski w oła jak najgłośniej.
Na koniec nie można pominąć m ilczeniem strony wydawniczej książki. N aw et przy trudnościach papierniczych reprodukowanie rycin, i tak zresztą nielicznych bądź w m arginesow ych formatach, na papierze tekstow ym m usiało dać w w yniku reprodukcji szatę ilustracyjną zatartą, nieraz mało czytelną. To rów nież postulat czytelniczy przy wznow ieniach. N ależy je bezsprzecznie zaopatrzyć bogaciej w cie kaw sze diagram y zjaw isk gospodarczych czy cyw ilizacyjnych. Wszak książka jest zarysem dziejów do celów głów nie dydaktycznych i ten charakter spełniać będzie w e w szystkich wydaniach.
Marian Tyrowicz
W obliczu w ojn y . Z prasy polskiej 1939 roku. Wybór i opracowanie redakcja m iesięcznika „Znak”. Społeczny Instytut W ydawniczy „Znak”, Kraków 1983, ss. 338.
Z in icjatyw y redakcji m iesięcznika „Znak” powstała i została w ydana osobli w a i rzadko w kraju spotykana książka: antologia tekstów opublikowanych w pra sie polskiej w roku 1939, objętych wspólnym tytułem W obliczu w ojny.
Książka składa się z trzech części. Pierw szą (W prow adzen ie) tworzą dwa szkice pióra A. Friszke, dotyczące p olskiej polityki zagranicznej w kontekście polityki N iem iec, Francji i W ielkiej Brytanii oraz w ew nętrznych dziejów Polski w latach 1918—1939. Na część drugą (Ostrzeże nie) składają się fragm enty dwu prac W. S i korskiego (Polska i Francja w przeszłości i dobie współczesnej, Lw ów 1931; P r z y szła wojna. Jej m ożliw ości i charakter oraz zw iązane z nim zagadnienia obrony kraju, W arszawa 1934) oraz fragm ent publicystyki W. Korfantego, pochodzący z 1936 r. Trzecia część, której tytuł jest tytułem całej pracy, jest chronologicznym przeglądem m ateriałów poświęconych polskiej polityce zagranicznej, opublikow a nych w prasie od 1 stycznia do 3 września 1939 r.
Każdy w ybór budzić m usi polem iki, dyskusje i w ątpliw ości. Tak też jest i w przypadku tej książki. Pierw sza uwaga dotyczy zawartości rozdziału drugiego. W posłowiu S.W. (Stefan W ilkanowicz?) podaje, iż teksty ow e zostały zamieszczone ze .względu na swój „proroczy” charakter (s. 329). Rodzi się jednak w ątpliw ość, czy parustronicow e w ybory oddają charakter całości prac, z których są cytowane, oraz konstatacja o podw ażeniu chronologicznego układu książki, której podtytuł brzm i przecież: Z prasy polskiej 1939 r. Podstaw ow ą jednak sprawą jest kwestia doboru zaprezentowanych w rozdziale drugim m ateriałów. W książce przeważają zdecydow anie artykuły o prow eniencji opozycyjnej zarówno z lew icy, jak centrum i prawicy. Mniej jest publikacji ukazujących uwarunkowania oraz źródła polityki zagranicznej w w ypow iedziach jej twórców bądź czynników oficjalnych. Proporcję
R E C E N Z J E I N O T Y 1 0 5
taką tłum aczyć można tylko tym, iż suma periodyków opozycyjnych w przed- w rześniowej Polsce przewyższała liczbę tytułów , którymi dysponował obóz rządzący. Osobnej uw agi w ym aga rodzaj lub typ skom pletowanych m ateriałów. W sło w ie w stępnym (s. 7—8) wspom ina się o publicystyce, w zasadniczej zaś części prze w ijają się przem ówienia, orędzia, oficjalne oświadczenia partii politycznych, dekla racje rządu, w reszcie w iersz K. Iłłakow iczów ny. To pom ieszanie gatunków — acz kolw iek źródłem w szystkich była prasa — jest słabszą stroną książki. Teksty pre zentują bowiem różny ciężar gatunkow y, m ają inną skalę oddziaływania, znaczenia i wartości. W paru w ypadkach zupełnie ze sobą nie korespondują.
Gwoli dokładności w spom nieć należy jeszcze o dwu sprawach. Pierw sza z nich to informacja (s. 329) o braku w zbiorze głosów m niejszości narodowych. Mimo to jednym z otwierających tekstów jest artykuł N. Szwalbego zam ieszczony w pierwszym numerze „Naszego Przeglądu” z roku 1939. Druga niedokładność to nierozszyfrow anie inicjałów paru autorów, o co redaktorzy wyboru w inni byli się postarać.
Pow yższe uw agi nie mogą przysłonić bezspornej wartości książki. Próby za prezentowania w yboru dokumentów, dzienników, w spom nień czy w łaśnie publicy styki, z rzadka podejmowane, zdają egzamin, czego przykładem może być edycja S p r a w y polskiej podczas II w o jn y ś w ia to w e j w św ietle pam ię tn ików w opracowa niu S. Zabiełły. M yślę, że podobnie będzie w przypadku książki „Znaku”, której podstaw ow ą w artością jest przedstaw ienie szerokiego, reprezentatyw nego wyboru wypow iedzi. Mimo koniecznych skrótów zyskał czytelnik panoramę polskiego m y - . ślenia o polityce międzynarodowej i problem ie niem ieckim przed kam panią w rześ niową. Wartość tego wyboru polega przede w szystkim na pokazaniu pluralizmu polskiego m yślenia politycznego. Mimo różnic i barier opinia w sprawie obrony niepodległości była jednoznaczna. W spółczesnemu czytelnikow i przedstawiono ze staw nazwisk indyw idualności będących w spółtw órcam i polskiego m iędzyw ojen nego czasopiśm iennictwa, publicystów i polityków, o kontakt z twórczością których w m iarę upływ u czasu coraz trudniej, a przecież m yśl tych ludzi (Niedziałkowski, Próchnik, M ackiewicz czy Pruszyński) świadczy o intelektualnej kondycji społe czeństw a. Godny odnotowania jest fakt zaznaczenia przez redakcję ingerencji przed wojennej cenzury, poszerzający i uatrakcyjniający lekturę. W k ulisy sterowania prasą wprowadza doskonale czytelnika Nota tn ik M. K r zepkow skiego z konferencji prasow ych w MSZ (luty—-czerwiec 1939), będący naturalnym uzupełnieniem książki*.
Musi pozostać ta praca w polu w idzenia historyka prasy. D zięki zaopatrzeniu artykułów w inform acje o losach poszczególnych tytułów prasowych oraz notki bio graficzne autorów powstało ciekaw e kompendium ukazujące interesujący fragm ent czasopiśm iennictw a Drugiej Rzeczypospolitej.
Zebranie tekstów prezentujących w ielorakość postaw i poglądów jest pretek stem do refleksji nad znaczeniem prasy w kształtowaniu świadomości i m yślenia politycznego, a także nad tą funkcją prasy, którą było ostrzeganie i przygotow y w anie społeczeństwa w m omentach zagrożeń. Jak ta rola została spełniona, m oże m y z perspektyw y blisko półw iecza ocenić przy lekturze artykułów.
Zbiór ten traktow ać można rów nież jako przestrogę, jak zawodne mogą być doraźnie form ułowane w nioski bądź w izje lansow ane przez prasę. Lektura owych w ypow iedzi prowadzi w ięc także do wniosku, iż prasa jest rów nie ważkim , co n ie bezpiecznym źródłem do badania opinii publicznej.
Rajal Hablelski * Notatnik M ieczysław a K rzepkowskiego z konferencji prasowych w M inister stw ie Spraw Zagranicznych (luty—czerwiec 1939). Przygotow ali do druku. w s'ępem i przypisam i opatrzyli Maciej Koźm iński i Andrzej Paczkowski, „Rocznik H istorii C zasopiśm iennictw a Polskiego”, t. 14:1975, z. 2—3, s. 335—374.
