Transport kolejowy a System Logistyczny Polski Rail transport in the Polish Logistic System

Pełen tekst

(1)PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 76. Transport. 2010. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza Instytut Silników Spalinowych i Transportu, Politechnika Poznaska. Marian Medwid Instytut Pojazdów Szynowych TABOR. TRANSPORT KOLEJOWY A SYSTEM LOGISTYCZNY POLSKI Rkopis dostarczono, grudzie 2010. Streszczenie: W pracy przedstawiono wybrane informacje dotyczce transportu kolejowego jako jednego z elementów systemu logistycznego Polski. Porównano transport kolejowy z samochodowym. Przybliono potencjalne moliwoci przewozowe kolei w przewozach pasaerskich i towarowych oraz problemy polskiej kolei zwizane midzy innymi z rozwojem infrastruktury. Oceniono moliwoci wykorzystania potencjau przewozowego przedsibiorstw kolejowych w realizacji zada przewozowych w ruchu pasaerskim i towarowym. Sowa kluczowe: Transport kolejowy, krajowy system logistyczny. 1. WPROWADZENIE Ruch pojazdów w kolejowym systemie transportowym odbywa si wedug wczeniej uoonego planu przydzielajcemu kademu pojazdowi tras w czasoprzestrzeni. Jest to tzw. ruch trasowany. Plan ruchu sporzdzany jest w formie wykresów ruchu i rozkadu jazdy. W transporcie kolejowym nie jest moliwe dowolne wymijanie si pojazdów szynowych na drodze przewozu, co ma miejsce np. w transporcie drogowym. Z tego wzgldu równie elastyczno transportu kolejowego jest mniejsza, jest on równie wraliwy na tzw. zakócenia ruchowe. Gówne cechy transportu kolejowego to [1] : masowo przewozów, relatywnie niskie stawki przewozowe przy dostawach na rednie i due odlegoci wynikajce z silnej degresji kosztów jednostkowych, stosunkowo rozlega sie pocze kolejowych dobrze dostosowana do lokalizacji gównych rynków zaopatrzenia i dystrybucji.

(2) 78. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. korzystna oferta z punktu widzenia czasu transportu, bdca efektem wysokiej niezawodnoci przewozów kolejowych oraz regularnoci, czstotliwoci i rytmicznoci oferowanych pocze, specjalistyczny tabor przystosowany do przewozu adunków o zrónicowanej podatnoci transportowej, relatywnie nisze bezpieczestwo przewozu adunków wraliwych na wstrzsy i przeadunki oraz due niebezpieczestwo kradziey, maa wypadkowo , niska energochonno jednostkowa i niska uciliwo dla rodowiska naturalnego. Ogólnie system transportu kolejowego moe by okrelony jako system autonomiczny, inteligentny i adaptacyjny. Mona przyj , e obiektami w systemie transportu kolejowego s [3] : sterowanie centralne (rzd, samorzd), infrastruktura kolejowa, przewo nicy, regulator rynku drogi kolejowej (w Polsce Urzd Transportu Kolejowego), uytkownicy, klienci. Ostatnie kilkadziesit lat to spadek liczby przewozów, zwikszenie kosztów wasnych wykonywanych przewozów, zmiana struktury organizacyjnej kolei w Polsce, pojawienie si nowych przewo ników. Nastpio równie zmniejszenie przewozów masowych m. in. wgla, materiaów budowlanych, wyrobów hutniczych. Cz przewozów zostaa przejta przez transport samochodowy, co wymusio now lokalizacj produkcji, magazynów, i dystrybucji dostosowan do infrastruktury drogowej. W ostatnich latach zaobserwowa. mona pewne sytuacje niekorzystne takiego rozwizania, szczególnie powstawanie kongestii transportowej wskutek duego obcienia sieci drogowej. Opó nienia dostaw powoduj wzrost kosztów i ograniczaj wykorzystanie niektórych koncepcji logistycznych np. just in time. Organy decyzyjne zajmujce si utrzymaniem linii kolejowych prowadz polityk dopasowania infrastruktury kolejowej do potrzeb m. in. przez redukcj sieci kolejowej. Likwidacja nierentownych linii kolejowych nie rozwizuje problemów przedsibiorstw kolejowych. Odcina si bowiem potoki podrónych do istniejcych linii i zauwaa dalszy spadek przewozów. Kolej nie jest ju w stanie odzyska wszystkich utraconych klientów na rzecz innych gazi transportu. Jest to niemoliwe ze wzgldu na wspomnian likwidacj wielu linii kolejowych, rozwój komunikacji indywidualnej i wzrost konkurencji midzygaziowej. Zlikwidowano równie wiele bocznic uniemoliwiajc wielu potencjalnym klientom korzystanie z usug przewo ników kolejowych. W celu zwikszenia wykorzystania transportu kolejowego w przewozach osób i towarów niezbdne s dziaania wchodzce w zakres polityki transportowej kraju i Unii Europejskiej. Szczególnie powinny one dotyczy wsparcia kolei, jako wanego elementu rozwijajcego si transportu kombinowanego integrujcego pastwa Wspólnoty. Szczegóowe decyzje musz si skupi na inwestycjach infrastrukturalnych i sposobach ich finansowania. Rozwój przewozów kombinowanych jest moliwy po przeprowadzeniu modernizacji tras kolejowych zgoszonych przez Polsk do umów AGC/AGTC,.

(3) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 79. zobowizujcych stron polsk do dostosowania wytypowanych linii do europejskich wymaga technicznych transportu kombinowanego [6].. 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TRANSPORTU KOLEJOWEGO Infrastruktur transportu kolejowego dzieli si na liniow i punktow. Infrastruktur punktow transportu kolejowego stanow punkty eksploatacyjne – posterunki ruchu i punkty ekspedycyjne. Skada si na nie sie stacji, które moemy podzieli wedug ich wielkoci na: pasaerskie i towarowe, wzowe i porednie. Do infrastruktury punktowej naley zaliczy take, niezwykle wane w logistycznym acuchu dostaw, punkty i terminale przeadunkowe a take rozbudowane centra logistyczne z terminalami szynowo-drogowe i szynowo-morskie. Infrastruktur liniow stanowi drogi kolejowe które mona podzieli w zalenoci od natenia przewozów i dopuszczalnej prdkoci pocigów na: magistralne, pierwszorzdne, drugorzdne i znaczenia miejscowego [11, 13]. W Polsce zagszczenie sieci kolejowej jest zrónicowane w zalenoci od regionu geograficznego kraju i wynosi rednio 6,9 km toru na 100 km2 powierzchni. Dla krajów Unii Europejskiej gsto geograficzna sieci kolejowej wynosi rednio 6,2 km na 100 km2 [13]. Swobodne i szybkie przemieszczanie ludzi i adunków w krajowym systemie logistycznym (KSL) jest zalene od dostpnoci i stanu technicznego infrastruktury rónych gazi transportu. Rozwój gospodarki i integracja spoeczestwa moe by. realizowany przy istnieniu spójnej i zintegrowanej sieci transportowej oraz wolnej konkurencji midzygaziowej i wewntrzgaziowej. Na dzie 25.08.2010 r. wykaz licencjonowanych przewo ników kolejowych zawiera 108 pozycji [12]. Podstawowym elementem sieci kolejowej Polski powinny by poczenia w ramach Paneuropejskich Korytarzy Transportowych ustanowionych na Konferencjach na Krecie (1994) oraz w Helsinkach (1997). Gównym celem stawianym budowanym w obrbie gównych osi korytarzom transportowym jest integracja infrastruktury w jeden spójny system transportowy tzw. Transeuropejskiej Sieci Transportowej TEN. Midzynarodowe korytarze transportowe przebiegajce przez terytorium Polski przedstawiono na rysunku 1. Przedsibiorstwo PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. jest gównym zarzdc infrastruktury kolejowej w Polsce. Gównym produktem Spóki jest opracowywany rozkad jazdy, sprzedawany na podstawie umowy w formie wyznaczonej trasy przejazdu. Pod wzgldem dugoci linii kolejowych Polska zajmuje jedno z czoowych miejsc w Europie. Stan infrastruktury kolejowej oceniany w kolejnych Raportach Rocznych PKP PLK S.A. ukazuje istniejce braki. W Raporcie Rocznym Spóki za rok 2008 w ocenie stanu technicznego torów przyjto nastpujce kryteria ocen i oceny stanu linii kolejowych [9]: dobra – wymagana tylko konserwacja, brak ogranicze prdkoci – 37% linii, dostateczna – niezbdne s pojedyncze wymiany elementów, nastpuje nieznaczne obnienie prdkoci rozkadowych lub wprowadzenie ogranicze – 38% linii,.

(4) 80. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. niezadowalajca – konieczna wymiana kompleksowa, nastpuje znaczne obnienie prdkoci rozkadowych oraz wprowadzenie duej iloci ogranicze – 25% linii. Stan infrastruktury kolejowej ulega cigemu pogorszeniu. Przy wprowadzaniu kolejnych rozkadów jazdy, dugo odcinków na których obnia si prdko rozkadow, przewysza dugo odcinków, na których prdko si podwysza. Struktur prdkoci rozkadowych w rozkadzie jazdy 2008/09 przedstawia tablica 1.. Rys. 1. Gówne osie transportowe przebiegajce przez Polsk [10].

(5) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 81. Tablica 1 Struktura pr dkoci rozkadowych na liniach kolejowych spóki PKP PLK S.A. Przedzia prdkoci Udzia dugoci torów Dugo torów [km] [km/h] [%] v 160 1 493 5 120 v < 160 4 011 15 80 v < 120 10 482 38 40 v < 80 9 259 33 v < 40 2 534 9 Razem 27 779 100 ródo: opracowanie wasne na podstawie [9]. Transport kolejowy nie jest w stanie konkurowa z transportem samochodowym na bliskie odlegoci. W przyszoci koniczna jest organizacja acuchów dostaw umoliwiajcych realizacj przewozów masowych transportem kolejowym na rednie i due odlegoci. Transport samochodowy ze wzgldu na swoje gówne cechy takie jak elastyczno i dostpno speniaby rol dowozowo-odwozow. Tablica 2 przedstawia porównanie transportu samochodowego i kolejowego. Tablica 2 Porównanie transportu samochodowego i kolejowego w Polsce w latach 2000 – 2008 Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Linie kolejowe eksploatowane w 22560 21119 21073 20665 20250 20253 20176 20107 20196 km Drogi publiczne o twardej nawierzchni 250 248 250 249 252 254 256 259 261 (miejskie i zamiejskie) w tys. km Autostrady w km 358 b.d. 405 405 552 552 663. 663 765 Przewozy adunków transportem 187247 166856 222908 241629 282919 269553 291420 245346 248860 kolejowym w tysicach ton Przewozy adunków transportem 1006705 1072304 1002368 911997 956939 1079761 1113880 1213246 1339473 samochodowym w tysicach ton Przewozy adunków transportem 54448 47913 47756 49595 52332 49972 53623 54253 52043 kolejowym w mln tonokm.

(6) 82. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. Cd. Tablicy 1 Przewozy adunków transportem samochodowym w mln tonokm Przewozy pasaerów transportem kolejowym w tysicach pasaerów Przewozy pasaerów transportem samochodowym w tysicach pasaerów Przewozy pasaerów transportem kolejowym w mln pasaerokm Przewozy pasaerów transportem samochodowym w mln pasaerokm. 75023. 74403. 360687. 74679. 85989 110481. 119740. 136490. 159527. 174223. 332218. 304025 283359 272162. 258110. 264047. 279657. 289037. 954515. 898710. 815041 822875 807281. 782025. 751470. 718274. 664670. 24092. 22469. 20749. 19638. 18690. 18157. 18187. 19859. 20389. 31735. 30996. 29295. 29996. 30118. 29314. 28148. 27359. 26775. ródo: opracowanie wasne na podstawie [4]. Tabor kolejowy dzieli si na tabor przewozowy sucy do realizacji zada przewozowych oraz pojazdy pomocnicze. Tabor przewozowy jest przystosowany do eksploatacji w skadzie pocigów a skadaj si na niego: pojazdy trakcyjne, wagony osobowe, wagony towarowe. Pojazd trakcyjny ma wasny ukad napdowy Do pojazdów trakcyjnych zalicza si: lokomotywy elektryczne, spalinowe i akumulatorowe, zespoy trakcyjne elektryczne i spalinowe, samodzielne wagony silnikowe i spalinowe autobusy szynowe. Stan ilociowy taboru kolejowego w Polsce zawiera tablica 3..

(7) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 83. Tablica 3 Tabor kolejowy w Polsce w latach 2000 – 2008 Wyszczególnienie Lokomotywy elektryczne Lokomotywy spalinowe Elektryczne zespoy trakcyjne Wagony towarowe Wagony do przewozu podrónych. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 1774. 1763. 1891. 1816. 1842. 1856. 1848. 1847. 1886. 2120. 2112. 2424. 2405. 2554. 2520. 1969. 2580. 2602. 1205. 1182. 1176. 1167. 1341. 1353. 1196. 1200. 1222 97811 5781. 98272 122399 111532 107315 103234 103525 104902 101528 5509. ródo:. 5178. 5093. 5354. 4495. 4397. 4270. 4050. opracowanie wasne na podstawie [4]. 3. OCENA ZDOLNOCI PRZEWOZOWYCH TRANSPORTU KOLEJOWEGO Gsto linii kolejowych w Polsce jest wiksza w regionie zachodnim i poudniowym. Wykorzystanie linii zalene jest od zainteresowania przewo ników i dostosowania ich oferty do istniejcych potrzeb. W praktyce realizowane s takie przewozy, które s opacalne z punktu widzenia rachunku ekonomicznego. Obcienie niektórych linii, w ostatnich latach, wykazuje niewielkie wahania. Przyczyn takiej sytuacji jest stabilno. przewozów w niektórych relacjach, ale równie due trudnoci przy zwikszeniu wielkoci realizowanych przewozów. W Master Planie dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku przedstawiono prognoz przewozów pasaerskich opart na analizie trendów i modelach elastycznoci popytu. Analiza trendów wykazuje, e wzrost przewozów nastpuje w nastpujcych grupach [5]: przewozy na due odlegoci realizowane przez szybkie pocigi czce ze sob due orodki miejskie; dla podrónych z tego segmentu rynku najwaniejszy jest konkurencyjny czas przejazdu, zarówno w stosunku do podróy samochodem jak i pocze lotniczych, przewozy aglomeracyjne, wykonywane w obszarach, gdzie due natenie ruchu drogowego i zwizana z tym kongestia sprawiaj, e podró pocigiem staje si atrakcyjn alternatyw. Jedn z gównych barier w rozwoju kolejowych przewozów towarowych w Europie jest niedostatecznie nowoczesna infrastruktura kolejowa oraz coraz czciej pojawiajce si problemy wynikajce z niewystarczajcej jej zdolnoci przepustowej. W sytuacji, gdy pocigi pasaerskie i towarowe poruszaj si po wspólnych szlakach istotnym zagadnieniem jest wzajemne zharmonizowanie ruchu pasaerskiego i towarowego. Rozwizaniem tego problemu moe by budowa nowych linii duych prdkoci dla ruchu pasaerskiego i organizacja sieci linii z priorytetem dla ruchu towarowego [4]. Problem budowy europejskiej sieci kolejowej dla szybkiego i taniego transportu towarowego jest.

(8) 84. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. tematem dyskusji w ostatnich latach, w odrónieniu istniejcych od wielu lat szybkich pasaerskich przewozów kolejowych. Wprowadzenie na terenie Europy wikszych ni obecnie samochodów ciarowych moe spowodowa pogorszenie sytuacji przewo ników kolejowych, oraz szybsze zuycie nawierzchni dróg koowych. Samochody te mog by konkurencj dla realizowanych przewozów kombinowanych w systemie kontenerowym. Prognozy wzrostu przewozów kombinowanych przedstawiono na rysunku 2 i w tablicy 4.. Rys. 2. redni roczny wzrost przewozów kombinowanych [7] Tablica 4 Prognozy wzrostu wewntrzkrajowych przewozów kombinowanych w pa stwach UE Pastwo. 2005 r. [mln t]. Austria Belgia Francja Niemcy Wochy Szwajcaria. 3,12 6,40 4,63 19,11 12,83 4,47. Wzrost do 2015 [%] 55,4 106,6 121,6 118,3 107,7 37,8. ródo: [7]. W Master Planie dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku [5] przedstawiono prognoz przewozów towarowych opart na analizie trendów, która zostaa przeprowadzona dla gównych grup adunków. Z grup przedstawianych w statystyce ogólnej wybrane zostay te, które stanowi istotny udzia w ogólnej pracy przewozowej. Pozostae zostay zsumowane do jednej grupy pod nazw „inne”. Gówny udzia w pracy przewozowej wykonywanej na sieci kolejowej w Polsce stanowi adunki masowe. Mona przyj , e popyt na ich przewozy w niewielkim stopniu moe si zmienia w zalenoci od stanu infrastruktury. Wielko przewozów wgla stanowicego istotny udzia w rynku, wynika z duego uzalenienia polskiego systemu energetycznego od tego nonika energii. Stan ten moe si niewiele zmieni w okresie.

(9) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 85. prognozowanym i dalszym cigu bdzie on nadawany z kopal i przewoony do elektrowni, elektrociepowni w duych miastach i portów na eksport. Przewozy kruszywa i cementu mog wzrasta w zwizku z realizowanymi oraz przewidywanymi inwestycjami w infrastrukturze. Dotyczy to zarówno infrastruktury transportowej jak i innych dziedzin, gównie budownictwa. Punkty nadania zwizane s z lokalizacja kopal kruszyw oraz cementowni, a punkty odbioru to gównie due miasta i due inwestycje w sieciach transportowych [5]. Transport kolejowy moe uzyska przewag konkurencyjn nad transportem drogowym w grupie „inne”. W tej grupie adunków mona poszukiwa dodatkowego popytu wynikajcego z poprawy pozycji konkurencyjnej kolei w wyniku nowych inwestycji. W tym segmencie mieszcz si równie przewozy intermodalne. Prognozy dla transportu kolejowego przedstawiono w rónych wariantach scenariuszowych. Problemem transportu kolejowego jest uzyskanie atrakcyjnej oferty przewozowej w przewozach na rednie i krótkie odlegoci ze wzgldu na siln konkurencj transportu samochodowego. Master Plan przedstawia wyniki prognoz przewozów pasaerskich i towarowych ujte w sposób syntetyczny na poziomie kraju. W Master Planie… opracowano 3 scenariusze prognoz przewozów pasaerskich i towarowych dla gównych grup adunków [5].. 3.1. PROGNOZA PODSTAWOWA PRZY ZAOENIU KONTYNUACJI DOTYCHCZASOWYCH TRENDÓW – SCENARIUSZ 1 Prognoz podstawow wykonano przy zaoeniu, e kontynuowane bd dotychczasowe trendy wynikajce z niedostatecznych inwestycji w infrastruktur sieci kolejowej. Oznacza to stagnacj w kadym segmencie przewozów pasaerskich. Praca przewozowa w tym scenariuszu utrzymuje si na poziomie nieco ponad 18 miliardów pasaerokilometrów na rok przy szybkim wzrocie przewozów konkurencyjnymi rodkami transportu. Wyniki tej prognozy przedstawiono w tablicach 5 i 6. Tablica 5 Prognozowana liczba pasa

(10) erów w przewozach kolejowych do roku 2030 przy kontynuacji dotychczasowych trendów – Scenariusz 1 (mln pasa

(11) erów / rok) 2005 Midzynarodowe Ekspresowe, IC Pospieszne Osobowe (bez aglomeracyjnych) Aglomeracyjne Suma. 2,4 6,3 41,1 96,3 111,9 258,0. 2010. 2015. 2020 2,5 7,2 47,6. 2025 2,5 7,6 48,3. 2030. 2,5 6,4 45,2. 2,5 6,8 46,6. 2,5 8,0 48,9. 94,4. 88,7. 83,6. 78,9. 74,5. 117,2 120,0 265,7 264,7 ródo: [5]. 122,8 263,7. 125,6 262,9. 128,4 262,3.

(12) 86. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. Tablica 6 Prognozowana praca przewozowa w przewozach kolejowych do roku 2030 przy kontynuacji dotychczasowych trendów – Scenariusz 1 (mln pasa

(13) erokm / rok) 2005 Midzynarodowe Ekspresowe, IC Pospieszne Osobowe (bez aglomeracyjnych) Aglomeracyjne Suma ródo: [5]. 2010. 2015. 2020. 2025. 2030. 0,7 2,2 7,8. 0,7 2,3 8,2. 0,7 2,5 8,3. 0,7 2,7 8,3. 0,7 3,0 8,3. 0,7 3,2 8,3. 5,5. 5,4. 5,3. 5,1. 5,0. 4,9. 2,0 18,2. 2,1 18,0. 2,2 18,2. 2,2 18,4. 2,3 18,6. 2,3 18,8. Prognoza przewozów towarowych w scenariuszu 1 zakada pewien ich wzrost do roku 2030 (z 50 mld tonokilometrów do 73 miliardów tonokilometrów). Wzrostowi temu bdzie towarzyszya zmiana struktury przewoonych adunków. W szczególnoci nastpi wzrost przewozów rud i kruszyw, a przede wszystkim adunków z grupy „towary inne” [5]. Prognozy dla scenariusza 1 przedstawiono w tablicach 7 i 8. Tablica 7 Prognozowana liczba ton przewo

(14) onych kolej do roku 2030 przy kontynuacji dotychczasowych trendów – Scenariusz 1 (mln/ rok) Wgiel kamienny Wgiel brunatny Rudy Kruszywa Paliwa pynne Metale i wyroby Cement Nawozy Wyroby chemiczne Drewno i produkty Produkty rolnicze Towary inne Suma. 2005 148,5 7,0 16,2 34,1 16,1 9,3 3,9 4,1 5,6 4,1 2,6 18,1 269,5. 2010 2015 143,4 133,4 9,6 10,2 22,7 25,9 39,5 44,4 18,5 20,0 13,0 14,3 5,7 6,9 3,6 3,4 7,8 8,5 4,0 4,2 2,2 1,9 43,5 59,7 313,6 332,7 ródo: [5]. 2020 126,2 10,7 28,5 47,7 21,0 15,2 7,9 3,2 9,0 4,3 1,7 75,9 351,1. 2025 120,6 11,0 30,7 50,2 21,8 15,9 8,7 3,0 9,3 4,4 1,6 92,1 369,4. 2030 116,1 11,3 32,7 52,2 22,4 16,5 9,5 2,9 9,6 4,5 1,4 108,3 387,5.

(15) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 87. Tablica 8 Prognozowana praca przewozowa wyra

(16) ona w tonokilometrach dla przewozów towarowych do roku 2030 przy kontynuacji dotychczasowych trendów – Scenariusz 1 (mld tonokm / rok) Wgiel kamienny Wgiel brunatny Rudy Kruszywa Paliwa pynne Metale i wyroby Cement Nawozy Wyroby chemiczne Drewno i produkty Produkty rolnicze Towary inne Suma. 2005 19,6 1,8 5,0 7,2 4,3 3,3 1,3 1,5 1,7 1,3 0,7 2,4 50,0. 2010 2015 17,6 16,3 2,4 2,6 7,0 8,0 9,4 10,6 5,1 5,5 4,3 4,7 2,0 2,4 1,3 1,2 2,4 2,6 1,3 1,4 0,6 0,5 5,1 7,0 58,4 62,7 ródo: [5]. 2020 15,4 2,7 8,8 11,3 5,8 5,0 2,7 1,1 2,8 1,4 0,5 8,9 66,4. 2025 14,8 2,8 9,5 11,9 6,0 5,3 3,0 1,1 2,9 1,5 0,4 10,8 69,8. 2030 14,2 2,9 10,1 12,4 6,2 5,5 3,3 1,0 3,0 1,5 0,4 12,7 73,0. 3.2. PROGNOZA PRZY REALIZACJI PLANOWANYCH INWESTYCJI – SCENARIUSZ 2 Drug prognoz wykonano przy zaoeniu, e pasaerom zostan zaoferowane nowe, atrakcyjniejsze usugi i e bdzie realizowany program poprawy stanu infrastruktury sieci kolejowej. Jego wpyw na zwikszenie popytu bdzie istotny w trzech obszarach [5]: zwikszenie prdkoci (w skali sieci o okoo 45-50%) i powane skrócenie czasu przejazdu, poprawa czstotliwoci, punktualnoci i niezawodnoci, poprawa komfortu i bezpieczestwa (nowy i zmodernizowany tabor, poprawa standardu dworców i przystanków). Scenariusz 2 prognozuje zwikszenie pracy przewozowej ogóem z 18,2 mld pasaerokilometrów w roku 2005 do 35,5 mld pasaerokilometrów w roku 2030. Daje to prawie dwukrotno wielkoci wykonywanej pracy przewozowej. Najwikszy wzrost mona zaobserwowa w segmencie przewozów ekspresowych i IC (do roku 2030 wzrost o okoo 168%) oraz w przewozach aglomeracyjnych (wzrost o okoo 110%) [5]. Wyniki prognoz scenariusza 2 zawarto w tablicach 9 i 10..

(17) 88. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. Tablica 9 Prognozowana liczba pasa

(18) erów w przewozach kolejowych do roku 2030 przy realizacji planowanych inwestycji – Scenariusz 2 (mln pasa

(19) erokm / rok) 2005 Midzynarodowe Ekspresowe, IC Pospieszne Osobowe (bez aglomeracyjnych) Aglomeracyjne Suma. 2010. 2015. 2020. 2025. 2030. 2,4 6,3 41,1. 2,7 7,1 49,8. 3,4 9,3 63,6. 3,8 11,3 74,3. 4,2 13,0 82,2. 4,5 14,7 89,2. 96,3. 103,2. 118,6. 127,6. 130,3. 131,5. 129,6 163,7 292,4 358,5 ródo: [5]. 192,7 409,7. 214,7 444,4. 236,1 476,0. 111,9 258,0. Tablica 10 Prognozowana praca przewozowa w przewozach kolejowych do roku 2030 przy kontynuacji dotychczasowych trendów – Scenariusz 2 (mln pasa

(20) erokm / rok) 2005 Midzynarodowe Ekspresowe, IC Pospieszne Osobowe (bez aglomeracyjnych) Aglomeracyjne Suma. 2010. 2015. 2020. 2025. 2030. 0,7 2,2 7,8. 0,8 2,5 9,0. 1,0 3,4 11,3. 1,1 4,2 13,0. 1,2 5,0 14,2. 1,3 5,9 15,2. 5,5. 6,0. 7,1. 7,9. 8,4. 8,8. 2,3 2,9 20,6 25,7 ródo: [5]. 3,5 29,8. 3,9 32,7. 4,2 35,5. 2,0 18,2. W scenariuszu 2 zaoono, e realizacja planowanych inwestycji w infrastruktur liniow suc przewozom towarowym spowoduje wzrost konkurencyjnoci kolei pozwalajcy na zwikszenie przewozów. Poprawa stanu infrastruktury powinna by. poczona z usprawnieniem organizacji przewozu, aby zwikszy terminowo. przewozów. Polityka transportowa pastwa, która moe dodatkowo wpyn na relacje cen przewozu transportem kolejowym i samochodowym. Scenariusze optymistyczne (2 oraz 3) zakadaj wzrost przewozów towarowych, które do roku 2030 ulegn podwojeniu. Szczególnie szybki wzrost przewozów bdzie dotyczy grupy „towary inne” i bdzie zwizany z rozwojem przewozów intermodalnych [5]. Prognozy przewozu adunków dla scenariuszy 2 i 3 zawarto w tablicach 11 i 12..

(21) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 89. Tablica 11 Prognozowana liczba ton przewo

(22) onych kolej do roku 2030 przy realizacji planowanych inwestycji (mln/ rok) Wgiel kamienny Wgiel brunatny Rudy Kruszywa Paliwa pynne Metale i wyroby Cement Nawozy Wyroby chemiczne Drewno i produkty Produkty rolnicze Towary inne Suma. 2005 148,5 7,0 16,2 34,1 16,1 9,3 3,9 4,1 5,6 4,1 2,6 18,1 269,5. 2010 2015 149,0 145,5 9,8 10,6 23,2 26,7 40,4 47,5 18,5 20,3 13,5 15,3 6,1 7,6 3,7 3,6 8,1 9,3 4,1 4,4 2,3 2,0 64,2 101,9 342,9 394,8 ródo: [5]. 2020 142,0 11,4 30,3 54,6 22,1 17,1 9,2 3,5 10,5 4,6 1,8 139,5 446,7. 2025 138,5 12,3 33,8 61,7 23,9 18,9 10,7 3,3 11,8 4,9 1,6 177,2 498,6. 2030 133,6 13,0 37,6 67,9 25,7 21,5 12,4 3,3 12,5 5,2 1,7 216,5 550,9. Tablica 12 Prognozowana praca przewozowa wyra

(23) ona w tonokilometrach dla przewozów towarowych do roku 2030 przy realizacji planowanych inwestycji – Scenariusz 2 i 3 (mld tonokm / rok) Wgiel kamienny Wgiel brunatny Rudy Kruszywa Paliwa pynne Metale i wyroby Cement Nawozy Wyroby chemiczne Drewno i produkty Produkty rolnicze Towary inne Suma. 2005 19,6 1,8 5,0 7,2 4,3 3,3 1,3 1,5 1,7 1,3 0,7 2,4 50,0. 2010 2015 18,2 17,8 2,5 2,7 7,1 8,2 9,6 11,3 5,1 5,6 4,5 5,1 2,1 2,6 1,3 1,3 2,5 2,9 1,4 1,5 0,6 0,5 7,5 11,9 62,4 71,4 ródo: [5]. 2020 17,4 2,9 9,3 13,0 6,1 5,7 3,1 1,2 3,2 1,5 0,5 16,3 80,3. 2025 17,0 3,1 10,4 14,7 6,6 6,3 3,7 1,2 3,6 1,6 0,4 20,7 89,3. 2030 16,4 3,3 11,6 16,1 7,1 7,1 4,2 1,2 3,9 1,7 0,4 25,3 98,4.

(24) 90. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. 3.3. PROGNOZA PRZY REALIZACJI PLANOWANYCH INWESTYCJI WRAZ Z KOLEJAMI DUYCH PRDKOCI – SCENARIUSZ 3. Prognoza ta zakada, e zostan wykonane inwestycje ze scenariusza 2 oraz powstanie sieci szybkich pocze pomidzy Warszawa, odzi, Poznaniem i Wrocawiem. Moe to spowodowa , e cz ruchu na relacjach czcych te miasta, a take dalszych relacji zgodnych z tymi kierunkami, przeniesie si na koleje duych prdkoci. Jest to atrakcyjna oferta ze wzgldu na czas przejazdu i moe przycign du liczb dotychczasowych uytkowników samochodów. Scenariusz ten zakada powany wzrost przewozów pasaerskich z 258 mln przewiezionych pasaerów w 2005 roku do 485,5 mln pasaerów w roku 2030. Daje to wzrost o okoo 88%. Jeszcze wikszy wzrost mona zaobserwowa. przy porównaniu wykonanej pracy przewozowej – z 18,2 mld pasaerokilometrów/rok w roku 2005 do prawie 40 mld pasaerokilometrów/rok w roku 2030 [5]. Oznacza to korzystne zmiany w strukturze przejazdów w tym bardzo dynamiczny rozwój rynku przewozów pomidzy najwikszymi aglomeracjami wykonywanymi pocigami duych prdkoci oraz tradycyjnymi pocigami ekspresowymi oraz klasy InterCity. Na potoki podrónych w tym segmencie, poza potokami ju wystpujcymi, skadaj si potoki przejmowane z dróg koowych (zarówno przejazdy samochodami osobowymi, jak i autobusami), potoki przejmowane z transportu lotniczego oraz potoki nowo wygenerowane, wynikajce z wysokiej jakoci wiadczonych usug [5]. Wzrost pracy przewozowej wystpi równie w przypadku przewozów aglomeracyjnych i midzyregionalnych (okoo dwukrotny). Najmniejszy wzrost wystpuje w segmencie przewozów regionalnych co przedstawiono w tablicach 13 i 14. Planowane czasy przejazdów midzy wybranymi aglomeracjami przedstawiono na rysunku 3. Tablica 13 Prognozowana liczba pasa

(25) erów w przewozach kolejowych do roku 2030 przy realizacji planowanych inwestycji – Scenariusz 3 (mln pasa

(26) erokm / rok) 2005 Midzynarodowe Ekspresowe, IC Pospieszne Osobowe (bez aglomeracyjnych) Aglomeracyjne Suma. 2010. 2015. 2020. 2025. 2030. 2,4 6,3 41,1. 2,7 7,1 49,8. 3,4 9,3 63,6. 3,8 18,1 71,9. 4,2 22,4 79,8. 4,5 26,6 86,8. 96,3. 103,2. 118,6. 127,6. 130,3. 131,5. 129,6 163,7 292,4 358,5 ródo: [5]. 192,7 414,1. 214,7 451,4. 236,1 485,5. 111,9 258,0.

(27) Transport kolejowy a System Logistyczny Polski. 91. Tablica 14 Prognozowana praca przewozowa w przewozach kolejowych do roku 2030 przy kontynuacji dotychczasowych trendów – Scenariusz 3 (mln pasa

(28) erokm / rok) 2005 Midzynarodowe Ekspresowe, IC Pospieszne Osobowe (bez aglomeracyjnych) Aglomeracyjne Suma. Rys. 3.. 2010. 2015. 2020. 2025. 2030. 0,7 2,2 7,8. 0,8 2,5 9,0. 1,0 3,4 11,3. 1,1 6,8 12,6. 1,2 8,7 13,8. 1,3 10,7 14,8. 5,5. 6,0. 7,1. 7,9. 8,4. 8,8. 2,3 2,9 20,6 25,7 ródo: [5]. 3,5 31,9. 3,9 36,0. 4,2 39,8. 2,0 18,2. Planowane czasy przejazdów midzy wybranymi aglomeracjami [2]. 4. PODSUMOWANIE Likwidacja wielu pocze na mniej obcionych liniach, spowodowaa spadek potoku towarów i podrónych na gównych liniach kolejowych. Przywrócenie poziomu przewozów kolejowych sprzed lat wydaje si dzisiaj niemoliwe ze wzgldu na du konkurencj midzygaziow i degradacj linii kolejowych, stacji, i bocznic. Przemieszczanie ludzi i adunków w KSL zaley w duym stopniu od staniu technicznego infrastruktury transportowej i jej integracji midzygaziowej. Przyszoci transportu szynowego w przewozach pasaerskich s szybkie midzyregionalne przewozy kolejowe czce najwiksze miasta kraju i integracja kolei z systemami transportu publicznego w.

(29) 92. Jerzy Kwanikowski, Grzegorz Gramza, Marian Medwid. duych aglomeracjach miejskich. W przewozach towarowych kolej jest wanym elementem transportu kombinowanego wykorzystujcego intermodalne jednostki adunkowe i ekonomicznie uzasadnion gazi transportu masowego na rednie i due odlegoci. Wykorzystanie potencjau transportu kolejowego jest moliwe przy dziaaniach polityki transportowej kraju i Unii Europejskiej. Inwestycje infrastrukturalne dotyczce modernizacji s bardzo kosztowne i wymagaj dziaa zewntrznych. Niektóre z prognoz rozwoju transportu kolejowego przedstawione w Master Planie s optymistyczne i pozwalaj stwierdzi , e transport kolejowy bdzie mia nadal istotn rol w systemie logistycznym Polski. Artyku jest efektem prac realizowanych w ramach grantu rozwojowego R10 002706/2009 nt. ”Model systemu logistycznego Polski jako droga do komodalnoci transportu w Unii Europejskiej”. Realizacja projektu zostaa dofinansowana przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.. Bibliografia 1. Beier F. J., Rutkowski K.: Logistyka, Wyd. SGH, Warszawa 2008 2. Ciszewski B.: Program budowy i uruchomienia przewozów kolejami duych prdkoci w Polsce. Kwiecie 2009 r. 3. Jacyna M.: Modelowanie i ocena systemów transportowych - Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2009 4. May Rocznik Statystyczny Polski. Zakad Wydawnictw Statystycznych. Lata 2000-2009. 5. Master Plan dla transportu kolejowego w Polsce do roku 2030. Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, sierpie 2008. 6. Mindur L.: Transport kombinowany – midzynarodowe przewozy naczep samochodowych i nadwozi wymiennych. TTS, nr 5-6/2002, str. 25-30. 7. Raczyski J.: Kolejowe przewozy towarowe a megaciarówki. TTS, nr 10/2007, str. 24-26. 8. Raczyski J.: Sieci kolejowe z priorytetem dla ruchu towarowego. TTS, nr 12/2007, str. 24-31. 9. Raport Roczny 2008, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. 10. Romaski S.: Stanowisko Grupy PKP w sprawie konsultacji publicznych, ogoszonych przez Komisj Europejsk, dotyczcych transportu midzy UE a krajami trzecimi. TTS, nr 3/2006, str. 20-26 11. Stajniak M. i in.: Transport i spedycja. ILiM, seria Biblioteka Logistyka, Pozna 2008. 12. Strona internetowa Urzdu Transportu Kolejowego: http://www.utk.gov.pl, listopad 2010. 13. Towpik K.: Infrastruktura transportu kolejowego. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004.. RAIL TRANSPORT IN THE POLISH LOGISTIC SYSTEM Summary: The paper contains some information about the rail which is one of the elements of the Polish logistics system. There are described the general problems of the Polish railway related to inter alia, infrastructure development and possible use of transport potential of railway companies in the realization of transportation tasks. The potential possibilities for railway in transport passenger and freight are presented. Keywords: Rail transport, national logistic system. Recenzent: Mirosaw Nader.

(30)