with the Paltodus varanguensis Subzone ( 43) that coresponds to the Upper- Tremadocian- Varangu Member in Estonia (25, 33) and to the Ceratopyge stage in Scandinavia (24). The Paltodus deltifer Subzone ( = Upper part of the Pal-todus deltifer, 30) one should correlate to the upper part of the Zbiłutka beds, and to the Klooga Member of the lower part of the Leetse Formation (B1aa2) or to the lowest
part of the Hunneberg stage in Scandinavia (24, 32, 33). The ·Kozieł beds in this case should be correlated to the Joa Member, B1aa2,(33) or to the upper part of the Hunne-berg stage in Scandinavia (24).
The Bukówka beds (cf. tab.) involving conodons of the Paroistodus Zone (cf. tab.) may corespond to the Billin-gen stage in Scandinavia (24) and to the lower part of the Toila Formation
=
the Maekula Member in Estonia (32). Some species of the Holy Cross Mts inarticulata belonging to the Czech fauna and Czech province e.g. Lepternbo/on insons, Rosobolus ? cf. robertinus, Orbithele contraria, Celdobofus mirandus etc. (cf. tab.) make possibilities to correlate the main part of the Zbiłutka beds to the Milina Formation (upper part of Tremadocian in Czech, 21, 23), and the uppermost part of the Zbiłutka beds and the Kozieł beds to the lowermost part of the Klabava Formation Arenigian in Czech, op. cit.) (tab.).·The observaiions of the distribution of the lower Ordovician fauna (inarticulata and others groups also, cf. 9) in the profiles (sections) of the southem part of the Holy Cross Mountains indicate the correlation between the Kielce region and Bohemia or Mediterranean Province. The above mentioned connexions decreasing during the Ordovician period (9, 21), but inversely an influence of the anglo-scandic faunistic province increased (9, 24, 35, 36, 37).
Translated by the author
PE31-0ME
CAenaH npocMoTp 6e33aMKOBbiX 6pax"'onoA B cBeTe HOBe~WjlfX j~tCCneAOBaHjlf~ <t>ayHbl (oKaMeHenocTe~) jlf OT-no>KeHjlf~ H"'>KHero opAOB"'Ka KeneuKoro per"'oHa (CBeHTo-KWjlfCK"'e ropbl - IO>KHaJI "łaCTb). PeB"'3oBaHHbl~ cn"'coK 6e33aMKOBbiX 6paXjlfOnOA COCTaBnJieTCJI C 25 BjlfAOB npjlf-HaAne>KaUJ,jlfX K OKOnO 18 poAaM. 6onbWjlfHCTBO jlf3 HjlfX noKa3aHo Ha n6en"' l (n6. 1). Ha ocHoBe :no~ <t>ayHbl ycTaHoBneHo H"'>KHeopAOBjlfKCKYIO 6"'o3oHy Lepternbo/on zej-szneri B cocTaB KoTo po~ BXOAJIT: cy63oHa Thysanotos
siluricus (H"'>KHJIR) "' cy63oHa Conotreta (BepxHRR) (n6.). Cy63oHa Thysanotos siluricus Koppen"'pyeTCR c 36"'niOTCK"'-M"' cnoJIMjlf, a cy63oHa c Conotreto c Ko3enbcK"'M"' cnoRM"'
(norpaH"'"~Hble cno"' TpeMaAoKa "' apeH"'ra B KeneuKoM per"'oHe) (6, 9).
Pe3ynbTaTbl "'ccneAoBaH"'~ 6e33aMKOBbiX 6pax"'onoA "'3 xanbueAOHjlfTOB Hjlf>KHe~ "łaCT"' 361AniOTCK"'x cnoeB np"'-Hecn"' HaKoHeu OTHOC"'TenbHO 6oraTbl~ naneoHTonor"'-"łeCK"'~ MaTepjlfan, KOTOpbl~ BMeCTe C jlfHTepeCHO~ KonneK-'-'"'e~ KOHOAOHTOB n03BOnjlfn onpeAenjlfTb 3Tj~t CnOjlf C AO-CTaTO"łHO~ npeUjlf3jlfe~. Ha OCHOBe KOHOAOHTOB BbiAeneHO BepxHeTpeMaAOKCKYIO 30HY Paltodus deltifer, a B He~ cy63oHy Paltodus varanguensis (1 O, 11, Ta6.). 3Ty nocneA-HIOIO cy630HY MO>KHO KOppenjlfpOBaTb C Hjlf>KHe~ "łaCTbiO 36"'niOTCK"'X cnoeB, c BapaHrycKo~ na"łKO~ B
ceBepo--3anaAHO~ 3cToH"'"' "' c uepaTon"'reBbiM"' cnoRM"' (3oHa
Paltodus deltifer) B WBeU"'"' (24, 25, 33). BepxH"'e 3BeHa 36"'niOTCK"'X cnoeB no aBTopy xopowo Koppen"'PYIOTCR c KnooracKo~ na"łKo~ (H"'>KHJIR "łaCTb fleeTceuKo~ CBjlfTbl
~J 3cToH"'"' "'n"' c Hjlf>KHe~ "łaCTbiO xyHHe6eprcKoro Rpyca B WBe'-'"'"' (3oHa Paroistodus proteus) (24, 32, 33).
Ko3enbCK"'e cno"', KOTOpble HenocpeACTBeHHO ne>KaT Ha 36"'niOTCKjlfX cnoRx, oTBe"łaiOT y>Ke BepxHe~ "łacT"' xyH-He6eprcKoro cy6Rpyca B WBe'-'"'"'· "'n"' "'oacKo~ na"łKe fleeTceuKo~ CBjlfTbl B1a B 3cToH"'"' (24, 32, 33).
Cno"' C 6yKyBKjlf, B KOTOpbiX 6blnjlf Ha~AeHbl KOHOAOH-Tbl 30Hbl Paroistodus proteus (n6), Koppen"'PYIOTCR c 6"'nn"'HreHcK"'M RpycoM B WBe'-'"'"' (24) "'n"' c Hjlf>KH"'M"' 3BeHaM"' To"'nacKo~ <ł>opMa'-'"'"' - MReKynRcKaR cB"'ta 81~
(32).
CBeHTOKWjlfCK!IIe accou"'a'-'"'"' 6e33aMKOBbiX 6pax"'onoA jlfMeiOT B CBOjlfM COCTaBe BjlfAbl jlf pOAbl, KOTOpble np"'HaAne->KaT K "łeWCKO~ jlfnjlf cpeAjlf3eMHOMOpCKO~ <t>ayHj~tCTj~t"łeCKO~ npOBj~tHU"'"' (21, 23). 6naroAapR TOMY MO>KHO KOppen"'po-BaTb 6onbWYIO 4aCTb 36jlfniOTCKj~tX cnoeB C MjlfnjlfHCKO~
CB"'To~ (BepxH"'~ TpeMaAOK YexocnoBaK"'"'· 21), a K03enb-CK"'e cno"' c H"'3aM"' Kna6aBCKO~ CB"'Tbl (apeH"'r Yexocno-BaK"'"'· Ta6.).
C npocMoTpa <t>ayHbl H"'>KHero· opAOB"'Ka KeneuKoro per"'oHa CBeHTOKWjlfCK"'x rop HeCOMHeHHO B03H"'KaeT, "łTO B BepxHeM TpeMaAoKe 3Toro per"'oHa"' B Hlll3ax apeH"'ra (36jlfniOTCK!IIe III K03enbCKj~te cno"') BjlfAHO BnjlfJIHjlfe cpeA"'-3eMHOMOpCKjlfX aCCOU"'a'-'"'~• HO B Te"łeHjlfjlf apeHjlfra jlf BO-o6w,e Hjlf>KHero OpAOBj~tKa 3TO BnjlfJIHjlfe yMeHbWjlfBaeTCJI, 3aTo yBen"'"~"'BaeTcR Bn"'RH"'e aHrno-cKaHA"'~cK"'x
acco-'-'"'a'-'"'~ (9, 24, 35, 36, 37).
nepeBOA aBTopa
LECH TELLER
Polska Akademia Nauk
ZAINTERESOWANIE JANA SAMSONOWICZA SYSTEMEM SYLURSKIM
W badaniach osadów paleozoicznych, którym główną
uwagę poświęcał Jan Samsonowicz, system sylurski stanowił
jakby margines jego zainteresowań. Z osadami tego wieku
spotkał się J. Samsonowicz w trakcie prac na Wołyniu
i w Górach Świętokrzyskich, a wyniki swych spostrzeżeń
opublikował w latach 1916-1939. Chociaż nie zawsze
są one zgodne, czy też nawet zbliżone do dzisiejszych
po-UKD 92 Samsonowicz J.:55l.733.3(438.13:477-15) glądów, to jednak stanowią niekiedy podwaliny rozpozna-nia utworów sylurskich.
Do 1939 r. Jan Samsonowicz interesował się w równym stopniu osadami paleozoicznymi Wołynia, jak i Gór Święto krzyskich, a od 1945 r. aż do śmierci badania swe
koncentro-wał tylko na tym ostatnim obszarze. Na Wołyniu osady sylurskie nie występują na powierzchni i nie były
poznane aż do 1938 r. Dopiero prace prowadzone przez J. Samsonowicza (1939) nad rzeką Stubłą, w poszukiwaniu złóż węgla kamiennego, pozwoliły udokumentować po raz pierwszy wiek tych osadów, występujących tu pod kredą w czterech wierceniach. Od tego momentu, a zwłasz cza po 1945 r., sylur na Wołyniu stwierdzono w setkach wierceń i skorelowano zarówno z Podolem, jak i Polską Wschodnią. Do oznaczeń fauny z Wołynia posłużyła J. Samsonowiczowi wspaniała monografia brachiopodów sylurskich Podola, opracowana przez R. Kozłowskiego. W Górach ś'więtokrzyskich osady sylurskie znane były od dawna (1, 2, 3, 10, 11), a badania tej formacji prowa-dzone przez J. Samsonowicza ograniczały się głównie do
wschodniej części tego regionu (na E od rzeki Łagowicy), podczas gdy częścią zachodnią interesował się Jan Czarnocki. Na skartowanym w latach 1922-26 i 1931 (6) arkuszu Opatów w skali l: 100 000 i objaśnieniach do niego wyda-nych w 1934 r., J. Samsonowicz wymienia tylko dwie miej-scowości (Pobroszyn i Łężyce- Bełcz), w których udoku-mentował obecność osadów sylurskich. W Pobroszynie na przestrzeni zaledwie 40 m J. Samsonowicz stwierdził słabo odsłonięte "łupki ilaste ciemno-szare i czarne" z fauną graptolitową, które zgodnie z ówczesną terminologią zaliczone zostały przez niego do piętra gala i wenlok angielskiego gotlandu. Według dzisiaj obowiązującego po-działu jest to górny landower i dolny wenlok.
Wyżej leżą "miękkie iłołupki nierównopłytowe żółtawo -szare z podrzędnymi warstewkami wapieni i łupków szaro-głazowych". Obok fauny graptolitowej wskazującej na dolną część piętra "Lower Ludlow" obecne są także małże, trylobity, krynoidy i in. W profilu tym nie zidentyfikowano dolnego landoweru i wyższej części "Lower Ludlow", chociaż J. Samsonowicz podaje obecność zony M. leintwar-dinensis.
Profil Łężyce- Bełcz odsłania się na długości ok. 1,5 km na prawym zboczu doliny, biegnącej z S na N, wzdłuż której są położone te dwie miejscowości. Od S ku N wy-stępuje tu "gruby kompleks łupków piaskowcowo-szaro-głazowych barwy żółtawo-oliwkowej przewarstwiający się ku stropowi z łupkami popielatymi i drobnoziarnistymi piaskowcami". Fauna jest tu skąpa, ale nieliczne grapto-lity wskazują na dolną część dolnego ludłowu i być może najwyższy wenlok.
Nieco odmiennie wykształcony jest sylur w Bełczu, gdzie występują "łupkowate iły wiśniowo-czerwone z wtór-nymi plamkami i smugami zielonkawemi, przekładane piaskowcem łupkowatym zielonkawym; wśród iłów leżą soczewki do 4 cm grube limonitu piaszczysto-ilastego z próżniami po faunie". Wśród iłów występuje także wapień ryżowy, zawierający liczną drobną faunę brachio-podów, małżów, trylobitów i inne. Zdaniem J. Samsono-wicza warstwy z Belczy reprezentują już piętro "Upper Ludlow", które znane jest także z północnego zbocza Łysogór w Grzegorzewicach, Sosnówce, a także w Czerwo-nej Górze na przyległym od północy arkuszu Kunów. Na podkreślenie zasługuje także fakt, że prace karto-graficzne J. Samsonowicza na arkuszu Opatów były tak dokładne, że mimo upływu lat nikt dotychczas nie udoku-mentował występujących na powierzchni osadów sylurs-kich. Jedynie kilka płytkich wierceń wykonanych w latach powojennych rozszerzyło nasze wiadomości o tym systemie. Prace kartograficzne na sąsiednim arkuszu - Sando-mierz, prowadził J. Samsonowicz w latach 1927-1933, a osady sylurskie (Gotland i Downton) udokumentował między Lipniczkiem i Swięcicą w niecce międzygórskiej (8). Aż po dolny ludlow (zona nilssoni) występują tu ciemne iłowce z fauną graptolitową, przechodzące ku górze w
24
szarogłazy z fauną ramienionogów, małżów, małżoraczków i in. Te bardzo ograniczone wystąpienia osadów sylurskich na powierzchni, reprezentujące jednak pełny profil straty-graficzny, posłużyły także Samsonowiczowi do prawidłowej interpretacji tektonicznej niecki międzygórskiej (7). Wy-rywkowo prace kartograficzne, jak wynika z notatek tere-nowych, prowadził także J. Samsonowicz na arkuszu Rzepin, gdzie wystąpienia syluru na powierzchni są miejsca-mi znaczne, lecz arkusz ten był kartowany głównie przez J. Czarnockiego.
W latach pięćdziesiątych, już po śmierci Jana Czarnoc-kiego, zainteresowania paleozoikiem Gór Świętokrzyskich rozszerzył J. Samsonowicz również na część zachodnią, to jest na W od rzeki Łagowicy i pod jego kierunkiem skartowana została przez grupę uczniów synklina bardziań ska, w której znajduje się najładniejsze w Górach Święto krzyskich odsłonięcie osadów ludłowu - wąwóz Prągo wiec. W okresie powojennym nie pozostał poza strefą zainteresowania J. Samsonowicza również sylur Sudetów. W 1956 r. wprowadził on autora niniejszego artykułu w teren, zaznajamiając go z profilem w Żdanowie, który należy nie tylko do najpełniejszych w Górach Bardzkich, ale również reprezentuje jedyne w Polsce miejsce, gdzie udokumentowano przejście morskich osadów sylurskich w dolnodewońskie, z graptolitami.
Doradztwo i aktywne uczestnictwo J. Samsonowicza w programie wiertniczego rozpoznania budowy geologicz-nej Niżu Polskiego przyniosło pierwszy niespodziewany rezultat już w 1956 r., kiedy w wierceniu Chełm IG-1 na-wiercono 400-metrowej miąższości serię górnego syluru z fauną graptolitową, znaną do tego momentu tylko w niecce Barrendienu. Było to więc wówczas drugie jej stanowisko w świecie.
Prace J. Samsonowicza związane ze stratygrafią osadów sylurskich miały charakter wycinkowy i nie dają się porów-nać z jego zainteresowaniami nad kambrem. W większości znamionowała je pionierskość i przyczyniły się one do pogłębienia znajomości tego systemu na obszarze Polski. Prace charakteryzuje także wnikliwość, dokładność, sumien-ność i kompetentność, co zresztą wyróżniało osobę Jana Samsonowicza i niewiele można w nich zmienić przy po-nownej interpretacji.
LITERATURA
l. Czar n o ck i J., S a m s o n o w i c z J. - Drobny przyczynek do znajomości syluru Gór Kielecko-Sando-mierskich. Spraw. Tow. Nauk. Warszawa 1913 z. 6. 2. G ii r i c h G. - Nachtdige zum Palaeozoicum łm
polnischen Mittelgebirge. Neues Jahrb. f. Min. etc XIII Beil. Band 1899.
3. P u s c h G.G. - Geognostische Beschreibung von Polen. Cz. I Stuttgart 1836.
4. S a m s o n o w i c z J. - Gotland, ordowik i skały wylewne na wschodnim Wołyniu. Wyd. Wołyńskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Prace przyrodnicze. Łuck 1939 nr l.
5. S a m s o n o w i c z J. - Objaśnienia arkusza Opatów. Ogólna mapa geologiczna Polski w skali l: 100 000. PIG 1934 z. l.
6. S a m s o n o w i c z J. - Ogólna mapa geologiczna Polski w skali l: 100000 arkusz Opatów. PIG 1932. 7. S a m s o n o w i c z J. - Sprawozdanie z badań geolo-gicznych nad Koprzywianką i Gorzyczanką (arkusz Sandomierz) oraz charakterystyka tektoniczna niecki międzygórskiej. Posiedz. Nauk PIG 1931 nr 30. 8. S a m s o n o w i c z J. - Sprawozdanie z badań
geolo-gicznych wykonanych w roku 1927 w okolicach Między górza na arkuszu Sandomierz, mapy w skali l: 100 000. Ibidem 1928 nr 19/20.
9. S a m s o n o w i c z J. - Uwagi nad tektoniką i
paleo-geografią wschodniej części masywu paleozoicznego
Łysogór. Ibidem 1926 nr 15.
10. S o b o l e w D. - Osnownyje czerty stratigratli i tiek-toniki siłurijskich otłożenij Kielecko-Sandomirskogo
kriaża. Warszawa 1900.
11. Z e u s c h ner L. - Ueber die neuentdeckte Silur-formation von Kleczarrów bei Sandomir im Siidlichen Polen. Zeit. Deut. Geol. Ges. 1869 H. 2.
SUMMARY
The interests of J. Samsonowicz in the Silurian system, connected with his studies on the Paleozoic of Volhynia and Holy Cross Mts, are discussed. It should be noted that his works on stratigraphy of the Silurian were ratber fragmentary in character, especially in comparison with those concerning the Cambrian. Nevertheless, they appear ratber pioneer in character, greatly contributing to the
knowledge of that system in Poland. The works also reflect insight, accuracy, conscientiousness and competence, that is typical features of personality of Jan Samsonowicz, and not much could be changed in the course of subsequent reinterpretations.
PE31-0ME
B cTaTbe on1r1caHa 3aiAHTepecosaHHOCTb ..s:!Ha CaMCoHo-BIAYa CIAnyp1Ai1CKOi1 CIACTeMOi1, BbiTeKatO~aR IA3 ero IAC-CJleAOBaH!Ai1 nane03oi1CKIAX oTno>KeHIAi1 BonbiHR lA CseHTO-KWIACKIAx rop. VlccneAoBaHIAR ..s:! Ha CaMCOHOBIAYa CBR3aHHble CO CTpaT1Arpacp1Aei1 CIAnyp1Ai1CKIAX OCaAKOB HenonHble, He-cpaBHIAMble c ero 3aiAHTepecosaHHOCTbtO KeM6p1AeM. Vlccne-AOBaHIAR KeM6p!Ai1CKIAX OTJlO>KeHIAIIi IAMeniA HOBaTopCKIAIIi xapaKTep lA BHeCniA KpynHbllli BKJlaA B 3HaKOMCTBO :Holli CIACTeMbl Ha Tepp1ATOp1A1A nonbWIA. Vlx xapaKTep1A3yeT BHIAMaTenbHOCTb, TO'-IHOCTb, A06pocoseCTHOCTb lA KOM-neTeHTHOCTb, T.e. Te >Ke CaMble YepTbl, KOTOpble xapaK-Tep1A30BaniA ..s:l Ha CaMCOHOBIAYa. np!A cospeMeHHOi1 IAHTep-npeTa~IAIA pe3ynbTaTOB ero IACCJleAOBaHIAIIi MO>KHO BBeCTIA TOJlbKO OYeHb MaJlble IA3MeHeHIAR.
STANISŁAW SKOMPSKI
Uniwersytet Warszawski
MIKROFACJE WAPIENI A POZYCJA FACJALNA OSADÓW GÓRNEGO
WIZENU Z PÓLNOCNO-WSCHODNIEJ
CZĘŚCILUBELSKIEGO
ZAGLĘBIA WĘGLOWEGOWapienie krynoidowe z produktusami były, według
relacji H. Makowskiego (10), tym ogniwem litologicznym, którego znalezienie w marcu 1938 r. w wierceniu Haliczany
k. Pełczy, potwierdziło słuszność wcześniejszych sugestii
J. Samsonowicza (20, 21) o istnieniu karbonu w rejonie
nadbużańskim. W późniejszych badaniach karbonu
lu-belsko-lwowskiego problematyka wapieni traktowana była
podrzędnie, ze zrozumiałych względów ustępując miejsca
zagadnieniom dotyczącym formacji produktywnej.
Bada-nia wapieni górnowizeńskich, jak również ich poziomów
występujących w młodszych partiach profilu karbońskiego,
ograniczały się na ogół do zwięzłej charakterystyki
petro-graficznej i makrofaunistycznej, a wyciągane wnioski
wska-zywały głównie użyteczność kompleksów wapiennych do
korelacji poszczególnych wierceń. Szczegółowa analiza mikrofacjalna przeprowadzona obecnie przez autora (23)
dla kilku kompleksów wapiennych najwyższego wizenu
pozwoliła wyróżnić w obrębie tych wapieni wiele
interesu-jących, a nie znanych dotychczas z Lubelszczyzny typów
mikrofacjalnych. Ich rozpoznanie a także analiza schematu sedymentacji serii wapienno-iłoweowej do której zaliczane są opisane poziomy wapienne, pozwala wskazać na duże
podobieństwa górnowizeńskiej sedymentacji Lubelszczyzny
oraz środkowych i północnych obszarów Wlk. Brytanii, klasycznych dla poznania paleogeograficznych prawidło
wości dolnego karbonu.
Przedmiotem analizy było 5 kompleksów wapiennych (oddzielonych od siebie pakietami skał detrytycznych: piaskowców, mułowców i iłowców oraz skał fitogenicznych: cienkich warstw węgla i łupków węglowych), które na-wiercono w kilkunastu otworach w rejonie
Parczew-Włodawa (ryc. l, 2). Najwyższy z kompleksów odpowiada
UKD [563: 551.735.1.022.2]: 552.54(438.14)
tzw. wapieniowi A (według schematu litostratygraficznego J. Porzyckiego, vide np. 17, 18), który w sensie chronostraty-graficznym stanowi pogranicze wizenu i namuru (zaliczany bywa jeszcze do wizenu, np. 11 lub już do namu:ru, np. 18).
Kompleksom leżącym niżej nadano oznaczenia liczbowe
(1, II, ... IV) jedynie dla potrzeb niniejszej pracy, zdając sobie jednocześnie sprawę z trudności skorelowania tak
wyróżnionych poziomów na całym obszarze LZW. Pod
względem biostratygraficznym wszystkie badane kompleksy wapienne zaliczane są do najwyższego wizenu: goniaty-towego poziomu Goniatites granosus, otwornicowej zony 16i i 16s oraz konodontowego poziomu Gnathodus girtyi collinsani (11, 25).
W opisach makroskopowych, badane wapienie
wy-stępują zwykle jako organodetrytyczne wapienie szare
i ciemnoszare, z bardzo licznymi szczątkami małżów,
ramienionogów, korali, liliowców i otwornic (3). Wskazuje
się także na zróżnicowaną rekrystalizację ogólnie mikry-towego tła i częstą obecność pirytu oraz wkładek i kon-krecji syderytycznych. Ilość residuum ilastego nie
prze-kracza zwykle 20%, klasyfikując badane skały wśród
wapieni i wapieni marglistych (3, 19).
W obecnych badaniach przy wyróżnianiu i
charaktery-styce podstawowych typów mikrofacjalnych posłużono
się metodą analizy ilościowej i półilościowej, szacując np.
stosunek masy podstawowej i składników ziarnistych lub
ilość glonów i szkarłupni na podstawie wzorców
porów-nawczych (5), albo licząc ilość składników w stałym polu obserwacji (np. otwornice i kalcisfery). Podstawowym kryterium klasyfikacyjnym były składniki ilościowo
do-minujące w próbce, co umożliwiło wyróżnienie 8 skrajnych
typów litologicznych (ryc. 3): mikrofacji glonowej,
