Przejawy wulkanizmu w górnym wizenie na obszarze lubelskim

preting Depositional Environments. SEPM Spec. Publ. 1985 no. 35.

2. Cohen Y„ Ca sten ho 1 z R.W„ Ha 1 v er-s o n H.O. (eder-s) - Microbial Mater-s: Stromatoliteer-s. Alan R. Liss Inc. New York 1984.

3. Davis R.A. - Algal stromatolites composed of quartz sandstone. J. Sedim. Petrol. 1968 vol. 38. 4. Dick i n son C.H. - Microorganisms in peatlands. [In:] Gore A.J.P. (ed.) Mires: Swamp, Bog, Fen and Moor, Ecosystems of the World 4A. Elsevier, Am-sterdam Oxford New York 1983.

5. Gere des G„ Kr umb ei n W.E„ Re i nec k H-E. - Verberaitung und aktuogeologische Bedeutung mariner mikrobieller Matten im Gezeitenbereich der N ordsee. Facies. 1985a vol. 12.

6. Gere des G„ Kr umb ei n W.E„ Re i nec k H-E. - The depositional record of sandy versicolored tidal flats (Mellum island, Southern North Sea). J. Sedim. Petrol. 1985b vol. 55.

7. Gu n at i 1 a ka A. - Some aspects of the biology and sedimentology of laminated algal mats from Man-nar Lagoon, NW Ceylon. Sedim. Geol. 1975 vol. 14. 8. Kr umb ei n W.E. - Stromatolites - the challenge of a term in space and time. Precambrian Res. 1983 vol. 20.

9. Kii ster E. - Microbiology of peai. [In:] W.E. Krumbein (ed.) Environmental Biogeochemistry and Geomicrobiology. Ann Arbor Sci. Publ. Ann Arbor, Michigan 1979.

10. P 1 iński M. - Glony Zatoki Gdańskiej. Uniwer-sytet Gdański 1979.

11. P o n c e t J. - Contrasted occurrence of Eodevonian stromatolites, Armorican Massif, France. [In:] Monty Cl.L.V. (ed.) Phanerozoic Stromatolites. Springer-Verlag Berlin 1981.

12. Schwarz H.U„ Ei n se 1 e G„ Herm D. -Quartz-sandy, grazing contoured stromatolites from coastal embayment of Mauritania, West Africa. Sedi-mentology 1975 vol. 22.

13. Słomianko P. et al. - Zatoka Pucka - pers-pektywy rozwoju gospodarczego rejonu. Stud. i Mater. Oceanolog. 1974 z. 4.

14. St o 1 z J.F. - Fine structure of the stratified micro-bial community of Laguna Figueroa, Baja California, Mexico: II. Transmission electron microscopy as a diagenetic tool in studying microbial communities in situ. [In:] Cohen Y„ Castenholz R.W„ Halvorson H.O. (eds) Microbial Mats: Stromatolites. Alan R. Liss Inc. New York 1984.

15. St o 1 z J.F„ Mar gu I is L. - The stratified com-munity at Laguna Figueroa, Baja California, Mexico: a proposed model for Prephanerozoic laminated micro-bial communities preserved in cherts. Origins of Life 1984 vol. 14.

16. W a 1 ter M.R. (ed.) - Stromatolites. Developments in Sedimentology 20. Elsevier Amsterdam 1976.

STRESZCZENIE

Laminowane osady biogeniczne (naprzemianległe la-miny piasków kwarcowych i materii organicznej) ze strefy brzegowej Płw. Helskiego badano przy użyciu metod sedymentologicznych i mikrobiologicznych. Próbki osadów pobierano do sterylnych probówek i po przewiezieniu do laboratorium zalewano płynną pożywką Allena a następnie oświetlone inkubowano w temperaturze pokojowej.

W wyniku przeprowadzonych badań mikroskopowych w laminach organicznych obok mikroorganizmów typo-wych dla środowiska mat glonowych (sinice) stwierdzono

również występowanie organizmów eukariotycznych (zie-lenice, okrzemki). Wśród sinic obserwowano zarówno formy jednokomórkowe: Microcystis, Merismopedia, G!oeo-capsa, Aphanothece jak i nitkowate: Oscillatorża, Lyngbya, Phormidium. Podobnie wśród zielenic obserwowano formy jednokomórkowe: Ankistrodesmus, Scenedesmus,

Chloro-coccales i nitkowate - Ulotrix. Natomiast okrzemki re-prezentowane były przez Navicula, Nitzschia, Diploneis, Achnantes i Coscinodiscus.

Przeprowadzone badania pozwalają na stwierdzenie,

że laminowane osady biogeniczne świadczą o tym, iż fosyli-zacja mikroorganizmów w środowisku piasków kwarco-wych jest możliwa, ale zależy od warunków w jakich proces ten przebiega.

TERESA POPEK Instytut Geologiczny

PRZEJAWY WULKANIZMU W GÓRNYM WIZENIE NA OBSZARZE LUBELSKIM

Na przełomie dewonu i karbonu, na obszarze lubleskim,

utworzyły się skały wylewne, piroklastyczne i hipabisalne.

Skały piroklastyczne napotkano zarówno wśród utworów efuzywnych, jak i ekstruzywnych. Efuzywne utwory piro-klastyczne reprezentowane są przez tufolawy przechodzące

miejscami w utwory sprawiające wrażenie peperytu lub tufu peperinowego (3). Występują one z reguły w dolnym odcinku profilu utworów wizenu górnego. Tufolawy są skałami mieszanymi, wykazującymi zarówno cechy potoku lawowego, jak też tufu spieczonego. Nagromadziły się one

głównie w środowisku wodnym, prawdopodobnie morskim

(płytkiej strefy nerytycznej), ewentualnie limniczym. W

środowiskach tych odbywała się depozycja materiału w górnym wizenie (1). Wprawdzie pierwotny charakter

che-212

UKD 552.313:551.735.1(438.14) miczny tych skał został zatarty przez ich późniejszą

ality-zację, to jednak uważa się je na ogół za produkty magm o małej lepkości (2), a więc zasadowych.

Wśród karbońskich utworów ekstruzywnych na ob-szarze lubelskim stwierdzono dotychczas jedynie kwaśne skały wulkanogeniczne reprezentowane przez tufy, tufity oraz piaskowce tufogeniczne występujące w górnym wize-nie. Stanowią one przedmiot niniejszego artykułu. Przed-stawione poniżej obserwacje poczyniono w trakcie badań płytek cienkich pochodzących ze skał nawierconych w SE,

częściowo centralnej i NW części LZW (ryc. 1, tab.).

Posłużono się przy tym klasyfikacją skał piroklastycznych

zalecaną przez podkomisję IUGS (4).

Siedliska IG 1

ee

RADOM

•

LUBLIN

e

•

Zęborzyce GN 4 • tufy

e

tufity

O

piaskowce tufogenicz ne km O 10 20 30 Rudnik IG1

ee

\. ...

l

j

t 1

t

.I

J

\

'

l / \'). \ CHEŁM ..._"' N en • 1

'""l

t

"'>

r"' ZAMOŚĆ ~ • Mircze IG~'-} Tyszowce IG 1

e \

e e1

Dołhobyczów IG 1 } Korcz min IG 1

O/

~--... Ryc. I. Lokalizacja zbadanych otworów wiertniczych.

Fig. I. Location of the studied boreholes.

Ryc. 2. Tuf witrokrystaliczny. Tło skalne stanowi masa szklista

--popiołowa. Siedliska IG-I, próbka nr 120, gł. 1480 m, nikole X, pow. 40 x

Fig. 2. Vitrocrystalloclastic tuff with glassy-ash mass as ground-mass; borehole Siedliska IG- I, sample no. 120, depth 1480 m ;

nicols crossed, x 40.

pojawiają się zarówno w jego dolnej, środkowej jak i górnej części. Mają one postać cienkich wkładek bądź warstw o miąższości do 3 m.

TUFY

Tufy napotkano w dolnej części profilu otworu Siedliska IG-1 i Rudnik IG-I. W obu otworach skały te wykazują zbliżony jakościowo skład mineralny i mimo zmienności

Tabela

GŁĘBOKOŚCI

WYSTĘPOWANIA SKAŁ WULKANOGENICZNYCH

W BADANYCH OTWORACH WIERTNICZYCH Z OBSZARU LUBELSKIEQO

piaskowce

tufy tufity

tufoge-Otwór niczne

wiertnicze

głębokość głębokość głębokość

wm wm wm Dołhobyczów IG-1 1210,6-1208,5 1232,9-1230,0 1305,1-1302,4 Korczmin IG-1 1228,0 1231,0 Mircze IG-1 1259,2-1257,0 Tyszowce IG-1 1697,0 Rudnik IG-1 1972,0 1933,5 1931,5 1868,5 Zemborzyce 4 2628,5 Siedliska IG-1 1482,7 -1480,4 1483,7-1483,1

Ryc. 3. Tuf pierwotnie witrokrystaliczny obecnie znacznie zargili-zowany. Rudnik IG-I, próbka nr 20, gł. 1972,0 m, nikole X, pow. 40.

Fig. 3. Highly argillized, originally vitrocrystalloclastic tuff; bore-hole Rudnik IG-I, sample no. 20, depth 1972.0 m; nicols crossed, x 40.

w wyglądzie mikroskopowym należą do jednego typu skał­ witrokrystaloklastycznych. Odznaczają się one teksturą bezładną i strukturą pelitowo-aleurytową. Głównym skład­ nikiem tufów jest masa szklisto-popiołowa, miejscami przeobrażona w pelit chlorytowy i krzemionkę. Ponadto w skale występują: liczne pseudomorfozy po minerałach maficznych, silnie przeobrażone krystaloklasty skaleni oraz syderyt, leukoksen i getyt, które tworzą nieregularne sku-pienia (ryc. 2). W tufie z Siedlisk IG-1 (głęb. 1480,5 m) stwierdzono także ooidy szamozytowe i syderytowe z wyraźną budową współśrodkową. Nieco odmiennie wy-kształcony jest tuf przyspągowej części profilu Rudnik IG-1. Pierwotnie witrokrystaloklastyczny stanowi obecnie skałę silnie zargilityzowaną (ryc. 3).

Cechą wspólną opisywanych tufów, obok zbliżonego składu mineralnego, są procesy wtórnych przeobrażeń, wśród których najsilniej zaznaczyła się chlorytyzacja i syderytyzacja tła skalnego.

Ryc. 4. Tufit witrokrystaliczny. W spoiwie występują drobne,

izo-topowe okruchy s~kliwa wulkanicznego. Dołhobyczów IG-1, próbka

nr 177, gł. 1210,6 m, nikole X, pow. 40 x.

Fig. 4. Vitrocrystalloclastic tuff with cement displaying fine

iso-tropic fragments of volcanic glas; borehole Dołhobyczów IG-1,

sample no. 177, depth 1210.6 m; nicols crossed, x 40.

TUFITY

Tufity występują niemal we wszystkich omawianych otworach (tab.), lecz znaczniejszą miąższość osiągają je-danie w Dołhobyczowie (2,1; 2,7 m) i Mirczach (2,2 m). Mikroskopowy obraz tufitów jest urozmaicony, tekstura zwykle bezładna, struktura zmienna, aleurytowo-psami-towa lub aleurytowo-pelialeurytowo-psami-towa. Ze względu na skład petro-graficzny charakteryzowane skały należą do tufitów witro-i lwitro-itokrystaloklastycznych.

Najczęściej spotykaną odmianą są tufity

witrokrystalo-klastyczne. W skład ich wchodzą piroklasty będące

kryszta-łami kwarcu, plagioklazu, albitu, rzadziej biotytu. Ponadto

ważnym ilościowo składnikiem są ziarna kwarcu

tery-genicznego, w mniejszym stopniu muskowit, minerały

ciężkie: turmalin i cyrkon, drobne okruchy skał

krzemion-kowych oraz pseudomorfozy (zwykle hematytowe) po

minerałach maficznych (ryc.4). Spoiwo występuje w

zmien-nych ilościach. Najczęściej ma ono charakter masy wypeł­

niającej, którą stanowią minerały ilaste o podwyższonych

barwach interferencyjnych. W spoiwie widoczne są także drobne, optycznie izotropowe, okruchy szkliwa wulkanicz-nego, skupienia tlenków żelaza oraz węglany reprezento-wane przez kalcyt i syderyt.

Tufity litokrystaloklastyczne napotkano jedynie w otwo-rach Mircze IG-1 i Siedliskach IG-1. Skały te od wyżej opisanych tufitów witrokrystaloklastycznych różnią się

głównie uziarnieniem materiału detrytycznego, który

wy-stępuje tu we frakcji psamitowej oraz rodzajem okruchów

skalnych. Wśród tych ostatnich wyróżniono słabo obto-czone (średnicy 0,6-1,7 mm) fragmenty skał wylewnych z grupy ryolitu, złożone z apowitrofirowego ciasta skalnego,

fenokryształów kwarcu i znacznie drobniejszych

feno-kryształów, będących obecnie pseudomorfozami

chlory-towo-ilastymi lub węglanowymi zapewne po skaleniach.

W małych ilościach występują okruchy skał

subwulka-nicznych, również z grupy ryolitu, o cieście skalnym mikro-214

Ryc. 5. Tufit litokrystaloklastyczny z. krystaloklastam/ kwarcu i

okruchami skal wylewnych. Mircze IG-1, próbka 213, gł. 1259,2 m,

nikole X, pow. 40 x.

Fig. 5. Lithocrystalloclastic tuff with crystalloclasts of quartz and

fragments of extrusive ro~ks; borehole Mircze IG-I, sample no.

213, depth 1259.2 m; nicols crossed, x 40.

ziarnistym i ubogim w kryształy kwarcu, a ponadto bliżej niezidentyfikowane okruchy przypominające bazalty (?) oraz fragmenty skał krzemionkowych (ryc. 5). W materiale detrytycznym tufitów stwierdzono także krystaloklasty kwarcu o zarysach ostrokrawędzistych, półobtoczone ziarna kwarcu terygenicznego, skalenie (niekiedy skarbonatyzo-wane lub przeobrażone w minerały ilaste), biotyt, minerały nieprzezroczyste, a także szczątki brachiopodów i otwor-nic (Siedliska IG-1 głęb. 1486,6; · 1483, 7 m).

Spoiwo tufitów litokrystaloklastycznych ma najczęściej charakter porowy, a w jego skład wchodzą głównie minerały ilaste (wtórnie przekrystalizowane), rzadziej węglany, spo-radycznie zaś autigeniczny kwarc i chalcedon.

PIASKOWCE TUFOGENICZNE

Piaskowce tufogeniCzne występują w otworze Korcz-min IG-1 na głębokości 1231,0 i 1228,0 m. Są to skały o teksturze bezładnej i strukturze psamitowej. W materiale detrytycznym przeważają słabo obtoczone okruchy skał

kwaśnych typu ryolitu oraz bliżej niezidentyfikowane

frag-menty skał o teksturze fluidalnej. W znacznych ilościach

występuje kwarc zarówno pochodzenia terygenicznego,

jak i pirogeniczny z objawami korozji magmowej. Licznym

składnikiem są także skalenie, a wśród nich albit niezbliź­

niaczony, albit szachownicowy oraz pertyty. Wśród akce-sorycznych składników notowano cyrkon oraz minerały nieprzezroczyste.

Spoiwo o charakterze porowo-kontaktowym złożone jest z minerałów ilastych (illit, chloryt) z dużym udziałem

węglanów (kalcyt, syderyt). Miejscami obecny jest także

chalcedon, który tworzy charakterystyczne rozetki.

WNIOSKI

1. Skały wulkanogeniczne stwierdzone w otworach

że na obszarach bliskich basenu sedymentacyjnego

górne-go wizenu Lubelszczyzny miała miejsce działalność

wulka-niczna.

2. Wyniki dotychczasowych badań petrograficznych

zdają się świadczyć, że zarówno tufy, tufity, jak i

piaskow-ce tufogeniczne związane są z jednym źródłem erupcji,

a skład materiału pirogenicznego wskazuje na kwaśny

charakter wulkanizmu.

3. Szeroki zasięg występowania skał

wulkanogenicz-nych może stworzyć możliwość wykorzystania ich jako

poziomów korelacyjnych w obrębie karbonu LZW.

LITERATURA

1. Bojkowski K. - Środowiska paleogeograficzne

karbonu na obszarze lubelskim i śląsko-krakowskim.

Pr. Inst. Geol. 1978 t. 86.

2. Fisher R. V., Sc hm i n ck e H.-U. - Pyroclastic Rocks. Springer-Verlag Berlin 1984.

3. Jack o w i cz E. - Charakterystyka dewońsko-kar­

bońskiego wulkanizmu i magmatyzmu w rejonie

Lu-belszczyzny. Arch. IG 1985.

4. Schmid R. - Descriptive nomenclature and

classi-fication of pyroclastic deposits and fragments.

Recom-mendations of the IUGS Subcomission on the Systematic of Igneous Rocks. Geology 1981 no. 9.

SUMMARY

Volcanogenic rocks, represented by tuffs; tuffites and tuff ogenic sandstones, have been found in SE, central and NW parts of the Lublin Coal Basin. The hitherto obtained results of petrographic studies suggest that origin of these rocks was related to a single eruption center, and

composi-tion of pyrogenic materiał indicates acidic character of

the eruptions. Distribution of these volcanogenic rocks is wide so they may be used as horizons in correlations of the Carboniferous in the Lublin Coal Basin.

PE3łOME

B ioro-socToYHo.:1, 1...1eHTpa11bHo.:1 H cesepo-3anaAHO.::i YaCT.RX nio6JlHHCKOro yrOJlbHOrO 6acce.:1Ha 6b1Jl0 06Ha-py>KeHo pacnpoCTpaHeHHe sy11KaHoreHHb1x nopoA, npeA-CTasneHHblX: TycpaMH, TycpcpHTaMH H TycporeHHblMH

nec-1.łaHHKaMH. Pe3y11bTaTb1 npoBeAeHHblX AO CHX nop neTpo-rpacpH1.1eCKHX HCCJleAoBaHH.::i Ka>KyTC.R CBHAeTeJlbCTBOBaTb o TOM, YTO 3TH nopOAbl CB.R3aHbl c OAHHM HCTOl.łHHKOM

H3sep>KeHH.R, a cocTaB nHporeHHoro MaTepHana yKa3bl-saeT Ha KHCJ1b1.:1 xapaKTep synKaHH3Ma. WHpoKa.R AaJlb-HOCTb pacnpocTpaHeHH.R sy11KaHHl.łeCKHX nopOA MO>KeT C03AaTb B03MO>KHOCTb HX HCnOJlb30BaHH.R B KaYeCTBe KOp-pe11.RTHBHblX ropH30HTOB B npeAeJlaX Kap6oHa nio6JlHH-CKOrO yronbHoro 6acce.:1Ha.

ANDRZEJ SZYMKOWIAK

Instytut Geologiczny

TUFY

I INNE SKALY POCHODZENIA WULKANICZNEGO

W GRUBOKLASTYCZNYCH OSADACH CZERWONEGO

SPĄGOWCA

ROWU LASKOWIC OLAWSKICH-LIPOWEJ

W rowie Laskowic skały wulkanogeniczne, występujące

pośród grubookruchowych osadów czerwonego spągowca,

nawiercono w otworach Odra IG-1 i Odra IG-4 (ryc. 1).

Profil permu dolnego w tym rejonie ma miąższość ok.

1200 m, głównie reprezentowany jest przez zlepieńce

polimiktyczne z wkładkami piaskowców i mułowców oraz

skały pochodzenia wulkanicznego. Wśród tych ostatnich

wyróżnia się tufy i tufity in situ, jak również okruchy skał

wylewnych (redeponowane).

Tufy czerwonego spągowca stwierdzono w rowie

Las-kowic po raz pierwszy. Są to skały krystaloklastyczne,

rzadziej litoklastyczne (według klasyfikacji R. Schmida

-3) - „coarse (ash) tuff'), na ogół nie przeobrażone. Ich

miąższość nie przekracza 3 m. Głównymi składnikami

mineralnymi tufów (ryc. 2) są piroklasty albitu (An₀_₂),

okruchy skał wylewnych oraz zeszklony popiół

wulkanicz-Ryc. 1. Lokalizacja otworów.

Fig. 1. Location of the studied

boreholes.

UKD 552.313.551.736.1(438.26)

ny. Podrzędnie występują: kwarc, biotyt, minerały

nie-przezroczyste, kalcyt i materiał terygeniczny (do 2% obj.).

Na szczególną uwagę zasługują piroklasty albitu o

wyjątkowo pięknie zachowanym pokroju tabliczkowym.

Cecha ta umożliwiła określenie jego pochodzenia za

po-mocą pomiarów mikroskopowych metodą A.

Nowakow-skiego (2).

Albity (An_{0_ 2} na podstawie pomiaru; a'/010) zbliźnia­

czone są najczęściej według praw albitowego i

peryklinowe-go. Uwzględniając stopień uporządkowania ich struktury

wewnętrznej, wyznaczonej na podstawie kąta 2V (5),

zmie-rzono kąt pomiędzy peryklinową płaszczyzną zrostu (PCP)

zbliźniaczenia peryklinowego, a łupliwością 001 na ścianie

010 (kąt s ~ cr, ryc. 3). Kąt ten, będący funkcją składu

plagioklazów, powinien wynosić dla albitu 20-23° (

+ )

.

Otrzymano jednak wyniki rzędu 2-4° (

+ ),

(ryc. 4).

Ano-malny kąt s ~ cr wskazuje, że położenie peryklinowej

płaszczyzny zrostu (PCP), w tym przypadku reliktowe,

jest odziedziczone po plagioklazie o pierwotnie innym

składzie chemicznym. Albit ma więc charakter wtórny.

Zastosowana metoda pozwala również na odtworzenie

pierwotnego składu plagioklazów, w tym przypadku An₃₀_₃₅, co odpowiada andezynowi (ryc. 4).

Opisanym tufom towarzyszą tufity, przypominające

makroskopowo piaskowce. Są to skały złożone z okruchów