Zbigniew Drąg
Instytut Socjologii Uniwersytet Jagielloński
Integracja Polski z Unią Europejską:
zainteresowanie, nadzieje i obawy młodzieży wiejskiej
W o sta tn ic h latach p ro b le m a ty k a p o staw P o la k ó w w o b ec c z ło n k o stw a w U nii E u ro p e jsk ie j w z b u d z a w śró d b a d a c z y sp o łe c z n y c h o g ro m n e z a in te re s o w a n ie 1. R ze c z ja s n a , m a to z w ią z e k ze sk alą e m o c ji - n ad ziei i o b aw - ja k ie p ro c e sy in te g ra c y jn e w y w o łu ją w sp o łe c z e ń stw ie po lsk im . Ja k p o k a z u je d e b a ta p u b liczn a,
1 Opinie Polaków o integracji Polski z Unią Europejską bada regularnie Centrum Badania Opinii Publicznej (biuletyny z wynikami badań są dostępne na stronie internetowej www.cbos.pl). Szereg ba dań i analiz z zakresu tej tematyki przeprowadził Instytut Spraw Publicznych w W arszawie (np. Chłop,
rolnik, farmer? Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej - nadzieje i obawy polskiej wsi, Instytut
Spraw Publicznych, W arszawa 2000; M. Duszczyk, D. Poprzęcki, Rozszerzenie Unii Europejskiej w opinii związków zawodowych oraz organizacji pracodawców, Instytut Spraw Publicznych, W arsza wa 2000; L. Kolarska-Bobińska, Polacy wobec wielkiej zmiany. Integracja z Unią Europejską, Insty tut Spraw Publicznych, W arszawa 2001; H. Bojar, J. Kurczewska, Konsekwencje wprowadzenia ukła
du z Schengen - wyniki badań społeczności pogranicza wschodniego, Instytut Spraw Publicznych,
W arszawa 2002; L. Kolarska-Bobińska, Mieszkańcy wsi o integracji europejskiej: opinie, wiedza, p o
informowanie, Instytut Spraw Publicznych, W arszawa 2002; B. Roguska, M. Strzeszewski, Zaintere sowanie społeczne, wiedza i poinformowanie o integracji Polski z Unią Europejską, Instytut Spraw Pu
blicznych, W arszawa 2002. Zob. też np.: Z. Mach, D. Niedźwiecki (red.), Integracja europejska
w oczach Polaków, Universitas, Kraków 1998; Z. Mach, D. Niedźwiecki (red.), Polska lokalna wobec integracji europejskiej,Universitas, Kraków 2001; J. Wasilewski, Przewidywane zachowania wybor cze w referendum akcesyjnym i ich nieoczywiste determinanty, „Studia Socjologiczne” 2002, nr 3.
a ta k ż e w y n ik i w ielu an aliz, sz czeg ó ln ie zró ż n ic o w a n e o p in ie n a te m a t in te g ra c ji w y stę p u ją w śró d lu d n o ści w ie jsk ie j2.
P o sta w y m ie sz k a ń c ó w w si w o b ec in teg rac ji e u ro p ejsk iej z n a jd u ją z n a c z ąc e m iejsce w b a d a n ia c h In sty tu tu S p raw P u b lic z n y c h 3. C e le m o sta tn ie g o - re a liz o w an e g o p rz e z In sty tu t S p raw P u b lic z n y c h - p ro jek tu b a d a w c z eg o b y ło p rz e p ro w a d z e n ie w ielo a sp e k to w e j an alizy p o g lą d ó w i a sp ira c ji m ło d y c h m ie sz k a ń c ó w w si, w ty m w k o n te k śc ie a k cesu P o lsk i do U nii E u ro p e jsk ie j. B a d a n ie te re n o w e z o sta ło p rz e p ro w a d z o n e w k w ie tn iu 2 0 0 2 roku p rzez P ra c o w n ię B a d a ń S p o łe c z n y ch w S o p o c ie na re p re z en ta ty w n e j p ró b ie 61 0 m ie sz k a ń c ó w w si w w ie k u od
16 do 30 lat. N in ie jsz y a rty k u ł p re z e n tu je n iek tó re w y n ik i ty ch b a d a ń d o ty c z ą c e p ro b le m a ty k i in te g ra c y jn e j4.
B io rąc p o d u w ag ę a sp e k t „ in te g ra c y jn y ” , b a d a n ie k o n c e n tro w a ło się n a n a stę p u ją c y c h k w e stia c h : w ja k im sto p n iu m ło d y ch m ie sz k a ń c ó w w si an g a ż u je o g ó l n o n a ro d o w a d e b a ta d o ty c z ą c a w stą p ie n ia P o lsk i do stru k tu r u n ijn y c h ? C zy z a u w ażają , że w re a liz a cji ich asp iracji ż y c io w y c h u sy tu o w a n ie P o lsk i w ty ch stru k tu ra c h b ę d z ie m iało isto tn e , a m o że i d e cy d u jąc e, z n a c z en ie ? C zy z n a jd u ją d la sieb ie m ie jsc e w z in teg ro w an ej E u ro p ie, czy p rz y jm u ją p o sta w ę o u tsid e ró w ? N a p o w y ż sz e p y ta n ia m o ż n a dać o d p o w ie d ź an alizu jąc m ięd zy in n y m i sto p ień z a in te re so w a n ia m ło d zież y w iejsk iej sp raw am i „ in te g ra c y jn y m i” , a ta k ż e ich n a d z ie je i o b aw y zw ią z a n e z p rz y stą p ie n ie m P o lsk i do U nii E u ro p e jsk iej.
Zainteresowanie sprawami „integracyjnym i”
C zy m ło d z i m ie sz k a ń c y w si są z a in te re so w an i sp raw am i „ in te g ra c y jn y m i” ? C zy p o sia d a n a o ty ch sp raw ac h w ie d z a k sz ta łtu je ich o g ó ln e n a sta w ie n ie do in te g racji, w z b u d z a o k re ślo n e n a d z ie je lub o baw y, d e te rm in u je sp o só b p o strz e g a n ia k o n se k w e n c ji w stą p ie n ia P o lsk i do U nii E u ro p e jsk ie j?W y n ik i b a d a ń p o z w a la ją stw ierd zić, że z a in te re so w an ie m ło d z ie ż y w iejsk iej p ro b le m a ty k ą in te g ra c y jn ą je s t u m iark o w an e. N a p y ta n ie o sto p ień z a in te re so w a n ia sp ra w a m i d o ty c z ą c y m i in teg ra cji P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą je d y n ie n ie sp e łn a 59% b a d a n y c h o d p o w ia d a ło , że ta p ro b le m a ty k a je s t (b ard zo lub raczej) d la nich in te re su ją c a . P ra w ie 38% w y ra z iło (raczej lub z u p ełn ie) b ra k z a in te re so w an ia , p o z o sta li (4 % ) z a ś nie p o tra fili d o k o n ać sa m o o k re śle n ia (w y b ierając o d p o w ie d ź „tru d n o p o w ie d z ie ć ” ). T ru d n o nie zap y ta ć, d la czeg o aż ta k z n a c z ą c a część m ło d y ch m ie sz k a ń c ó w w si nie w y raża z a in te re so w an ia ty m te m a te m ? C z y ż b y nie d o strz e g a ła w p ły w u p ro c e só w in te g ra c y jn y c h na w łasn e lo sy ? W ja k ie jś m ierze ś w ia d c z ą o ty m d a n e d o ty c z ą c e oceny w łasn eg o p o in fo rm o w a n ia o sp raw ach d o
2 J. W asilewski, Przewidywane zachowania..., op. cit. 3 Chłop, rolnik, farm er? op. cit.
4 Artykuł jest skróconą i zmodyfikowaną wersją rozdziału VI raportu: Z. Drąg, K. Gorlach, Z. Se- ręga, Młode pokolenie III Rzeczypospolitej. Aspiracje życiowe w przeddzień integracji z Unią Europej
ty c z ą c y c h in te g ra c ji P o lsk i z U n ią E u ro p ejsk ą . T y lk o n ie sp e łn a je d n a c z w a rta b a d a n y c h stw ierd ziła, że je s t o ty ch sp ra w ach d o b rze lub b a rd z o d o b rz e p o in fo r m o w an a, a aż d w ie trz ecie o k reśliło sw o ją w ied zę ja k o słabą. P o n a d to , do b rak u ja k ic h k o lw ie k in fo rm a c ji w ty m zak resie p rz y z n a ło się 7% b a d a n y c h , a 2% nie p o tra fiło sfo rm u ło w a ć je d n o z n a c z n e j o d p o w ie d zi.
Jak się o kazuje, system info rm acy jn y działa w tej d zied zin ie dość n ie e fe k ty w nie. W k a ż d y m razie w o dniesieniu do polskiej w si, a p rzynajm niej do jej m łodej generacji. S y m p to m aty c zn y je s t fakt, że tylko 4% b ad an y ch o znajm iło, iż w ich w si lub g m inie by ły org an izo w an e spotkania lub w ykłady n a tem at sku tk ó w integracji Polski z U nią. C o p raw d a tylko p o ło w a z nich (2% ogółu bad an y ch ) u czestn iczy ła w tych sp otkaniach, to je d n a k gdyby o d byw ały się one w e w szy stk ich w siach, to być m oże w zięło b y w nich udział 50% (a nie 2% ) ogółu m łodzieży w iejskiej.
R ze cz ja s n a , istn ieje silny z w ią z e k p o m ię d z y w ie d z ą (p o in fo rm o w a n ie m ) i z a in te re so w a n ie m sp raw am i d o ty c z ą c y m i in teg racji (sta ty sty c z n a isto tn o ść: p < 0 ,0 0 1 ). I tak, aż 88% p rz y n a jm n ie j d o b rz e p o in fo rm o w a n y c h b a d a n y c h je s t (b ard zo lu b raczej) z a in te re so w an y c h p ro b le m a ty k ą in teg ra cji, p o d c z a s gdy w śró d słabo lub w o g ó le n ie p o in fo rm o w a n y c h z a in te re so w a n ie tak ie w y ra ż a m niej niż p o ło w a. Jak w ięc w id ać, in sty tu c je m ające in fo rm o w a ć sp o łe c z e ń stw o p o lsk ie, w ty m p o lsk ą w ie ś i je j m ło d e p o k o le n ie , o sp raw ach d o ty c z ą c y ch in te g racji P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą m ają do o d e rg a n ia isto tn ą rolę: m o g ą w p ły n ą ć na w zro st je g o z a in te re so w a n ia p ro c e sa m i in te g racy jn y m i.
B io rąc p o d u w ag ę sto p ie ń p o in fo rm o w a n ia i sto p ień z a in te re so w a n ia p ro b le m a ty k ą a k c e sy jn ą m o żem y w y ró ż n ić trzy - z asa d n ic z o o d m ie n n e - k a te g o rie p o staw o k re śla ją c e ró żn e p o z io m y „ z a a n g aż o w a n ia w sp raw y in te g ra c y jn e ” . P o s ta w ą o b se rw a to ra sp raw „ in te g ra c y jn y c h ” b ę d ą się c h a ra k te ry z o w a ć o so b y z a in te re so w a n e i p o in fo rm o w a n e . P o staw ę p o te n c ja ln e g o o b se rw a to ra p rz y p isz e m y o so b o m z a in te re so w an y m , lecz n ie p o in fo rm o w a n y m , a p o sta w ę o u tsid e ra n ieza- in te re so w a n y m sp raw a m i d o ty c z ą c y m i in teg racji.
Tabela 1. P o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia w sp ra w y in te g ra c y jn e ” m ło d z ie ż y w ie js k ie j (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) P o s ta w a P ro c e n t O b s e rw a to r 2 1 ,3 P o te n c ja ln y o b s e rw a to r 37,5 O u ts id e r 4 1 ,2 O g ó łe m 100,0
Jak ie p o staw y d o m in o w a ły w b adanej zb io ro w o śc i? Jeśli d o k o n a m y dy ch o to - m iczn eg o p o d ziału na tych, któ rzy c zu ją się (b ard zo lub d o b rze) p o in fo rm o w an i o sp raw ach zw ią z a n y ch z in te g racją i na n ie p o in fo rm o w a n y c h (słab o p o in fo rm o
w ani, w o g ó le n ie p o in fo rm o w a n i i n iep o trafiący się o k reślić), oraz n a tych, k tó rzy są ty m i sp ra w am i (b ard zo lub raczej) z ain tereso w an i i na nie z a in tereso w an y c h (raczej lub z u p ełn ie nie z a in te reso w an i i nie p o trafiący u d zielić je d n o z n a c z n e j od p o w ied z i), to n ajlic z n ie jsz ą g ru p ą o k azu ją się o u tsid erzy , stan o w iący 41 % ogółu. W śró d nich m o żem y w y ró żn ić m a rg in a ln ą g ru p ę o u tsid eró w św iad o m y ch , czyli o so b y u z n ając e się za p o in fo rm o w a n e, lecz n ie zain tereso w a n e, o raz d o m in u jącą g rupę o u tsid e ró w to taln y ch , czyli osoby n ie p o in fo rm o w an e i n iez ain tereso w an e. C i p ie rw si stan o w ią nieco p o n ad 7% , a ci o statn i p raw ie 93% w sz y stk ich o u tsid e rów . P o n ad to , w śró d b ad an ej m ło d zieży w iejskiej je s t też p raw ie 38% p o ten cjal ny ch o b serw ato ró w i n ieco p o n ad 21% o b serw ato ró w (ta b ela 1).
Nastawienie do spraw „ integracyjnych”
P ro c e sy in te g ra c ji P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą w y z w a la ją w P o la k a c h ró ż n e o d czu cia. C zy je d n a k p o z io m „ z a a n g aż o w a n ia w sp raw y in te g ra c y jn e ” m a tutaj j a k ie ś z n a c z en ie ? C zy o b se rw a to rz y są b a rd zie j p o z y ty w n ie n a sta w ie n i w o b ec p ro cesu in te g ra c ji n iż o u tsid e rzy ? P rz e a n a liz u jm y z w ią z k i ty ch ce c h w śró d m ło d z ie ży w iejsk iej.B a d a n y c h p y taliśm y , ja k ie u c z u c ie b u d z ą w n ich słow a: „ in te g ra c ja P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą ” . S p o śró d sied m iu p o d a n y c h sfo rm u ło w a ń n a jc zęściej w y b ie ran e b y ły d w a skrajne: n a d z ie ja (32% w sk azań ) i o b a w a (26% ). P o n ad to , w z n a czącej cz ę śc i b a d a n y c h - p raw ie 18% - sło w a te w y w o łu ją za c ie k aw ie n ie , ale też o b o ję tn o ść (9% ). In n e o d c z u c ia z d a rz a ją się rzad ziej: a k c e p ta cja (5% ), n iech ęć (5% ) czy z n u d z e n ie (1% ). P raw ie 4% b a d a n y c h nie p o tra fiło o k reślić sw o ich em o c ji w ty m w zg lęd zie . Tabela 2. N a s ta w ie n ie m ło d z ie ż y w ie js k ie j w o b e c sp ra w „ in te g ra c y jn y c h ” (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) N a s ta w ie n ie P ro c e n t P o z y ty w n e 54 ,7 O b o ję tn e 14,4 N e g a ty w n e 30 ,9 O g ó łe m 100,0
Jeśli p rz y jm ie m y , że p o ja w ia ją c e się u c z u c ia są w sk a ź n ik ie m o g ó ln e g o n a sta w ie n ia do in te re su ją c y c h nas p ro c e só w in te g ra c y jn y c h , to m o żem y w y ró żn ić trzy ty p y tak ich n astaw ień : p o z y ty w n e, o b o jętn e , n e g aty w n e. O p o z y ty w n y m n a sta w ien iu b ę d z ie św ia d czy ć p o ja w ie n ie się n ad ziei, ak c e p ta cji lub z a c ie k aw ie n ia , o n a sta w ie n iu n e g a ty w n y m - o b aw y lub n iech ęci, a o n a sta w ie n iu o b o ję tn y m - o b o ję tn o śc i lu b z n u d zen ia. D o osó b o n asta w ie n iu o b o ję tn y m z a lic z y m y też te,
k tó re n ie p o tra fiły je d n o z n a c z n ie stw ie rd zić , ja k ie u c z u c ia b u d z ą w n ich w sp o m n ia n e słow a. G ru p a o só b o p o z y ty w n y m n asta w ie n iu o k azu je się z d e c y d o w a n ie d o m in u ją c a . N a sta w ie n ie tak ie p re z e n tu je 55% m ło d y c h m ie sz k a ń c ó w w si, p o d cza s gdy n a sta w ie n ie n e g a ty w n e 31% , a o b o jętn e 14% (ta b e la 2).
Tabela 3.
T y p y n a s ta w ie n ia m ło d z ie ż y w ie js k ie j w o b e c in te g ra c ji P o lsk i z U n ią E u ro p e js k ą a p o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia w sp ra w y in te g ra c y jn e ” (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 0 9 ) P o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia ” : N a sta w ie n ie : O g ó łe m p o z y ty w n e o b o ję tn e n e g a ty w n e O b s e rw a to r 7 6 ,2 3,8 2 0 ,0 1 0 0,00 P o te n c ja ln y o b s e rw a to r 6 3 ,6 3,9 32 ,5 10 0 ,0 0 O u ts id e r 35,5 2 9 ,5 35,1 1 0 0,00 p < 0 ,0 1Ja k i w id ać, in te g ra c ja P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą w y w o łu je w śro d o w isk u m ło d z ie ży w iejsk iej zró ż n ic o w a n e em o cje. A n a liz a d a n y c h z a w a rty c h w tab e li 3, p o z w a la n am o k reślić, ja k i m a ją one z w ią z e k z p o in fo rm o w a n ie m i z a in te re so w a n iem b a d a n y c h sp raw am i in teg racji.
P o sta w a o b se rw a to ra sp rz y ja p rz y jm o w a n iu n a sta w ie n ia p o z y ty w n e g o i w z a sad zie w y k lu c z a o b o ję tn o ść w o b ec p ro cesu in teg racji. P o d o b n ie o d d z ia łu je p o staw a p o te n c ja ln e g o o b serw a to ra, ja k k o lw ie k w n ieco m n ie jsz y m sto p n iu niż p o staw a o b se rw a to ra sp rzy ja n asta w ie n iu p o z y ty w n e m u . W śró d o u tsid e ró w n a sta w ie n ie je s t z ró ż n ic o w a n e, p rzy c z y m z d e c y d o w a n ie m niej niż w śró d p o z o sta ły c h je s t w śró d n ich o só b z n a sta w ie n ie m p o z y ty w n y m i z d e c y d o w a n ie w ięcej osób z n a sta w ie n ie m o b o jętn y m .
W a rto je s z c z e zw ró cić u w ag ę n a stru k tu rę b ad an ej zb io ro w o śc i ze w z g lęd u n a o m a w ia n e cec h y (ta b e la 4). Tabela 4. S tru k tu ra m ło d z ie ż y w ie js k ie j ze w z g lę d u n a n a s ta w ie n ie w o b e c in te g ra c ji P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą i p o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia w sp ra w y in te g ra c y jn e ” (d a n e w p ro c e n ta c h ; p ro c e n ty lic z o n e o d c a ło ś c i, N = 6 0 9 ) P o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia ” p o z y ty w n e N a sta w ie n ie : o b o ję tn e n e g a ty w n e O b s e rw a to r 16,3 0,8 4,3 P o te n c ja ln y o b s e rw a to r 23 ,8 1,4 12,2 O u ts id e r 14,6 12,2 14,4 p < 0 ,0 0 1
P ra w ie je d n a c z w a rta - to p o z y ty w n ie n asta w ie n i p o te n c ja ln i o b serw ato rzy . M in im a ln e w ie lk o śc i sta n o w ią o b o jętn i o b se rw a to rz y i p o te n c ja ln i o b se rw a to rzy, a ta k ż e n e g a ty w n ie n a sta w ie n i o b serw ato rzy . W sz y stk ie p o z o sta łe m o ż liw e g ru p y sta n o w ią po k ilk a n a śc ie p ro cen t. N a jb ard z iej in te re su ją c a je s t g ru p a p o te n cja ln y c h o b se rw a to ró w (o só b z ain te re so w an y c h , lecz d o sta te c z n ie n ie p o in fo rm o w a n y c h n a te m a t p ro c e só w in te g ra c y jn y c h ) n a sta w io n y c h n eg a ty w n ie . Jej istn ie nie m o że b y ć d o w o d e m n a to, że w z b u d z e n ie z a in te re so w a n ia sp o łe c z n e g o sp ra w a m i d o ty c z ą c y m i in te g racji n ie z a w sze je s t w y sta rc z a jąc e do u z y sk a n ia d la nich sp o łe c z n e g o w sp arcia. N ajp e w n iej m o że b y ć ono p o ja w ić się w ted y , gdy z a in te re so w an iu sp o łe c z n e m u ty m i sp raw am i to w a rz y sz y sz ero k a o n ich in fo rm a cja.
C zy o g ó ln e n a sta w ie n ie do p ro c e só w in teg rac ji k o n k re ty z u je się w n a d z ie ja ch i o b a w a c h P o la k ó w w y n ik a ją c y c h z p rz y stą p ie n ia do stru k tu r u n ijn y c h ? C zy z n a jd u ją w n ich o d b icie w ie d z a i z a in te re so w an ie sp raw am i d o ty c z ą c y m i in te g rac ji P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą ? R o zp atrz m y , ja k te k w e stie p rz e d sta w ia ją się w p rz y p a d k u m ło d z ie ż y w iejsk iej.
Bilans korzyści i strat procesu integracyjnego
K o m u in te g ra c ja P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą p rz y n ie sie k o rzy ści, k o m u za ś b yć m o że straty ? C zy w k o rz y śc ia c h b ę d zie p a rty c y p o w a ć całe sp o łe c z e ń stw o p o l skie czy ty lk o ja k a ś je g o czę ść ? K to n ajw ięcej straci? W sz y sc y P o la c y czy ty lk o n iek tó re g ru p y ?B a d a n y m z a d a liśm y p y ta n ie, ja k i b ila n s k o rz y śc i i strat p rz y n ie sie in te g ra c ja P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą P o lsce, p o lsk iej w si, p o lsk ie m u ro ln ic tw u , ich w sp ó ł m ie sz k a ń c o m , ro ln ik o m z ich w si i im sam y m (ta b e la 5).
Tabela 5.
B ila n s k o rz y ś c i i stra t w w y n ik u in te g ra c ji P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą w o p in ii m ło d z ie ż y w ie js k ie j (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) In te g ra c ja P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą p rz y n ie sie : W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t W ięc ej stra t n iż k o rz y ś c i T y le sa m o stra t i k o rz y ś c i T ru d n o p o w ie d z ie ć P o ls c e 4 1 ,2 2 1 ,2 16,4 2 1 ,2 R e s p o n d e n to w i o so b iśc ie 30,8 16,6 16,4 3 6 ,2 P o ls k ie j w si 2 9 ,8 3 1 ,0 14,6 2 4 ,6 P o ls k ie m u ro ln ic tw u 28,1 33,7 14,6 2 3 ,6 W sp ó łm ie s z k a ń c o m r e s p o n d e n ta 2 0 ,6 2 7 ,6 18,5 33 ,3 R o ln ik o m ze w si r e s p o n d e n ta 19,8 2 9 ,4 17,8 3 3 ,0
O p in ie b a d a n y c h w tej k w e s tii są siln ie z ró ż n ic o w a n e . D la z n a c z ą c e j c z ę ści m ło d z ie ż y w ie jsk ie j k o n s e k w e n c je p r z y s tą p ie n ia P o ls k i d o s tru k tu r u n ij n y c h są w ie lk ą n ie w ia d o m ą . N a je d n o z n a c z n e o k re ś le n ie b ila n s u k o rz y ś c i i s tra t d la ró ż n y c h g ru p s p o łe c z e ń s tw a p o ls k ie g o n ie z d e c y d o w a ło się o d j e d n ej p ią te j d o je d n e j trz e c ie j b a d a n y c h . P o m ija ją c z n a c z e n ie ty c h o d p o w ie d z i, o k a z u je się, że ty lk o w d w ó c h k w e s tia c h b a d a n i c z ę śc ie j w s k a z u ją n a p r z e w a gę k o rz y ś c i n a d stra ta m i, aż w c z te re c h z a ś - n a p rz e w a g ę s tra t n a d k o r z y ś c ia m i. J e d n a k w k a ż d y m z ty c h p rz y p a d k ó w o p in ie ta k ie są fo rm u ło w a n e p rz e z m n ie j n iż p o ło w ę b a d a n y c h . K to z a te m m a n a jw ię k s z e sz a n se n a d o d a tn i b i la n s k o rz y ś c i i stra t, a k to o d c z u je p rz e w a g ę stra t? P ie rw s z ą s y tu a c ję o d n o s z ą b a d a n i n a jc z ę ś c ie j do P o lsk i i s ie b ie o so b iśc ie . D ru g a s y tu a c ja d o tk n ie z a ró w n o p o ls k ą w ie ś i p o ls k ie ro ln ic tw o , ja k ro ln ik ó w i in n y c h w s p ó łm ie s z k a ń c ó w b a d a n y c h . O ty m , że P o ls k a u z y s k a w ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t, b y ło p rz e k o n a n y c h 4 1 % n a s z y c h ro z m ó w c ó w , o ty m , że ich o s o b is ty b ila n s b ę d z ie d o d a tn i - p ra w ie je d n a trz e c ia . M n iej w ię c e j je d n a trz e c ia sk a z u je z k o le i n a stra ty p o ls k ą w ie ś i p o ls k ie ro ln ic tw o , a o k o ło 30 % b a d a n y c h w s k a z u je tu r o l n ik ó w i p o z o s ta ły c h m ie s z k a ń c ó w sw o jej w si. O k a z u je się z a te m , że m ło d z ie ż w ie js k a w id z i w p rz y s z ło ś c i w ię k s z e sz a n se d la s ie b ie n iż d la sw o je g o o to c z e n ia. C z y to ty lk o m ło d z ie ń c z a u fn o ść w e w ła sn e m o ż liw o ś c i b e z re a ln y c h p o d s ta w ? C z y m o ż e tro s k a w y n ik a ją c a ze św ia d o m o ś c i sła b e g o d o s to s o w a n ia p o ls k ie j w si i ro ln ic tw a do e u r o p e js k ic h s ta n d a rd ó w e k o n o m ic z n y c h i c y w ili z a c y jn y c h ?
C e c h ą siln ie ró ż n ic u ją c ą o p in ie b a d a n y c h na tem at „ b e n e fic je n tó w ” i „ p rz e g ra n y c h ” w z w ią z k u z in te g ra c ją P o lsk i do U nii E u ro p ejsk iej je s t p o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia w sp raw y in te g ra c y jn e ” (tab ela 6).
O p ty m iz m o b s e rw a to ró w je s t z n a c z n ie w ię k sz y n iż p o te n c ja ln y c h o b s e r w a to ró w i - rz e c z ja s n a - o u tsid e ró w . P o n a d 62 % o b s e rw a to ró w są d z i, że P o l sk a o d n ie s ie d z ię k i in te g ra c ji w ię c e j k o rz y ś c i n iż strat, p o d c z a s g d y o p in ię t a k ą w y ra ż a ty lk o 4 4 % p o te n c ja ln y c h o b s e rw a to ró w i 2 8 % o u ts id e ró w . P o d o b n e ró ż n ic e w y s tę p u ją w p rz y p a d k u p rz e w id y w a n ia w ła sn e j sy tu a c ji. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t d la sie b ie a n ty c y p u je 5 4 % o b s e rw a to ró w , je d n a trz e c ia p o te n c ja ln y c h o b s e rw a to ró w i ty lk o 17% o u tsid e ró w . W p o z o s ta ły c h p rz y p a d k a c h ró ż n ic e w o p in ia c h są ju ż n ie c o n iż sz e , je d n a k i ta k re la ty w n ie d u że. O k a z u je się z a te m , że z a in te re s o w a n ie sp ra w a m i z w ią z a n y m i z in te g ra c ją i p o s ia d a n ie ja k ic h ś in fo rm a c ji n a ich te m a t je s t is to tn y m w y z n a c z n ik ie m o p ty m is ty c z n e j w iz ji d o ty c z ą c e j p r z y s z łe g o u s y tu o w a n ia P o lsk i w u n ijn y c h s tru k tu ra c h . Z k o le i b ra k z a in te re s o w a n ia i p o in fo rm o w a n ia w ią ż e się z b r a k ie m p o s ia d a n ia ja k ie jk o lw ie k w iz ji lu b - w n a jle p s z y m ra z ie - w iz ji n a c e c h o w a n e j n e g a ty w n ie .
Tabela 6.
B ila n s k o rz y ś c i i stra t w w y n ik u in te g ra c ji P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą a p o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia w s p ra w y in te g ra c y jn e ” m ło d z ie ż y w ie js k ie j (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) In te g ra c ja P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą p rz y n ie s ie P o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia ” o b s e rw a to r p o te n c ja ln y o b s e rw a to r o u ts id e r P o lsc e :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 62 ,3 44,1 2 7 ,5 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 12,3 23,1 2 3 ,9 3. T y le s a m o k o rz y ś c i i stra t 16,9 16,6 15,9 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 8,5 16,2 32 ,7 R e s p o n d e n to w i o so b iśc ie :
1. W ię c e j k o rz y ś c i niż stra t 53 ,8 3 2 ,9 17,1 2. W ię c e j s tra t n iż k o rz y ś c i 10,8 18,0 18,3 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 18,5 11,4 19,8 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 16,9 37,7 4 4 ,8 P o ls k ie j w si:
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 4 4 ,2 34,8 17,9 2. W ię c e j s tra t n iż k o rz y ś c i 2 8 ,7 33,5 2 9 ,9 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 14,7 12,3 16,3 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 12,4 19,4 35 ,9 P o ls k ie m u ro ln ic tw u :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 4 2 ,0 3 1 ,9 17,1 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 32,1 35 ,4 33,3 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 16,8 12,7 15,1 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 9,1 2 0 ,0 34,5 W s p ó łm ie s z k a ń c o m re s p o n d e n ta :
1. W ię c e j k o rz y ś c i niż stra t 32,3 21 ,5 13,9 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 2 1 ,5 3 2 ,0 2 6 ,6 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 26 ,9 14,9 17,5
4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 19,3 3 1 ,6 4 2 ,0
R o ln ik o m ze w si re s p o n d e n ta :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 30,8 20 ,5 13,1 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 2 5 ,4 3 1 ,9 2 9 ,5 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i s tra t 2 1 ,5 17,0 16,7 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 2 2 ,3 30 ,6 4 0 ,7 W szystkie różnice istotne na poziomie 0,001.
Tabela 7.
B ila n s k o rz y ś c i i s tra t w w y n ik u in te g ra c ji P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą a ty p n a sta w ie n ie d o s p ra w „ in te g ra c y jn y c h ” m ło d z ie ż y w ie js k ie j (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 0 9 ) In te g ra c ja P o ls k i z U n ią E u ro p e js k ą p rz y n ie s ie T y p n a s ta w ie n ia p o z y ty w n e o b o ję tn e n e g a ty w n e P o lsc e :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 5 8 ,9 2 3 ,0 18,0 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 6 ,0 2 1 ,8 47,1 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 17,1 14,9 16,4 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 18,0 4 0 ,3 18,5 R e s p o n d e n to w i o so b iśc ie :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 46,1 13,8 12,2 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 5 ,4 12,6 38,1 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 13,8 2 0 ,7 18,5 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 3 4 ,7 5 2 ,9 31 ,2 P o ls k ie j w si:
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 4 3 ,8 15,7 12,2 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 17,1 21 ,3 60,1 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 15,6 15,7 12,2 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 2 3 ,5 4 7 ,3 15,5 P o ls k ie m u ro ln ic tw u :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 4 0 ,7 14,6 12,2 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 19,5 2 3 ,6 6 3 ,5 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 17,4 13,5 10,1 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 2 2 ,4 4 8 ,3 14,2 W s p ó łm ie s z k a ń c o m re s p o n d e n ta :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 31,1 9,1 7 ,4 2. W ię c e j s tra t n iż k o rz y ś c i 14,7 19,3 54 ,5 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 2 0 ,4 19,3 14,8 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 33 ,8 52 ,3 23 ,3 R o ln ik o m ze w si re s p o n d e n ta :
1. W ię c e j k o rz y ś c i n iż stra t 29 ,8 10,2 6,9 2. W ię c e j stra t n iż k o rz y ś c i 16,9 2 0 ,5 5 5 ,9 3. T y le sa m o k o rz y ś c i i stra t 19,6 17,0 14,4 4. T ru d n o p o w ie d z ie ć 3 3 ,7 52 ,3 2 2 ,8 W szystkie różnice istotne na poziom ie 0,001.
Z o p in ia m i n a te m a t b ilan su k o rzy śc i i strat sk o re lo w a n e je s t też siln ie o g ó ln e n a sta w ie n ie do in teg ra cji (tab ela 7). P o z y ty w n e m u n a sta w ie n iu zn a c z n ie częściej n iż n a sta w ie n iu o b o jętn e m u czy n e g a ty w n em u to w a rz y sz y p rz e k o n a n ie , że in te
g ra c ja P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą p rz y n ie sie w ięcej k o rz y śc i n iż strat tak w p rz y p a d k u o g ó łu P o lak ó w , ja k i in n y ch w y sz c z e g ó ln io n y c h grup. N a sta w ie n ie o b o ję tn e n a jc z ę śc iej id zie w p a rze z b ra k ie m sta n o w isk a w tej k w estii, a n a sta w ie n ie n e g a ty w n e z p rz e św ia d c ze n ie m , że straty p rz e w y ż sz ą k o rz y ści.
N adzieje i obawy związane z integracją Polski z Unią Europejską
C zy te o g ó ln ie p o jm o w a n e k o rz y śc i i straty p rz e k ła d a ją się ja k o ś n a k o n k re ty ? C o stoi z a o g ó ln ie ro z u m ia n y m i k o rz y śc ia m i i stratam i? C h cąc teg o d o ciec z a d a liśm y b a d a n y m p y ta n ie o to, z cz y m w ią ż ą sw o je n a d z ie je i o b aw y w k o n te k śc ie w stą p ie n ia P o lsk i do U nii E u ro p ejsk iej. D an e z a w arte w tab eli 8 w s k a z u ją , g d zie p rz e d e w sz y stk im m ło d z ie ż w ie jsk a lo k u je sw o je n a d zieje, a w ta b e li 9o b razu ją, c z e g o się n ajb ard ziej o b aw ia.
Tabela 8. N a d z ie je m ło d y c h m ie s z k a ń c ó w w si z w ią z a n e ze w s tą p ie n ie m P o lsk i d o U n ii E u ro p e js k ie j (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) W s tą p ie n ie P o ls k i d o U n ii E u ro p e js k ie j sp o w o d u je : T a k N ie T ru d n o p o w ie d z ie ć - d o s tę p d o n o w o c z e s n y c h te c h n o lo g ii w ro ln ic tw ie 7 4 ,9 8,7 16,4 - w z ro s t c e n y z ie m i 6 7 ,5 9,3 2 3 ,2 - p o p ra w ę in fra s tru k tu ry te c h n ic z n e j (d ro g i, te le fo n y , in te rn e t, k a n a liz a c ja ) 6 5 ,5 11,5 2 3 ,0 - d o b ra p rz y s z ło ś ć d la m ło d z ie ż y , d z ie c i, k o n ta k ty ze św ia te m 6 5 ,0 10,6 2 4 ,4 - m o ż liw o ś ć z n a le z ie n ia p ra c y p o z a ro ln ic tw e m 5 9 ,0 12,8 2 8 ,2 - p o p ra w ę p o z y c ji P o lsk i i P o la k ó w w św ie c ie 5 6 ,6 16,2 2 7 ,2 - m o ż liw o ś ć le p s z e g o w y k s z ta łc e n ia 5 4 ,0 2 0 ,8 2 5 ,2 - p o p ra w ę in fra s tru k tu ry sp o łe c z n e j (p rz e d sz k o la ,
sz k o ły , b ib lio te k i, o śro d k i k u ltu ry , sp o rtu ) 50,3 2 0 ,7 2 9 ,0 - p o p ra w ę sta n u śro d o w is k a n a tu ra ln e g o 4 9 ,0 2 8 ,2 2 2 ,8 - n o w e ry n k i z b y tu 4 8 ,8 2 4 ,6 2 6 ,6 - p o p ra w ę o p ła c a ln o ś c i p ro d u k c ji ro ln e j (d o p ła ty , w y ż sz e c e n y ) 4 2 ,3 27,1 3 0 ,6 - d o ta c je d la p o ls k ic h ro ln ik ó w , ta k ie j a k w k ra ja c h U n ii 4 1 ,9 34,1 2 4 ,0 - g w a ra n c je z b y tu , u m o w y 3 7,3 30,1 3 2 ,6
T rzy cz w a rte b a d a n y c h sądzi, że p rz y stą p ie n ie P o lsk i do U n ii E u ro p ejsk iej sp o w o d u je d o stęp do n o w o c z e sn y c h te c h n o lo g ii w ro ln ic tw ie. N ie c o p o n a d d w ie trz e c ie p rz e w id u je n ato m ia st, że nastąp i w z ro st cen y ziem i, p o p ra w a in fra stru k tury tech n ic z n ej i m ło d z ie ż b ę d zie m ia ła z a p e w n io n ą d o b rą p rz y sz ło ść . P raw ie
60% w sk a z u je n a m o ż liw o ść z n a le z ie n ia p ra cy p o z a ro ln ic tw e m , a n ieco m niej n a p o p ra w ę p o z y c ji P o lsk i i P o la k ó w w św iecie o raz m o ż liw o ść le p sz e g o w y k sz ta łc e n ia . M n iej w ięcej p o ło w a b a d a n y c h sądzi, że p o p ra w i się in fra stru k tu ra sp o łec zn a, stan śro d o w isk a n a tu ra ln e g o i o tw arte z o sta n ą n o w e ry n k i zb y tu d la p o lsk ic h p ro d u k tó w . N ajm n ie j o p ty m izm u w y ra ż a m ło d z ie ż w ie jsk a w z a k resie p o p ra w y o p ła c a ln o śc i p ro d u k c ji ro ln ej, d o tac ji d la p o lsk ich ro ln ik ó w , ta k ic h ja k w k ra ja c h u n ijn y c h , o raz g w ara n cji zb y tu i u m ó w . Je d n a k i te k w e stie b u d z ą n a d z ie ję w z n a cząc ej cz ęści (bo sięg ającej o k o ło 4 0 % ) b ad an ej zb io ro w o śc i.
N a d z ie je m ło d z ie ż y w iejsk iej zw ią z a n e ze w stą p ie n ie m P o lsk i do stru k tu r u n ijn y c h są w ięc p o w sz e c h n e i w ie lo a sp e k to w e . D o ty c z ą z a ró w n o k w e stii o g ó l n o sp o łe c z n y c h , ja k w si i ro ln ictw a. Jeśli je d n a k m ie lib y śm y w sk a z a ć o b szary , w o d n ie sie n iu d o k tó ry c h n a d zieje te są n a jb ard ziej o g ra n ic z o n e , to n a le ż a ło b y zw ró c ić u w a g ę p rz e d e w sz y stk im n a ro ln ic tw o . Tabela 9. O b a w y m ło d y c h m ie s z k a ń c ó w w si z w ią z a n e z w s tą p ie n ie m P o ls k i do U n ii E u ro p e js k ie j (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) W s tą p ie n ie P o ls k i d o U n ii E u ro p e js k ie j s p o w o d u je : T a k N ie T ru d n o p o w ie d z ie ć - z a le w p o ls k ie g o ry n k u u n ijn ą ż y w n o ś c ią 7 0 ,7 12,9 16,4 - u p a d e k w ie lu g o s p o d a rs tw ro ln y c h 6 7 ,2 15,3 17,5 - w y k u p z ie m i p rz e z c u d z o z ie m c ó w 62 ,9 2 1 ,5 15,6 - w z ro st tru d n o śc i ze z b y te m p o ls k ic h p ro d u k tó w ro ln y c h 6 0 ,0 2 1 ,0 19,0 - o g ra n ic z e n ie w ie lk o ś c i p ro d u k c ji 5 3 ,2 2 2 ,7 24,1 - w z ro s t b e z ro b o c ia n a o b s z a ra c h w ie js k ic h 5 1 ,5 2 5 ,4 23,1 - z u b o ż e n ie w si 4 5 ,0 29 ,5 2 5 ,5 - w z ro s t p a to lo g ii ty p u n a rk o m a n ia , p ro s ty tu c ja itp. 3 8 ,0 35,1 2 6 ,9 - w z ro s t p rz e s tę p c z o ś c i 35,5 3 9 ,2 2 5 ,3 - o s ła b ie n ie p a trio ty z m u P o la k ó w 2 4 ,7 5 2 ,0 2 3 ,3 - u p a d e k sz k ó ł, b ib lio te k , d o m ó w k u ltu ry n a w si 17,7 5 6 ,8 2 5 ,5 - s p a d e k re lig ijn o ś c i P o la k ó w 17,5 59 ,5 2 3 ,0 - d e g ra d a c ję ś ro d o w is k a n a tu ra ln e g o 16,7 6 0 ,0 2 3 ,3
A ja k ie sfery b u d zą w m łodym pokoleniu w si n ajw iększe obaw y ? P onad 70% badanych o b aw ia się zalew u polskiego rynku unijną żyw nością, dw ie trzecie, upad ku w ielu gospodarstw rolnych, a ponad 60% - w ykupu ziem i przez cu d zoziem ców i w zrostu trudności ze zb y tem polskich produktów rolnych. M niej w ięcej co druga osoba w skazuje n a o g raniczenia w ielkości produkcji i w zrost b ezro b o cia na obsza rach w iejskich, a 45% na zubożenie wsi. Inne k w estie nie rodzą ju ż tak często obaw . W zro st n arkom anii i prostytucji p rzew iduje 38% , a w zrost p rzestępczości - 36% b a danej m łodzieży. Ponadto, je d n a czw arta uznaje, że dojdzie do o słabienia patrioty zm u P olaków , a co szóstą osobę przejm u ją losy szkół, b ibliotek i do m ó w kultury na
w si, stan religijności Polaków , a także stan środow iska naturalnego. Jak zatem w i dać, n ajw ięk szą troskę w y raża m łodzież w iejska przede w szystkim o przyszłość rol nictw a. N iep o k o i j ą też - choć w m n iejszym stopniu -- rozw ój sytuacji n a polskiej w si. N ajm niej obaw b u d z ą natom iast problem y ogólnospołeczne.
Jeśli d o k o n a m y zbiorczej analizy k w estii b u d zący ch w śród m ło d zieży w iejskiej nad zieje i obaw y, to okaże się, że najm niej p ew n a przy szło ść ry su je się dla p o lsk ie go rolnictw a. W nieco lep szy ch b arw ach w idzi b ad an a m ło d zież p rzy szło ść p o l skiej w si, a najlepiej te dziedziny, k tó re o d n o szą się do ogółu społeczeństw a. P odobnie, przy p o m n ijm y , rzecz się m iała, gdy b ad an i określali ogólny bilans k o rzyści i strat p o lskiego rolnictw a, w si i P olski. W ty m sensie m o żem y p o w iedzieć, że obraz polskiej rzeczy w isto ści k reo w an y przez m łodzież w iejsk ą je s t spójny.
P o d o b n ie, ja k w p rzy p a d k u d o ty c h c z a s o m a w ian y ch k w e stii z w ią z a n y ch z in te g ra c ją P o lsk i z U n ią E u ro p ejsk ą, ró w n ie ż w p rzy p ad k u n a d ziei oraz o baw c z y n n ik ie m isto tn ie ró ż n ic u ją c y m o p in ie b a d a n y c h b y ł p o z io m „ z a a n g aż o w a n ia w sp raw y in te g ra c y jn e ” . O g ó ln ie rzecz b io rąc, w raz z je g o w z ro ste m rosły n a d zieje m ło d y c h m ie sz k a ń c ó w w si i m alały ich o baw y.
O b serw ato rzy zd ecy d o w an ie częściej niż potencjalni o b serw ato rzy i outsiderzy w y k azy w ali o p ty m izm co do przy szło ści p o lskiego rolnictw a, ro zw o ju sytuacji na polskiej w si oraz ro zw iązy w an ia k w estii o g ó lnospołecznych. W szy stk ie z 13 p re zen to w an y ch w tabeli 8 kw estii, m ających w sk azy w ać p o zio m nadziei z w iąza nych z p rzy stąp ien iem Polski do U nii E uropejskiej, uzyskały w śró d o b serw ato ró w nie m niej niż 55% w skazań, podczas gdy w śród p o ten cjaln y ch o b serw ato ró w taki w ysoki o d setek o d n o to w aliśm y w p rzy p ad k u siedm iu kw estii, a w śró d o utsiderów tylko w p rzy p ad k u dw óch. W zro st p o zio m u „z aan g ażo w an ia w spraw y in teg racy j n e” nie tylko sprzyjał b u d o w a n iu nadziei, ale też istotnie o g ran iczał często ść w y stęp o w a n ia n iesp recy z o w an y ch opinii na tem at w szy stk ich w y ró żn io n y ch spraw . T a k w ięc, n ajczęściej b rak ie m jed n o z n a c zn y c h p o g ląd ó w na tem at p o zy ty w n y ch k o n sek w en cji integracji P olski z U n ią E u ro p ejsk ą ch arak tery zo w ali się outsiderzy.
O g ó ln ie rz e cz b io rąc, o b se rw a to ró w c e c h o w a ł też m n iejszy niż p o te n c ja ln y c h o b se rw a to ró w i o u tsid e ró w p o z io m o b aw . M niej n iż je d n a trz e c ia o b se rw a to ró w w y k a z y w a ła b ra k o b aw je d y n ie w o d n ie sien iu do trz e c h sp o śró d p rz e d sta w io n y c h w tab e li 9 trz y n a stu k w e stii. W o d n iesien iu do p ięc iu k w e stii o b aw y o d rz u cało od je d n e j trzeciej do p o ło w y o b serw ato ró w , a w o d n ie sie n iu do p o z o sta ły c h p ię ciu - w ięcej niż p o ło w a. D la p o ró w n a n ia , sp raw je d n o z n a c z n ie n ie b u d z ą c y ch o b aw w śró d m niej niż je d n e j trzeciej o u tsid e ró w b y ło aż d ziew ięć. W p rzy p a d k u p o te n c ja ln y c h o b se rw a to ró w tak ich spraw b y ło sied em .
Udział w referendum akcesyjnym
W badan iach uw zględniliśm y rów nież kw estię uczestnictw a b adanych w refe ren d u m w spraw ie p rzystąpienia Polski do U nii E uropejskiej. B adanie odbyło się je szcze przed tegorocznym referendum , stąd - rzecz ja sn a - pytaliśm y o deklaracjeprzyszłych zachow ań, a nie o przeszły fakt społeczny. Jak k o lw iek an aliza takich de klaracji dzisiaj w ydaje się ju ż m ało p o znaw cza, to je d n a k m oże być przydatna, o ile skoncentrujem y sw ą u w agę na korelatach deklaracji, a nie ich strukturze.
D an e p rz e d sta w ia ją c e stru k tu rę d e k la ra c ji d o ty c z ą c y ch u c z e stn ic tw a w re fe re n d u m z u w z g lę d n ie n ie m n a sta w ie n ia w o b ec spraw „ in te g ra c y jn y c h ” i p o zio m u „ z a a n g aż o w a n ia w sp raw y in te g ra c y jn e ” z a w ie ra ta b e la 12.
M im o całej o d m ie n n o śc i w y o b raże ń , w ied zy , n ad ziei i o b aw o losy P o lsk i, p o lsk ie g o ro ln ic tw a , w si, a tak że sw o je w łasn e m ło d z ie ż w ie jsk a w z d e c y d o w a nej w ię k sz o śc i d e k la ro w a ła o p o w ie d z e n ie się w re fe re n d u m za p rz y stą p ie n ie m P o lsk i do stru k tu r u n ijn y ch . T a k d e k la ro w a ło 53% o g ó łu b a d an y ch . G łos p rz e c iw n y z a m ie rz ało o d d ać n ie sp e łn a 15% b a d a n y c h , a w o g ó le nie z am ie rz ało w ziąć w n im u d ziału 17% . P o z o sta łe 15% nie b y ło n a to m ia st p ew n e , ja k się z a c h o w a w c h w ili o d b y w a n ia się refe ren d u m .
B ard zo siln ie z d ek la ra c ja m i o d n o śn ie do za ch o w a ń p o d cz as re fe re n d u m sk o re lo w a n e b y ło o g ó ln e n a sta w ie n ie b a d a n y c h w o b ec in te g racji P o lsk i z U n ią E u ro p ejsk ą. N a sta w ie n ie p o z y ty w n e b y ło w trzec h p rz y p a d k a c h n a cztery ró w n o zn a c z n e z d e k la ra c ją g ło so w a n ia za p rzy stą p ie n ie m , a n a sta w ie n ie n e g a ty w n e w je d n y m n a trzy p rz y p a d k i z d e k la ra c ją g ło so w a n ia p rz e c iw p rz y stą p ie n iu .
Z d e k la ra c jam i b a rd z o siln ie b y ło też sk o relo w an e „ z a a n g aż o w a n ie w sp raw y in te g ra c y jn e ” . D ek la ra c ję g ło so w a n ia za p rz y stą p ie n ie m P o lsk i do stru k tu r u n ij n y ch z ło ż y ło p ra w ie 80% o b se rw ato ró w , 60% p o te n c ja ln y c h o b se rw a to ró w i j e d y n ie je d n a trz e c ia o u tsid eró w . Tabela 12. D e k la ra c ja p o p a rc ia m ło d z ie ż y w ie js k ie j d la p rz y s tą p ie n ia P o ls k i do U n ii E u ro p e js k ie j a n a s ta w ie n ie w o b e c sp ra w „ in te g ra c y jn y c h ” i p o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia w sp ra w y in te g ra c y jn e ” (d a n e w p ro c e n ta c h , N = 6 1 0 ) D e k la ro w a n y g ło s w re fe re n d u m Z a p rz y s tą p ie n ie m P rz e c iw p rz y s tą p ie n iu T ru d n o p o w ie d z ie ć N ie u c z e s tn ic z y lib y w re fe re n d u m O g ó łe m 53,1 14,6 17,0 15,3 T y p n a s ta w ie n ia : p o z y ty w n e 7 6 ,3 3 ,0 10,2 10,5 o b o ję tn e 2 3 ,0 13,8 34 ,5 2 8 ,7 n e g a ty w n e 2 5 ,9 3 5 ,4 15,3 2 3 ,3 P o z io m „ z a a n g a ż o w a n ia ” : o b s e rw a to r 7 9 ,4 6,9 7 ,6 6,1 p o te n c ja ln y o b s e rw a to r 60,1 16,2 14,0 9 ,6 o u ts id e r 3 2 ,9 17,1 2 0 ,6 2 9 ,4 W szystkie różnice istotne na poziom ie 0,001.
Podsumowanie
Z a p re z e n to w a n e tutaj w y n ik i b ad a ń nie dają, o c z y w iście, w y sta rc z a jąc e j p o d staw y do je d n o z n a c z n e j o d p o w ie d z i n a p y tan ie: czy m ło d e p o k o le n ie w si d o strzeg a, że ży je, p ra g n ie i b ę d z ie rea liz o w a ć sw e p la n y w o k re ślo n y m k o n te k śc ie m a k ro sp o łe c z n y m ? Je d n o je s t je d n a k p ew n e. T a k ja k w c a ły m sp o łe c z e ń stw ie p o lsk im , ta k i w śró d m ło d y c h m ie sz k a ń c ó w w si w iele je s t ta k ich osó b , k tó re n ie m ając d o statecz n e j w ied zy o z m ie n ia ją c y m się do ść zasa d n ic z o m a k ro sp o łe c z n y m o to cz en iu , b u d u ją c w o k ó ł sieb ie św iat o b aw i n iech ęci, m o g ą fak ty c z n ie i trw a le zn a le ź ć się w sy tu acji w sp ó łc z e sn y c h o u tsid eró w .W y n ik i b a d a ń d o w o d zą, że e d u k a c ja sp o łe c zeń stw a, p o sz e rz a n ie je g o w ied zy na te m a ty u n ijn e je s t n a jle p sz y m sp o so b e m nie ty lk o na u z y sk a n ie p o p a rc ia sp o łec z n e g o d la p ro cesu in teg racji, ale też - czy n a w e t p rz e d e w sz y stk im - n a jle p szy m sp o so b e m n a k sz ta łto w a n ie sp o łeczn ej św iad o m o ści, p o z w a la ją ce j n a sa m o d z ie ln e p o sz u k iw a n ie p rzez je d n o s tk ę w ła sn e g o m ie jsc a w no w ej p rzestrzen i sp o łeczn ej. N ależy zate m u zn ać , że o śro d k i zajm u ją c e się p ro p a g o w a n ie m in fo r m acji o sp ra w a c h d o ty c z ą c y ch in teg ra cji P o lsk i z U n ią E u ro p e jsk ą c z e k a je s z c z e d łu g a i ż m u d n a praca. M iejm y n a d zieję, że ich w y siłk i nie o sła b n ą w raz z o p o w ie d z e n ie m się P o lak ó w za w stą p ie n ie m do u n ijn y c h stru k tu r.
Polish Integration with EU : interest, hopes and fea rs o f rural youth
The results of research concerning the attitudes among the rural youth towards the integration of Poland with European Union are presented in the article.
Taking into consideration the degree of being informed and interested by the young villagers in the integration problems, we can distinguish three categories o f their attitudes towards „being involved in the integration matters” : o f the observer - related to the feeling of being informed and expressing interest, the potential observer - related to the feeling of being uninformed and express ing interest and o f the o u ts id e r - related to the lack of interest in the matters concerning the integra tion process. This manner of measuring the degree of „being involved in the integration matters” is a factor that strongly determines the general attitude towards the integration of Poland with EU (pos itive attitude can be more often observed among the observers, whereas the negative attitude is pre sented by the outsiders and the potential observers). It also significantly affects the opinions con cerning „the beneficians” and „the losers”, and also the range of hopes and anxieties connected with the accession of Poland to EU (the observers are decidedly more optimistic than the outsiders and
the potential observers). Finally, it also shapes the inclination to direct action in connection with the
integration process (the observers decidedly more often than the outsiders declared not only for the voting for the accession Poland to the EU, but also participating in the accession referendum).
The results of our research show that the level of know ledge with regard to the European inte gration among the members o f Polish society is not only the best manner to receive social support for the integration process, but it is also the best strategy to create public consciousness enabling independent look for one’s own place in the new social situation after accession. Thus the role of the institutions aimed at prom oting the European Union integration should not be stopped even after the successful European referendum.
