Grzegorz Gazda
Instytut Teorii Literatury, Teatru i
Filmu Uniwersytetu Łódzkiego
Biuletyn Polonistyczny 18/4 (58), 1-6
P O L S K A A K A D E M I A N A U K
I N S T Y T U T B A D A Ń L I T E R A C K I C H
BI U LE T Y N
POLONISTYCZNY
KWARTALNIK
Rok X V III Grudzień 1975 Zeszyt 4(58 )
Z DZIAŁALNOŚCI
PLACÓWEK POLONISTYCZNYCH
W XXX-LECIU PRL
IN S T Y T U T T E O R II L IT E R A T U R Y ; T E A T R U 1 F IL M U U N IW E R S Y T E T U Ł Ó D Z K IE G O
Początki obecna go Instytutu Teorii Literatury, Teatru i Pilau U riw ersy- t e t ś Łódzkiego się ga ją maja 1995 r . , kiedy to ukonstytuowana «o sta ła Kated ra Teorii Literatury UŁ, na k tórej kierownika powołano p ro f. dr bab. Stefa nię Skwarczyóaką (d r Lab. 1937» prof.nadaw. WWP 1939» UL - 1997» prof.zw. 1957» czł.-kotresp. PIS 1972), poprzednio kierownika Katedry H isto rii i Teo
r i i l i t e ratary w Oddaiale Lódakia Volnaj Wssecłmicy P o lsk ie j. V Katedrze Teorii Idterwtary U l, która t y ła piarwasą a Polsce katedrą poświęconą t e j dyscyplinie, wtaty asystenckie o tr^ m a li mgr Jan Trayna d l owaki i mg"1 ś lin a Refar. U roku akad. 1950/51» po przeniesieniu s ię dra Jana Trjynadlowskiego do Wrocławia, rozpoczęła pracę w Katedrze mgr Aniela Kowalska, a etat po mgr A.Bofer objęła mgr Antonina J a lić z l V r . 1951 Katedra została zamknięta, a ja j pracownicy - prze ni «s ie n i do Katedry Literatury P olsk iej OŁ.
W roku akad. 1958/59 restytuowano Katedrę T eorii lite ra tu ry wraz z Za kładem t e o r ii Literatury. Kierownictwo Katedry i Zakładu ponownie objęła p ro f. dr Lab. S.Sfcwarozyóaka. Staty pomocniczych pracowników nauki otrzyma l i : mgr Teresa Cieśllkowska (d r 1965» dr hab. 1967, etat docenta 1968,pro f.
nadzw. 1975), mgr Stanisław Kaszyński (d r 1959,- dr Lab. 1967* eta t docenta 1968, p ro f .nadzw, 1974) i mgr Jerzy Hozental (d r 1962). '
W następnym roku akad. utworzony s o s ta ł w ramach Katedry drugi Zakład - Wiedzy o F ilm ie, pierwszy zakład uniwersytecki w Polsce poświęcony film o - anawstwu. Zorganizował gy i dotąd k ie r u je .jego d z ia ła in o ć e ią p r o f, dr Bole sław W.Lewicki ( p r o f .nadzw. 1S70). E tat młodsze,70 pracownika nauki o b ję ła
mgr Pola Wert (dr 1965, e ta t docenta 1970).
Cd r . 1967, wraz z ukońcscmier przewodu h a b ilita c y jn e g o przez dra S.Ka szyńskiego , dotychczas prowadzone badania te a tro lo g ic z n e z in s ty tu c jo n a liz o wane zostały w powoł anyn w Katedrze Ośrodku Badań Teatru i Dramatu.
W r . 1973 Katedra przemianowana z o s ta ła na In s ty tu t T e o r ii L ite ra tu ry , Teatru i 7V lnu DŁ. Dyrektorem placówki mianowano p r o f . ' dr hab. S te fa n ię Skwarczyn^b-ą, a po j e j p r z e jś c iu na emeryturę (w roku "kad. 1973/74) funk
c ję dyrektora o b ją ł p rof* dr B.W.Lewicki. W skład Instytu tu wchodzą t r z y Zakłady:
Zakład T e o r ii L ite ra tu ry (kierow nik - p r o f, dr Teresa C ieólikow ak a), Zakład Dramatu i Teatru (kierownik - p r o f, dr hab. Stanisław Kaszyń s k i),
Zakład Wiedzy o ? llm i: i TY (kierow nik - p r o f, dr Bolesław f.L e w ic k i). Obecnie, prócz wymienionego wyżej kierownictwa, w In sty tu cie pracują i W Zakładzie T e o r ii L ite ra tu ry - dr Grzegorz Gazda (a d iu n k t), mgr U a iie Marсj an (s t . a s y s te n t), dr Bożene Marczewska (a d iu n k t), dr Henryk Pustkow- ski (ad iu n k t), dr Jerzy Rozental ( s t . wykładowca), dr Andrzej S tarzycki (a diu n k t), dr Grażyna Szymczyk (a d iu n k t), mgr Konrad Tatarowski (a s y s te n t);
W Zakładzie Dramatu i Teatru - dr Urszula Aszyk-Miiewska (a d iu n k t), dr Anna Kuligowska (a d iu n k t), mgr Barbara Nowakowska (a s y s te n t), dr Sławomir Swiontek ( adiunkt) ;
W Zakładzie Wiedzy o F ilm ie i TV - doc. dr Pola W ert, mgr Ewelina Nur- czyńska (s t . a s y s te n t), mgr Jan Hek ( s t . a s y s te n t), mgr Tadeusz Szczepań ski (3t . asysten t; , mgr Mirosława Salska-Kroa (p rac. nauk. -te c h n .) , Euge niusz babien ie« (a t . tech n ik ).
Wykłady i ćw iczenia zlecone prowadzą dr Eleonora Udalska i dr Aona Kra- jewsk.a-Wisczo.rek (t e a t r o lo g ia ).
W In stytu cie pracowali ponadto: mgr Zygmunt Machwltz,mgr Ewa Siemińska— -D e g le r: mgr Anna Hahryn, msr Tacława Popławska, mgr Maciej łukowski, »g c Barbar^ Bogołębbka,
Wspólną płaszczyznę badawczą d z ie d z ic eksponowanych w nazwie In stytu tu stanowią hisuoryezne i teoretyczn e zw iązki lit e r a t u r y , te a tru i f i ^ u - z ja wisk szeroko pojmowanej d z ia ła ln o ś c i kulturowej człow ieka. Stad wynikają zainteresowania h is t o r ią i t e o r ią s ztu k i, zwłaszcza dwudziestowiecznej. Ze
3
-względu na sw oistą komparatystykę in te ra rty s ty czn ą w w ielu pracach badaw czych wyzyskuje s ię doświadczenia s e m io lo g ii, językoznawstwa ogólnego, a także s o c jo lo g ii ku ltury l i t e r a c k i e j .
Główne kierunki baiań w Zakładzie T e o r ii L ite ra tu ry obejmują: 1) t e o r ię d z ie ła lit e r a c k ie g o i gen oiogię (k s ią ż k i i prace S.Skwarczyńskiej, prace G. Szymczyk i B.Marczewskiej) } 2) poetykę h istoryczn ą i t e o r ię procesu h is to ry c z n o lite ra c k ie g o (książka i prace G.Gazdy, prace J .B o z e n ta la i M.Marcjan); 3 ) warsztat p is a rs k i prozy l i t e r a e k i e j (k s ią ż k i i prace T .C ie ś lik o w s k ie j); 4.) poetykę l i r y k i współczesnej (książka i prace R.Pustkowskiego, prace G. Szymczyk i K„ Tatar owakiego) ; 5) t e o r ię tekstu lit e r a c k ie g o (prace T . C ie ś li- kowskiej i A .S ta rzy ck ieg o } ; 6 ) t e o r ię k ry ty k i li t e r a c k i e j i m etodologię
(k s ią ż k i i prace S.Skwarozyńskjej, prace A .S ta rzy ck ieg o ).
V Zakładzie Dramatu 1 Teatru podejmowane są problemy: 1) t e o r ia dramatu i te a tru (k s ią ż k i i prace S.Skw arczyńskiej, prace S.Kaszyńskiego i S.Świont- k a ); 2) t e o r ia i h is t o r ia praktyki in scen iza c y jn ej (k s ią ż k i i prace S.Skwar- czyń ekiej i S. Kaszyńskiego, prace U .A sŁyk-M ilew ekiej) ; 3) t e a t r prow incjo nalny, h is t o r ia teatrów łódzkich (k s ią ż k i i prace S.Kaszyńskiego i A .K u li- g o w s k ie j); 4 ) t e o r ia i h is t o r ia kr yt y k i t e a t r a ln e j (książka i prace E.Udal- s k ie j i S .K aszyń skiego); 5 ) s o c jo lo g ia te a tru (prace S.Swiontka).
Zakład Wiedzy o Film ie i TY prowadzi głównie badania nad: 1) t e o r ią d z ie ła filmowego (książka i prace B.W .Lewickiego, prace J.Reka) i widowiska telew izy jn eg o (praca P .W e rt); 2 ) informacyjnymi uwarunkowaniami sztu k i f i l mowej (prace B . l . Lew ickie go i A.Habryn); 3) funkcjami społecznymi i e s te tycznymi film u w ś w ie tle zagadnień ku ltu ry (prace T .S zczepań skiego); 4 ) związkami film u i t v ze sztuką lit e r a c k ą (książka i prace B .f .Lew ick iego, prace P.W ert, E. S iem ińskiej 1 E .H u rczy ń sk iej); 5) metodyką nauczania film o - znawstwa (prace E .H u rczyń sk iej); 6 ) doktrynami filmoznawczymi (prace B.9. newickiego, 2 .S iem ińskiej i T.S zczep a ń sk iego).
Pracownicy In stytu tu opublikow ali łą c z n ie p rze szło 30 książek i ok. 600 rozpraw i artykułów, nie lic z ą c prac o charakterze popularyzatorskim i pub- licystyczn o-ku ltu raln ym . Oprócz tego prowadzone są prace zespołowe, np. " B ib lio g r a fia t e o r i i lit e r a t u r y " (wespół z Zakładem T e o r ii L ite ra tu ry Uni w ersytetu W rocławskiego), "Repertuar retrospektywny i bieżą cy teatrów łód z k ic h ", "Dokumentacja teatrów studenckich".
Pracownicy In stytu tu u c z e s tn ic z y li w pracach kolegiów redakcyjnych "Pa miętnika L ito r a c k ie g o ", "Zeszytów Haukowych UL", "Kwartalnika Film owego"; b y li w spółzałożycielam i "Prac P o lo n istyc zn yc h ", "Zagadnień Rodzajów L it e ra c k ic h ", "Ż ycia L ite r a c k ie g o ". S.Skwarczyńska (re d . naczelny) wraz z Janem Trzynadlowskim i Witoldem Ostrowskim redaguje międzynarodowy p ćłro czn ik "Zagadnienia Rodzajów L it e r a c k ic h " , z którym współpracują uczeni a w ielu krajów Europy, A z ji i Ameryki. In stytu t prowadzi także d zia ła ln o ść » ramach
4
-Wydziału I Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, w utworzonej w r . 1960 Kom isji
T e o r ii L itera tu ry (przewodnicząca - p r o f. dr hab. S.Skwarozyńaka).
Instytu t T e o r ii .Literatu ry, Teatru i film u DL uczestn iczy w p rocesie nauczenia głównie na kierunku f i l o l o g i i p o ls k ie j, a le ta k ie na germanisty- ce, rusycystyce, rom anistyce, a n g lis ty c e , s o c jo lo g ii ku ltu ry i pedagogice (wiedza o k u ltu rz e ). Pracownicy In stytu tu prowadzą z a ję c ia (wykłady i ćwi czen ia ) z wprowadzenia do nauki o lit e r a t u r z e , p o e ty k i, t e o r i i lit e r a t u r y , m etodologii badań lit e r a c k ic h i wykłady monograficzne <np. ’TI podstaw prozy w spółczesnej", "Problemy pow ieści w arsztatow ej'", **Z t e c r l l i h i s t o r i i awan gardy EL w ,", "Problemy ganologiozne współczesnej l i r y k i * ) .
Pracownicy Zakładów Dramatu i Teatru oraz Wiedzy o k lin ie i poczyna jąc od drugiego r^kru studiów prowadzą z a ję c ia epecjmliatyamna, któro ob ej mują: wstęp do wiedzy o f i l m ie , wstęp do wiedzy o t e a t r z e , ćw iczenia a n a li tyczne oraz tzw. wykłady i ćwieaenia uzupełniające (h is t o r ia i t e o r ia film u i tea tru , t e a t r i f ilm współczesny) oraz wykłady monograficzne (np. "Doktry ny film ow a", "Kierunki w badaniach te a tru i dramatu"). V nowym programie studiów z a ję c ia z fllmozuawstwa 1 t e a t r o l o g i i uzyskały status s p e c ja liz a c ji
(po 390 godzin w toku studiów) i ich zakres dydaktyczny u legnie zneczne- mu rozszerzen iu .
W remach kierunku polonistycznego In sty tu t prowadzi t r z y seminaria ma g is te r s k ie : z t e o r i i lit e r a t u r y , t e a t r o lo g ii i filmosnawatwa, 6 w ramach kierunku wiedzy o kulturze - seminarium m agisterskie z wiedzy o t e l e w i z j i .
W latach 1959-1974 In stytu t wypromował ok. 500 magistrów. Od r . 1959 (t e o r ie lit a r a t o r y ) i w le te c h n a stęp a ch (t e a t r o lo g ia i filmoznawatwo) od bywają s ię w poszczególnych zakładach konwersatoria doktoranckie, w których uczestniczą pracownicy In stytu tu , doktoranci innych uniwersytetów, dokto ran ci nie związani bezpośrednie s pracą w placówkach naukowych, m agistranci i wyróżniający s ię studenci. W r . 196S z in icja ty w y ówczesnego kierownika Katedry, p r o f. dr hab. S.Skwarczyńskioj, powołano na W ydziale filo lo g ic z n y m UŁ Studium Doktoranckie z t e o r i i lit e r a t u r y , te a tru i film u , Od r . 1972 is t n ie je Studium Doktoranckie z t e o r i i lit e r a t u r y , te a tru i film u dla p ra - oujących (w r . 1973 ponowiono nabór). Całkowitą opiekę dydaktyczną i nauko wą nad tymi studiami o b ję li pracownicy In stytu tu . W c h w ili obecnej pracami Studium Doktoranckiego k ie ru je p r o f. dr T.C ieśllkow ska.
Doktoraty - od początku is tn ie n ia Katedry, potem In stytu tu , nie lic z ą c okresu czasowej lik w id a c ji (1952- 1957) - u zyskali (w sumie 31 doktoratów ):
z t e o r i i lit e r a t u r y : J.Trzynadlowski (1946), M.Jasińska (19 6 1) ,
J.Ro-Sental (1962), T.Cieśllkowska (1963), I.P ią tk iew ic zo w a (1965), Z .Jastrzęb sk i (1965), A.Prydrychs (1966), A .S ta rzyck i (1970), H.Pustkowski (1970), E. •róblewska (1971), G.Gazda (1972, doktorat w IBL PAN, promotorem była p r o f.
dr heb. S.Skwarczyńaka), B.Marczewska (1972), B .Pikała (1972), G.Szymczyk (1973);
* t e a t r o l o g i i : S.Kaszyński (1959)» J .L ip iń s k i (1960), E.Cdalska (1969)» S.Kruk (1971), H.Józafacka (1971), I.Lertcosrski (1972), S.Świomtek (1972), A .Iuligow ska (1973), A.Krmje*ak*-WŁeesa*ąk (1 9 ? *)* f .I fr z ik (1 9 7 *), U.Aszyk- -Mllewaka (1 9 7 *)» W.Henik (1 9 7 *);
■ f iłaammamstarm: P.Wart (196 5). ąpitrąyofca (1967), A.Mabryn (1973), J.Bek (197* ) ;
s wiedzy o t e l e w i z j i : M.2mfeovaki (197*)•
ftrzewwdy t o M l l t w y J a i ctoafccz y ły termy ® « * y « S . f t a i j - M l (1 9 6 ?), 7. Cieślikowake (1967) 1 ■ .Jasińska (1969).
V n ajbliższym c z a s ie odhądą s ię kolokwia h a b ilita c y jn e ja szcze dwóch doktorów.
V r . 1974 powołano p rzy In s ty tu c ie Studium Podyplomowe z t e a t r o lo g ii i filmomnewatwa d la M ucayą&ąli yH w jrią ę n. ^
Oprócz stażystów krajowych In sty tu t g o ś c ił stypendystów zagranicznych, odbywających w Poleca s ta ła naukowe: z V o gler» ZSBB, Csecbowłewacjl, W iel k i e j B ry ta n ii i Wioch. Bówsieł praeósraAcy Instyttstx p r— bywal i w omawianym ok resie bądź na stażach krajowych, bądź na stypendiach zagranicznych 1 le k
to ra ta ch języka po lsk iego (P a ry ż, Bordeaux, Belgrad, Wiedeń, Iyon , PreSov). W lip c u 1973 r . In s ty tu t b y ł organizatorem 3-tygodniowego kursu n t. kultury
i sztu ki p o ls k ie j d la grupy profesorów i studentów kanadyjskich. Od d z ie s ię c iu la t In s ty tu t prowadzi Poradnię Języków Obcych dla studentów i ma gistran tów .
Ze względu na s p e cy fik ę swoich badań, a także założony program społecz nego oddziaływania, In stytu t współpracuje na różnych płaszczyznach z w ie lo ma placówkami i in stytu cjam i ży cia naukowo-kulturalnego (t e a t r y , domy ku l tu ry , in s ty tu ty k szta ło en ia n a u c z y c ie li, szkoły a rtys ty czn e , in s ty tu ty nau kowe PAH, stowarzyszenia tw órcze, towarzystwa naukowe i t p . ) , zarówno łódz kim i, jak ogólnopolskim i. Prowadzi także c ią g łą współpracę z ośrodkami nau kowymi za granicą (Bratysław a, Wiedeń, Bordeaux, Budapeszt, Wenecja). Pra cownicy In stytu tu b io rą czynny u d zia ł w pracach krajowych i zagranicznych komitetów i kom isji naukowych (A H C , MES, Komisja P o etyk i i S t y lis t y k i S ło w ia ń s k ie j), jako autorzy re fera tó w i u czestn icy prac organizacyjnych, z ja z dów i k o n fe re n c ji naukowych. Zasiadają w radach naukowych instytutów i ko mitetów nauk PAS. In s ty tu t b y ł organizatorem - lub współorganizatorem - lic z n y c h s e s j i i k o n fe re n c ji ogólnopolskich .
In stytu t dysponuje b ib lio t e k ą , która l i c z y ok. 15 000 woluminów — w tym ok. 250 tytułów czasopism, głównie zagranicznych _ archiwum (prace m
-6
-sicie i doktorskie, l i s t y montażowe film ów p o lsk ich , m ateriały ik o n o g ra fic z ne i in n e), pracownią analityczn ą wyposażoną w s t ó ł montażowy i inne u ra dzenia film owo-techniozne. V tra k c ie o rg a n iz a c ji je s t sala audiowizualna do
A
ćwiczeń z filmoznswstwa i t e a t r o lo g ii .
Oprać, dr Grzegorz Gazda
Tekst napisany w czerwcu 1974 r .
4e! ®*C i«ślikow ska, "Powstanie i rozw ój Katedry T e o r ii L ite ra tu - r y „ DŁ ’ " z e? *rt7 bukowe UŁ", s e r ia I , i . 4 3 , bódź 1966; S.Skwar-czyń-
