Dariusz Garczyński
Bazylea III i jej konsekwencje dla
sektora bankowego w Polsce
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,
101-107
A N N A L E S
U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011
Katedra Bankowości, W ydział Zarządzania, Inform atyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
DARIUSZ GARCZYŃSKI
Bazylea III i je j konsekwencje dla sektora bankowego w Polsce
B asel III and its consequences for Polish b a n k in g sector
Wstęp
W lipcu 2010 roku Bazylejski Komitet N adzoru Bankowego ogłosił projekt kolej nego zespołu regulacji dotyczących wym ogów kapitałowych i zarządzania ryzykiem w bankach działających transgranicznie, nazywanych potocznie Bazyleą III. Regula cje te, w zamyśle autorów, m ają na celu zwiększenie bezpieczeństwa banków, gdyż poprzedni zbiór regulacji, tzw. Bazylea II, nie spełnił pokładanych w nim nadziei, przede wszystkim nie zapobiegł światowemu kryzysow i finansowemu. Nowe regu lacje podwyższają wym ogi kapitałowe dla banków oraz w prow adzają nowe wymogi regulacyjne płynności i dźwigni.
Bazylea III proponuje kilka nowych standardów kapitału, płynności i dźw igni, co m a zapewnić lepsze zarządzanie bankiem oraz zwiększyć nadzór nad sektorem bankowym. Wprowadzane wym ogi kapitałowe i nowe bufory kapitałowe sprawią, że banki będą m usiały utrzym yw ać więcej kapitałów lepszej jakości niż m a to miejsce obecnie.
Zasady B azylei III zostały ostatecznie ogłoszone 20 g ru d n ia 2010 roku po uzgodnieniu i zatw ierdzeniu przez przyw ódców grupy G20 na szczycie w Seulu w listopadzie ub. roku. Podwyższanie wym ogów kapitałowych i tworzenie buforów będzie następowało stopniowo, a ostateczne wprowadzenie regulacji Bazylei III m a nastąpić w 2019 roku.
102 DARIUSZ GARCZYŃSKI
1. Przyczyny i cele w prow adzenia regulacji Bazylei III
Światowy kryzys finansow y z lat 2008-2009 obnażył słabości globalnego syste mu finansowego. Głównym celem Komitetu Bazylejskiego, leżącym u podstaw prac nad nowym i regulacjami, stało się przygotowanie sektora bankowego do następnego kryzysu1. Stwierdzono bowiem, że kom binacja globalizacji i bardzo szybkiego roz woju innowacji finansowych powinna skutkować utrzym ywaniem wyższych buforów kapitałowych i płynności w celu ochrony sektora bankowego przed nieoczekiwanymi ryzykam i. Jednakże, jak wskazuje obecna sytuacja, zagrożenia dla sektora banko wego wciąż istnieją.
Jako najpoważniejsze źródła kryzysu Komitet Bazylejski wskazuje:
a) wystąpienie kilku czynników, takich jak nadm iar globalnej płynności, zbyt wysoka dźw ignia finansowa, zbyt m ały kapitał niedostatecznej jakości i nie dostateczne bufory płynności;
b) proces procyklicznego delew arow ania oraz w zajem ne pow iązania m iędzy kluczow ym i instytucjam i finansow ym i, które uważane były za „zbyt duże by upaść”;
c) błędy w zarządzaniu ryzykiem bankowym;
d) niedociągnięcia ładu korporacyjnego i przejrzystości rynkowej i jakości nadzoru; Nowe standardy kapitałowe wprowadzone przez Bazyleę III mają na celu z jednej strony usunięcie lub zm inimalizowanie w pływ u wymienionych wyżej czynników, z drugiej, m ają zapewnić2:
a) znacząco zwiększyć jakość kapitałów banków;
b) znacznie zwiększyć w ym agany poziom kapitałów banków; c) zredukować ryzyko systemowe;
d) zapewnić wystarczający czas na dostosowanie się banków do nowych wymagań. Autorzy trzeciej Bazylei podkreślają znaczenie twardego kapitału akcyjnego (tzw. common equity) dla funduszy własnych banku. Oparcie kapitału banku na common equity pozwoli skorzystać z niego do odpisywania strat. W zmocnienie roli twardego kapitału akcyjnego m a służyć też właściwej gospodarce rachunkowej banku i zaprze staniu praktyk kreatyw nego księgowania z wykorzystaniem transakcji opartych na długu. Bazylea III, kładąc szczególny nacisk na common equity, wskazuje na jego rolę jako kapitału wysokiej jakości.
1 N. W ellink, B a se l I I I a n d B eyond, w y stą p ien ie n a FSI and E M E A P W orking G roup on B a n k in g Su
p erv isio n w K u ala L um pur, 17.01.2011
2 J. C aru an a, B a se l III: tow ards a sa fe r fin a n c ia l , w ystąpienie n a S antander In tern atio n al B ank
BAZYLEA III I JEJ KONSEKW ENCJE DLA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE 103
2. Podstawowe założenia Bazylei III
Zasadnicze propozycje Komitetu Bazylejskiego zawarte w Bazylei III obejmują3: a) podw yższenie poziomu w skaźnika kapitałowego kategorii I ochronny bufor
kapitałowy (ang. capital conservation buffer)
b) antycykliczne bufory kapitałowe (ang. countercyclical capital buffer)
c) zwiększenie wymogów kapitałowych dla banków kluczowych (ang. systemic important banks).
W skaźnik kapitałowy kategorii I w drugiej Bazylei ustanowiony był n a poziomie
4%, a podstawowym m inim um było 2%. Proponowane założenia podw yższają te
pułapy odpowiednio do 6% i 4,5%, przy czym osiągnięcie docelowych poziomów m a nastąpić dopiero w styczniu 2015 roku.
Nowy ochronny bufor kapitałowy m a na celu absorpcję strat w czasie ew entu alnego załam ania sytuacji na rynkach finansowych. Według nowych standardów akcje zw ykłe będą m usiały m ieć większy udział w funduszach własnych, wzrośnie on z obecnych 2 do 4,5% , a ponadto zostaną uzupełnione przez dodatkowy ochronny bufor kapitałowy w wysokości 2,5%, składający się z kapitału wysokiej jakości, który w pełni będzie m ógł przyjmować ewentualne straty. Razem daje to w zrost wym ogu kapitałowego banku dla kategorii I z obecnych 2 do 7%, co musi być zrealizowane do 2019 r. Szerszy wymóg kapitałowy dla całości kapitału kategorii I zostaje ustalony na 8,5% (zasadniczy kapitał kategorii I m inim um 7% i m inim alny dodatkowy kapitał kategorii I 1,5%.). Banki, które nie będą utrzymywać ochronnego buforu kapitałowego, m ają liczyć się z restrykcjam i przy w ypłacaniu dywidend, w ykupywaniu akcji oraz przyznawaniu różnych bonusów.
D rugim buforem rekomendowanym przez Bazyleę III jest tzw. antycykliczny bufor kapitałowy, który stanowi rozszerzenie bufora ochronnego. Jego poziom waha się od 0 do 2,5% aktywów w ażonych ryzykiem. W ielkość tego buforu zależeć będzie
od w arunków ekonomicznych w danym państwie, a jego wyznaczenie m a pozostać w gestii krajowych instytucji nadzoru finansowego.
Banki, uznane za systemowo kluczowe, m uszą liczyć się ze zwiększeniem w y mogów kapitałowych. Co prawda, nie ogłoszono jeszcze, jakie banki i instytucje finansowe obejmować będzie term in system ic important banks, ale instytucje uznane za takie będą m usiały wziąć pod uwagę zwiększenie rezerw celowych. W założeniu
autorów trzeciej Bazylei, banki strategiczne powinny legitymować się większą n iż
przeciętna absorpcją strat.
Jak wspom niano wcześniej, w prow adzanie nowych regulacji m a następow ać stopniowo (patrz tabela 1.). W zamyśle K om itetu Bazylejskiego m a to zapewnić bankom w ystarczającą ilość czasu na płynne dostosowanie się do nowych wymagań.
3 G roup o f G overn o rs a n d H e a d s o f Super-vision ann o u n ces h ig h er g lo b a l m inim um ca p ita l ,
Tabela 1. H arm onogram w p ro w ad zan ia rekom endacji B a z y le a lll
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 W sk a źn ik d źw ig n i m o n ito rin g n adzorczy rów nolegle trak to w an ie m igracja do F ilara I
M in. w sk a ź n ik k ap itałow y
akcji zw y k ły ch 3,5% 4,0% 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% K ap itałow y bufor ochronny 0,625% 1,25% 1,875% 2,5%
M in. w sk a ź n ik k ap itałow y
plus kap. bu for ochronny 3,5% 4,0% 4,5% 5,125% 5,75% 6,375% 7,0% M in. k a p ita l k a te g o rii I 4,5% 5,5% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0%
M in. k a p ita l ogółem 8,0% 8,0% 8,0% 8,0% 8,0% 8,0% 8,0%
M in. k a p ita l ogółem plus kap.
bufor ochronny 8,0% 8,0% 8,0% 8,625% 9,25% 9,875% 10,5% A n ty cy k liczn y bu for ochronny b rak ustalonej d aty w p row ad zen ia
Ź r ó d ł o : o p r a c o w a n i e w ł a s n e n a p o d s t a w i e : B a s e l 111 F A Q , M o o d y ’s , w w w . m o o d y s k m v . c o m , m a j 2 0 1 1 D AR IU S Z G A R C Z Y Ń S K I
BAZYLEA III I JEJ KONSEKW ENCJE DLA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE 105
3. Konsekwencje zapisów Bazylei II I dla polskiego sektora bankowego
Regulacje Bazylei III dotkną w szystkich banków, aczkolwiek w ielkość tego w p ły w u zależeć będzie od w ielkości banku i jego specjalizacji. Zastanow ić się jednak należy, czy rozw iązania proponowane przez Komitet Bazylejski, w zamyśle, jako globalny sposób na zapewnienie stabilności sektora bankowego, adekwatne są
do sytuacji krajowych systemów bankowych.
„W ymagania kapitałowe, które uzgodniono w niedzielę w Bazylei, dają bankom okres dojścia do końca 2018 r. i to nie są rujnujące dla nich zmiany. Tym bardziej, że nasze banki są z tego punktu w idzenia w znakomitej sytuacji. Praktycznie nie mamy kapitału złej jakości, wszystko jest to kapitał I kategorii” - powiedział Prezes NBP Marek Belka w wywiadzie dla ISB4. Prezes Belka stwierdza, że zarówno spółki-matki, jak i spółki-córki nie powinny mieć większych problemów z dostosowaniem się do nowych wymogów kapitałowych. Szef banku centralnego podkreślił jednocześnie, że na razie nie mówi się o nałożeniu n a banki w ym agań dotyczących płynności. „Cho dzi o to, aby banki, które m ają zobow iązania krótkoterm inowe, m iały także łatwo zbywalne aktywa. Tutaj nie wprowadzono żadnych m iar czy wskaźników, ale jest okres obserwacji i pewnie od 2015 r. będzie to wprowadzane. N a razie nie wiadomo, jak wskaźniki płynnościowe będą ustalone” - powiedział Belka.
„Znaleziono więc w Bazylei kompromis, który pozwala wzmocnić swoją pozycję kapitałową, wzmocnić strukturę bilansu, ale też nie natychmiast. Ja bym się więc nie m artw ił ani o nasze, ani o funkcjonujące w naszym kraju banku zagraniczne” - podsum ował Prezes NBP.
Przekonanie Prezesa NBP o braku zagrożeń w zw iązku z wprowadzeniem re komendacji Komitetu Bazylejskiego jest nieco tonowane przez analityków sektora bankowego. Jak w ynika z raportu Barclays Capital5 aż siedem europejskich banków mających spółki w Polsce m a za m ałe kapitały własne w stosunku do nowych w y m agań Bazylei III (patrz w ykres 1.).
Zwiększenie w ym agań co do kapitałów I kategorii oraz wprowadzenie nowych buforów kapitałowych - ochronnego i antycyklicznego, spowoduje wg. specjalistów Barclays Capital konieczność zw iększenia kapitałów europejskich banków o 824 m ld euro w ciągu najbliższych 3 lat. Jeśli chodzi o polski sektor bankowy, to według raportu, najbardziej zagrożony jest los Banku Millenium i BRE. Oba te banki należą bowiem do podm iotów mających spore problemy finansowe. Portugalski Millenium BCP i niem iecki Commerzbank usilnie poszukują możliwości podniesienia poziomu kapitałów własnych, a jednym ze sposobów m a być sprzedaż polskich aktywów.
4 B elka uspokaja: B azylea III nie spraw i kłopotów polskim bankom i ich spółkom -m atkom , arty k u ł z dn. 15.09.2010, G azetaP raw na.pl, w ydanie internetow e.
5 M. O lczak, N o w e w y m o g i ka p ita ło w e u d erzą w banki. M ille n iu m i B R E na sprzedaż?, „D z ie n n ik G aze ta P raw na” 08.10.2010.
106 DARIUSZ GARCZYŃSKI
Zasady się zmieniły, banki przestały spełniać wymagania
w spółczynnik wypłacalności liczony i O . j dawnym sposobem jako suma
funduszy w łasnych i podstawowych
а л о .» ЯГИ, w ym agana wartość ö'7 6,5 6.4 5,4 4.7 3.0 ■' w spółczynnik wypłacalności liczony nowym sposobem : O.V same fundusze własne Deutsche Societe
Bank Generale BCP AIB Santander EFG Com merzbank
MC Źródło: Barclays Capital
W ykres 1. Z m ian a zasad w y liczan ia w sp ó łc zy n n ik a w y p łacaln ości w Bazylei III
Źródło: M. Olczak, N ow e w ym ogi kapitałow e uderzą w banki. M illenium i B R E na ?, „D ziennik Gazeta Praw na” 08.10.2010.
E kspertyza w ykonana przez D eloitte6 w ykazuje, iż g ru p a 20 najw iększych polskich banków łącznie spełnia nowe w ym ogi. Jednak analiza poszczególnych instytucji wykazuje, iż będą one zobowiązane do podniesienia poziomu funduszy własnych średnio o ok. 1,3 proc. przy największym niedoborze w wysokości 16 pro cent. Przyjmując jednak scenariusz maksim um dla bufora antycyklicznego, kapitały własne potrzebne do jego zaspokojenia m ogą osiągnąć od 1 do 7,2 procent obecnej sumy funduszy własnych, co oznaczałoby niedobór w wysokości ok. 6 mld zł. Tego typu niedobór funduszy własnych w skali światowej nie może nie mieć w pływ u na kondycję gospodarki.
Według ocen analityków sektora wprowadzenie wyższego w spółczynnika w y płacalności wym usi znaczące podniesienie funduszy własnych banków, a ponieważ pozyskanie takich funduszy jest znacząco droższe niż funduszy własnych kategorii II, spowoduje to znaczące zwiększenie kosztów pozyskania kapitału bankowego. Banki m ogą przenieść tę zw yżkę kosztów n a kredytobiorców, co zm niejszy dostępność kredytów w całej gospodarce.
BAZYLEA III I JEJ KONSEKW ENCJE DLA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE 107
Zakończenie
Główne założenia nowych rekomendacji Komitetu Bazylejskiego, zwane Bazyleą III, m ają na celu zwiększenie stabilności sektora bankowego w czasie możliwych zawirowań na rynkach finansowych. Podstawowe zm iany w stosunku do obecnie obowiązujących rekomendacji Bazylei II dotyczą zwiększenia ilościowego i jakościo wego kapitałów banku oraz wprow adzenia nowych zabezpieczeń stabilności banku w postaci buforów - ochronnego i antycyklicznego.
Część polskich banków m a w chwili obecnej potencjalny problem z osiągnięciem wym aganych poziomów kapitałowych, jednakże stosunkowo długi czas w prow adza nia nowych rekomendacji pozwoli im prawdopodobnie spełnić nowe wym agania.
B asel III and its consequences for Polish b an k in g sector
M a in g u id e lin e s o f th e B a se l C o m m itte e n e w re c o m m e n d a tio n s, c a lle d B a sel III, a im a t in c re a s in g th e s ta b ility o f th e b a n k se c to r d u rin g p o ssib le tu rb u le n c e o n fin a n c ia l m a rk e ts. M a in c h a n g e s in c o m p a riso n to th e B a se l II re c o m m e n d a tio n s b e in g in effe ct, c o n s is t in q u a n tita tiv e an d q u a lity b a n k c a p ita l in c re a s in g a n d in tro d u c in g n e w sa fe ty b a r rie r s o f th e b a n k sta b ility in a fo rm o f c o n s e rv a tio n a n d a n ty c y c lic a l b u ffe rs.
P a r t o f P o lish b a n k s h av e p o te n tia l p ro b le m s w ith re a c h in g re q u ire d c a p ita l le v e ls a t th e m o m en t, h o w ev er, re la tiv e ly lo n g tim e o f im p le m e n tin g n e w re c o m m e n d a tio n s w ill let th e m p ro b a b ly m e e t n ew re q u ire m e n ts .
