U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XLV, 2 SECTIO H 2011
Katedra BankowoĞci, Wydziaá Zarządzania, Informatyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu
DARIUSZ GARCZY ēSKI
Bazylea III i jej konsekwencje dla sektora bankowego w Polsce
Basel III and its consequences for Polish banking sector
Wst Ċp
W lipcu 2010 roku Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego og áosiá projekt kolej- nego zespo áu regulacji dotyczących wymogów kapitaáowych i zarządzania ryzykiem w bankach dzia áających transgranicznie, nazywanych potocznie Bazyleą III. Regula- cje te, w zamy Ğle autorów, mają na celu zwiĊkszenie bezpieczeĔstwa banków, gdyĪ poprzedni zbiór regulacji, tzw. Bazylea II, nie spe ániá pokáadanych w nim nadziei, przede wszystkim nie zapobieg á Ğwiatowemu kryzysowi finansowemu. Nowe regu- lacje podwy Īszają wymogi kapitaáowe dla banków oraz wprowadzają nowe wymogi regulacyjne p áynnoĞci i dĨwigni.
Bazylea III proponuje kilka nowych standardów kapita áu, páynnoĞci i dĨwigni, co ma zapewni ü lepsze zarządzanie bankiem oraz zwiĊkszyü nadzór nad sektorem bankowym. Wprowadzane wymogi kapita áowe i nowe bufory kapitaáowe sprawią, Īe banki b Ċdą musiaáy utrzymywaü wiĊcej kapitaáów lepszej jakoĞci niĪ ma to miejsce obecnie.
Zasady Bazylei III zosta áy ostatecznie ogáoszone 20 grudnia 2010 roku po
uzgodnieniu i zatwierdzeniu przez przywódców grupy G20 na szczycie w Seulu
w listopadzie ub. roku. Podwy Īszanie wymogów kapitaáowych i tworzenie buforów
b Ċdzie nastĊpowaáo stopniowo, a ostateczne wprowadzenie regulacji Bazylei III ma
nast ąpiü w 2019 roku.
1. Przyczyny i cele wprowadzenia regulacji Bazylei III
ĝwiatowy kryzys finansowy z lat 2008-2009 obnaĪyá sáaboĞci globalnego syste- mu finansowego. G áównym celem Komitetu Bazylejskiego, leĪącym u podstaw prac nad nowymi regulacjami, sta áo siĊ przygotowanie sektora bankowego do nastĊpnego kryzysu
1. Stwierdzono bowiem, Īe kombinacja globalizacji i bardzo szybkiego roz- woju innowacji finansowych powinna skutkowa ü utrzymywaniem wyĪszych buforów kapita áowych i páynnoĞci w celu ochrony sektora bankowego przed nieoczekiwanymi ryzykami. Jednak Īe, jak wskazuje obecna sytuacja, zagroĪenia dla sektora banko- wego wci ąĪ istnieją.
Jako najpowa Īniejsze Ĩródáa kryzysu Komitet Bazylejski wskazuje:
a) wyst ąpienie kilku czynników, takich jak nadmiar globalnej páynnoĞci, zbyt wysoka d Ĩwignia finansowa, zbyt maáy kapitaá niedostatecznej jakoĞci i nie- dostateczne bufory p áynnoĞci;
b) proces procyklicznego delewarowania oraz wzajemne powi ązania miĊdzy kluczowymi instytucjami finansowymi, które uwa Īane byáy za „zbyt duĪe by upa Ğü”;
c) b áĊdy w zarządzaniu ryzykiem bankowym;
d) niedoci ągniĊcia áadu korporacyjnego i przejrzystoĞci rynkowej i jakoĞci nadzoru;
Nowe standardy kapita áowe wprowadzone przez BazyleĊ III mają na celu z jednej strony usuni Ċcie lub zminimalizowanie wpáywu wymienionych wyĪej czynników, z drugiej, maj ą zapewniü
2:
a) znacz ąco zwiĊkszyü jakoĞü kapitaáów banków;
b) znacznie zwi Ċkszyü wymagany poziom kapitaáów banków;
c) zredukowa ü ryzyko systemowe;
d) zapewni ü wystarczający czas na dostosowanie siĊ banków do nowych wymagaĔ.
Autorzy trzeciej Bazylei podkre Ğlają znaczenie twardego kapitaáu akcyjnego (tzw.
common equity) dla funduszy w áasnych banku. Oparcie kapitaáu banku na common equity pozwoli skorzysta ü z niego do odpisywania strat. Wzmocnienie roli twardego kapita áu akcyjnego ma sáuĪyü teĪ wáaĞciwej gospodarce rachunkowej banku i zaprze- staniu praktyk kreatywnego ksi Ċgowania z wykorzystaniem transakcji opartych na d áugu. Bazylea III, káadąc szczególny nacisk na common equity, wskazuje na jego rol Ċ jako kapitaáu wysokiej jakoĞci.
1 N. Wellink, Basel III and Beyond, wystąpienie na FSI and EMEAP Working Group on Banking Su- pervision w Kuala Lumpur, 17.01.2011
2 J. Caruana, Basel III: towards a safer financial system, wystąpienie na Santander International Bank- ing Conference, Madryt, 15.09.2010
2. Podstawowe za áoĪenia Bazylei III
Zasadnicze propozycje Komitetu Bazylejskiego zawarte w Bazylei III obejmuj ą
3: a) podwy Īszenie poziomu wskaĨnika kapitaáowego kategorii I ochronny bufor
kapita áowy (ang. capital conservation buffer)
b) antycykliczne bufory kapita áowe (ang. countercyclical capital buffer)
c) zwi Ċkszenie wymogów kapitaáowych dla banków kluczowych (ang. systemic important banks).
Wska Ĩnik kapitaáowy kategorii I w drugiej Bazylei ustanowiony byá na poziomie 4%, a podstawowym minimum by áo 2%. Proponowane zaáoĪenia podwyĪszają te pu áapy odpowiednio do 6% i 4,5%, przy czym osiągniĊcie docelowych poziomów ma nast ąpiü dopiero w styczniu 2015 roku.
Nowy ochronny bufor kapita áowy ma na celu absorpcjĊ strat w czasie ewentu- alnego za áamania sytuacji na rynkach finansowych. Wedáug nowych standardów akcje zwyk áe bĊdą musiaáy mieü wiĊkszy udziaá w funduszach wáasnych, wzroĞnie on z obecnych 2 do 4,5% , a ponadto zostan ą uzupeánione przez dodatkowy ochronny bufor kapita áowy w wysokoĞci 2,5%, skáadający siĊ z kapitaáu wysokiej jakoĞci, który w pe áni bĊdzie mógá przyjmowaü ewentualne straty. Razem daje to wzrost wymogu kapita áowego banku dla kategorii I z obecnych 2 do 7%, co musi byü zrealizowane do 2019 r. Szerszy wymóg kapita áowy dla caáoĞci kapitaáu kategorii I zostaje ustalony na 8,5% (zasadniczy kapita á kategorii I minimum 7% i minimalny dodatkowy kapitaá kategorii I 1,5%.). Banki, które nie b Ċdą utrzymywaü ochronnego buforu kapitaáowego, maj ą liczyü siĊ z restrykcjami przy wypáacaniu dywidend, wykupywaniu akcji oraz przyznawaniu ró Īnych bonusów.
Drugim buforem rekomendowanym przez Bazyle Ċ III jest tzw. antycykliczny bufor kapita áowy, który stanowi rozszerzenie bufora ochronnego. Jego poziom waha si Ċ od 0 do 2,5% aktywów waĪonych ryzykiem. WielkoĞü tego buforu zaleĪeü bĊdzie od warunków ekonomicznych w danym pa Ĕstwie, a jego wyznaczenie ma pozostaü w gestii krajowych instytucji nadzoru finansowego.
Banki, uznane za systemowo kluczowe, musz ą liczyü siĊ ze zwiĊkszeniem wy- mogów kapita áowych. Co prawda, nie ogáoszono jeszcze, jakie banki i instytucje finansowe obejmowa ü bĊdzie termin systemic important banks, ale instytucje uznane za takie b Ċdą musiaáy wziąü pod uwagĊ zwiĊkszenie rezerw celowych. W zaáoĪeniu autorów trzeciej Bazylei, banki strategiczne powinny legitymowa ü siĊ wiĊkszą niĪ przeci Ċtna absorpcją strat.
Jak wspomniano wcze Ğniej, wprowadzanie nowych regulacji ma nastĊpowaü stopniowo (patrz tabela 1.). W zamy Ğle Komitetu Bazylejskiego ma to zapewniü bankom wystarczaj ącą iloĞü czasu na páynne dostosowanie siĊ do nowych wymagaĔ.
3 Group of Governors and Heads of Supervision announces higher global minimum capital standards, press release, 12.08.2010
Tabela 1. Harmonogram wprowadzania rekomendacji Bazylea III 201120122013201420152016201720182019 WskaĨnik dĨwignimonitoring nadzorczyrównolegáe traktowaniemigracja do Filara I Min. wskaĨnik kapitaáowy akcji zwykáych3,5%4,0%4,5%4,5%4,5%4,5%4,5% Kapitaáowy bufor ochronny0,625%1,25%1,875%2,5% Min. wskaĨnik kapitaáowy plus kap. bufor ochronny3,5%4,0%4,5%5,125%5,75%6,375%7,0% Min. kapitaá kategorii I4,5%5,5%6,0%6,0%6,0%6,0%6,0% Min. kapitaá ogóáem8,0%8,0%8,0%8,0%8,0%8,0%8,0% Min. kapitaá ogóáem plus kap. bufor ochronny8,0%8,0%8,0%8,625%9,25%9,875%10,5% Antycykliczny bufor ochronnybrak ustalonej daty wprowadzenia ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Basel III FAQ, Moody’s, www.moodyskmv.com, maj 2011
3. Konsekwencje zapisów Bazylei III dla polskiego sektora bankowego
Regulacje Bazylei III dotkn ą wszystkich banków, aczkolwiek wielkoĞü tego wp áywu zaleĪeü bĊdzie od wielkoĞci banku i jego specjalizacji. Zastanowiü siĊ jednak nale Īy, czy rozwiązania proponowane przez Komitet Bazylejski, w zamyĞle, jako globalny sposób na zapewnienie stabilno Ğci sektora bankowego, adekwatne są do sytuacji krajowych systemów bankowych.
„Wymagania kapita áowe, które uzgodniono w niedzielĊ w Bazylei, dają bankom okres doj Ğcia do koĔca 2018 r. i to nie są rujnujące dla nich zmiany. Tym bardziej, Īe nasze banki s ą z tego punktu widzenia w znakomitej sytuacji. Praktycznie nie mamy kapita áu záej jakoĞci, wszystko jest to kapitaá I kategorii” – powiedziaá Prezes NBP Marek Belka w wywiadzie dla ISB
4. Prezes Belka stwierdza, Īe zarówno spóáki-matki, jaki spó áki-córki nie powinny mieü wiĊkszych problemów z dostosowaniem siĊ do nowych wymogów kapita áowych. Szef banku centralnego podkreĞliá jednoczeĞnie, Īe na razie nie mówi si Ċ o naáoĪeniu na banki wymagaĔ dotyczących páynnoĞci. „Cho- dzi o to, aby banki, które maj ą zobowiązania krótkoterminowe, miaáy takĪe áatwo zbywalne aktywa. Tutaj nie wprowadzono Īadnych miar czy wskaĨników, ale jest okres obserwacji i pewnie od 2015 r. b Ċdzie to wprowadzane. Na razie nie wiadomo, jak wska Ĩniki páynnoĞciowe bĊdą ustalone” – powiedziaá Belka.
„Znaleziono wi Ċc w Bazylei kompromis, który pozwala wzmocniü swoją pozycjĊ kapita áową, wzmocniü strukturĊ bilansu, ale teĪ nie natychmiast. Ja bym siĊ wiĊc nie martwi á ani o nasze, ani o funkcjonujące w naszym kraju banku zagraniczne” – podsumowa á Prezes NBP.
Przekonanie Prezesa NBP o braku zagro ĪeĔ w związku z wprowadzeniem re- komendacji Komitetu Bazylejskiego jest nieco tonowane przez analityków sektora bankowego. Jak wynika z raportu Barclays Capital
5a Ī siedem europejskich banków maj ących spóáki w Polsce ma za maáe kapitaáy wáasne w stosunku do nowych wy- maga Ĕ Bazylei III (patrz wykres 1.).
Zwi Ċkszenie wymagaĔ co do kapitaáów I kategorii oraz wprowadzenie nowych buforów kapita áowych – ochronnego i antycyklicznego, spowoduje wg. specjalistów Barclays Capital konieczno Ğü zwiĊkszenia kapitaáów europejskich banków o 824 mld euro w ci ągu najbliĪszych 3 lat. JeĞli chodzi o polski sektor bankowy, to wedáug raportu, najbardziej zagro Īony jest los Banku Millenium i BRE. Oba te banki naleĪą bowiem do podmiotów maj ących spore problemy finansowe. Portugalski Millenium BCP i niemiecki Commerzbank usilnie poszukuj ą moĪliwoĞci podniesienia poziomu kapita áów wáasnych, a jednym ze sposobów ma byü sprzedaĪ polskich aktywów.
4 Belka uspokaja: Bazylea III nie sprawi káopotów polskim bankom i ich spóákom-matkom, artykuá z dn. 15.09.2010, GazetaPrawna.pl, wydanie internetowe.
5 M. Olczak, Nowe wymogi kapitaáowe uderzą w banki. Millenium i BRE na sprzedaĪ?, „Dziennik Gazeta Prawna” 08.10.2010.
Zasady się zmieniły, banki przestały spełniać wymagania
Santander EFG
BCP AIB Commerzbank
Deutsche
Bank Societe Generale
współczynnik wypłacalności liczony nowym sposobem:
same fundusze własne współczynnik wypłacalności liczony dawnym sposobem jako suma funduszy własnych i podstawowych
wymagana wartość
Źródło: Barclays Capital MC Wykres 1. Zmiana zasad wyliczania wspóáczynnika wypáacalnoĞci w Bazylei III
ħródáo: M. Olczak, Nowe wymogi kapitaáowe uderzą w banki. Millenium i BRE na sprzedaĪ?, „Dziennik Gazeta Prawna” 08.10.2010.
Ekspertyza wykonana przez Deloitte
6wykazuje, i Ī grupa 20 najwiĊkszych polskich banków áącznie speánia nowe wymogi. Jednak analiza poszczególnych instytucji wykazuje, i Ī bĊdą one zobowiązane do podniesienia poziomu funduszy w áasnych Ğrednio o ok. 1,3 proc. przy najwiĊkszym niedoborze w wysokoĞci 16 pro- cent. Przyjmuj ąc jednak scenariusz maksimum dla bufora antycyklicznego, kapitaáy w áasne potrzebne do jego zaspokojenia mogą osiągnąü od 1 do 7,2 procent obecnej sumy funduszy w áasnych, co oznaczaáoby niedobór w wysokoĞci ok. 6 mld zá. Tego typu niedobór funduszy w áasnych w skali Ğwiatowej nie moĪe nie mieü wpáywu na kondycj Ċ gospodarki.
Wed áug ocen analityków sektora wprowadzenie wyĪszego wspóáczynnika wy- p áacalnoĞci wymusi znaczące podniesienie funduszy wáasnych banków, a poniewaĪ pozyskanie takich funduszy jest znacz ąco droĪsze niĪ funduszy wáasnych kategorii II, spowoduje to znacz ące zwiĊkszenie kosztów pozyskania kapitaáu bankowego. Banki mog ą przenieĞü tĊ zwyĪkĊ kosztów na kredytobiorców, co zmniejszy dostĊpnoĞü kredytów w ca áej gospodarce.
6 W. Sikorzewski, ZaáoĪenia, konsekwencje i mankamenty, BANK, luty 2011.
