Małgorzata Solarz
Wybrane sposoby ograniczania
zjawiska wykluczenia
ubezpieczeniowego
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,
363-371
U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011
K atedra Finansów i Rachunkowości, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
MAŁGORZATA SOLARZ
Wybrane sposoby ograniczania zjawiska
wykluczenia ubezpieczeniowego
Selected m ethods o f lim itin g in su ran ce exclusion phenom enon
Wstęp
W ykluczenie finansowe, które oznacza niem ożność dostępu pewnych grup osób do niezbędnych usług finansow ych w odpowiedniej formie, zatacza szerokie kręgi. Dotyka ono społeczeństw zarówno krajów rozwijających się, jak i tych wysoko roz winiętych. Według danych opublikowanych w 2011 r. przez Bank Światowy w rapor cie zatytułowanym Access to Financial Services and the Financial Agenda around the World blisko 56% dorosłych obywateli całego świata nie korzysta z produktów i usług systemu finansow ego1. Tym samym przynajm niej 4 m ld osób z różnych względów nie posiada żadnej polisy ubezpieczeniowej, chroniącej ich życie, zdrowie czy mienie przed negatyw nym i skutkam i zdarzeń losowych. N a problem w yklucze nia finansowego, w tym ubezpieczeniowego, należy spoglądać z dwóch punktów w idzenia, a m ianowicie ludzi, których pozbaw ia ono dostępu do podstawowych usług finansow ych i tym samym pogłębia wykluczenie społeczne oraz podmiotów sektora finansowego, dla których wykluczenie finansowe kreuje biznesow ą szansę rozwoju. Wobec powyższego do walki z wykluczeniem ubezpieczeniowym mogą być wykorzystywane różne instrumenty, których identyfikacja i charakterystyka stała się celem niniejszego artykułu.
1 A c c e ss to F in a n c ia l S e r v ic e s a n d the F in a n c ia l In clu sio n A g e n d a a ro u n d the World: A C ro ss-C o u n try
364 MAŁGORZATA SOLARZ 1. Wykluczenie finansowe i jego podstawowe obszary
W ykluczenie finansow e to zjawisko społeczno-ekonom iczne znane światu od setek lat, jednak ostatnim i czasy postanowiono je ponownie redefiniować. Eksperci Unii Europejskiej w opublikowanym w 2008 r. raporcie wyjaśniają, że wykluczenie finansow e to proces, w którym obywatele doświadczają problemów w dostępie do i/ lub korzystaniu z produktów i usług finansow ych na głównym rynku (mainstream market), które są odpowiednie do ich potrzeb i um ożliwiają im prowadzenie norm al nego życia w społeczeństwie2. Wśród usług finansow ych potrzebnych przeciętnemu gospodarstw u domowemu należy wskazać na konto osobiste w raz z podstawowym i instrum entam i rozliczeniowymi. Poza tym mówi się, że osoby fizyczne powinny mieć dostęp do depozytów i kredytów o rozsądnym poziomie oprocentowania, a także produktów ubezpieczeniow ych czy inw estycyjnych3. W ym ienione rodzaje usług finansow ych stanowią podstawę do w yróżnienia głównych obszarów wykluczenia finansowego, które zostały przedstawione na rysunku 1.
Rys. 1. O b szary w y k lu czen ia finansow ego
Źródło: T. Koźliński, Wykluczenie płatnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, http://www.nbp.pl/ (16.04.2011).
W cytowanej definicji wykluczenia finansowego mowa jest o podm iotach świad czących usługi n a rynku głównym. Podział na wiodących (mainstream) i alterna tyw nych (alternative) usługodawców jest charakterystyczny dla rynku produktów pożyczkowych, gdzie do pierwszej grypy należą banki, unie kredytowe, a do drugiej firm y pożyczkowe, lombardy czy osoby pryw atne pożyczające pieniądze na wysoki procent4. Dla usług ubezpieczeniowych rynek drugorzędny praktycznie nie istnieje, może za wyjątkiem nieformalnych grup pomocowo-ubezpieczeniowych działających w formie stowarzyszeń pogrzebowych na kontynencie afrykańskim.
Analizując zjawisko w ykluczenia finansowego, należy zwrócić uwagę na dwa stadia zaawansowania problemu. Po pierwsze, m ożna w skazać na grupy osób, które w ogóle nie korzystają z produktów i usług finansowych, dlatego że nie mają fizycznej
2 F in a n c ia l se rv ic e s p ro v isio n a n d p re v e n tio n o f fin a n c ia l exclusion, red. L. A nderloni, E uropean C om m ission, m arzec 2008, s. 9.
3 M. Iw anicz-D rozdow ska, P. B łędow ski, F in a n se bliżej ludzi, „R zeczp o sp o lita” 2010, n r 264, s. E15. 4 F in a n c ia l se rv ic e s p ro v isio n a n d p re v e n tio n o f fin a n c ia l exclusion, op. cit., s. 61.
możliwości dostępu do oferty instytucji finansowych (geographical access). Przy czym wypracowane metody dystrybucji produktów i usług ubezpieczeniowych sprawiają, że łatwiej z nim i dotrzeć do potencjalnych odbiorców niż m a to miejsce w przypadku usług depozytowo-kredytowych czy inwestycyjnych. D użą rolę m ają do odegrania w tej m aterii agenci i brokerzy ubezpieczeniowi oraz elektroniczne kanały dystry bucji. Jednak w tym ostatnim przypadku należy pam iętać, że nie wszyscy dysponują dostępem do Internetu oraz posiadają um iejętności czy chęci posługiw ania się tym m edium telekomunikacyjnym. Z drugiej strony istnieje również spora grupa osób, które praktycznie mogłyby być aktyw nym i uczestnikam i systemu finansowego, ale przedstawione im produkty i usługi nie są dostosowane do ich potrzeb pod względem ceny (price exclusion) czy jakości (condition exclusion).5
2. Grupy społeczne szczególnie narażone na wykluczenie ubezpieczeniowe
Przyczyn wykluczenia finansowego, a tym samym ubezpieczeniowego, należy upatryw ać zarówno po stronie podaży, o czym pisano powyżej, ja k i i popytu na usługi ubezpieczeniowe. To drugie źródło w ydaje się odgryw ać równie doniosłą rolę. Zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową może m ieć charakter odroczony z powodu niedostatecznej siły nabywczej. Ludzie ubodzy lub znajdujący się aktu alnie w złej sytuacji finansowej nie m ają możliwości dalszej redukcji konsumpcji związanej z koniecznością opłacania składki ubezpieczeniowej. W zw iązku z tym nawet m imo wysokiej użyteczności ubezpieczenia, osoby te nie nabyw ają ochrony ubezpieczeniowej. Często w yższy priorytet w hierarchii ich potrzeb m a konieczność utrzym ania obecnego poziomu konsumpcji lub spłata zadłużenia6. W łaśnie gospodar stwa domowe o niskich dochodach, w tym osoby bezrobotne są najbardziej narażone na wykluczenie ubezpieczeniowe. Kolejną grupą społeczną, która m a utrudniony dostęp do rynku usług ubezpieczeniowych, są osoby starsze ze względu na swój wiek i stan zdrowia, a także osoby chore czy niepełnosprawne (choćby w odniesieniu do ubezpieczeń życiowych).
Słabo wykształcone gospodarstw a domowe zgłaszają mniejsze zapotrzebowanie na produkty ubezpieczeniowe ze względu na brak wiedzy z zakresu ubezpieczeń, która z kolei przekłada się na niską kulturę ubezpieczeniową. Wiele osób uważa, że składka jest niepotrzebnym wydatkiem. Nie tylko ubodzy, lecz i osoby średnio zamożne żyjące w krajach o niskiej kulturze ubezpieczeniowej, m ogą ubezpieczenie traktować jako dobro luksusowe. W Polsce aż 34% właścicieli przedsiębiorstw (głównie zatrudniających do 9 osób) w ogóle nie korzysta z ubezpieczeń7. W takich okolicz 5 L. M itton F in a n c ia l inclu sio n in the UK: R eview o fp o lic y a n d p ra c tic e, U niversity o f K ent 2008, http:// w w w .jrf.org.uk/publications/ (22.04.2011).
6 D. Stańko, M ikro u b ezp iecze n ia ja k o m etoda o ch ro n y prized ry zykiem ubóstw a. C zyn n iki k szta łtu ją ce
p o p y t i ro zw ó j pro d u kto w y, „W iadom ości U b ezpieczeniow e” 2010, n r 3, s. 106-107.
366 MAŁGORZATA SOLARZ
nościach m ożna mówić nie tyle o rzeczyw istym wykluczeniu ubezpieczeniowym, ile o samowykluczeniu. Stan ten potęguje dodatkowo brak zaufania klientów do instytucji ubezpieczeniowych i ich negatyw ny w izerunek, który wiąże się z sytuacjam i w pro w adzania klienta w błąd co do istotnych param etrów produktu, jak cena czy zakres ochrony. Poza tym w praktyce zdarza się, że w polisach ubezpieczeniowych zam iesz czane są skomplikowane klauzule wyłączające odpowiedzialność ubezpieczyciela. Z raportu Najwyższej Izby Kontroli opublikowanego w kwietniu 2011 r. w ynika, że co trzecie zawierane w Polsce ubezpieczenie narusza interesy ubezpieczonych8. Stąd też zaledwie 32% polskich klientów deklaruje zaufanie do ubezpieczycieli, podczas gdy zdecydowanie lepszą renomą cieszą się zakłady ubezpieczeń wśród obywateli państw azjatyckich, z których ponad 50% ufa tej branży9.
3. Edukacja finansowa jako sposób ograniczania wykluczenia ubezpieczeniowego
Działania, które m ają na celu zapobiegać niepożądanem u społecznie zjawisku ekskluzji finansowej i przywracać osoby wykluczone do systemu finansowego, zwane inkluzją finansową, leżą w gestii państw a (rozumianego szeroko jako adm inistracja centralna i lokalna), instytucji pozarządowych oraz instytucji finansow ych, a także samych gospodarstw domowych dotkniętych problemem wykluczenia finansowego.
W celu zidentyfikow ania najczęściej w ykorzystyw anych przez poszczególne kraje sposobów zw alczania wykluczenia finansowego eksperci Banku Światowego w 2009 r. objęli badaniem ankietowym 142 państw a z całego świata. Zamieszczone przez nich w raporcie w yniki wskazują, że w analizowanym okresie około 40% an kietowanych skoncentrowało się na kształtowaniu umiejętności finansowych klientów, a 45% realizowało inicjatyw y z zakresu m ikrofinansow ania10.
Pierw sza z w ym ienionych m etod przeciw działania w ykluczeniu ubezpiecze niowem u - edukacja finansow a m a na celu w ykształcenie w śród społeczeństw a um iejętności finansowej (financial literacy), tak żeby ludzie mieli świadomość, jakie szanse i zagrożenia niosą ze sobą produkty finansowe. O rganizacja W spółpracy G o spodarczej i Rozwoju wydała wytyczne w dziedzinie edukacji finansowej. Podkreślają one rolę państw w promocji niezależnych od konkretnych dostawców i obiektywnych programów poprawy finansow ych um iejętności konsum enta11. Edukacja finansow a pow inna zaczynać się ju ż w przedszkolu. Musi odróżniać się od komercyjnego do radztw a ze strony dostawców oraz skupiać się na kluczowych aspektach planowania
8 M. R zem ek, C o trzecie ubezp ieczen ie niezgodne z p raw em , „R zeczp o sp o lita” 2011, n r 98, s. C1. 9 M. Gawrychowski, Tylko co trzeci P o la k ufa ubezpieczycielom , „Dziennik. G azeta Prawna” 2011, n r 67, s.13. 10 F in a n c ia l A c c e ss 2010. The S ta te o f F in a n c ia l In clu sio n through o f Crisis. The C onsultative G roup to A ssist the Poor. T he W orld B a n k G roup, W ashington 2010, s. 20.
11 W. Szpringer, S p o łeczn a o d pow iedzialność banków. M ię d z y ochroną k o n su m en ta a osłoną socjalną, O fic y n a a W olters K luw er business, W arszaw a 2009, s. 62.
finansowego (oszczędności, zadłużenie, ubezpieczenia, itd.). Należy w ykorzystywać wszystkie dostępne m edia dla nieodpłatnych program ów edukacyjnych.
W Polsce za przykład działań edukacyjnych m ogą posłużyć prace nad wprow a dzeniem do programu przedmiotu „Podstawy przedsiębiorczości” zagadnień z zakresu ubezpieczeń czy organizacja różnego typu sem inariów poświęconych problematyce konsumentów na rynku usług ubezpieczeniowych, jak zorganizowana przez Rzecznika Ubezpieczonych i Fundację Edukacji Ubezpieczeniowej konferencja zatytułowana „Być kobietą ubezpieczoną”.
Edukacja finansow a pow inna być też prowadzona przez instytucje ubezpiecze niowe w ramach realizacji koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR - corporate social responsibility). Zakłada ona, że przedsiębiorstwa muszą podejmować działania na rzecz swoich interesariuszy nie tylko w obszarze ekonomicznym, ale również ekologicznym i społecznym. Ich szczegółowy zakres wyznaczany jest przez oczekiwania i interesy właścicieli instytucji finansowych, ich pracowników, klientów oraz społeczeństwo, w którym funkcjonują. Zakłady ubezpieczeń poszukując obsza rów, na których mogłyby prowadzić działalność społeczną, powinny zainteresować się takim i, które będą jednocześnie służyły pewnym grupom społecznym i stanowiły 0 potencjalnych przyszłych zyskach ubezpieczycieli, a edukacja ubezpieczeniowa spełnia oba te warunki.
W Indiach m iędzynarodowe grupy finansowe próbują uświadam iać obywatelom potrzebę ochrony ubezpieczeniowej poprzez kampanię medialną przygotowaną w stylu Bollywood. Główna bohaterka spotu reklamowego kupuje polisę w tajem nicy przed skąpym mężem, który w kolejnej scenie na skutek nieszczęśliwego w ypadku traci nogę. Jedyny żywiciel wielodzietnej rodziny staje się niezdolny do pracy, jednak z uwagi na zapobiegliwość kobiety cała historia kończy się happy endem. W n a juboższych regionach Indii tego typu inscenizacje aktorzy odgrywają n a żywo na prowizorycznych scenach12.
Działające w Polsce instytucje ubezpieczeniowe z roku na rok coraz aktywniej angażują się w przedsięw zięcia CSR. D la przykładu jesienią 2010 r. IN G Życie przeprow adziło akcję „N aga praw da o ubezpieczeniach”, która propagow ała od powiedzialne podejście do finansów osobistych i ochrony życia13. Natom iast BRE Ubezpieczenia jako pierwsze towarzystwo ubezpieczeń na rynku zaprosiło uczniów do swojej centrali w Warszawie. Zgodnie z ideą D ni Przedsiębiorczości licealiści zapoznali się z organizacją i zarządzaniem instytucją ubezpieczeniową oraz wykonali zadania pozwalające zw eryfikować swoje w yobrażenia o pracy w ubezpieczeniach. Biorąc pod uwagę specjalizację zespołu BRE Ubezpieczenia w zakresie bancassurance 1 sprzedaży ubezpieczeń przez Internet, m łodzi ludzie mieli okazję poznać funkcjo
12 M. W rotniak, U bezpieczenia w stylu Bollyw ood, http://w w w .bankier.pl/w iadom osc/U bezpieczenia-w - stylu-B ollyw ood-2287966.htm l (26.04.2011).
13 IN G Życie: p o d su m o w a n ie w yników i p la n y n a p rzyszło ść , P ortal G aze ty U bezpieczeniow ej, http:// w w w .gu.com .pl/index.php?option= com _content& task= view & id= 38702& Item id= 231 (30.04.2011).
368 MAŁGORZATA SOLARZ
nowanie ubezpieczeń w bankach oraz model direct14. Inny przykład dotyczy Grupy PZU, która prowadzi kam panię edukacyjną „Życie na 100%” poświęconą budowaniu świadomości Polaków związanej z finansow ym zabezpieczaniem przyszłości. K am pania obejmuje IV filary: oszczędzanie długoterm inowe, em erytura, inwestowanie i ochrona w postaci ubezpieczeń. Ten ubezpieczyciel jest też właścicielem portalu Jakieubezpieczenie.pl - internetowego przew odnika po świecie ubezpieczeń15.
4. Mikroubezpieczenia jako sposób ograniczania wykluczenia ubezpieczeniowego
Wśród instrum entów ograniczania w ykluczenia finansowego, które dotyka go spodarstw a domowe o niskich dochodach, m ożna w skazać na ideę m ikrofinansowa- nia, a tym samym n a produkty oferowane przez pośredników m ikrofinansow ych16. Pojęcie m ikrofinanse należy interpretować jako świadczenie usług kierowanych do ubogich grup społecznych przez formalnych pośredników finansowych. Zostało ono wprowadzone do literatury przedm iotu w obecnej dekadzie, a wcześniej koncentro wano się głównie na udzielaniu ubogim gospodarstwom domowym niskokwotowych pożyczek, stąd właśnie od m ikrokredytów rozpoczęła się epoka m ikrofinansowania. Obecnie instytucje m ikrofinansowe znacznie poszerzyły ofertę swoich produktów, oprócz m ikrokredytów m ożna w niej znaleźć m ikrooszczędności oraz m ikroubez pieczenia (tab. 1).
T abela 1. Podstaw ow e rodzaje p ro duktów m ik ro fin an so w y ch
Rodzaj p ro d u k tu C h arak tery sty k a
M ik ro k red y ty
K re d y ty gotów kow e o niew ielkiej w arto ści p rzezn aczo n e dla gospodarstw dom ow ych o n isk ich dochodach (nieposiadających zdolności kredytow ej w tradycyjnych bankach) często służące ro zp o częciu i/lub dalszem u fin an so w an iu w łasnej działalności gospodarczej
M ikrooszczędności
P ro d u k ty depozytow e skierow ane do ubogich gosp o d arstw dom ow ych um ożliw iające lokow anie niew ielkich kw ot p ien ięd zy z d u żą częstotliw ością z reg u ły n a k ró tk i czas
M ik ro u b ezp ieczen ia P roste i ta n ie p ro d u k ty ubezpieczeniow e z ograniczonym zak resem ochrony ubezpieczeniow ej skierow ane do ludzi ubogich
Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej Advancing Financial Access fo r the World’s Poor, Con sultative Group to Assist the Poor http://www.cgap.org (08.04.2011).
14 Edukacja: Uczniowie zw iedzają centralę B R E U bezpieczenia, „G azeta U bezpieczeniow a” 2011, n r 15, s.19. 15 P o rta le e d u k a c y jn o -in fo rm a c y jn e G ru p y PZU: h ttp ://w w w .jak ieu b ezp iecze n ie .p l o raz h ttp ://w w w . zyciena100procent.pl/ (28.04.2011).
16 Por. M. Solarz, M ik ro fin a n se ja k o in stru m en t przeciw d zia ła n ia zja w isku w ykluczenia fin a n so w eg o , [w:] E ko n o m ia , pod red. J. Sokołow skiego, M. Sosnow skiego, A. Ż abińskiego, Prace N aukow e U niw ersytetu Ekonom icznego we W rocław iu n r 113, W ydaw nictw o U E we W rocław iu, W rocław 2010, s. 821-834.
M ikroubezpieczenia zostały zapoczątkowane jako rodzaj działalności charyta tywnej w latach 90. ubiegłego wieku, kiedy to M iędzynarodowa Organizacja Pracy zaczęła eksperymentować z tanią ochroną ubezpieczeniową dla określonych grup ludzi. W 1995 r. Michael Mc Cord - prezes Centrum M ikroubezpieczeń z USA, opracował kom ercyjny produkt m ikroubezpieczeniow y firm ow any przez A IG do sprzedaży w Ugandzie. Owo ubezpieczenie na życie jest oferowane po dziś dzień jako część pakietu mikrokredytowego, czyli tak zwanej umowy kredytowej na życie17. Zapewnia ona spłatę zaległych pożyczek i gwarantuje rodzinie niewielką wypłatę w przypadku nagłej śmierci pożyczkobiorcy. W spom niana organizacja w ypłaca uposażonym ok. 700 dolarów, jeśli zgon nastąpił wskutek nieszczęśliwego w ypadku. W zamian za to ubezpieczenie klienci płacą 1% więcej ponad stawkę oprocentowania udzielonej pożyczki. Ruch ten okazał się podw aliną modelu biznesowego, który pokazał innym podmiotom finansowym wartość rynku klientów o niskich dochodach. Oto w ciągu 10 lat ugandyjski oddział AIG zapewnił ochronę ubezpieczeniową ok. 1,6 m ln klientów, a m ikroubezpieczenia sięgnęły 17% udziału w jego zyskach. Dziś w Ugandzie polisa na życie o wartości 1 tys. dolarów am erykańskich kosztuje zaledwie dolara rocznie, dzięki czemu faktycznie jest dostępna dla biednych18.
Największy sukces jak dotąd odniosły ubezpieczenia na życie, ale próbuje się sprzedawać także ubezpieczenia zdrowotne i wypadkowe, w tym zw iązane z nie pełnosprawnością. Chronią one zdrowie i zdolność do pracy człowieka. Popularne są rów nież ubezpieczenia, których celem je st sfinansow anie kosztów pogrzebu. N atom iast z grupy ubezpieczeń m ajątkow ych proponow ane są chroniące praw a majątkowe - szczególnie posiadane czynniki produkcji (ubezpieczenia rzeczowe), a także ubezpieczenia rolne dotyczące utraty plonów wskutek suszy lub powodzi oraz zwierząt od padnięcia19. W ymienione ubezpieczenia są finansowane przez relatywnie niskie składki ubezpieczonych, stąd oferowany jest ograniczony zakres świadczeń. Sprzedawane są one przez wyspecjalizowane podm ioty - zakłady ubezpieczeniowe, których działalność m a stricte kom ercyjny charakter. M ikroubezpieczenia mogą być świadczone również na zasadach samoubezpieczenia, to jest poprzez zakładanie przez samych zainteresowanych tow arzystw ubezpieczeń wzajemnych - typowych przedsiębiorstw non-profit. W obu przypadkach dużą rolę odgryw ają towarzyszące im instytucje o charakterze rządowym lub pozarządow ym 20.
M ikroubezpieczenia są bez w ątpienia korzystnym i produktam i dla ubogich gospodarstw domowych, które m ają ograniczoną możliwość absorpcji szoków zw ią zanych z wystąpieniem określonego ryzyka. Nawet mało istotne dla przeciętnego gospodarstw a domowego zdarzenia mogą spowodować znaczne obniżenie wpływów
17 B. A. de A ghion, J. M orduch, E k o n o m ia m ikrofinansów , Wyd. AnW ero, G d ań sk 2009, s. 210. 18 M. Sliperski, M ikro u b ezp iecze n ia , „G azeta U bezpieczeniow a” 2010 n r 6, s. 5.
19 R. K urek, M ikro u b ezp iecze n ia n a św iecie — d zia ła n ia ko m ercyjn e i niekom ercyjne in icja tyw y w sp iera
ją c e , [w:] N a u k i o fin a n s a c h 1, pod red. G Borys, Prace N aukow e U niw ersytetu Ekonom icznego we W rocław iu
n r 61, W ydaw nictw o U E we W rocław iu, W rocław 2009, s. 166. 20 Ibid., s. 167.
370 MAŁGORZATA SOLARZ
do budżetu domowego ludzi biednych, a brak odpowiedniej ochrony może zatrzy m ać lub w ręcz odwrócić proces wychodzenia z biedy21. Stąd też posiadanie polisy mikroubezpieczeniowej pozw ala im przetrw ać sytuacje kryzysowe bez utraty docho dów czy konieczności zadłużania się u nieformalnych pożyczkodawców, oferujących lichwiarskie oprocentowanie.
Z badania przeprowadzonego w 2010 r. przez Swiss Re w ynika, że m ikroubez- pieczenia stanowią efektywne i realne rozwiązanie dla zarządzania ryzykiem osób fizycznych o niskich dochodach, a ponadto wspierają rozwój ry nk u ubezpieczeń w krajach rozwijających się. Oszacowano, że ten segment może wygenerować składkę na poziomie 40 m ld dolarów22. Najszybciej m ikroubezpieczenia rozwijają się w Azji Pacyficznej, ale ich rola wzrosła także w A fryce i A m eryce Łacińskiej, poza tym wszystko wskazuje na to, że popyt na tego typu produkty byłby również wśród osób ubogich zamieszkujących kraje wysoko rozwinięte.
Zakończenie
Współcześnie dostęp do podstawowych usług finansowych, w tym ubezpieczenio wych stał się niezbędny dla zapewnienia pełnego uczestnictw a w życiu społecznym i gospodarczym danego kraju. Stąd też podejmowane są zarówno przez państwa, jak i instytucje ubezpieczeniowe różne działania mające na celu zapobieganie i rozw ią zyw anie problemu w ykluczenia ubezpieczeniowego. W artykule zwrócono uwagę, że źródła tego problemu tkw ią m.in. w braku odpowiedniej oferty skierowanej do poszczególnych grup społecznych. Wobec tego rola instytucji ubezpieczeniowych w inkluzji finansowej pow inna koncentrować się na kreowaniu tzw. produktów skro jonych na miarę. Obejmują one przeznaczone dla ubogich gospodarstw domowych produkty mikroubezpieczeniowe, z założenia proste i tanie, gwarantujące ograniczony zakres ochrony ubezpieczeniowej, ale także produkty skierowane do grup szczegól nie narażonych na wykluczenie finansowe, tzn. osób starszych, kobiet. Jeśli chodzi o seniorów, to w ostatnich latach oferta ubezpieczycieli zm ieniła się zdecydowanie na korzyść tej grupy wiekowej. Obecnie można ju ż na rynku znaleźć wiele interesujących produktów. Natomiast skonstruowanie specjalnej oferty ubezpieczeń komunikacyjnych dla płci żeńskiej przyniosło wręcz odwrotny od zamierzonego skutek, sprawa bowiem trafiła do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu. Poinformował on w kom unikacie po rozprawie, że od 21 grudnia 2012 r. będzie m iała zastosowanie reguła jednolitych składek i świadczeń dla obu płci. Trybunał wyjaśnił, że dyrek tyw a o równym traktow aniu m ężczyzn i kobiet w dostępie do towarów i usług oraz dostarczaniu towarów i usług, zakazuje wszelkiej dyskrym inacji ze względu na płeć
21 D. Stańko, M ikro u b ezp iecze n ia ja k o m etoda och ro n y p rz e d ry zykiem ubóstw a, op. cit., s. 108-109. 22 S w iss Re: P o te n cja ł m ikroubezpieczeń, „Portal G azety U bezpieczeniow ej” http://w w w .gu.com .pl/index. php?option= com _content& task= view & id= 38280& Item id= 242 (30.04.2011).
i, co do zasady, uw zględniania kryterium płci przy obliczaniu składek i świadczeń ubezpieczeniow ych. Tymczasem zdaniem Polskiej Izby U bezpieczeń decyzja ta pozbawia klientów możliwości nabycia produktów ubezpieczeniowych, w których ryzyko (i cena) jest skrojone dokładnie według potrzeb klienta. Przykładem mogą być ubezpieczenia komunikacyjne, gdzie kierowcy kobiety płacą niższe składki ze względu na mniej szkodową jazdę23.
W niniejszym opracow aniu podniesiono rów nież kw estię dotyczącą tego, że przyczyn w ykluczenia ubezpieczeniowego należy szukać po stronie popytu, a m ia nowicie w śród samych gospodarstw dom owych, które nie korzystają z ochrony ubezpieczeniowej, m.in. z uwagi na niską kulturę ubezpieczeniową. Chcąc zmienić taki stan rzeczy, instrum enty inkluzji finansowej powinny zostać ukierunkow ane na kształtowanie umiejętności finansow ych klientów. Działania z zakresu edukacji ubezpieczeniowej mogą być podejmowane zarówno z inicjatywy państw a i jego or ganów, jak i samych ubezpieczycieli. Tym ostatnim powinno zależeć na budowaniu w izerunku godnej zaufania instytucji, która troszczy się o dobro swoich interesariu- szy, w tym obecnych i przyszłych klientów. Różnego rodzaju działania edukacyjne zm ierzające do poprawy świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa przyczynią się z pew nością do rozwoju danego podm iotu w dłuższym czasie.
Selected m ethods o f lim itin g insurance exclusion phenom enon
In su ra n c e e x c lu sio n re p re se n ts o n e o f th e fin a n c ia l e x c lu sio n c o m p o n e n ts a n d m a n ife sts its e lf in no a c c e ss o f so m e so c ia l g ro u p s to b asic fin a n c ia l s e rv ic e s in a p ro p e r fo rm . A c tiv itie s a im e d a t lim itin g th is so c ia lly a n d e c o n o m ic a lly c ru c ia l p ro b le m c o n s titu te th e re sp o n s ib ility o f th e sta te a n d in s u ra n c e in stitu tio n s . T h e y m a in ly c o n s ist in p re p a rin g a n a d e q u a te p ro d u c t o ffe r w h ic h in c lu d e s m ic ro -in s u ra n c e a im e d a t p o o r p e o p le a n d in su ra n c e e d u c a tio n o f th e society.
