Funkcjonowanie specjalnej strefy ekonomicznej a rozwój lokalny - analiza zjawiska na przykładzie Mielca

Pełen tekst

(1)2002. Pawe ł Bia łynicki- Biru la Kat_d,a Oo.podarld IAdmlnlstracl1 Publlu:nel. Łukasz. Mamica. Kate.,. Oospodarkll Admlnbtracll Publicznej. Funkcjonowanie specjalnej strefy ekonomicznej a rozwoj lokalny analiza zjawiska na przykładzie Mielca l . Wprowadzenie W artykule przedstawione. zosta ł y. podstawowe problemy. związane. z re-. s truktu ryzacją przemy s ł owych ś rodków. monokulturowych. Jednym z przykła dów lego typu obszarów jest Mielec. zdominowany w przeszłości przez jeden duży zakład przemysłowy . Miasto to jest interesującym p rzykłade m udanej transformacji gos podarczej. dokonanej dzięki Slworzeniu specjalnej strefy ekonomicznej. W nini ejszej pracy przeprowadzono szc zegółową analizę sy tuacji. s połeczno-gospodarczej Mielca, a ponadto przy wykorzystaniu metod staty stycznyc h dokonano porów nania stopnia rozwoju miasta na tle wybranych innych przemysłowych ośrodków monokulturowych. Przedstawione wyniki wyrainie wskazuj<} na dobr<} ko nd ycję Miełca i pozytyw ni e św iadczą o sukcesach dokonywanyc h p rzekształce ll gospodarczych. W artykule przedstawione zosta ly także kwestie dotycz<}ce pozytywnych i negatywnych aspektów tworzen ia specja lnych stref ekonomicznyc h. Podsumowanie s t a nowią wnioski dotyczące zint egrowanych programów ak tywizacj i s połeczno-gospoda rczej miast zdom inowa nych przez jeden zak lad przernyslowy ..

(2) Pawel Bialynicki-Birufa, Lukasz Mali/iw. 2a Uwarunkowania załamania o ś rodków monokulturowych. społeczno-ekonomicznego. Ośrodk i monokulLurowe w wyniku zmian transformacyjnych na początku lat dziewięćdziesiątych z n alaz ł y s ię w wyją t kowo niekorzystnej sytuacji . Szczególne problemy pojawiły się tam, gdzie dominujący w mieście zakład związany był z sektorem zbrojeniowym, uza l eżnionym w dużej mierze od decyzji central nych, w tym także zakupów dokonywanych przez państwo. Pro~ wadzona w ostat ni ej dekadzie polityka odprężenia na linii Wschód- Zachód, jak i rozwiąza ni e Uk ładu Warszawskiego doprowadziły do znaczącego spad ku zamówiell na rzecz wojska. Zjawisku temu towarzyszyły dodatkowo znaczne ograniczenia budżetowe oraz zała mani e produkcji, w z n aczącym stopniu będące efek tem przyjętej terapii szokowej w gospodarce. Należy pamiętać. iż zakłady produkujące uzbrojenie nigdy ni e mu sia ł y dostosowywać się do warunków rynkowych, a cena produkowanych wyrobów ustal ana była na zasadzie: koszty produkcji plus narzut zysku. Przemysł zbrojeniowy w krajach Europy Srodkowej i Wschodniej oferował atrakcyjne warunkj pracy i skutecznie konkurował na rynku wy kwalifikowanyc h pracowników z innymi sek torami gospodarki . Prowadziło to do wzmocnienia jego pozycji jako głównego pracodawcy w przypadku mniejszych miast. Dominacja jednego zakładu przemysło wego pociąga za sob~ negatywne zjawisko u7..a l eżnie nia kondycji ekonomicznej danej jednostki terytorialnej i jej micszkanców od waha li koniunktury lub choćby cyk lu życia jednego produktu. Zjawisko tO obserwowane bylo już wcześniej na przykładzie tzw. staryc h okn;gów przemysłowych. Wspomniane wyżej cechy ośrodków monokulturowych były przyczyną oSlrcj zapaśc i ekonomicznej i spo ł ecz n ej , jaka dotknęła wiele z nich po 1989 r. Słabo zdywe r sy~ fikowana baza ekonomiczna. w sylUacji pogarszającej się kondycji dominujqcego zak ł adu. przy jednoczesnym wąskim profiłu zawodowy m siły roboczej i niską zdol n ością oraz chęcią do przekwalifikowania, skutkowa ł a deficytem nowych miejsc pracy oraz perspektywą zapaści społecz no -gospodarczej.. 3 a Podstawowe problemy ośrodków monokulturowych. Omów ionym wyżej zjawiskom charakterystyczny m dla ośrodków monokulturowych towarzyszyła stosunkowo jeszcze s łabo wykształcona na początku lat dziewięćdziesiątych świado mo ść władz samorLądowych. ktÓre w nowym systemie społeczno-gos podarczy m stały się podmiotami odpow iedzialnymi za prowadzenie lokalnej poli tyk i gospodarczej. Funkcjonujący w czasac h PRL jedno ł ity model organizacji terytorial nej kraju ograniczał do minimum aktywn osć społeczną na poziomie lokalnym i poczucie odpow i edzia łn ości za sprawy do t yczące rozwoju gospodarczego danej jednostki terytorialnej. W poprzedniej epoce relacja miasto - g ł ówny zakład prLemys lowy w zdecydowany sposób.

(3) Funkcjonowanie specjalnej uprzyw il ejowywała. len drugi . Fabryka znacząco dominowala nad miastem na politycznej, społecz nej i ekonomicznej. Spolec z ność ł okalna z nalazła się w sytuacji wielu zagrożeń wynikających z upadku zakładów s tan owiącyc h do tej pory pod s tawę rozwoj u i będących największym i pracodawcami . Głównym problemem s tało s i ę wysoki e bezrobocie o charakterLc strukturalnym . Obniżenie poziomu s iły nabywczej mieszkanców s kutkowało pogorszeniem funkcjonowania sektora u sług i handlu ,jak równi eż zatrzymaniem procesu odtwarzania substancji mieszkaniowej . Zjawisko degra dacji i substandaryzacji czę śc i zasobów mieszkalnych, zw ł aszcza na obsz'lrze budownictwa wielorodzinnego, sprzyjało pojawianiu s ię zjawisk patologi i społ ecz ny c h . Zarówno brak perspektyw życiowych,jak i trudna sytuacja na rynku pracy s kutkowały od pł y wem naj lepiej wykwalifikowanych kadr do w i ększych płaszczyźnie. ośrodków prze my s łowych .. Na ł ożen i e s i ę na siebie wie lu niekorzystnych zj awi sk po s t aw ił o przed wła dzami lokalnymi nowc wyzwania , którym nie m ożna było s pros ta ć bez z naczą cego wsparcia ze strony władz wyższego szczebla. Źródeł finan sowan ia nie zbędnyc h d z iałan zmierzających do rewitali zacji spoleczno-ekonomi cznej n a l eżało sz u kać zarówno po stroni e zasobów krajowych,jak i p oc hod z ą cyc h z Unii Europejskiej.. 4. Pozytywne I negatywne aspekty tworzenia specJalnych stref ekonomicznych Zanim w sposób szczegó łowy omówiona zostanie sytuacja spoleczno-ekonomiczna Mielca. zasadne wydaje się przedstawienie pozytyw nyc h i negatywnych konsekwencji tworzenia specjalnych stref ekonomicznych. Te pierwsze są si ł ą rzeczy lepiej widzialne. łatwe do przedstawienia na pod stawi e analizy danych statystyczn ych. Negatywne konsekwencje tworze ni a tego typu stref ujawniaj ą s i ę w citlej gospodarce bez wy ra źnej koncentracj i przestrzennej, co oznacza, i ż maj ą poprLez len fakl mniej szy wpł yw na system gospodarczy. Utworzenie na danym obszarze specjalnej strefy ekonomicznej przy odpowiednio prowadzonej polityce promocyjnej prowad zi do szybki ego wzrostu inwestycji, które z kolei tworz ą nowe miejsca pracy . Dziatania inwestycyj ne na w i ę k szą ska l ę przyczy niają s i ę do ożyw ienia dzia łaln ości lokalnyc h firm budowlanych i u s łu gowyc h . W rezultacie tych d z iałań wzra sta popyt lokalny jak i zdo l ność nabywcza mieszkań ców. Nie do przecenieniajesl rola inwestycji zagran icznych w z.akres ie wdrażania nowych technologii i rozw iąza ń dot ycz ą cych zarząd za nia . Wzrasta s topi e ń powiązań gospodarczych danego obszaru z zagrani cą. Wykreowany zostaje popyt na us łu gi doradcze i finan sowe, rozwijaj.} siC usługi transportowe i spedycyjne. Wi ę kszość wspomnia nych zjawisk o charakterze pozytywnym stała s i ę udziałem Mielca i zndecydowała o niewąt pliwym sukcesie zm ian strukturalnych w stosunku do porównywalnych monokulturowych miast prLemyslowych..

(4) PalVe! Na l eży. jednak pam i ętać, ii to, co w skali jednego miasta jest z pew n ośc i ą si lnym impul se m prorozwojowym, w aspekcie gos podarki narodowej jako ca l ośc i mo że nieść ze so bą pewne zagrożenia. Istnienie strefy jest ni e ty lko zachętą do tworzenia nowych firm, ale często mamy do czy nienia z realokacją firm. Jeże l i firma, która już funkcjonuje na terenie danego kraju przenos i swoją p rooukcję do strefy, lO w skali państwa efekt ekonomiczny ma charakter zerowy, co w i ęcej, z mniej szają s ię łącz ne wpływy do budżetu z tytu ł u podatków. Nie bez znaczenia jest także negatywny wpływ strefy na równowagę konkurencyjną rynku produktów wytwarzanych w strefie i poza nią. Firmy korzystające ze zwol n ień podatkowych związanych z l okalizacją w st refie mogą osiągać przewagę konkurencyjną na rynku pomimo dysponowania gorszymi od konkurencji techno log iami oraz wyższych kosztów produkcji. Ich pozycja rynkowa zw iązana jest bezpośrednio z uprzywi l ejowaną sytuacją podatkową w stosunku do firm działających poza s trefą . W efekcie może to obniżyć pozycję konkurencyjną całego sektora w aspekcie międzynarodowym. Islnienie specjalnych stref ekonomicznych powoduje zak łócenia w funkcjonowaniu tzw. rombu pr.lewagi narodowej w zakresie rywalizacji firm. Efektywnemu funkcjonowaniu wspomnianego rombu, opisanego przez M. Portera, sprzyja krajowe środowi sko gospodarcze, w którym brak jest ingerencji o charakterze administracyjnym zak ł ócających nieskrępowaną k onk urencję ' . Praktyka pokazuje, i ż największe zai nteresowan ie lokalizacją na teren ie strefy wykazują duże firmy. dla których zwo lnienia podatkowe stanow ią atrakcyjną propozycję. W znacznie mniejszym stopniu z funkcjonowania specjal nych stref e konomicznych korzystaj q małe i średn i e finny , które są głównym źród łem powstawania nowych miejsc pracy. Prawidłowość ta wpływa na zmniejszenie pozytywnego efektu oddziaływania stref na lokalny rynek zatrudnienia. Krytyka funkcjonowania w Polsce specja lnych stref ekonomi cznych kierowana ze strony UE prowadz i ć będz i e do ilościowego i jakościowego ograniczenia za kresu ich działa l ności. W przyszłości funkcje, jakie pełnią one obecnie w zakresie pobudzania rozwoju, zostaną zastąpione mechanizmami polityki regionalnej.. 5. Statystyczny opis Mielca Uwanmkowa"ia demograficzne Wedł u g danych G ł ów n ego Urzęd u Statystycznego w 1998 r. Mielec zamieszki wa ło blisko 65 tys. mi eszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi śred ni o 1371 osób na km 2 • W lalach 1990-1998 liczba ludności ogółem wzrosła o 2600 mie szkańców (4,2%). Jednoc ześnie liczba kob iet wzrosła o 4,7%. Struktu ra ludności według pic i nie wykazuje deformacji: kobiety stanowi q 5 1.2% populacji, a mężczyźni 48,7% (105 kobiel na 100 m ężczyzn). I M. Porter, Porter o Iwnkurencyjllofci. PWN , Warszawa 2000, s. 206..

(5) Przyrost naturalny w 1998 r. w stosunku do 1994 r. spad ł o 38% i wynosi obecnie 3,7 promJla. W 1998 r. współczynnik dla kraju wyniós! 0,5, a w miastac h był ujemny: -0,2. Miel ec na tle kraju odznacza się korzystnym wskaźni kiem przyrostu naturalnego . Obserwowane w ostatnich latach zjawisko spadku przyrostu naturalnego jest w przypadku Mielca znacznie wolniejsze ni ż ś red ni o w Polsce. Tabela 1 przedstawia str ukturę w i ekową l udności według następujących se~men tów : ludność w wieku przedprodukcyjnym. produkcyjnym i poprodukcYJnym. Tabela 1. Ludność Mielca w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym' Ludno~. R,k. 1994 1996 1998 1999 Polska 1998. Ogółem. (w tys.). 64 64 64 64. 378 370 450 455. 38667. przedpro.dukcyjnym. w wieku. produkcyjnym. tys.. %. tys.. %. 21 238 [9952 [8515 17725. 33.0 31,0 28 ,7 275. 37 183 37800 38 n[ 39282. 57.8 58.7 6(1,1 6(1,9. -. 25.6. -. 6(1,1. poprodukcyjnym. Ludność w wieku nieprodukcyjnym na [00 w wieku produkcyjnym. tys.. %. 5881. 66J8. 9,1 103. 7214 7448. 11.6. 73 70 66 64. -. 14,4. 66. 112. • Wiek produkcyjny: mężczytni 18-641at. kobiety 18~59 lat. opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rzcswwskiego 1994.1996.1998.1999.. Żródlo:. W latach 1994-1998 udzialludności w wieku przedprod ukcyjnym zmalał z 33% do 28 ,7% (o 13%), a ludności w wieku produkcyjnym wzrósł z 57,8% do 60. 1% (o 4%). W tym samym okresie ud z iał ludności w wieku poprodukcyjnym wzrósł z 9,1% do 11,2% (o 23%).W tym samym roku omawiane wskaźniki dla Pol ski wynos ił y odpowiedn io: 25,6%,60. 1%, 14,4%. Należy s t wierdzić. że struktura ludności Mielca różni się udziałem l udności w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w porównaniu ze strukturą ludno śc i w kraju. Korzystniejszy dla miasta jest niski wskaźnik l u dności w wieku poprodukcyjnym, jednakże w analizowanym okresie na stąp ił jego znaczący wzrost. W okresie 1994-1998 liczba ludności w wieku nieprodukcyj ~ nym na 100 osób w wieku prOdukcyjnym spad ła z 73 do 66 (o 10%), osiągając poziom średn iej krajowej. Podsumowując analizę danych dotyczących demografii należy stwierd zić, że ludność Mielca charakteryzuje się: - nie odbiegającą od przeciętnej w kraju prawidłową st rukturą płci, - prężnością demograficzną znacznie przekraczającą śred nią krajową, - korąstniejszą niż przeciętna w kraju strukturą wiekową ludności,.

(6) Paweł. Łukasz. Mamica. - wzrostem liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, oraz spadk iem liczby ludn ości w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym.. Zasoby mieszkaniowe Tabela 2 obrazuje zasoby mieszkaniowe Miel ca w latach 1994-1999. Liczba mieszkań w Mielcu w 1998 r. k sz tałtowała się na poziomie 18,2 tys. i wzrosła w analizowanym okresie o 2,3%. Powierzchnia u żytkowa mieszkania przypadająca na l mieszkańca k ształtuje się na poziomie 16 m2 • Tabela 2. Charakterystyka zasobów mieszkaniowych Mielca Wyszczególnienie. 1994. 1996. 1998. 1999. Mieszkania Izby Powierl.chnia użytkowa mieszkań (w tys. m2) Przcci\!tna liezba osób na l mieszkanie Prlcci\!tna powierLchnia użytkowa (w m! na l mieszkanie) Prl.cci\!tna powierzchnia użytkowa na losobI;: Micszkania oddanc do użytku. 17822 62912 996.6 3,53. 18192 63967 1016,1 3,48. 18237 65077 1040 3,53. 18350. 55,9 15,9 128. 56,2 162. 57P 16,1. 57,1 16,7. 106. 142. 113. 1052 3.41. Żródło: opracowanie własne na podstawie Rocmików Statystycznych Województwa Rzeszowskiego. 1994. 1996. 1998, 1999.. Zarówno liczba osób przypadających na I mieszkan ie (3,5),jak i ś rednia liczba izb w mieszkaniu wynosząca 3,6 nie odbiegają zasadniczo <Xl wskaźników dla kraj u, wy n oszących odpowiednio 3,3 i 3,6. Podobnie sytuacja kształtuje s ię w przypadku liczby mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców. Kolejne informacje daje wskaźnik dotyczący li czby oddanych mieszkań do liczby zawartych małżeństw w latach 1994-1999. Wskazuje on, i ż hipotetycznie co drugie mlode małżeństwo może li czyć na własne mieszkanie. Wskaźnik ten dla Polski jest znaczn ie niż szy i kształtuje s i ę na poziomie 38%. Nale ży przyp u szczać, iż utrzymująca s ię dysproporcja między li czbą oddawanych mieszkań a li cz bą zawieranych małżeństw w dłu ższym okresie skutkować bę dzie pogorszeniem warunków życia znacznej grupy mieszkańców. lllfraslmklllra komunikacyjna ·. Komunikacja drogowa. Przez Mielec przebiegają na stępujące drogi wojewódzk ie: nr 875 Mielec- Kolbuszowa, nr 984 Miel ec-Lisia Góra i nr 985 Nagnajów- Dębica (łączna długość dróg na terenie Mielca wynosi 20,4 km) . • Opracowano na podstawie .,Strategii rozwoju miasta Miclcc na lata 2()(JO...2006", prJ:Ygotowanej prLCZ Mielecką Agencję Rozwoju Regionalnego. Mielec 1999..

(7) ekonomicVlej a. Stan techniczny tych dróg nie spełnia standardów wobec gwałtownie rosnącego ruchu drogowego, zwłaszcza pojazdów c i ężarowych. Szybki wzrost znaczenia transportu drogowego i wzrost n atężenia ruchu na terenie miasta stwarza konieczność rozbudowy i modernizacji infrastruktury drogowej, w szczególności budowy południowej obwodnicy oraz dróg objazdowych do specja lnej strefy ekonom icznej. Łączna długość dróg powiatowych na tere ni e gminy miejskiej Mi e ł ec wynosi 23,7 km (11,5 km wymaga moderni zacji), zaś dróg gmi nnych 98,0 km (29,2 km wymaga modernizacj i). Komullikacja kolejowa. Przez Mielec biegnie niezelektryfikowana.jednotorowa linia kolejowa relacji Rozwadów- Dębi ca (z bocznicą kolejową do specjalnej strefy ekonomicznej "Eum-Park"). Możliwości tej linii ni e S,) jednak wykorzystane z uwagi na nieodpowiednie parametry techniczne Uede n tor, ograniczona szyb kość, brak elektryfikacji). Komullikacja IOl1licUl. Mielec posiada lokalne lotnisko o powierzchni 350 ha , które mogłyby również obsłu giwać loty pasażerskie. W l ączenie miasta do sieci lotnisk krajowych umożliwi łoby sta łe po ł ączenie w krajowym ruchu lotniczym i u s prawniłoby komunikację OSOboWil i towarow'l.. Infrastruktura tecl/niema W tabeli 3 prl.edstawiono zmiany, jakie zaszły w okresie [994--1996 w wybraIlych e1cmClltach infrastruklury. Wysokim prl.yroslem odznacza siC wskaźnik telefonizacj i mierzony li czbą abonentów na 1000 mieszkańców. Dla Mielca wynosi on 234 i jest wyższy od wskaźn i ka dla 1994 r. o 217% . W analizowanym okresie odnotowano także znaczny wzrost długośc i sicci wodociągowej (17%). Długość sieci kanaliz.1cyjnej wzrosla o 9%, natomiast gazowcj nie uległa zmlame. Rynek pracy. Dane o liczbie działających podmiotów gospodarczych umieszczonych w rejestrlc REGON zestawiono w tabeli 4. Na terenie miasta w 1998 r. zarejestrowanych było ponad 4,5 tys . podmiotów gospodarczych, z czego 40% to podmioty działające w sektorze handlu i napraw. Kolejne micjsca zajmują: pośrednictwo finansowe ( 15,8%), działalność produkcyjna (14,5 %) oraz budownictwo (8,4%). Na dalszych miejscach znajdują się podmioty fu nkcjonujące w na s tępujący ch sekcjach: transport i sk ład owan i e (6, 1%), ochrona zdrowia (4 ,4%), hOlele i restauracje (2,4%), ed ukacja ( 1,7%). W pozostalych obszarach działalność prowadzi 6.8% podmiotów. Tabe la 5 obrazuje zm ianę liczby podmiotów w poszczególnych sekcjach w latach 1994- 1999. W analizowanym okresie ogól na liczba działających podmiotów wzrosła o 52,4%, prą czy m w poszczególnych sektorach odnotowano istotne zmiany. I tak największy wzrost liczby podmiotów nastąpił wochron ic zdrowia i opicce socja lnej ( 142 ,7%), po ś redni c t wie finansowym i otoczeniu biznesu (129,6%),w edukacji (120%) oraz w handlu i naprawach (42,1%),.

(8) Tabela 3, Infrasltuktura telekomunikacyjna i techn iczna Mielca 1994 Wyszczególnienie. ogólem. 1994 r. :100. 6839. 100. II 694. 171. 15 III. 221. 106. 100. 180. 170. 234. 2I7. 312,2. 295. 116,9 85,0. 100 100 100. 130,0. III 108 101. 1373. 117 109 100. 137,8. 118 116 100. Wodociągi (długość. sieci rozdzielczej) Kanalizacja Sieć gazowa. 1999. 199'. 1994 r. '" 100. ogólem Abonenci telefoniczni Abonenci telefoniczni na 1000 mieszkańców. 1996. 128.2. 92,1 129,1. ogółem. 925 128.3. 1994 r. "" 100. ogólem 20 123. 98,6 128.3. lródlo: opracowanie wlasne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rzeszowskiego 1994, 1996, 1998, 1999,. 1994 r. '" 100. 294.

(9) · srrefy. I' ,. a także w budownictwie (33,9%). Zaobserwowane zm ian y swiadczą o korzystnych p r zeob r ażen i ach gospodarczych zac hodzącyc h w Mielcu . Szczególn ie pozytywnie na l eży ocen i ć dynamiczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych działających w sferze usług (posredn ictwo finansowe , och rona zd row ia , edukacja). Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON wedlug sekcji w 1998 r Sekcje Dzi a!a lno~ produkcyjna Budownictwo Handel i naprJwy. l'lotele i restauracje TrJnspon i sk ł adowanie Pośred n ictwo finansowe i otoczenic biz ncsu Ochrona zdrowia i opieka socjalna Edukacja Pozostałe. Liczba podmiotów. %. 662. 277. 145 8.4 40,0 2.4 6,1. nI. 15,8. 199. 4.4 1.7. 383 1822. \08. 77. lI2 4561. Ogółem. 6,8 100. 2:ródło: opracowanie własne n:t podstawie Roczników Statystycznych Województwa R7.cszowskiego. 1994.1996.. ł998.. 1999.. Wśród firm d z iałających na terenie Mielca dominuje sektor prywatny, w którym działa bl isko 98% ogółu podmiotów (447 3). W sektorze pub licznym prowadzi działaln ość 88 podmiotów (2%). W analizowan ym okresie li czba podmiotów działając yc h w obręb i e SeklOra prywatnego i publicznego wzrosła odpow iednio o 52,8 % i 35,4% (w sektorze prywatnym z 2927 do 4473, a w sektorze publicznym z 65 do 88). W latac h 1994- J 999 na s tąpił z n aczący - lrzykrotny wzrost li czby s pó łek z udziałem kapitału zagranicznego oraz spó łek prawa handlowego (o 90%). Wyniki te m ogą św iad czyć o pozytywnych zm ianach jakościowych zac hod zą cych w gos podarce, w której coraz większa li czba podmiotów d z iała zgodnie z zasadam i rynkowymi. Szczególnie interesujący wydaje się być duży wzrost liczby spółe k prawa handlowego, który prawdopodobnie wynika z n a łożenia s ię wplywów dwóch procesów: przeksztalceń przedsiębiorstw pańs twow yc h i komunalnych oraz kumulacji kapita lu po stronic prywatnych przedsiębiorców. Na terenie Mielca w gospodarce narodowej pracuje ponad 22 ty s. osób. Należy zaz n aczyć, i ż w okres ie 1994-1998 liczba pracujących wzrosła o 11 %. Dynamikę liczby pracujących w Mielcu w łatach 1994- 1999 przedstawia tabela 6..

(10) Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON 19%. 1994 Wyszczególnienie ogólem Ogółem. w tym:. Działalność. produkcyjna Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport i skJadowanie Po~redn\clwo finansowe i otoczenie biznesu Ochrona zdrowia i opieka socjalna Edukacja Pozostałe. 1994 r. '" 100. ogólem. 4022. 102 203. 100 100 100 100 100 100. 31 4. 82. 2992. 539 286 1282. 35. 149. według. sekcji w latach 1994-1999 1998. 1994 r. '" 100. ogółem. 1999 1994 r. = 100. ogólem. 4561. 106 236. 134.4 114,3 1l0,5 129,3 103,9 116,3. 277. 152.4 122,8 133,9 142,1 105,9 136,5. 100. 666. 212,1. 721. 229,6. 100 100 100. 125. 152.4 151.4 165,1. 199. 242,7 220,0. 205. 209.4. 1373. 616 316 1658. 53 246. 662 383 1822. 108. 77 3J2. 4988. 675 393 1862. 115 292. 1994 r. = 100 166,7 125,2 137.4 145,2 112,7 143,8. 73. 2r6dło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rzeszowskiego 1994, 1996, 1998, 1999.. 250,0 208,6 921.4.

(11) Tabela 6. Dynamik.a liczby. pracujących. w Mielcu w latach 1994-1999. 1996. 1994 Wyszczególnienie Liczba. pracujących. ogółem. 1994r. = 100. 20095. 100. 1998. ogólem. 1994 r. = 100. 20654. 103. 1999. ogółem. 1994 r. = 100. ogółem. 1994 r. = 100. 22354. III. 22039. 109,7. :a6dlo: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rzeszowskiego 1994, 1996, 1998, 1999.. Tabela 7. Liczba bezrobotnych w rejonie dzialania RUP w Mielcu na przestrzeni lat 1994-1999 1994 Wyszczególnienie Liczb:- bezrobotnych ogółem w rejonie mieleckim, w tym: - bezrobotni bez prawa do zasiłku. 1999. ogółem. 1994 r. = 100. ogólem. 1994 r. = 100. ogółem. 1994r. = 100. ogółem. 1994r. = 100. 10554. 100. 9338. 98,43. 93~. 88~. 6225. 59,0. 5567. 100. 6904. 124D. 4429. 79,6. 4548. 81.7. 52~. 100 100. 70,1 5597. 107,8. 47,4 5045. -. 5190. 97~. 73.1 3851. 74,2. 49.1. 100. 56,9. -. 54D. -. 61,9. -. udział % w. ogólnej liczbie beuobotnych - w tym kobiety ogółe m - udział % kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. -. 1998. 1996. tródlo: opracowanie wlasne na podstawie danych Rejonowego Urzędu Pracy w Mielcu .. -.

(12) Pl/wel. LI/kasz MamiclI. I. Bezrobocie Na koniec 1998 r. wedlug ewi dencji Rejo nowego Urzędu Pracy w Mie lc u zarejestrowanych było 6225 bezrobotnych2• Stopa bezrobocia w grudn iu 1998 r. wynosi la 11 ,6%, w województwi e rzeszowsk im 11 ,9% a w Pol sce 10,4%. Tabela 7 obrazuje dane doty czące li czby bezrobotnych w rejonie działan ia RUP w Mi elcu w latach 1994- 1999. Zgodnie ze s tat ystyk ą RUP w Mielcu liczba bezrobotnych w latach 1994-1996 s pad ła o 41 %. Obniżenie s ię ewidencyj nego wskaźnika bezroboc ia nie jest jednak rzeczywistym spadkiem bezrobocia. Głów ni e spowodowała to zmiana ustawy o zatrudni eniu i przeciw d zia łaniu bezrobociu , która wy łączy ła ze statystyki urzęd u pracy kilka grup osób (np , osoby pOb i eraj ące świadcze ni a przede merytalne. absolwe ntów sz k ó ł , którzy pozbawieni są prawa do zas iłku ), Rzeczywiste bezrobocie w mieśc ie waha się w gran icach ok. 15%3. W analizowanym okresie odnotowuje się wzrost ud zia łu bezrobotnych pozbawionych prawa do zasi ł ku z 52,2% w 1994 r. do 73, 1% w 1998 r. Wzrasta równie ż ud z i ał kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych (z4 9,1% do 61 ,9%) . B i orąc pod u wagę poziom wy ksz tałce nia , najli cz ni ejszą grupę bezrobotnych s tanowią osoby z wyk szt ałce niem podstawowy m i zasadn iczy m zawodowym (72%). W śród bezrobotnyc h absolwentów największą g ru pę s tan owią osoby z wyksz t ałce ni em zasadniczy m zawodowym (54,6%), a najmn i ejszą osoby z wykształceni em wyższym (6,9%) - tabela 8. Tabela 8, Struktura bezrobotnych absolwen tów według poziomu wykształcenia w 1998 r. Udział. Wyszczególnienie Ogółem. Absolwenci szkół wyj..szych Absolwenci szkól policealnych i średnich zawodowych Absolwenci liceów ogólnokształcących. Absolwenci Szkól1.a.sadniczych 7.awodowych. Liczba absolwentów. absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnych (w %). 432. 100.0. 30. 6.9. 127. 29.4. 39. 9.0. 236. 54,6. 1:ródło : opracowanie własne na podstawie danych Rejonowego Urlędu Pracy w Mielcu.. 2 Dane RUP w Mielcu obejmują 7 gmin: gminę miejską Mielcc, gminę wiejską Mielce, Tuszów Narodowy, Borową, Gawłuszowice, Przecław i Czermin , l WielkoSć szacowana przez autorów "Strategii rozwoju miasla Mielec na lala 2CXlO-2006", Mielecka Agcncja Rozwoju Regionalnego, Mielce 1999..

(13) W 1999 r. do RUP w Mielcu wp ł ynęło 15 zg ł oszeń z zakł ad ów pracy, in foro zamiarze zwolnienia pracowników z przyczyn dotyczącyc h zakładu pracy. Najliczniejsze zwolnienia zos lał y zapowiedziane przez Zakł ad Lotniczy "PZL Mielec" Sp. z 0.0. w upadło śc i (2665 osób), Wylwórnię Si lników "PZL Mielec" Sp. z 0.0. (380 osób), Zespól Opieki Zclrowotnej w Mi elcu (3 J3 osób), "Melex" Sp. z 0.0. ( 11 0 osób), WSK "PZL Mielec" SA w upad lości ( 187 osób) oraz Zak ł ad Tworzyw Sztucznych "ERG" SA w Pu stkowie. W ska li roku jako osoby bezrobotne zarejestrowano 2930 osób uprzednio zwolnionyc h z przyczy n dotyczącyc h zakładu pracy, tj . aż o 2416 w i ęcej ni ż w roku poprzednim. W zw ią z ku z Lak wysoką sk al ą zwo lni eń opracowano 12 programów specjal nych, w któryc h u czes tniczy ł o łą cznie 1766 osób. mujących. Stall oświaty Mielce posiada stosunkowo dobrze rozw ini ęt ą i now oczes ną sieć placówek ośw i atowyc h . W mieście funkcjo nuje 12 sz kó ł podstawowych.4 gi mnazja i 32 szkoł y ponadpodstawowe, w tym: 5 liceów ogól n okształ c ącyc h , li ce um zawodowe. 10 techn ików, 6 zasad niczych szkól zawodowych , 4 sz k o ł y policea lne, 2 szko ł y artystyczne, szk oła medyczna, 3 sz ko ł y niepub liczne oraz 7 szkó ł dla dorosłych . Tabela 9 ilustruje s trukturę k sz t ałce ni a mł odzie ży w latach 1994- 1998. Tabela 9. Struktura. k ształcenia młodzieży w. 199411995 Wyszczególnienie. Szkoły podstawowe Licea ogólnokształcące Szkoły zasadnicze zawodowe Szkoły ś rednic zawodowe Szkoły policealne. liczba uczniów ogólem. '". latach 1994-1998 199511996 liczba uczniów ogółem. '". 1997/ 1998 liczba uczniów ogólem. \0201 1905. 100 100. 9980. 97.8 110.7. 91%. 2108. 301 ! 3320 206. 100 100 100. 2936 2631. 975 79). 2353 3375. 339. 164.6. 600. 2599. '" 90.1 136.4 78.1 101.7 291.3. t.ród!o: opracowanie wlasne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rze szows kiego 1994.1996.1998.1999.. W anal izowanym okres ie 1994-1998 liczba uczniów liceum ogólnoksz t ał o 36.4%, nalomiast liczba uczniów zasadniczych szkól zawodowyc h s padła o 21,9%. Liczba uczniów w szko tach ś redn i c h zawodowych pozosta ł a na nic zm ienionym poziom ie, zaś liczba uczniów szkól policealnych wzros ł a o 19 1,3%. W analizowanym okresie zas z ł y istotne zmiany w strukturze k ształ cenia na poziom ic ponadpodstawowym (tabela 10). Najw i ększy wzrost od notowano cącego wzrosła.

(14) Tabela 10. Slruktura ksztale"enia ponadpodstawowego w Mielcu w lalach 1994-1999 199511996. 19941\995 Wyszczególnienie. liczba uczniów. %. ogó łem. Licea. ogólnokształcące. liczba uczniów. 199711998 %. ogółem. liczba uczniów. 1998/ 1999 %. ogółem. liczba uczniów. %. ogółem. 1905. 23,1. 2\08. 315. 2599. 27,5. lO11. 36,6. 2936. lO~. 2506. 38,3. 2353. 28~. 3320 8236. 40~. 2631. 38~. 3154. 3375. 40,5. 100,0. 7675. lOOP. 8259. 34.3 100,0. 8327. 100,0. 2599. 3 1,2. Szkoły. zasadnicze zawodowe Szkoły ~rednie Ogó łem. zawodowe. t.r6dło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rzeszowskiego 1994, 1996, 1998, 1999..

(15) , w sz kołach. '. ogó ln oksz tałcących,. nocześ nie ud z iał. 28,3%,. których ud z i a ł wzrós ł z 23, l % do 31,2%. Jed-. uczni ów zasadniczycn szkół zawodowych s padł z 36,6% do uczniów szkół ś re dni c h zawodowych ni e uległ zmianie .. z a ś ud z iał. W szkolnictwie ponadpodstawowym na s t ępują korzystne zmiany strukturalne , na wzro śc ie liczby uczniów w sz k oł ach ogólnokształcących i technicznych . Zmniejsza s i ę natomiast li czba uczniów w szk o ł ac h zawodowych. polegające. W Mielcu prowadzą działa ln ość na st ępujące sz koły niepubliczne: Mi elecka Szko ła Biznesu , Niepub liczna S zkoła Bizne su , Collegium Jęz y k ó w Obcych, oraz sz koły w yższe: Wyższa Szko ła Gospodarki i Zarządzan ia , za miejscowe fi li e Pol itechniki Rzeszowskiej, Wyższej Szkol Y Informat yk i i Za r ządzan ia oraz Małopol sk i ej Wyższej Szkoly Ekonomicznej. Przedsiębiorczość j. podmioty otoczenia bill/esu. W gminie miejskiej Mielec "mapę" podmiotów gospodarczych m ożna generaln ie podz i e lić na dwa wyraż n e sektory : I ) podm ioty gospodarcze zloka li zowane na obszarze specjalnej strefy ekonom icznej Euro-Park Mielec, w tym: - prteds iębi o rstwa prowadzące działalność na teren ie strefy na podsta wie zezwolenia - 29 podmiotów, - przedsi ę bi o rs twa prowadzące działalność na terenie strefy bez zezwole ni a - 27 podm iotów; 2) male i średni e przed s iębiorstwa ut worzone i zarejestrowane w g mini e miejskiej Mielec. W syste mie regon w 1999 r. fi guruje 3775 zarejestrowa nyc h aktywnych podmi otów gospodarczych (dane z UM na dzieli 10.06.1999 r.). Ogólem od 1990 r. zarejestrowano w gmi ni e miejskiej 8919 podmiotów gospodarczych. W sektorze MSP pod względem liczby przeważają firmy jednoosobowe lub s kładające s ię z nielicznej grupy pracowników. 375% firm prowadzących dzia laln ość w strefie zatrudnia powyżej 100 osób w przeds i ęb i ors twi e. Zwolnieni a grupowe pracowników z grupy kapitałowej WSK w 1999 r. i zw iązane z tym zasady wy piat odpraw oraz zmiana przep isów ZUS spowodowały zn aczące wahania w statystyce zarejestrowanych i wyrejestrowanych firm w 1999 r. ( rzęd u ki lkuset). Trudno jest zatem w takich okolicznościach jednoznacznie ocenić skale obniżenia aktywności w działaniach ma ł ych firm, ale statystycznie (w rejestrze) ich liczba zmalała. Ze wzg l ędu na specyfik ę podejmowanych zadali m ożna wydzielić następu jące instytucjonalne podmioty otoczenia biznesu d zia ł ające na terenie Mielca: - agencje i fund acje rozwoju regionalnego - Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA, Fundacja , .Mi ędzynarodowe Centrum Kszlalcenia i Rozwoju Gospodarczego"; - oś rodki wsp ierania przed siębio rczości i nowych technologii - Inkubator Przeds iębiorczości " lN-MARR" ,Centrum Transferu Technologii ;.

(16) Paweł. Ł//kasz. Mamica. - ośrodki szkoleniowo-konsult ingowe - Agencja Rozwoju Regio nalnego MARR SA, Fundacja ,,M i ędzynarodowe Centrum Kształce nia i Rozwoj u Gospodarczego" , Ce ntrum K szta ł cenia Praktycznego, Pinnacle Consult ing, Mielecka Szk o ł a Biznesu, Niepubliczna Szkoła Biznesu, prywatne szk o ły języków obcych; - izby i stowarzyszenia gospodarcze - M ielecka Izba Gospodarcza. MTK, Spóldzieln ia Rzemieślnicza " Wielobranżowa ". Cech R zemios ł R óżnych; - instytucje finansowe - BPH, BIG Bank, Bank Pekao SA, Bank PKO BP, Bank Spó ł dz i elczy. WBC , PBK SA, Kredyt Bank PBJ, BH, PCL SA; - cent ra wystawienniczo-promocyjne, hal e targowe i targowiska - C WP, MTW, Hala Targowa, targowi sko; - instytucje poś redn i ctwa pracy i przeciwdziala bezrobociu - Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA. Fundacja "Międ zynarodowe Centrum Ksztalce ni a i Rozwoju Gospodarczego", Centrum Kształcenia Praktycznego , Klub Pracy. specja listyczna poradnia Arka; - instytucje charytatywne - Fundacja SOS Zycie . Stowarlyszenie "Przyjazna Dloń ". Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, TowarLystwo Pomocy im . św. Brata Alberta, Cari tas. Ogólem na terenie Mielca funkcjonuje ponad 40 różnych podmiotów otoczenia biznesu , które za trudniają łącznie kilkuset pracowników i aktywnie uczestniczą w rozwijaniu działalności gospodarczej i społecznej na terenie miasta . Działalno ść instyt ucj i o kolobiz nesowyc h w okresie 1992- 1999 wydatnie p rzyczy nił a się do ściąg ni ęcia do Mielca znacznych środków pomocowych: od rządu Japonii ( 1,4 mln USD). Unii Europejskiej ( 10 mln ECU), z USA (50 tys. USD). Glówny wk ł ad w uzyskanie i wy korzysta nie tych środków w rejonie mieleckim miały Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA j Fundacja .,Mię dzynarodowe Cen trum K ształcenia i Rozwoju Gospodarczego". Podmioty gospodarcze zloka lizowane w 6 gminach łącznie według dawnego podzialu administracyjnego stan owiły 3 1% podmiotów gospodarczych dzialających w Mielcu, a w dz i ałalności produkcyjnej podmioty gospodarcze 6 gmin s tanowią 39 %. W ujęciu ilościowym dom i n uj ą przedsięb i o r stwa osób fizycznych. prowadzących działalno ść gos podarczą w formi e działalnośc i gospodarczej osób fizycznych. w tym s pó łki cywilne. Stanowią one 97% ogółu podmiolów gospodarczych tego sektora. W sekto rze przedsiębiorstw prowadzących d zia ł alność w specjaln ej strefie ekonomicznej zauważa s i ę na przeslrzen i lat 1995- 1998 wzrost liczby podmiotów gospodarczych w formie spół ek z og rani czon ą odpow i edzia lnośc i ą z udzialem k ap itału zagranicznego. Ko ncentracja zalrudnienia w podmiotach sektora MSP postępuje wolno. Jed ynie niecale l % podmiotów gospodarczych zatrud nia po nad 50 osób. Odmiennie przedstawia się sytuacja w specjal nej strefie ekonom icznej. Na 5 1 d zia lającyc h firm 45% zalrudnia od 50 do 1000 osób..

(17) Funkcjonowanie specjalnej slrefy ekonomicznej a rozwój lokalny ... Budże t. Tabela 11 obrazuje dynamikę dochodów i wydatków bud żetu miasta Mielca w latach 1994-1998 . Tabela II. Dynamika dochodów i wydatków budzelOwych Mielca w latach 1994--1999 Wyszczególnienie Dochody ogółem (w mln zł), wtym: - dochody własne (w mln zł) Wydatki (w mln zl) Wydatki miasta na I mieszkańca (w zl). t 994. 1996. t 998. <999. tSJ 6J. 39.2. 56,2. 13,7. <92. 14.8. 42.4. 55,2. 61.2 30,6 &l.0. 239,3. 658,6. 865.5. 931,9. tródłO: oprncowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa R7.eSzowskicgo. 1994,1996,1998,1999.. W anali zowanym okresie na stępowa ł szybki wzrost dochodów i wydatków miasta, znaczni e przekraczający poziom wskaźników inflacji. Od 1994 r. dochody wzrosły ponad 3,5-krotnie - z 15,3 mln zl do 56 ;1. mln zl. Analogiczną dynamikę od nolowa ć należy po stronie wydatków, które wzrosły w tym okresie z 14,8 mln zł do 55,2 mln z ł (tj . 3,7-krotnie). J ed nocześn i e następował szybki wzrost wydatków miasta w przelicze niu na jednego mieszkańca z 239,3 zł w 1994 r. do 865,5 zł w 1998 r. Wspomniany wzrost jest wyniki em nie tyle ros ną cej zamożności miasta , ile przejmowania nowych zadań przez administrację samorządową. Św iad czy o niewątpliwym wzroście znacze nia oraz kompetencji władz miasta. Tabela 12 obrazuje kształtowanie się wpływów podatkowych s tanowiących najważniejsze źród ła dochodów b ud żetu miasta w lalach 1994- 1999. W analizowanym okres ie najszybciej wzras tał y dochody z podatku dochodowego od osób prawnych (700 %), a następnie podatku od nieruchomości (304,2%). Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznyc h wzrosły o 278,9%. Po uwzględ ni eniu wskaź nika in flacj i wynoszącego w ła ta c h 1994-1998 łącznie 260,2%, nal eży zaz na czyć wyraźny, bli sko pięciokrotny wzrost podatku od osób prawnych . W tabeli 13 przedstawiono struk turę wydatków miasta w 1998 r. Najw i ększe kwoty pochłonęły : oświata i wychowanie 26,3 mln zl (47,6%), gos podarka komunalna 8,6 mln zl (15,6%), opieka spo leczna 9,1 mln zl ( 16,5%) oraz administracja sa morządowa 3,7 mln zł (6,7%). Na dalszych miej scach należy wymienić wydatki na: kulturę i sz tukę (4,9%), kulturę fizyczną i sport (2,7%), gospodarkę mieszkaniową (2,2%) i ochronę zdrowia (2,0%)..

(18) Tabela 12 . Ksztaltowanie się wplywów podatkowych (w mln zl) stanow iącyc h w latach 1994-1999 1996. 1994 Wyszc zególnienie. ogółem. 100. 63. 2.4. 100. 0.1. 100. ogólcm. Podatek dochodowy od osób fizycznych. 3.8. Podatek od. nieruc homośc i. dochodów. 1998 1994 r. = 100. 1994 r. = 100. Podatek dochodowy od osób prawnych. najważniejsze żródła. bu dżet u. miasta. 1999. ogólem. 1994 r. = 100. ogółem. 1994 r. = 100. 165.8. 10.6. 278,9. 11.8. 310,5. 6.9. 287.5. 73. 304.2. 7.3. 303.2. 03. 300.0. 0.7. 700.0. 0.6. 600.0. Żtódło: opracowanie wł asne na podstawie Roczników Statystycznych Województwa Rzeszowskiego 1994. 1996. 1998. 1999..

(19) Flln kcjollowall ie. . strefy ekonomicznej a rozwój lokalny.... Tabela 13. Struktura wydatków Mielca w 1998 r. Wydatki Oświata. i wychowanic Kultura fizyczna i sport Gospodarka komunalna Opieka spoleczna Administracja samOrlllUOwa Kultura i sztuka Rolnictwo Gospodarka mieszkaniowa Ochrona zdrowia Ogółem. Kwota (w mln zl). Procent caloki. 26,3. 47.6. 15 8,6 9,1 3,7 2,7. 2,7 15,6. OPl 1,2 1,1 55,2. 165 6,7 4,9 0,02. 21 2,0. 100.0. trodło:. opracowanie wlasne na podstawie ROC7Jlików Statystycznych Województwa Rzeszowsk iego 1994.1996.1998.1999.. 6 . Speclalna strefa ekonomlcz.na Euro-Park Mielec Próbą ratowania trudnej sytuacj i s połecz n o-gospodarczej w Mielcu by ł o utworzenie we wrześ n i u 1995 r. specjal nej strefy ekonomicznej Euro-Park Mielec , jako pierwsze lego typu rozw i ąza n ie w Polsce. Strefa zajmuje obszar 627 ha łącz ni e z lotniskiem i zlokalizowana jest na terenie na l eżącym poprLednio do p r zeds i ęb i ors t wa pans twowego WSK "PZL Mie lec", które w wynik u głębokich przekształceń og raniczy ł o s k a l ę dzia ł alnośc i . Pozostał y po restrukturyzacji m ają t ek w postac i budynków produkcyj nych, magazynowych i biurowych oraz tereny pod nową zabudowę przejęła Agencja Rozwoju Prl.cmys ł u SA w Warszaw ie, która zos t a ł a wyznaczona na zarządzającego s trefą Euro-Park Mielec. St refę ustanowiono na 20 lat. Spó ł ki dzia łające na teren ie strefy, zarówno te. które pows tały po restrukturyzacji WSK ,.PZL Mielec" ,jak i nowe, uruchomione po utworzen iu strefy, reprezen tują różne branże przemys ł u z domi n ującą pozycją b ran ży mat e ri a ł ów dla budownictwa, prLemys lu metalowego i środków lransportu. Szczegó ł owe dane przedstawia rys. J. Po sześciu Jatac h funkcjonowani a mieleckiej strery ekonomicznej obserwowanych jest wiele korzystnych zjawisk, na których powstan ie mia ł a ona w pł yw. Do najważniejszych n ależą powstanie ok. 4400 mi ejsc pracy (na terenie samej strefy), dywersyfikacja rodzaj u prowadzonej dz i ała ln ośc i gospodarczej, wzrost obrotów fi rm koo pe rujących, w tym zw ł aszcza budow lanyc h, rozwój firm u s łu gowyc h i transportowych..

(20) Paweł. przetwórstwo drewna i meble 11 %. , Łukasz Mall/ica. chemiczny i tworzywa sztucznc 14% farmaceutyczny. 6% materiały dla budownictwa. inne (spożywczy 3%, informatyczny 3%, elektronika 3% . poligrafia 3%) 12%. 21%. transportu (lotnictwo, motoryzacja). środki. metalowy 19%. 17%. Rys . I. Rodzaje prLemyslu zlokalizowanego w specjalnej slrefie ekonomicznej Euro-Park Mielec 2ródlo: Agencja Rozwoju PrLCmyslu SA w Warszawie. Oddzial w Mielcu.. 7. Wpływ WSK "PZL Mielec" na -ekonomlcznq Mielca. sytuaclę społeczno. Mielce jest pr.tykładem miasta jednofabrycznego, które w okresie transformacji w szczególny sposób dotknęła recesja gospodarcza. Począlkowe problemy g ł ównej fabryki w mieście,jaką była WSK "PZL Mielec", szybko przenios ł y s ię na funkcjonowanie miasta. Pogorszenie kondycji ekonomicznej za kł adu, dysponującego najnowocześniejszy mi technologiami w kraju, związane było z zała maniem s p rzedaży na rynki wschodnie 4 , ograniczeniem popytu krajowego oraz gwałtowny m wzrostem oprocentowan ia kredytów. Ten potężny niegdyś zakład produkcyjny nie był w stanie przyjąć strategii restrukturyzacji, która pozwoliłaby na jednoczesne ograniczenie pełnionych funkcji socjalnych, dostosowanie zatrudnienia do wymagań rynkowych oraz obniże ni e kosztów funkcjonowania . Przyjęte rozwiązania w znacznym stopniu polegały na wydzie lan iu z zakładu najbardziej komercyjnie funkcjonujących składników, bez odpowiedzi na pytanie o prtyszłość całego przedsiębiorstwa. Nieuchronne zwol nienia pracowników negatywnie wpłynęły na rynek pracy, a zjawisko lO zos t ało SpO lęgo4 Do ZSRR trafilo 6 1% caloki sprLCdaiy..

(21) specjalnej. ' ekonomicznej a rozwój lokalny .... wane przez niedorozwój sektora m ałej i ś redniej przedsięb i o rczośc i , gotowego wch ł o n ąć rzesze bezrobotnych. Tworzeniu nowych miejsc pracy nie s przyjał o także rozdrobn ione rolni ctwo na terenach po l ożonych wokół Mielca.. 8 . Analiza porównawcza. o ś rodków. monokulturowych. A n a l izę po rów n awczą. przeprowadzono dla na s tęp ującej grupy miast monokulturowych: Mielca, Gorlic, Kra ś nika, Ostrowca $więtokrzy . skiego. Sanoka i Starachow ic. Do anali zy wykorzystano wskaź nik syntetyczny budowany z wykorzystaniem maksymalnego rozstępu wartości poszczegól. nych cech wybranych jednostek terytorialnych. Zastosowane podejśc i e polega na syntetycznym porów nan iu poszczególnych cech c h arakteryzującyc h poziom konku re n cyj n ośc i jednostek terytori alnych. Analizę przeprowadzono dla dwóch okresów porównawczych: 1994 i 1998 r. Sy ntetyczny ws k aź n ik ko nkuren cyj n ośc i W; opi suje wzór: ośrod k ów. 1 • W= 'm "' , .. LJ1)'. j= l. gdzie: lU - wart ość j·tej standaryzowanej cechy diagnostycznej w i·ty m obiekcie,. m - liczba cech diagnostycznych.. Doprowadzen ie danych do. po równ y walnośc i. odbywa s ię. wed łu g po ni ższyc h. formuł.. Stymu lanty : _ 100' l ;-. x '·- x mln · x max. x min. .. Destymulanty:. Wi ększa wart ość wskaźnika oznacza , że dany obszar jest bardziej roz wini ęty ze względu na rozważane cec hy, i tym samym obiekt ten charakteryzuje s ię wyzszym pozio mem kon kure n cyjnośc i . Minimalna wartość w s k aźnika wynosi O, z a ś maksymalna 100. Wraz ze zmni ejszaniem s i ę jego poziomu wzrasta róż ni ca po międ zy danym obiek tem a obiektem optymalnym.. , Dokładny opis w s kaźnika zob.: T. M ichalski. Metody WksonomieVll! w badaniach konku· "e/teyjl/ok i gos/JOl/a,.ek , "Gospodarka Narodowa" 1996. nr 3..

(22) Pawel Wybrano na stępujące cechy porównawcze: - Slan ludno śc i według stałego miejsca zame ldowania na 30 vr, - pracujący, sektor u sł u gowy - usługi rynkowe, - jednostki zarejestrowane w systemie REGON, - dochody własne budżetów gmi n, - wydatki budżetów gmin na oświatę i wyc howanie, - liczba abonentów TP SA, - zarejestrowane w system ie REGON spółki z kapitałem zagranicznym, - ludno ść nie mająca dostępu do sieci kanali zacyjnej w miastach (destymulanta) . Wartości wskaźnika wed łu g miast w latach 1994 i 1998 Obrazuj" tabela 14 i rys. 2. Tabela 14. Wart ość syntetycznego wskainika konkurencyjności w lalach 1994 i 1998 Miasto. 1994. 1998. 74 5. Mielce. W,9. Gorlice. 66,7. 16.9. Kraśni k. 265 633 405. W3 90 ,6. 412. 62,8. Ostrowiec S więtokrlyski Sanok Starachowice. 21.9. Zródlo: opracowanie wlasne.. ..... 100 80. •. /. /. /. 20. •. o 1992 •. 1994. .... Krunik:. Mielec. •. Gorlice. D Sanok:. •. Starac howice. Rys. 2. Syntetyczny. 1998. 1996. -. wsk3Żnik konkurencyjności. źródl o: opracowanie wlasnc.. 200lI. .... OSLrowiec Swi.rl0k:nysk:i Liniowy (Mielec). wybranych mi ast.

(23) Tabela I S. Zestaw cech porównawczych Wyszczególnienie Stan ludności wc(Hug stalego miejsca 7.ameldowania Pracujący sektor usługowyusługi rynkowe Jednostki zcrejcstrowanc wREGON Dochody. własne budżetów. Mielce 1994 64378. Gorlice. 1998. 1994. '''''' ,.",. Sanok. 1998. 1994. Starachowice. 1998. 1994. 1998. Ostrowiec 1994. KraSnik. 1998. 1994. 1998. JOm. 41125. 41761. 58237. S7930. .,.,,,. 79933. 37335. 37825. 3652. 4253. 2674. 3256. ,.,7. 3278. "". 3)15. 4751. 5895. 2187. 2271. 2992. "". 2480. 2Jl8. 2263. 3567. 1139. 3m. 4197. 5358. 112'. 2475. 6J69ill 19189641 5143459 14221808 14437866 68""" 18050892 13480594 26405781 4657342 11265226 gmin Wydatk i budżetów gmin na 2237417 26328838 1624653 10339399 \314908 14951843 1087201 18590084 J1W4700 25094258 875583 12823887 oświmę i wychowanic \5111 4858 7861 109)1 \()..114 Liczba abone ntów TP SA 6839 9789 16801 14918 4577 12!l) 'J02 Zarejestrowane wREGON spólki z kapitalem zagrani]Q 10 3 cznym 9 9 13 34 6 Ludn~ kOl7..ystająca z sieci 55737 55992 26015 26189 28002 28180 48339 72026 kanalizacyjnej w miastach 73529 )1291 30\32. ''''''''. ,. ". """. źródło:. opracowanie własne.. ". ".

(24) Paweł. . LI/kasl. Mamica. Otrzy mane wyniki ś wiadczą O znacznym wzrośc i e ko n kurencyjnośc i Mielca w okresie ostatnich pięc iu lat. W latach 1994-1998 na tle wybranych oś rodków monok ulturowych wskaźnik dla Mielca wzrósł z 20 ,9 do 74,S. czy li ponad 3.S·krotnie. Jest to najwięk szy wzrost w grupie badanych miast i św i adczy o rozwoju miasta. W tabeli 15 zestawiono cechy porównawcze wybranych mi asl.. 9. Wnioski dotyczqce zintegrowanych programów aktywizacli miast zdominowanych przez leden zakład przemysłowy Przyk ład Mielca pokazuje ni s ką skuteczność d z ia ł ań sektorowych inicjowa· nych przez administrację rządową. Znacznie lepsze rezultaty przynoszą dzia· łania o c harakterze lokalnym, których adresate m jest cale mi asto~. W Mi elc u funkcję taką spe ł n i ła s pecjał na strefa ekonomiczna, natomiast kluczową ro l ę w proces ie zmian strukturalnych odgrywa zinstytucjonali zowa ne partnerstwo publiczno·prywatne obej m ujące w ł adze s amorządowe, podmioty gospodarcze oraz organizacje rozwoju lokalnego i regionalnego. Prowadzony d i ał og stanowi sza n sę na zapewniający podstawy rozwoju m on ta ż finansowy. W Mielcu obejm owa ł on zarówno ś rodki rządowe , zagra niczne fundu sze pomocowe, jak i kwoty wyasygnowane przez w ł ad ze miejskie . Koszty restrukturyzacj i domi nują cego z akładu w mi eśc i e nie m og ł y być przerzucone wyłącznie na sa morząd tery toriałn y, w szczegó ln ości w sferze zo bowią za ń finansowych. Proces restrukturyzacji dominującego w danym reg ioni e za kładu powinien przede wszystkim wyzwo li ć wspó łpra cę wielu róż n yc h podmiotów, uniemożli wiaj ąc jego ca łkowi t ą likwidację. Szczególną rolę w proces ie restrukturyzacji monokulturowych, dominujących w dan ym regioni e za k.ład ów przemysiowych , powinien odegrać nadzór właścicielski odpowiadający za wdrożenie optyma l· nyc h strategii restruktury zacjyj nyc h. Procesowi dostosowywania danego za kładu do warunków rynkowych mu szą t owarzyszyć dzialania kre ujące nowe miejsca pracy na rynk u lokalnym. Powy ższy efekt m oż na u zys ka ć tylko poprzez zintegrowane d z iałani e obejmujące międ zy inn ymi poprawę infrastruktu ry techni cznej , pro m ocję miasta, dostosowa nie systemu szkol nictwa do wyma ga ń gospodarki , jak i odpow ied ni stosunek wobec zew n ętrz n ych inwestorów i ich potrzeb. Agencje rząd owe mają do odegra ni a w tym procesie roJ ę koord y na cyj n ą, przy jednoczesnym prowadzeniu d z iałań w s pi e rającyc h fina nsowo i orga ni zacyj nie z achod zące procesy zmian. Sukces restrukt uryzacji lokal nej gospodarki w pierwszym rz ędzie mu si opierać s ię na ak t yw n ości samych podm iotów loka lnyc h. Przy klad Mielca wskazuje, iż utworzenie spe-. 6 W. Dzicmian owicz. J. Hausncr. J. Szlachta, Reslrukrurywcja ośrodków m onokułlllrowycl! /.fiekt!, Instyt ut Badań nad Gospodarką Rynkową, Polska Regionów. nr 2], Warszawa2000,s.99.. lICI przykładzje.

(25) cjalnej strefy ekonomicznej w zdecydowany sposób zapobiegło degradacji ekonomicznej miasta , nie należy jednak zapominać, iż dz i ałalność gospodarcza, jej skutki i konsekwencje decyzji lokalizacyjnych powinny być rozpatrywane komp leksowo w konlek ście ca łej krajowej przestrzeni gospodarczej. Special Economic Zone Operotions and Locol Development - on Anolysis Based on .he Town ol Mielec This anicie deals with the basic issues of industria I restrucluring in undivcrsificd cenlrcs based on Ihe example of the Town of Mielec. The arIicle provides a detailcd analysis of Ihe ci ty's socio-economic situation . Using stalislical methods. the aulhors compare the cily 's degree of developmcnl with other undiversified industria I centres. The results bear witness 10 Mielec's good condition and tcslify lo Ihe success of lts cconomic Il"dnsformation elforts. The aulhors also present Ihe positive and negative aspects of crealing spccial economic zones . The paper concludes with findings on integrated programmes for the socio-econom ic regeneralion of cilies dominated by just one industria I plant..

(26)