Konsolidacja Banku Gospodarki Żywnościowej i BS w kształtowaniu docelowego modelu działania sektora banków spółdzielczych w Polsce

Pełen tekst

(1)III? 615. Danuta GaZik Kul.d ..... nlykllk...... k •••11 p ........... la. R.IW.lu. Banku iBSw modelu sektora b wPolsce l. Wprowadzenie Konkurencja właściwa gospodarce rynkowej wymusza działania związane z coraz łiczniej szy mi fuzjami, przejęciami i procesami łąc zenia się przedsię biorstw, organizacji i instytucji, w tym także instytucji finansowych. Tworzenie w ten sposób coraz silniejszych podmiotów stwarza uwarunkowania do osiągania różnych korzyści m.in. z tytułu korzyści skali, zakresu, czy też efektów ekonomicznych uzyskiwanych z działalności . Szczególnie istotne znaczenie w procesie ekonomicznego wzmocnienia i poprawy konkurencyjności działania podmiotów gospodarczych ma konsolidacja sektora bankowego (w tym zwłaszcza sektora banków spó łd zie lczych). Dostosowanie do zasad gospodarki rynkowej w warunkach przy sz łej integracji Połski z Unią Europejską wymaga poszukiwania coraz łepszego i ełastycz nego modelu działania sektora bankowego , dostosowanego do zmieniających się potrzeb i uwarunkowań rynkowych. Czynnikiem s przyjającym w tym zakresie jest proces łączenia się słabszych kapitałowo banków z si lniejszymi bankami , w celu zwiększenia udziału w rynku i poszerzenia zakresu prowadzonej działalności . Celem artykułu jest zatem ukazanie korzyści, jakie osiąga sektor bankowy z tytułu konsolidacji, nakreślenie uwarunkowań procesu konsolidacji sektora bankowego, a także głównych barier i trudności wdra żania procesu konsolidacji na przykładzie sektora BGŻ i BS..

(2) Da/luta Golik. 2. Uwarunkowania proce.u kon.olldacll .ektora BOŻ I BS Proces konsolidacji spowodowany jest zarówno poprzez czynniki zewnętrz ne,jak i wewnętrzne. Do czynników zewnętrznych można zaliczyć czynniki: legislacyjne, ekonomiczne, technologiczne oraz instytucjonalne (tabela l). W ramach czynników wewnętrznych wyróżnić można z kolei: efekty skali, efekty zakresu, dywersyfikację działania, potencjał kwalifikacyjny kadr, kondycję ekonomiczno-finansową podmiotu, potencjał organizacyjno-strukturalny, poziom rozwoju specjalizacji, rodzaj obsługiwanych klientów, stopień ponoszonego ryzyka i inne. W odniesieniu do sektora BGŻ i BS szczególną rolę w tworzeniu skonsolidowanej struktury odegrały czynniki ekonomiczne, w tym zwłaszcza wymogi związane z koniecznością zwiększenia funduszy własnych banków i dostosowaniem ich wielkości do poziomu obowiązującego w Unii Europejskiej, a także wzrost konkurencji w sektorze bankowym, wynikający z działania róż nego rodzaju podmiotów i instytucji finansowych . Rozdrobnienie sieci banków spółdziel czyc h, o niskich funduszach wła snych, niskim poziomie rozwoju techniki i technologii bankowej, niewielkim zakresie działania, ograniczonym najczęściej do obszaru lokalnego, dostarczających z reguły tradycyjnych usług bankowych, nie stwarzało możliwości samodzielnego działania i ofensywnego rozwoju tych banków . Niskie współczynniki wypłacalności, słabe wyniki ekonomiczno-finansowe, wzrost kosztów prowadzonej dzialalności, a w konsekwencji upadłość banków spółdzielczych przesądziły o potrzebie głębokich przemian restrukturyzacyjnych sektora. Znalazło to wyraz w coraz liczniej występujących procesach fuzji banków spółdzielczych. Konsolidacja organizacyjna i kapitałowa grupy banków spółdzielczych ma w efekcie na celu rozwiązanie podstawowych problemów bankowości spół dzielczej, przejawiających się m.in. w: - zwiększeniu udziału w rynku BGŻ i BS (dotychczas BGŻ i BS mają 10% udział w rynku, obslugując 10 mln klientów) . Istnieje dążenie do podwojenia udzialu w rynku na skutek sprawnego i szybkiego procesu konsolidacji wszystkich banków spóldzielczych; - zwiększeniu wysokości kapitalów własnych banków spółdzielczych. W ustawie o prawie bankowym wniesione zostały poprawki, stwarzające obowiązek zwiększenia kapitalów wlasnych banków w Polsce do wysokości 300 tys. euro do końca 2000 r . Spelnienie tych wymagań znalazło wyraz w systematycznym zmniejszeniu się liczby banków spóldzielczych ogółem. Dla porównania na koniec 1993 r. w Polsce dzialaly 1653 banki spółdzielcze, a ich przeciętne fundusze wlasne wynosily 74,4 tys . zł. W 1999 r. pozostało już 781 banków spółdzielczych, a ich przeciętne fundusze wzrosly do 1533,3 tys. zł (o ponad 2000%). Na koniec marca 2000 r. działalność prowadziło już tylko 615 banków spółdzielczych, przy dalszym zwiększeniu wielkości funduszy własnych banków (tabele 2 i 3);.

(3) ____ ~:..:B~a~n~k~u!!!:'!!!:.~~:!2~~~~,-.-,..__________ - osiągnięciu odpowiedniej ilości wymaganego kapitału w świetle przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej. Według dyrektywy Unii Europejskiej o podmiotach finansowych, instytucja finansowa musi dysponować kapitałem w wysokości I mln euro. Polskie banki spółdzielcze powinny osiągnąć w świetle tej dyrektywy wymagany próg kapitału w 2005 r. Istniejące jednak obawy co do osiągnięcia postawionego warunku powodują starania banków spółdzielczych o przesunięcie terminu progu kapitałowego do 2010 r. Wiąże się to z dalszym zmniejszaniem się liczby banków spółdzielczych i zwiększa niem sieci placówek bankowych (filii, oddziałów, punktów kasowych)'.. 3. Korzyści procesu konsolidacJI BGŻ I BS (z punktu. widzenia banków. .półdzlelczych. I. obsługiwanego. środowiska). Proces integracji banków spółdzielczych spowodował wiele korzyści, znajdujących wyraz w następujących działaniach: I) zwiększenie przeciętnych funduszy własnych banków spółdzielczych i zapewnienie tym samym bezpieczeństwa sektora banków spółdzielczych. Fundusze własne BS na koniec 1999 r. wzrosły w stosunku do 1998 r. o ponad 25%, stanowiąc 4,6% ogółu funduszy własnych systemu bankowego w Polsce. Dynamika przyrostu funduszy własnych BS w 1999 r. była ponad 10% wyższa od dynamiki ich przyrostu w bankach komercyjnych, 2) poprawa wyników ekonomicznych banków spółdzielczych, mająca odzwierciedlenie w: - zmiejszeniu udziału należności zagrożonych. Na koniec 1999 r. udział ten wyniósł zaledwie 3,6%, podczas gdy w systemie bankowym wskaźnik ten kształtował się na poziomie 12,9%. Poprawa jakości portfela kredytowego stanowiła wynik procesu restrukturyzacji przez banki regionalne wierzytelności banków spółdzielczych, a także poprawy jakości procedur oceny ryzyka kredytowego, - zmniejszeniu dynamiki i udziału kosztów działania banków spółdzielczych. Wpłynęło to zarazem na uzyskanie przez banki spółdzielcze wysokiej rentowności netto prowadzonej działalności. Należy zaznaczyć, że banki komercyjne uzyskały dobre wyniki ekonomiczne dzięki przyrostowi przychodów, banki spółdzielcze natomiast dzięki obniżeniu kosztów całkowitych działalności, - zwiększeniu współczynnika wypłacalności banków spółdzielczych. Wymaganego minimum na koniec 1999 r. nie posiadało 30 banków spółdziel czych, z tego 7 miało ujemne fundusze własne. Współczynnik wypłacalności l. Zob. H. Gronkiewicz-Waltz, Sytuacja finansowa sektora. Spółdzielczych" 2000, nr 4;. L.. Pawłowicz,. spółdzielczego,. .,Glos Banków. Potrzebna wi7ja rozwoju, "Rzeczpospolita" 1999, nr 278; E. Śleszyńska·Charewicz, Szanse i zagroienia bankowo.rei spółdzielczej, "Glos Banków Spóldzielczych" 2000, nr 3..

(4) Danuta Golik. Tabela l. Czynniki procesu konsolidacji banków (w tym banków spółdziełczych) Czynniki prawne. ekonomiczne. akty prawne regulujące proces konsolidacji nonny. przepisy.. stan rozwoju sieci bankowej . . . poziom wyposazema postanowienia krajowe w kapitały własne standardy, wymagania możliwości pozyskiUnii Europejskiej wania udziałowców programy naprawcze banków i uzdrowieni owe ban- konkurencja międzyków spółdzielczych bankowa • I mne procesy upadłości banków spóldzielczych .. I mne •. Czynniki. zewnętrzne. technologiczne. rozwój techniki i technologii bankowej poziom komputeryza-. eji i stan rozwoju informatyki. instytucjonalne rozwój instytucji finansowych (kas oszczędnościowo-pożyczkowych,. towa-. rzystw ubezpieczeniowych itp.) poziom rozwoju informacji bankowej i inne rozwój sieci banków zagranicznych fuzje banków spól. dzielczych z bankami komercyjnymi i inne. wewnętrzne. potencjał. efekty skali kosztów jed· nostkowych w miarę wzrostu liczby operacji bankowych wzrost standaryzacji usług bankowych obniżka. zwiększenie dostępu. do usług bankowych .. I mne. Źródlo;. efekty zakresu. organizacyjketingu no-strukturalny banków obniżka kosztów . . reklamy i promocji poziom rozwoJu speobniżka kosztów szko- cjalizacji dywersyflkacja dzialeń obniżka kosztów infra· Ialności struktury informatycz- kondycja ekonomicznej i telekomunikacy} no-finansowa banków nej banków i inne rodzaj i zakres obsługiwanych klientów • • poziom rozwoJu ryzyka bankowego i inne obniżka. kOSZlÓW mar-. infra· strukturalno-finansowy banków potencjał. potencjał. ludzki. struktura zatrudnienia poziom kwalifikacji pracowników poziom kwalifikacji kadry menedżerskiej stan rozwoju szkoleń i podnoszenia kwalifIkacji pracowników banków i inne. opracowanie własne,. posiadało na koniec 1999 r. ok. 60% ogółu BS, 37,3% BS zaś miało współczynnik wypłacalności wyższy niż 15%, - zwiększeniu przez banki spółdzielcze wyniku finansowego netto. Wynik. w przedziale 8-15%. ten był wyższy o 15,3% w 1999 r. niż w 1998 r., co było konsekwencją szybszego spadku kosztów całkowitych niż przychodów ogółem', Zob. M. Paluch, T Gumkowski, Banki spółdzielcze na tle systemu bankowego w 1999 r., "Bank Spóldzielczy" 2000, nr 5; T.Olko-Bagieńska, M. Paluch, B. Karpowiez, K. Przepióra, Wyniki ekonomiczno-finansowe Zrzeszenia Krajowego Banków Spółdzielczych, "Bank Spół dzielczy" 2000, nr 3. 2.

(5) Banku. 3) racjonalizacja dzialania banków spółdzielczych, a także tworzenie odpowiedniej strategii zachowania się na rynku poprzez zwiększenie zakresu terytorialnego działalności oraz zwiększenie funduszy własnych banków spół dzielczych, 4) zmniejszenie różnic w działalności banków spółdzielczych i sektora banków komercyjnych . Analizując i porównując wskaźniki ekonomiczno-finansowe banków spółdzielczych z bankami komercyjnymi, należy podkreślić , że banki spóldzielcze osiągnęły w ł 999 r. wyższy O 0,16% zwrot z aktywów netto oraz charakteryzowały się prawie dwukrotnie wyższą rentownośc ią netto, • 5) zwiększenie możliwości wdrażania nowoczesnych technologii bankowych, 6) zwiększenie kompleksowej oferty usług bankowych i usług finansowych, 7) ujednolicenie procedur bankowych i procedur finansowych, 8) wdrażanie wspólnych zasad polityki handlowej i marketingowej oraz gospodarki finansowej, 9) dostosowanie systemów informatycznych i wielu innych działań. Tabela 2. Liczba banków spóldzielczych na koniec marca 2000 r. (w euro) Bank. Powyżej. 500 tys .-. l mln. I mln. CUfO. euro. Regionalny. BBRSA DBRSA GBWSA LBRSA MBRSA MR B.nkSA P·KBR SA RBRSA W·MBRSA Razem Zr6dło :. I I I 4 6. I O 4 23. opracowanie czy" 2000, nr 6.. 300-500 tys . euro \O. 5 8 20 7 21 22 13. 5. II 25 17 25 15 20 5 27 155. I 9 106. własne , na. według. poziomu funduszy. 250-300 ty s. euro. 200-250. 4 2 7 3 15 5 5 8 2 51. 3 2 10 12 5 8 7. tys. euro. I 3 51. podstawie: Ranking banków. własny ch. Poniżej. 200 tys.. Ogółem. CUfO. 39 31 87 110. 16 7 20 70 41 26 10 29 \O 229. spółdzielczych,. III 82 56 44 55 615. "Bank. Spółdziel~. Tabela 3 . Średnia wartość funduszy własnych na I bank spółdzielczy na koniec marca 2000 r. (w tys . euro) MR W· P·KBR RBR Bank ·MBR Razem SA SA SA SA. Bank Regionalny. BBR SA. DBR GBW SA SA. LBR SA. MBR SA. Srednia wartość funduszy wła~. 279,8. 413,4. 210,1. 378,6 457.2. snych na l bank Źródlo:. jak do tabeli 2.. 430,4. 4\0,4. 164.9. 459.0. 356.5.

(6) Dallula Golik Biorąc. pod uwagę obsługiwane przez banki spółdzielcze środowisko lokalne, proces konsolidacji umożliwia realizację wielu zadań i funkcji banków spółdzielczych jako banków gminnych. Następuje to m.in. poprzez: - wykorzystanie lokalnych oszczędności do finansowania małych i średnich firm działających na obszarach wiejskich, - udział w restrukturyzacji obszarów wiejskich poprzez finansowanie przedsięwzięć i inwestycji z zakresu rozwoju przedsiębiorczości i inicjatyw lokalnych, - pozyskiwanie sponsorów dla rozwoju społecznych inicjatyw lokalnych, - współdziałanie banków spółdzielczych w stymulowaniu wielofunkcyjnego rozwoju wsi i obszarów wiejskich, - współpracę banków spółdzielczych z instytucjami i podmiotami władzy lokalnej, instytucjami finansowymi. instytucjami obsługi i otoczenia rolnictwa, instytucjami infrastruktury biznesu itp.. 4. Kon.olldacJa banków .półdzlelczych w docelowym modolu działania BOt I BS Wzrastająca konkurencja w sektorze bankowym wymusza dążenia do stymulowania jedności sektora banków spółdzielczych w celu przyspieszenia jego rozwoju oraz poprawy efektywności działania . Celowi temu podporządkowane są również przepisy prawne, w tym zwłaszcza nowełizacja Ustawy o restruktu-. ryzacji BGŻ i BS. Swoboda wyboru banku zrzeszającego przez banki spół dzielcze zachęca do wprowadzania dwuszczeblowej struktury systemu BGŻ i BS w sytuacji, gdy BGŻ może, ale nie musi pełnić roli banku krajowego. Bank krajowy musi podlegać pełnej kontroli właścicielskiej zrzeszonych w nim banków spółdzielczych i banków regionalnych . Banki spółdzielcze posiadałyby faktyczny wpływ na sposób funkcjonowania BGŻ,jego politykę i strategię działania poprzez zagwarantowanie im posiadania pakietu 76% akcji BGŻ SA . Ograniczone możłiwości kapitałowe banków spółdzielczych, banków regionalnych, a także samorządów lokalnych, które również partycypowałyby w działalności BGŻ i BS. powodują symulacje co do docelowej struktury akcjonariatu BGŻ. Możliwe są w praktyce następujące rodzaje scenariuszy: - sprzedaż akcji BGŻ SA przez Skarb Pań stwa i banki regionalne' inwestorowi lub inwestorom strategicznym, którzy zaoferują najwyższą cenę (inwestor strategiczny posiadałby do 24% akcji BGŻ, 51 % należałoby do banków spół dzielczych) . Scenariusz ten nie prowadzi jednak do powstania jednołitego systemu banków spółdzielczych. jest jednak korzystny dla BGŻ poprzez dokapitalizowanie banku. :l Większościowym. SA. Banki regionalne. akcjonariuszem BOZ jest Skarb Państwa, posiadający 65.9% akcji BGŻ. dy spon ują. pakietem 32,35% akcji. BGŻ. SA..

(7) Konsolidacja Bank". - dokapitalizowanie i prywatyzacja BGŻ przy pelnieniu przez BGŻ funkcji integratora grupy. Byloby to możliwe przy zrzeszeniu się wszystkich BS z BGŻ na podstawie umowy zrzeszenia bądź jako akcjonariusze banków regionalnych, popierający uchwaly o polączeniu się banków regionalnych z BGŻ SA, - integracja częściowa poprzez fakt, że część banków spóldzielczych zrzeszy się bezpośrednio z BGŻ SA oraz część banków regionalnych polączy się na zasadach prawa handlowego z BGŻ SA , a pozostale banki spóldzielcze zrzeszą się z bankami regionalnymi. Wariant ten prowadzilby w efekcie do powstania kilku (2-4) grup bankowych, wspólpracujących ze sobą w ramach umów wspólnej polityki handlowej i gospodarki finansowej. Niezależnie od przyjętego w praktyce scenariusza, wszystkie opcje preferują konsolidację i integrację systemu BGŻ i BS, przejawiającą się m.in. w: - uproszczeniu struktury systemu z trójszczeblowego do dwuszczeblowego w kierunku powstania silnej kapitalowo i jednolitej struktury, zdolnej do konkurencji na rynku uslug bankowych, - lączeniu się banków regionalnych (w tym banków regionalnych z BGŻ), zapoczątkowanym przez umowy o integracji z BGŻ. Dokonujące się w ten sposób dobrowolne fuzje prowadzą do zwiększenia kapitalów wlasnych banków regionalnych, do obniżenia kosztów dzialania banków spóldzielczych oraz banków zrzeszających, a także ulatwiają dostęp do nowych produktów i rodzajów świadczonych uslug, - dążeniu do uzyskania większościowego pakietu akcji BGŻ SA przez banki spóldzielcze, co jest możliwe w sytuacji: calkowitej przewagi - gdy banki spóldzielcze będą inwestorem strategicznym BGŻ jako integratora grupy lub częściowej przewagi - gdy banki spóldzielcze będą posiadaly ok. 50% akcji BGŻ SA z szansą na uzyskanie w przyszlości pelnej kontroli poprzez sukcesywny wykup akcji Skarbu Państwa z rozlożeniem splaty w ratach, emisję obligacji BGŻ, przekazanie części akcji BGŻ na zasadach preferencyjnych bądż też zachęcanie do wlączania się czlonków banków spóldzielczych, samorządów lokalnych , a także instytucji sfery otoczenia i obslugi rolnictwa w proces prywatyzacji i uspóldzielczania Banku Gospodarki Żywnościowej.. 5. Wnl.lkl Kształtowanie optymalnego modelu działania BGŻ i BS w warunkach. gospodarki rynkowej i przyszłej integracji z Uni'l Europejską powinno mieć na celu stworzenie silnego, konkurencyjnego, zdolnego do obsługi sektora żyw nościowego, umiejącego sprostać wyzwaniom i przemianom, związanym z restrukturyzacją i modernizacją rolnictwa i gospodarki żywnościowej, a także realizującego strategię rozwoju obszarów wiejskich, sektora BGŻ i BS. Osią gnięcie tych celów jest możliwe przy stalym wspieraniu procesu konsolidacji banków spółdzielczych. Proces konsolidacji umożliwi w efekcie:.

(8) Danula Golik. -. jednolitość i spójność sektora BGŻ i BS, integrację poziomą. i pionową sektora banków spółdzielczych, wzmocnienie ekonomiczne potencjału BGŻ i B S, zwiększenie udziału w rynku i poszerzenie zakresu działalności BGŻ i BS, integrację BS ze środowiskiem lokalnym, sprostanie zwiększającej się konkurencji w sektorze bankowym, zwiększenie rznaczenia banków spółdzielczych w środowisku wiejskim, przyspieszenie procesu rozwoju banków spóldzielczych i poprawę efektywności działania całego sektora bankowego. Konsolidacja jest sposobem uspółdzielczenia Banku Gospodarki Żywno ściowej poprzez jego prywatyzację i przekazanie większościowego pakietu akcji bankom spółdzielczym i bankom regionalnym. Konsolidacja wpłynie zarazem na zmianę struktury systemu z trójstopniowego na dwustopniowy, tak jak to ma miejsce w większości krajów Unii Europejskiej. Proces konsolidacji ograniczy jednocześnie ryzyko wynikające z dzialalności bankowej, zmniejszy koszty funkcjonowania całej struktury i umożłiwi w konsekwencji rozszerzenie i uatrakcyjnienie oferty produktów i usług bankowych. Istniejące liczne korzyści procesu konsolidacji przesądzają o podejmowaniu działań na rzecz procesu fuzji banków spółdzielczych i całego sektora bankowego. Literatura Gronkiewicz-Waliz H., Sytuacja final/sowa sektora spóldzielczego, "Glos Banków Spóldzielczych" 2000, nr 4. Paluch M., Gumkowski T .. Banki spóldzielcze lIG tle systemll bal/kowego w 1999 r .. "Bank Spóldzielczy" 2000, nr 5. Pawlowicz L .. POlrzebna wi<,ja rozwojll, "Rzeczpospolita" 1999, nr 278. Ranking banków spóldzielczych, "Bank Spóldzielczy" 2000, nr 6. Śleszyńska-Charewicz E., Szanse i zagrożenia bankowości s"óldzielczej, "Glos B.nków Spóldzielczych" 2000, nr 3. Wyniki ekonomiczno-finansowe Zrzeszenia Krajowego Banków Spd/dzielczych. T. OlkoBagienska, M. Paluch, B. Karpowicz, K. Przepióra, "Bank Spóldzielczy" 2000, nr 3.. Consolldatlon of the Food Economy Bank and Cooperatlve Bank for the Formatlon of the Target Actlvlty Model for the Cooperatlve Banking Seetor In Poland The paper presents the benefits of lhe consolidalion of cooper.tive banks for the rormalion of the desired activily model for cooperalive banks in lhe light ar lhe needs of the. serviced environment. In the paper attention is focused on the conditioning ar the cooperative bank ing sector consolidation, both the extemal and the internal conditioning. esepei.lIy in consider.tion ar the prospeclive integration of Poland with the Europe.n Union. The role which the consolid.tion plays in lhe formalian of a model of cooperative banks as local bank s and in the realiz.lion of the rural developmenl strategy, is stressed..

(9)