Dz i e w i ą t y s e z o n b a d a ń n a s t a n o w i s k u 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h, w o j. l u b e l s k i e Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
W k o le jn y m se z o n ie w y k o p a lisk p ro w a d z o n y c h n a c m e n ta rz y sk u i o sa d z ie k u ltu ry p u c h a ró w le jk o w aty c h w K arm a n o w icac h , gm W ą w o ln ic a zap lan o w an o za ło ż e n ie w y k o p ó w w m ie jsc a c h w y stę p o w a n ia n a p o w ierz ch n i dużej ilości ce ram ik i i k a m ie n i w ap ie n n y ch . P o n ie w a ż n ie sp rz y ja jąc a au ra u n ie m o ż liw iła p o d ję c ie b ad a ń n a te ren ie osady, w y k o p y z a ło ż o n o n a części cm entarzyska, w ob ręb ie działki 72, o b o k m ie jsc a, gdzie w 1991 ro k u o d k ry łam grób n r 4 1 /9 1 , fra g m e n t ro w u o raz zn a jd u ją c ą się p o d n im ja m ę K P L (J. N o g aj-C h a ch a j 1991a).
P o w ie rz c h n ia o d sło n ię te g o o b sz a ru w y n io sła 218 m 2. W re z u lta c ie o d k ry to k o le jn y g ro b o w ie c m e g ality cz n y , p o z o s ta ło śc i d u ż e g o o b ie k tu (o c h a ra k te rz e m ie s z k a l n y m ? ), k o n stru k c ję k a m ie n n ą , ja m ę w o rk o w a tą o raz 11 d o łk ó w p o słu p o w y c h .
G ro b o w iec m e g ality cz n y z o sta ł o d sło n ięty n a d łu g o ści o koło 10 m i sz ero k o ści o k o ło 2 m . K am ien ie w a p ie n n e tw o rzą ce k o n stru k c ję p o ja w iły się n a g łębokości 10- 25 c m od p o w ierz ch n i ziem i. G ro b o w ie c p o sia d a o rien ta c ję N W -S E . W stę p n e o b se rw a c je w sk a z u ją , że m a on k ształt zb liżo n y do p ro sto k ą ta , p o d o b n ie ja k k onstrukcje 1/88,11/89,111/89 (J. N o g aj-C h a ch a j 1988; 1989; 1991b). P o k ry w a k am ie n n a b y ła b a rd z o z n iszc zo n a orką. W iele z b ry ł w ap ien n y ch , sz cz eg ó ln ie w p o b liż u podstaw y, z a reje stro w an o w stan ie zu p e łn ie ro zlaso w an y m . W iększe kam ienie tw orzyły p ro sto lin ijn ą k raw ęd ź b o c z n ą konstruk- c ji(ry c . 1). W w arstw ie ornej p o n a d gro b o w cem oraz w j e go stro p ie zareje stro w a n o z n a c z n ą ilość fra g m en tó w c e ram iki K P L (ryc. 2). P rz y p o d sta w ie „m eg a litu ” oraz na je g o p rze ciw le g ły m k ra ń c u n atra fio n o n a fragm enty k o ści ludzkich. B y ć m o ż e p o c h o d z ą o n e z grobów , któ re z n a jd u ją się w ew n ą trz k o n stru k cji. W z d łu ż b o k u g ro b o w ca, o d stro n y p o łu d n io w o -z a c h o d n ie j o d sło n ięto d a lsz ą cz ęść ro w u ro z p o z n a n e g o w tra k c ie p ra c so n d a żo w y ch w 1991 r. (J. N o g aj-C h a ch a j 1991a). N ato m iast po stro n ie p ó łn o c n o -w sc h o d n iej k o n stru k cji z a n o to w an o o b e c n o ść ro zle g łeg o za c ie m n ie n ia (n a g łęb o k o ści 25 cm od p o w ierzch n i), w stro p ie k tó reg o w y stą p iły frag m en ty c e ram ik i oraz d ro b n e k a m ie n ie w apien n e. Z ac iem n ien ie to m iało b ardzo reg u la rn y k sz ta łt w p o b liż u p o d sta w y k o n strukcji kam ien n ej. O g ra n ic zo n e m o ż liw o śc i ekspedycji u n ie m o żliw iły ek sp lo ra c ję o b ie k tu w ty m roku. G ro b o w iec n ie zo stał o d sło n ięty w cało ści, aby n ie narażać go n a d o d atk o w e zn iszc ze n ia. In fo rm a c je u zy sk an e o tego ty p u obiek tach n a sta n o w isk u 35 p o z w a la ją przy p u szczać, że g ro b o w iec te n m o ż e b y ć n a w e t d w u k ro tn ie d łu ż szy (J. N o g aj-C h ach aj 1988; 1991b).
W tr a k c ie p r a c o d k r y to 11 d o łk ó w p o s łu p o w y c h o śre d n ic y o d o k o ło 30 d o 55 c m i g łę b o k o śc i o d 25 do 33 cm . (ryc. 3 B ) S tro p y d o łk ó w w id o c z n e b y ły z a z w y czaj n a g łę b o k o śc i o k o ło 30 c m o d p o w ie rz c h n i ziem i. W ic h w y p e łn isk a c h n a tra fio n o n a fra g m e n ty ceram ik i, d ro b n e u ła m k i p rz e p a lo n y c h k o śc i i p o d o b n e fra g m en ty p o le p y (ry c . 3 A ). D o łk i te tw o r z ą w m ia rę re g u la rn y u k ła d . T ru d n o ro z s trz y g n ą ć , c z y s ą o n e p o z o s ta ło ś c ią o b ie k tu słu p o w e g o (ch a ty ?) z b u d o w a n e g o w cz eśn iej lub p ó ź n ie j n iż k o n stru k c ja m e g a lity c z n a , c z y te ż sta n o w ią p o z o s ta ło ś c i d re w n ia n e j k o n s tru k c ji d o b u d o w a n e j do w e jś c ia (?) d o g ro b o w c a. N ie m o ż n a ta k ż e w y k lu c z y ć e w e n tu a ln o ś c i, że d o łk i te s ą ś la d a m i p o k o n stru k c ji d re w n ia n e j, z b u d o w a n ej n a d ja m ą V I/9 6 i to w a rz y sz ą cy m je j sk u p is k ie m k a m ie n i (ryc. 4). J a m a V I/9 6 m ia ła w y m ia ry 105 x 110 c m i g łę b o k o ść 83 cm . Jej zary s p o ja w ił się n a g łę b o k o śc i o k o ło 44 c m o d p o w ie rz c h n i zie m i; p ro fil ja m y b y ł w o rkow aty. W je j stro p ie n a tra fio n o n a k ilk a lu ź n o u ło ż o n y c h k a m ie n i w ap ie n n y ch . W y p e łn isk o o b ie k tu b y ło n ie je d n o li te, żó łto -sz a re . Z a n o to w a n o w n im o b e c n o ść d ro b n y ch fra g m e n tó w p rz e p a lo n y c h k o śc i, n ie w ie lk ie b ry łk i p o le p y b a rw y p o m a ra ń c z o w e j o ra z d ro b n e fra g m e n ty c e ra m ik i K P L . W o b rę b ie o b ie k tu n a tra fio n o n a w ie lk i głaz, k tó ry d o sta ł s ię do ja m y n a jp ra w d o p o d o b n ie j w trak c ie je j za sy p y w an ia. S ą sia d u ją c ą z ja m ą k o n stru k c ję k a m ie n
n ą tw o rz y ły b ry ły w a p ie n ia o w y m ia ra c h 50 c m x 30 cm. W y so k o ść je j w y n o siła 6 0 cm , sz e ro k o ść 2 0 -3 0 cm i d łu g o ść o k o ło 70 cm (ryc. 4). B y ć m o ż e w p rz e sz ło ś c i b ry ły w a p ie n ia sta n o w iły je d n o litą , u s ta w io n ą p io n o w o p ły tę w ap ie n n ą, ale p o d w p ły w e m p ro c e só w w ie trz e n ia za m ie n iła się o n a w ru m o w isk o k a m ie n i.
P o n a d to n a sta n o w isk u o d k ry to śla d y o b ie k tu o w y m ia ra c h 4 1 0 x 210 cm i g łę b o k o śc i o k o ło 20 cm . W je g o stro p ie z a n o to w a n o lic z n e fra g m e n ty c e ra m ik i (ryc. 5A ). C z ę ść w y p e łn isk a p rz y k ry w a ła w a rs tw a d elu w iu m m ią ż sz o śc i o k o ło 2 5 -3 5 cm . T w o rz y ł j e sz a ry le ss, w k tó ry m n a tra fio n o n a n a rz ę d z ia k rz e m ie n n e w y k o n a n e z su ro w c a ś w ie c ie c h o w s k ie g o i w o ły ń s k ie g o o ra z fra g m e n ty c e ra m ik i K P L (ryc. 5B ). O b e c n o ść d e lu w iu m św ia d cz y o z n a c z n y c h z m ia n a c h w to p o g ra fii sta n o w isk a.
W tra k c ie lik w id a c ji p la n ta c ji a ro n ii w ła ś c ic ie l j e d n ej z d z ia łe k p o ło ż o n y c h w o b rę b ie s ta n o w isk a n atra fił n a k a m ie n ie w ap ie n n e. Z te g o p o w o d u w p a ź d z ie rn ik u
1996 r. p rz e p ro w a d z o n o w ty m m ie js c u p ra c e in te rw e n cy jn e. N ie n a tra fio n o n a ż a d n e o b ie k ty arc h e o lo g ic z n e an i w w a rstw ie ornej, an i tu ż p o d n ią. W k ilk u p rzy p a d
-Dz i e w i ą t ys e z o nb a d a ńn as t a n o w is k u 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h 1 7 R y c. 1. K a rm a n o w ic e , st a n . 35 . S tr op g ro b o w c a V /9 6 1 - br uk w a p ie n n y ; 2 - st ro p ro w u o d k ry te go w 19 91 ro k u ; 3 - st ro p o b ie k tu ; 4 - fr ag m en ty c e ra m ik i K P L ; 5 - o d łu p k i k rz e m ie n n e ; 6 - gr ób dziec ka odkr yty w 19 91 ro k u .
Dz i e w i ą t y s e z o nb a d a ńn a s t a n o w is k u 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h
Ryc. 3. Karmanowice, stan. 35. A - ceramika KPL odkryta w dołkach posłupowych; B - profile dołków posłupowych: 1 - humus, 2 - less szaro-żółty, wypełnisko dołków posłupowych.
R
yc
.
4.
K
ar
m
an
ow
ic
e,
sta
n.
3
5.
Profil
ja
m
y
V
I/9
6
i k
on
st
ru
kc
ji
ka
m
ie
nn
ej
.
1
-
hu
m
us
;
2
-
ka
m
ie
ni
e
w
ap
ie
nn
e;
3
-
les
s
żó
łto
-s
za
ry
;
4
-
les
s
br
ąz
ow
o-żó
łt
y;
5
-
les
s
br
ąz
ow
o-cz
am
y;
6
-
les
s
cz
am
o-br
un
at
ny
;
7
-
les
s
br
ąz
ow
o-sz
ar
y;
8
-
les
s
sm
ug
ow
an
y,
żó
łto
-s
za
ry
;
9
-
les
s
żó
łty
(c
al
ec
).
A
Dz i e w i ą t ys e z o nb a d a ńn a s t a n o w is k u 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h 21
R y c. 6. K a rm a n o w ic e , stan. 3 5 . A - p rofil stanow isk a w o b rę b ie d ziałki 6 8 : 1 - hu mu s; 2 - d e lu w iu m ; 3 - w ars tw a k u lt u ro w a ? , po zi om gl eb y k o p a ln e j? ; 4 - le ss żó łty; B - p ro fi so n d aż u V I i X V I: 5 - h u m u s; 6 - d el u w iu m (l es s ż ó łt o -s z a ry ); 7 - le ss zg li n io n y , inte nsy wn ie cz arn y; 8 - le ss b rą z o w y ; 9 - k re to w in a ; 10 - m ie js ce w y st ę p o w a n ia ce ra m ik i KP L; C fra g m en t ce ram iki K PL z so n d aż u V I.
Dz i e w i ą t ys e z o nb a d a ńn as t a n o w is k u 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h 2 3
kach zarejestrow ano je d y n ie fragm enty ceram iki K PL i średniow iecznej oraz grocik krzemienny. W najbardziej n a w schód w ysuniętej części stanow iska stw ierdzono w y stęp o w an ie na p o w ie rz c h n i ceram iki, dużej ilości drobnej polepy i w ęgli drzew nych, co przypuszczalnie m oże stanow ić pozostałość bardzo zniszczonego obiek tu datow anego w stępnie n a średniow iecze.
D odatkow o w ykonano 16 szybów geologicznych o w ym iarach 1 m x 1 m . Pozw oliły one na stw ierdzenie istnienia pod w arstw ą deluw ium lessow ego, na głębo kości od 60 cm do 100 cm , stropu w arstw y kulturow ej (?) lub poziom u gleby kopalnej (?) (ryc. 6A,B). Tworzył ją c z a m y , silnie zgliniony less o m iąższości około 50 cm. W jed n y m z sondaży w stropie opisyw anej, ciemnej w ar stw y natrafiono n a dno naczynia K PL (ryc. 6C). Ponad to pobrane zostały próby ziem i do analizy gleboznaw czej, granulom etrycznej, palinologicznej oraz do dato w ania C-14. D opiero one je d n o zn ac zn ie b ę d ą m ogły pom óc określić charakter i funkcje odkrytej warstwy.
D otychczasow e badania przeprow adzone na stano w isku 35 w K arm anow icach przyniosły odkrycie 51 gro bów kultury pucharów lejkow atych (w tym pięciu du żych grobow ców zbudow anych z kam ieni w apiennych). O bserw acje poczynione w trak c ie badań w 1991 oraz 1995 r. w skazują na istnienie pozostałości dw óch osad, p o ch o d zący ch z ró żn y ch faz zasie d la n ia stanow iska. W ydaje się, że n a starszej osadzie (obozow isku?) K PL w czasach późniejszych założono cm entarzysko m ega lityczne (grób 41/91, m eg alit V /96). O dkryte w roku ubiegłym obiekty na szczycie w zniesienia lessow ego są n atom iast m łodsze i w y zn aczają inny poziom osadniczy, ale niekoniecznie w spółczesny grobow com I-V.
Istn iejąca na stan o w isk u sy tu a cja straty g raficzn a w ydaje się zatem bardzo ciek aw a i rokująca znaczne m ożliw ości poznaw cze. D alsze prace pow inny zostać ukierunkow ane na rozw arstw ienie chronologiczne w ie lofazow ego stanow iska oraz rekonstrukcję przyrodniczą środow iska.
Lit e r a t u r a
N o g a j - C h a c h a j J.
1988 Cmentarzysko kultury pucharów lejkowatych w Karmanowicach, stan. 35, gm. Wąwolnica, woj. lubelskie, Spr. UMCS, s. 27-30.
1989 Cmentarzysko kultury pucharów lejkowatych w Karmanowicach, gm. Wąwolnica, woj. lubel skie, Spr. UMCS, s. 17-21.
1991 a Piąty sezon badań na stanowisku 35 w Karma nowicach, Spr. UMCS, s. 17-21.
1991 b The stone-packed Graves of the Funnel Beaker Culture in Karmanowice, site 35, „Antiquity”, vol. 65, nr 248, s.628-640.
Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Th e Ni n t h Fi e l d Se a s o n a t Ka r m a n o w i c e, Si t e 3 5 , Lu b l i n Vo i v o d s h i p
In the past season, 218 sq. m o f site 35 were exam i ned at Karmanowice. Over the years o f excavations a to tal o f 51 graves w ith 61 dead were uncovered, as well as a settlem ent from the Funnel Beaker culture. The strati- graphic, typological and chronological analyses demon strate that the cem etery under study is of a multiphase type.
The excavations uncovered a new m egalithic grave V/96. It is 10 m long and 2 m wide and, presumably, has a rectangular shape oriented along the NW-SE axis. It is formed by lim estones o f various sizes which are partly disintegrated due to ploughing as well as erosion proces
ses. In the cover o f the grave numerous potsherds belon ging to the Funnel Beaker culture were found.
N ext to the „m egalith”, 11 postholes were found ar ranged in a uniform and regular fashion. It is, as yet, dif ficult to determine their function.
The sack-shaped pit VI/96 measured 105 x 110 cm. It was 83 cm deep and was filled w ith yellow -grey loess containing many small burnt bones, potsherds from the Funnel Beaker culture and daub. N ext to the pit, remains o f a stone construction were uncovered which measured 70 x 30 cm and was 60 cm deep. Quite possibly, these stones used to constitute a single stone slab in the past.
