Zagospodarowanie Szadku w opinii mieszkańców miasta

(1)

Tadeusz Marszał

Zagospodarowanie Szadku w opinii

mieszkańców miasta

Biuletyn Szadkowski 1, 11-29

2001

(2)

Zagospodarowanie Szadku w opinii mieszkańców miasta ₁₁

Tadeusz Marszał*

ZAGOSPODAROWANIE SZADKU W OPINII MIESZKAŃCÓW MIASTA *

Otaczającą człowieka przestrzeń można różnie definiować. Geograficzne podejście do pojęcia przestrzeni zakłada, iż jest ona wypełniona konkretnymi tworami zarówno przyrodniczymi (zasoby naturalne), jak i elementami wytworzonymi przez człowieka (antropogenicznymi). Tak rozumiana przestrzeń posiada pewne cechy wśród których należy przede wszystkim wymienić jej zróżnicowanie. I właśnie zróżnicowanie przestrzeni, zarówno pod względem cech naturalnych jak i antropogenicznych, oraz rozkład

przestrzenny różnych zjawisk są przedmiotem analizy

geograficznej. Na zagospodarowanie przestrzeni składają się

wszystkie obiekty i urządzenia stanowiące wyposażenie

określonego terenu i służące zaspokojeniu potrzeb człowieka. Zagospodarowanie kształtuje ramy w których żyjemy i od niego w dużym stopniu zależy jakość warunków bytu.

Celem tego artykułu jest ocena zagospodarowania

i warunków życia w Szadku. Zakres przestrzenny analizy obejmuje obszar zwartej zabudowy (a więc z wyłączeniem północnej - mającej wiejski charakter - części miasta), łącznie z terenami zurbanizowanymi położonymi poza granicami miasta lecz de facto stanowiącymi jego integralną część (Szadkowice-Ogrodzim). Prezentowana ocena przestrzeni miejskiej nie jest całościowa i dotyczy jedynie wybranych elementów, takich jak na przykład zabudowa mieszkaniowa, infrastruktura komunikacyjna czy tereny

zielone, ocenianych w aspekcie różnorakich walorów

(użyteczności, estetyki, funkcjonalności, itp). * i

Tadeusz Marszał jest profesorem Uniwersytetu Łódzkiego, kierownikiem Zakładu Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej UŁ oraz kierownikiem Ośrodka Badawczego Europejskiej Polityki Przestrzennej i Rozwoju Lokalnego.

W artykule tym wykorzystano materiały zebrane i zestawione w pracy magisterskiej Beaty Bogołębskiej „Zagospodarowanie i walory środowiska Szadku w opinii mieszkańców”

wykonanej w latach 1999-2001 na seminarium w Zakładzie Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej UŁ (promotor: prof. Tadeusz Marszał).

(3)

Podmiotem oceniającym stan zagospodarowania miasta są sami jego mieszkańcy, którzy udzielili niezbędnych informacji w formie odpowiedzi na ankietę.1

Punktem wyjścia do bardziej szczegółowej analizy było poznanie opinii mieszkaiców Szadku na temat ich miasta jako pewnej całości, w oparciu o kilka wybranych cech, których zestaw daje ogólny obraz atrakcyjności danej miejscowości (zarówno na tle innych ośrodków miejskich, jak i w odniesieniu do oczekiwań mieszkańców).

Tabl.1 Ocena zagospodarowania Szadku na podstawie wybranych cech

Cecha Ocena(%) B ra k zd an ia (% ) R az em ( % ) Ś re d n ia oc en a (a ) ba rd zo do br a 03 U O ''Ö dos ta te cz n a 03 'n ba rd zo z ła Łatwość doj azdu do miasta 11,6 52,6 24,3 8,6 2,2 0,8 100,0 3,63 Stan nawierzchni dróg 0,4 26,0 42,0 26,4 4,5 0,7 100,0 2,91 Oświetlenie ulic 0,7 48,0 40,2 10,4 0 0,7 100,0 3,39 Bezpieczeństwo 2,2 46,6 38,4 9,3 1,5 1,9 100,0 3,40 Czystość Zieleń 4,9 46,3 41,0 6,0 1,1 0,8 100,0 3,48 Stan budynków 0,8 30,8 49,3 13,5 1,9 3,8 100,0 3,16 (a) średnia ważona obliczona przy zastosowaniu następującej skali ocen: bardzo dobra (5), dobra (4), dostateczna (3), zła (2), bardzo zła (1).

Analizując bardzo ‘spłaszczony’ rozkład ocen przydzielonych przez respondentów poszczególnym cechom należy odwołać się do

1 Ankieta została przeprowadzona przez studentkę geografii w Uniwersytecie Łódzkim Beatę Bogołebską w IV kwartale 2000 r. Była ona kierowana do wszystkich gospodarstw domowych. Odpowiedzi udzieliło 273 respondentów reprezentujących około 1/3 ogółu gospodarstw domowych zamieszkałych w Szadku i Szadkowicach-Ogrodzimiu.

(4)

Zagospodarowanie Szadku w opinii mieszkańców miasta 13

spostrzeżenia przeprowadzającej ankietę B. Bogołebskiej, która stwierdza, że rozkład ten nie daje pełnego odzwierciedlenia rzeczywistości. Ogromna większość to oceny dobre i dostateczne, co jednak niekoniecznie świadczy, że stan zagospodarowania jest taki sobie, ani dobry ani zły. Bardzo prawdopodobne, że na wybór respondentów nakłada się obawa przed formułowaniem bardziej zdecydowanych (czy skrajnych) opinii i często ocena dobra może oznaczać po prostu brak zastrzeżeń, zaś ocena dostateczna ma wartość negatywną

Przy powyższym założeniu można przyjąć, iż spośród sześciu poddanych analizie cech tylko jedna uzyskała ocenę wyrżnie dobrą (łatwość dojazdu do miasta), trzy zostały ocenione dość pozytywnie (stan zieleni, bezpieczeństwo oraz oświetlenie ulic), natomiast dwie uzyskały oceny zbliżone do negatywnych (stan budynków oraz zwłaszcza stan nawierzchni dróg).

Miasto i jego podstawowe instytucje są łatwo dostępne.

Potwierdzają to ankietowani, spośród których 2/3 ocenia dobrze i bardzo dobrze dostępność komunikacyjną do Szadku. Decyduje o tym możliwość dogodnego dojazdu do miasta środkami komunikacji indywidualnej i PKS, bowiem odległa o 1,5 km stacja kolejowa nie ma praktycznie żadnego znaczenia z punktu widzenia ruchu pasterskiego. Promieniste zbieganie się w rynku połączeń komunikacyjnych, gęsta sieć dróg, niewielka odległość i regularne połączenia autobusowe ze Zduńską Wolą - miastem pełniącym funkcję ośrodka regionalnego oraz Sieradzem i Łodzią to walory istotne z komunikacyjnego punktu widzenia.

Równie wysoko i jednoznacznie mieszkaicy Szadku oceniają dostępność do instytucji publicznych, handlowych i usługowych zlokalizowanych na terenie miasta: kościoła, domu kultury, szkoły, urzędu gminy, ośrodka zdrowia, targowiska, banku - ogromna większość to oceny bardzo dobre i dobre. Nie jest to zaskakujące przy tej skali miasta i stosunkowo zwartej jego zabudowie. Wyraźnie rysuje się tu jedna prawidłowość - punktem odniesienia dla oceny dostępności danej instytucji (placówki) jest jej odległość od rynku - im większa, tym gorsza ocena - nic więc dziwnego, że stosunkowo mniej ocen pozytywnych uzyskał dom kultury, środek zdrowia i bank. Świadczy to niewątpliwie o centralnej roli rynku w życiu miasta.

(5)

Według opinii mieszkaiców stan budynków w mieście jest

zły - około 2/3 ocen to oceny dostateczne i niedostateczne. Rzecz

jednak charakterystyczna, że ci sami respondenci znacznie lepiej oceniają stanu budynków w poszczególnych częściach (‘dzielnicach’) Szadku niż w mieście jako całości. Wyniki ankiety wskazują, iż w przestrzeni miasta rysuje się wyraźne zróżnicowanie stanu zabudowy: najlepiej wypadają dzielnica blokowa i Osiny, zaś zdecydowanie najsłabiej Bobownia. Zaskakujący jest stosunkowo pozytywny wizerunek zabudowy w Rynku i jego okolic oraz dość niska (bo dopiero trzecia) pozycja w tym rankingu Szadkowic- Ogrodzimia.

Dość znaczne zróżnicowanie wykazuje - przeprowadzona w oparciu o wybrane cechy - ogólna ocena poszczególnych części miasta (pytania dotyczyły bezpośredniego otoczenia miejsca zamieszkania).

Tab. 2 Ocena otoczenia własnego miejsca zamieszkania w Szadku w oparciu o wybrane cechy

Rejon Cecha (a)

K at eg or ie ( b ) M ie js ce (c ) $ o t o £ " M 13 'n . % . 2 -fe & “8 03 N Tfl ' o <D 1 t3 .9 »•i« O 3 na w ie rz ch ni a u lic Rynek 3,44 - C 3,38 - C 3,19 - E 3,13 - E 3,00 - F 2,75 - F 2C,2E,2 F VII R 1 3,38 - C 3,69 - B 3,08 - E 3,15 - E 3,31 - D 2,50 - F 1B,1C,1 D,2E,1F V R 2 3,33 - D 3,33 - D 3,67 - B 3,33 - D 2,33 - F 2,75 - F 1B,3D,2 F V R 3 3,17 - E 3,00 - F 2,67-F 2,50 - F 3,33 - D 2,50 - F 1D,1E,4 F VIII R 4 3,08 - E 3,23 - D 3,31 - D 3,23 - D 3,42 - C 2,38 - F 1C,3D,1 E,1F VI R 5 3,33 - D 3,56 - B 3,56 - B 3,22 -D 3,33 - D 2,56 - F 2B,3D,1 F IV R 6 3,61 - B 3,58 - B 3,37 - D 3,31 - D 3,56 - B 2,83 - F 3B,2D,1 F III R 7 3,25 - D 3,88 - A 3,25 - D 4,25 - A 3,38 - C 2,88 - F 2A,1C,2 D,1F II

(6)

Zagospodarowanie Szadku w opinii mieszkańców miasta 15 R 8 3 , 4 5 - C 3,62 - B 3,45 - C 3,23 -D 3,27 - D 2,76 - F 1B,2C,2 D,1F IV R 9 3,75 - A 3,68 - B 3,65 - B 4,13 - A 3,62 - B 3,20 - D 2A,3B,1 D I Raze m 3,55 - C 3,57 - B 3,39 - C 3,46 - C 3,46 - C 2,84 - F 3,38

-(a) Dla każdej cechy w każdym badanym rejonie obliczona została średnia ważona przy zastosowaniu następującej skali ocen: bardzo dobra (5), dobra (4), dostateczna (3), zła (2), bardzo zła (1).

(b) Kategorie wyodrębniono na podstawie wartości odchylenia standardowego (0,18) od średniej ważonej dla wszystkich cech i rejonów (3,38) i tak kat. A = 3,74 i wiecej; kat. B = 3,56 - 3,73; kat. C = 3,38 - 3,55; kat. D = 3,20 - 3,37; kat. E = 3,02 - 3,19; kat F = 3,01 i mniej (c) Miejsca przypisano poszczególnym rejonom na podstawie sumarycznej oceny kategorii przypisanych poszczególnym cechom; im wyższe miejsce tym lepsza ocena ogólna danego rejonu.

Analiza poszczególnych cech z uwzględnieniem ich zróżnicowania przestrzennego potwierdza, że o ile stan czystości, zieleni, bezpieczeństwa, ciszy i oświetlenia ulic oceniane są dość pozytywnie, to zdecydowanie najgorzej zdaniem mieszkańców Szadku wygląda sytuacja w zakresie nawierzchni ulic (należy pamięta:, że ulica to nie tylko jezdnia, ale również chodnik). Stan ulic jest oceniany krytycznie we wszystkich rejonach miasta, jedynie w Szadkowicach-Ogrodzimiu ten element zagospodarowania uzyskał nieco lepsze oceny, (co nie znaczy, że pozytywne).

Rozkład przestrzenny pozostałych cech jest już bardziej zróżnicowany (por. ryc. 1). Pod względem czystości stosunkowo najkorzystniej oceniane są Szadkowice-Ogrodzim (R9) oraz dzielnica blokowa (R6), natomiast najgorzej rejon ulic Przatowskiej (R3) i Sieradzkiej (R4). Najbardziej atrakcyjne tereny zielone są w rejonie Bobowni i okolicach kościoła (R7); najgorzej ten element wypadł w ocenie mieszkańców wschodniej części miasta (R3). Również pod względem poziomu bezpieczeństwa rejon ulicy Przatowskiej uzyskał najniższe notowania, zaś niewiele lepiej oceniony został sąsiadujący rejon Osin oraz Rynek. Znaczne jest zróżnicowanie poziomu hałasu w Szadku.

(7)

Ryc. 1 Zróżnicowanie przestrzenne wybranych cech przestrzeni miejskiej Szadku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tab. 2

(8)

Zagospodarowanie Szadku w opinii mieszkańców miasta 1 7

Jedyne naprawdę ciche rejony miasta to Bobownia i okolice ulicy Kościelnej (R7) oraz Szadkowice-Ogrodzim (R9). Bardzo wysokie oceny przyznane tym dwu rejonom w istotny sposób rzutują na średnia dla całego miasta - w pozostałych jego częściach poziom hałasu jest znacznie wyższy (taki a nie inny rozkład przestrzenny tego zjawiska jest wypadkową przede wszystkim przebiegu dróg tranzytowych i dużych uciążliwości spowodowanych zwłaszcza przejazdem przez miasto pojazdów ciężarowych). Z oświetlenia ulic największy poziom zadowolenia wykazują mieszkaicy Szadkowic-Ogrodzimia (R9) oraz dzielnicy blokowej (R6). Zdecydowanie niedostatecznie oświetlone są okolice ulicy Stodolnianej (R2) oraz, co szczególnie godne zauważenia, sam rynek.

© -numery rejonów miasta

Ryc. 2 Zróżnicowanie przestrzenne atrakcyjności przestrzeni miejskiej Szadku

(miejsce I - rejon najbardziej atrakcyjny, VII - rejon najmniej atrakcyjny) Źródło: Oprac. własne na podst. danych z tabl. 2

Do pewnych ogólniejszych wniosków i swoistej waloryzacji przestrzeni miasta może prowadzić syntetyczne ujęcie wszystkich uwzględnionych w ankiecie cech (por. ryc. 2). I tak na podstawie wyników ankiety można wnioskować, że najbardziej atrakcyjne części miasta to Szadkowice-Ogrodzim, rejon ulicy Kościelnej i

(9)

Bobowni oraz (choć już w mniejszym stopniu) dzielnica blokowa i

tereny przylegające do niej od północy. Zdecydowanie najgorzej

postrzegane obszary obejmują wschodnią część miasta (przede

wszystkim okolice ulicy Przatowskiej i Osiny), a także część północna (na północ od ulicy Stodolnianej). Warto również zwrócić uwagę na pozycję w tym rankingu Rynku, który oceniony został bardzo nisko zarówno pod względem bezpieczeństwa, ciszy, oświetlenie jak i nawierzchni ulic.

Oczywiście należy pamiętać, że powyższa kategoryzacja oparta jest jedynie na kilku subiektywnie wybranych cechach i nie daje pełnego obrazu rzeczywistości. W ja k im stopniu obraz ten

może zniekształcać również zróżnicowanie respondentów

w poszczególnych rejonach pod względem tak cech

demograficznych, jak i społecznych.

Słuszność wniosków dotyczących ogólnej oceny

atrakcyjności poszczególnych rejonów miasta zasadniczo

potwierdzają odpowiedzi na zawarte w ankiecie pytanie o miejsce w Szadku, w które respondenci najchętniej by się przeprowadzili.

Choć większość mieszkańców miasta (55%) nie pragnie zmiany miejsca (rejonu) zamieszkania, to jednak spośród tych, którzy chętnie opuściliby swoją ‘dzielnicę’ znacząca większość (58%) w y m a zainteresowanie zamieszkaniem na terenie osiedla Szadkowice-Ogrodzim (jednocześnie rejon ten chciałoby opuścić tylko 9% ankietowanych). Najczęstszy motyw potencjalnej przeprowadzki do tego rejonu wrażają dwie typowe odpowiedzi „własny domek z ogrodem, dużo zieleni, drzew i miejsca do zabawy dla dzieci (na terenie posesji)” oraz „na osiedlu jest dość spokojnie, zielono, blisko do lasu, gdzie można pójść na spacer”. Drugim pod względem atrakcyjności zamieszkania jest rejon bloków (jednak liczba osób deklarujących chęć zamieszkania

w blokach jest blisko czterokrotnie mniejsza niż tych

zainteresowanych przeprowadzką do Szadkowic-Ogrodzimia). Natomiast zainteresowanie pozostałymi rejonami jest stosunkowo niewielkie. Jednocześnie, co ciekawe, blisko połowa respondentów wyraża zainteresowanie zamianą mieszkania w blokach na mieszkanie na osiedlu Szadkowice-Ogrodzim. Rysuje się tu pewna

prawidłowość, a mianowicie ii poprawa warunków

(10)

etapie z uzyskaniem mieszkania w blokach, jednak kolejnym szczeblem ‘awansu mieszkaniowego’ jest opuszczenie osiedla blokowego na rzecz Szadkowic-Ogrodzimia.

Warto jeszcze przyjrzeć się motywom, które leża u podstaw decyzji o potencjalnej zmianie miejsca zamieszkania. Wybór innego rejonu miasta najczęściej jest podyktowany:

• pragnieniem zamieszkania w ładniejszej okolicy

(67% respondentów);

• względami rodzinnymi (28%);

• pragnieniem zamieszkania w bezpieczniejszym rejonie (27%);

• lepszym stanem zabudowy (24%);

• łatwiej szym doj azdem (12%);

• bliższym położeniem względem rynku (11%).

Zagospodarowywanie jest procesem ciągłym, zaś troska o racjonalne i zgodne z potrzebami społeczności lokalnej

wykorzystanie przestrzeni jest jednym z podstawowych

obowiązków społeczności lokalnej. Na pożądane ze społecznego punktu widzenia kierunki działał w tym zakresie mogą wskazywać (sformułowane w odpowiedzi na jedno z pytai ankiety)

oczekiwania szadkowian w zakresie pożądanych zmian

w bezpośrednim otoczeniu miejsca zamieszkania. Analiza odpowiedzi po raz kolejny potwierdza, że największą bolączką dla społeczności Szadku, jeśli chodzi o przestrzeń publiczną jest stan dróg . W skali całego miasta ponad 2/3 respondentów wskazywało na konieczność polepszenia nawierzchni ulic, co więcej we wszystkich wyodrębnionych dziesięciu częściach miasta dezyderat ten znalazł się na pierwszym miejscu (w każdej ‘dzielnicy’ mieszkańcy uważa ją że jest to najpilniejsza sprawa do załatwienie związana z rozwojem infrastruktury technicznej miasta).

Na kolejnym miejscu znalazł się postulat powiększenia lub polepszenia stanu terenów zielonych (42% respondentów), przy czym za stosunkowo ważny został on uznany przez mieszkaiców dzielnicy blokowej (R6) oraz całej południowej części miasta (R8, R9 i R4, na południe od rynku).

Nieco ponad 1/3 ankietowanych zwracała uwagę na potrzebę lepszego oświetlenia ulic oraz utworzenia placu zabaw dla dzieci. Na niedostatki oświetlenia przestrzeni publicznych zwracali uwagę

(11)

przede wszystkim mieszkaicy rynku, oraz fragmentów miasta bezpośrednio przylegających do rynku od strony południowej (R4 i R8), a także wschodniej części Szadku (ulice Glinanki, Osiny, Przatowska, Łaska). Potrzebę utworzenia placu zabaw dla dzieci jako dość istotną uznali respondenci reprezentujący wszystkie dzielnice położone w południowej części miasta (R9, R8 i R4), a także, choć już w mniejszym stopniu rejonu, Osin i Glinianki (R1).

Na marginesie odpowiedzi uzyskanych na pytanie

0 postulowane zmiany w otoczeniu miejsca zamieszkania nasuwa się kilka dodatkowych uwag:

• obiekt, który najbardziej przeszkadza okolicznym mieszkańcom

to niedokończona budowa domu kultury przy ul. Widawskiej;

• przebieg drogi tranzytowej stanowi znaczącą uciążliwość dla

mieszkańców okolic ulic użytkowanych przez pojazdy ciężarowe przejeżdżające przez Szadek;

• pewną uciążliwość stanowi sąsiedztwo remizy (w kontekście

używania tego obiektu dla potrzeb organizacji różnego typu imprez);

• za obiekty uciążliwe zostały uznane przez mieszkańców

bloków: lokalna kotłownia oraz zlokalizowany na osiedlu transformator;

• likwidacja dzikiego wysypiska śmieci w pobliżu cmentarza św.

Wawrzyńca to propozycja mieszkańców Szadkowic-Ogrodzimia;

• ogólne postulaty pojawiające się w wielu ankietach to

uruchomienie sklepów i punktów usługowych (m.in. zakład szewski, pralnia, zegarmistrz, zakład krawiecki, magiel, dorabianie klucz) oraz gastronomicznych (kawiarnia), obiektów sportowo- rekreacyjnych (przede wszystkim basen), posterunku policji 1 publicznej toalety w rynku;

• jako ciekawostkę można wymienić zgłaszanie sugestii mało

realnych w warunkach szadkowskich (m.in. hipermarket,

wielospecjalistyczna przychodnia, kino, teatr);

• wiele wypowiedzi dotyczyło konkretnych obiektów należących

do osób prywatnych i miało charakter jednostkowy („usunąć zakład

Pana ...”, „zlikwidować stodołę Pana ”), bądź miały one

charakter bardzo ogólny (usunąć bezpaiskie psy, zlikwidować pijaństwo w rynku, ...)

(12)

Warto ponadto zwrócić uwagę, iż o ile w grupach wiekowych 31-60 lat liczba kobiet i mężczyzn zgłaszających postulaty zmian w zagospodarowaniu przestrzeni była podobna, to wśród osób poniżej 30 roku życia zdecydowanie więcej uwag krytycznych miały kobiety, zaś osób w wieku emerytalnym postulaty zgłaszali głównie mężczyźni.

Walory środowiska antropogenicznego mogą stanowić istotny element mający wpływ na atrakcyjność danej miejscowości i sprzyjać budowaniu tożsamości lokalnej - stąd w ankiecie pojawiło się pytanie o wskazanie najbardziej charakterystycznych, zdaniem respondentów, obiektów kultury materialnej zlokalizowanych w mieście. Spośród wstępnie wytypowanych obiektów mieszkańcy Szadku za najbardziej wartościowy składnik kultury materialnej miasta zdecydowanie uznali kościół parafialny, zaś pośród pozostałych obiektów najczęściej wskazywano na rynek oraz dzwonnicę, znacznie rzadziej na pompę w rynku i młyn. (por ryc. 3)

Ryc. 3 Najbardziej charakterystyczne obiekty kultury materialnej w Szadku wg opinii mieszkańców miasta (każdy respondent miał

możliwość wytypowania maksymalnie dwóch obiektów) Źródło: Opracowano na podstawie pracy B. Bogołębskiej (1999-2001)

Spośród większych inwestycji publicznych zrealizowanych w Szadku w latach dziewięćdziesiątych ponad połowa respondentów za najważniejszą uznała oczyszczalnię ścieków, natomiast po kilkanaście procent ogólnej liczby ankietowanych opowiedziało się za ujęciem wody, centralą

(13)

telefoniczną, bądź uporządkowaniem rynku, jako ich zadaniem najbardziej kluczowymi inwestycjami ubiegłego dziesięciolecia. Niewątpliwie wpływ na odpowiedzi miał fakt zaspokojenia osobistych potrzeb respondentów przez daną inwestycję.

Rynek to centralne miejsce miasta, jego serce, główny plac

na którym skupiają się administracja, handel i usługi. Funkcja i znaczenie rynku zależy od wielkości miasta, jego układu przestrzennego, struktury funkcjonalnej i wielu innych czynników. Wygląd i funkcje rynku zmieniają się w miarę rozwoju organizmu miejskiego. Szadkowski rynek przez wieki stanowił rzeczywiste

centrum miasta zarówno w sensie przestrzennym

jak i funkcjonalnym. Tu był skoncentrowany handel (sklepy, gospody, warsztaty rzemieślnicze, kramy i targowisko na placu), tu krzyżowały się wszystkie drogi przebiegające przez miasto, tu koncentrowała się władza (ratusz); w pobliżu na placu kościelnym (graniczącym na planie miejskiej szachownicy z rynkiem) zlokalizowany był kościół. Historyczny układ rynku zachował się do czasów współczesnych. Czy równie w ^n e miejsce w mieście rynek zajmuje również dziś, czy może został pozbawiony dawnego

znaczenia i utracił funkcję centrum życia społecznego

i gospodarczego Szadku?

O roli rynku w pewnym sensie świadczy częstotliwość odwiedzania go przez mieszkaiców. A ta miara poświadcza, że rynek szadkowski, pomimo widocznych gołym okiem ‘braków’, pozostał centralnym punktem miasta. Ogromna większość respondentów (86%) deklaruje, iż jest na rynku codziennie lub prawie codziennie, zaś tylko jedna osoba na dziesięć (11%) odwiedza rynek nieco rzadziej, choć i ta grupa ankietowanych bywa na rynku co najmniej raz na tydzień.

Główne przyczyny częstego przebywania na rynku są różnorodne (rys. 4) - najczęściej zakupy (dla 4 na 5 mieszkaiców jest to jeden z podstawowych powodów odwiedzania rynku). Co

trzeci ankietowany podaje, iż przebywa w rynku w związku

z przemieszczaniem się do miejsca pracy. Rynek stanowi również ważne centrum życia społecznego miasta - aż blisko 1/5 ankietowanych udaje się na rynek w celu spotkania się ze znajomymi, zaś 1/6 idzie tam na spacer. Inne, ale już znacznie rzadziej wskazywane powody przebywania w rynku to korzystanie

(14)

z przystanku autobusowego, odwiedziny u rodziny, czy udawanie się do kościoła.

Ryc.4 Powody dla których mieszkańcy Szadku najczęściej przebyw ają w rynku (w % ogólnej liczby respondentów)

Źródło: Opracowano na podstawie pracy B. Bogołębskiej (1999-2001)

Tak więc rynek choć wiele utracił ze swojego dawnego znaczenia, to nadal pełni ważne funkcje ekonomiczne i społeczne

w życiu mieszkańców miasta, zwłaszcza jako centrum handlowe

i miejsce integracji społeczności lokalnej. Dlatego też powinien być on przedmiotem specjalnej troski władz lokalnych i samych mieszkańców miasta.

W tym miejscu warto bliżej przyjrzeć się zawartej w ankiecie ocenie rynku na tle innych części miasta. Spośród wyróżnionych w przestrzeni miasta ośmiu kategorii jednostek zróżnicowanych pod względem walorów otoczenia rynek został zaliczony do kategorii siódmej, tj. przedostatniej (por. tabl. 2). Tak więc zdaniem mieszkańców jest to jedno z najmniej atrakcyjnych (oczywiście tylko pod względem ocenianych cech) miejsc w mieście. W przypadku k^dej z sześciu analizowanych cech ocena walorów

rynku jest niższa od średniej dla całego miasta (por. ryc. 5), przy

czym o ile pod względem czystości rynek nie odbiega zbytnio in minus od średniej „szadkowskiej”, to zdaniem mieszkaiców zieleń jest tu wyrżnie mniej atrakcyjna, a poziom bezpieczeństwa gorszy niż w wielu innych częściach miasta. Na tle całego miasta

(15)

najbardziej niekorzystnie wypada rynek w zakresie ciszy i oświetlenia. I wreszcie mieszkańcy bardzo negatywnie oceniają

stan nawierzchni ulic (dróg i chodników) w rynku, lecz w zakresie tego kryterium ocena ta nie różni się zbytnio od tej (równie złej) dla całego miasta.

Ryc. 5 Rynek na tle miasta wg wybranych cech

Źródło: Opracowano na podstawie pracy B. Bogołębskiej (1999-2001) Widać tu więc pewną dychotomię - z jednej strony rynek jest niezwykle w^nym elementem struktury miasta i ogniwem życia społecznego jego mieszkańców, z drugiej zaś zyskuje negatywne oceny. Wydaje się jednak, iż na oceny te ma wpływ stawianie stosunkowo większych wymagał temu fragmentowi miasta, który pomimo istotnych braków w zagospodarowaniu zajmuje kluczowe miejsce jako element tożsamości lokalnej, o czym świadczy choćby wcześniej wzmiankowany fakt, że - poza kościołem - został on uznany jako najbardziej charakterystyczny obiekt kultury materialnej w mieście. Toteż nic dziwnego, iż mieszkańcy Szadku mają określone dezyderaty dotyczące zagospodarowania centralnego fragmentu miasta. Blisko 60% respondentów wskazywało na potrzebę ograniczenia ruchu w rynku (zwłaszcza pojazdów ciężarowych), co równoznaczne jest z potrzebą budowy obwodnicy przejmującej ruch tranzytowy. Kolejnym życzeniem szadkowian jest uruchomienie kawiarni w rynku (ponad 40%

(16)

respondentów). Często mieszkaicy postulowali zwiększenie liczby ławek w rynku i otwarcie nowej placówki handlowej (sklepów branż nieistniejących w Szadku, np. meblowego, ze sprzętem RTV czy AGD oraz firmowych placówek odzieżowych). Inne postulaty, które mogą być sygnałem dla władz miasta kreujących politykę lokalną to: odnowienie elewacji kamienic, zagospodarowanie wolnego placu w północnej pierzei rynku (parking, pawilony handlowe, teren zielony), zwiększenie liczby koszy na śmieci, wybudowanie nowej poczekalni autobusowej, uruchomienie publicznej toalety, polepszenie oświetlenia, remont fontanny i wreszcie poprawa bezpieczeństwa.

Rozwiązanie wielu problemów związanych z zagospodarowaniem centrum Szadku wymaga aktywnej polityki władz lokalnych. Ważne jest polepszenie stanu zagospodarowania i uporządkowanie przestrzeni publicznych - w tym zakresie bardzo pomocne może być wykorzystanie społecznej aktywności samych mieszkańców Szadku. Nie docenienie roli rynku będzie prowadzić do jego degradacji, co w dalszej perspektywie miałoby negatywny wpływ na rozwój całego miasta1.

Stan zagospodarowania i funkcjonowanie każdego organizmu miejskiego zależy od wielu czynników zarówno lokalnych, jak i zewnętrznych. Niewątpliwie obok polityki państwa, dziedzictwa przeszłości, uwarunkowań makroekonomicznych i wielu innych egzogenicznych przesłanek, najbardziej istotny wpływ na kształtowanie przestrzeni w wymiarze lokalnym ma sama społeczność lokalna. I choć wszyscy mamy jakiś, bezpośredni bądź pośredni, wpływ na zagospodarowanie otaczającej nas przestrzeni, to inicjujące i sterujące funkcje są w rękach lokalnych władz samorządowych. Zaś ocena tych władz dokonana przez

mieszkańców Szadku zawarta w odpowiedzi na pytanie jak

respondenci oceniają dbałość władz o wygląd miasta wypadła

nieźle (rys. 6).

(17)

Ryc. 6 D bałości władz Szadku o wygląd miasta w opinii mieszkańców

Źródło: Opracowano na podstawie pracy B. Bogołębskiej (1999-2001) Dokładnie 1/3 ankietowanych oceniła dbałość samorządu o wygląd miasta dobrze lub bardzo dobrze, natomiast odsetek ocen złych i bardzo złych wyniósł zaledwie niecałą 1/10. O ile znikoma była liczba odpowiedzi skrajnych (bardzo dobrych i bardzo złych) to dominująca była opinia, iż dbałość władz o miasto jest dostateczna (prawie połowa ocen). Jeśli przyjąć, że wśród odpowiedzi dostatecznych jest pewien odsetek osób nie mających wyrobionego zdania, i które to osoby wybrały ten wariant odpowiedzi ze względów ‘taktycznych’ (ani dobrze ani źle), to wydaje się, że władza lokalna ma pewne powody do zadowolenia - choć struktura ocen świadczy jednocześnie, że większość mieszkańców Szadku oczekuje od władz lokalnych większej dbałości o miasto.

Wystawionym przez respondentów ocenom towarzyszyły uzasadnienia i komentarze. I choć wiele z nich miało charakter jednostkowy, zaś niektóre były emocjonalne bądź miały odniesienia personalne, to jednak stanowią one istotne dopełnienie suchego statystycznego obrazu.

W przypadku ocen dobrych i dostatecznych część respondentów wskazuje jakie konkretne działania władze powinny podjąć aby zasłużyć na jeszcze lepszą ocenę (położyć nowe chodniki, wybudować podjazdy dla niepełnosprawnych, dbać o wygląd budynków, wyremontować fontannę w rynku, lepiej oświetlić rynek, wybudować w rynku toaletę, rozbudować sieć

(18)

kanalizacyjną, ograniczyć ruch samochodów w centrum, zadbać 0 miejsca parkingowe, zwiększyć liczbę koszy na śmieci itp.), inni natomiast wskazują na pozytywne efekty działań władz („miasto

systematycznie zwiększa oświetlenie, poszerza ilość zieleni, poprawia stan i wygląd chodników, wybudowało oczyszczalnię ścieków”). Często te same elementy są postrzegane zupełnie z innej

perspektywy i odmiennie odbierane, jedni wskazują na popraw , inni mówią, że jeszcze nie wszystko zostało zrobione. Warto zauważyć, iż w wielu komentarzach widoczne jest zrozumienie istnienia różnorakich uwarunkowań, a zwłaszcza ograniczeń finansowych.

Analiza opinii mieszkańców Szadku o mieście odzwierciedla nie tylko jakość i zróżnicowanie tej przestrzeni miejskiej, ale również daje pewien obraz społeczności lokalnej. Każdy człowiek inaczej postrzega otaczającą go rzeczywistość, a zależy to od doświadczenia, wieku, wykształcenia i wielu innych cech osobniczych. Istnieje jednak prawidłowość, że miejsce z którego człowiek postrzega przestrzeń, notowane jest przez niego stosunkowo wysoko na skali preferencji (mimo niskich nieraz notował innych osób). Ponadto ludzie wykazują skłonność do szczegółowego różnicowania ocen dotyczących poszczególnych miejsc regionu otaczającego ich własną lokalizację, mimo iż dla ludzi z zewnątrz region ten może wydawać się nie zróżnicowany1.

O złożoności postrzegania rzeczywistości szadkowskiej mogą świadczyć odpowiedzi na pytanie o chęć wyemigrowania z Szadku. Ponad 2/3 respondentów nie wyraża zainteresowania zmianą miejsca zamieszkania, wskazując jako przyczyny tego stanu rzeczy przyzwyczajenie (być może jest to forma patriotyzmu lokalnego), walory środowiska naturalnego (ciszę, spokój, świeże powietrze), bezpieczeństwo (ocena względna na tle sytuacji

w kraju), względy rodzinne, zawodowe oraz sytuację

mieszkaniową Spośród 30% mieszkaiców - potencjalnych emigrantów kluczowym motywem wyjazdu jest brak ‘perspektyw’ i brak pracy; części osób przeszkadza ograniczona dostępność do usług typowych dla większych ośrodków miej skich (szkół średnich 1 wyższych, restauracji, kin teatrów, placówek kulturalnych). Jest

1 por. B.Bogołebska, op.cit, s.81 oraz R.Domański, „Zasady geografii społeczno

(19)

charakterystyczne, iż struktura odpowiedzi na pytanie o gotowość wyemigrowania z Szadku i jej przyczyny jest podobna wśród rodowitych szadkowian i ludności napływowej.

Na marginesie komentarzy zamieszczonych w wielu ankietach nasuwają się pewne dodatkowe wnioski:

1. Sprawy miasta i jego zagospodarowania nie są

obojętne dla większości mieszkańców Szadku. Wykazują troskę nie tylko o ‘własne podwórka’, ale również o dobro wspólne, przestrzeń publiczna. Mają poczucie wspólnoty, tożsamości i patriotyzmu lokalnego.

2. Część mieszkańców nie wierzy w swój własny

realny wpływ na zagospodarowanie miasta i jego funkcjonowanie. Wykazują brak zrozumienia, że władza jest taka jaką ją wybiorą mieszkańcy, że w wielu sprawach władza jest od inicjowania, wspomagania, a nie załatwiania wszystkich spraw, że wiele mogą załatwić inicjatywy społeczne (nawet przy braku odpowiednich działań ze strony samorządu), że wszelkie nawet najdrobniejsze działania składają się na sukces całego miasta (lub jego brak) - takie podejście generuje postawy roszczeniowe. Brak jest samoistnych inicjatyw społecznych.

3. Część oczekiwań formułowanych przez niektórych

mieszkańców, w obecnych warunkach społeczno-ekonomicznych, jest nierealna. Władza publiczna nie buduje już zakładów i nie dostarcza miejsc pracy, jej zadaniem jest stwarzanie korzystnych warunków i stymulowanie rozwoju gospodarki lokalnej.

4. Jednym z kluczowych problemów

sygnalizowanych przez ankietowanych jest bezrobocie. Całkowicie nieracjonalne jest podejście części społeczeństwa oczekującej, że praca przyjdzie do nich (tj. do Szadku) - nie odnoszą oni braku miejsc pracy do skali regionu, co może świadczyć o ich małej mobilności i bierności.

5. Część respondentów dostrzega wagę czynnika

ludzkiego w realizacji polityki lokalnej . Podnosi takie sprawy jak kontakty i przebieg informacji na linii samorząd lokalny - mieszkańcy, potrzebę mobilizacji mieszkańców do działań pro społecznych, ściślejszego współdziałania władzy z firmami zlokalizowanymi na terenie gminy w realizacji wyznaczonych zadań publicznych, potrzebę promocji miasta. Mieszkańcy Szadku

(20)

oczekują od władzy realnego wsparcia w zakresie organizacji życia społecznego.

W kontekście tych spostrzeżeń celowa wydaje się promocja

wszelkich działań służących identyfikacji mieszkaiców

z miastem, mobilizacji społeczności lokalnej i zwiększaniu jej podmiotowości, a także odpowiedzialności za zagospodarowanie otaczającej przestrzeni. Należy wyrazić nadzieję, iż wnioski płynące z zestawienia wyników prezentowanej ankiety zostaną wykorzystane przez władze miasta do sformułowania i realizacji takiej polityki, która spotka się z jeszcze lepszym odbiorem mieszkańców Szadku.

Literatura

Bogołębska B. (1999-2001), Zagospodarowanie i walory

środowiska Szadku w opinii mieszkańców, praca magisterska,

Uniwersytet Łódzki, Łódź.

Domaiski R. (1993), Zasady geografii społeczno-ekonomicznej, PWN, Warszawa.