Artur Mazglewski
Nieścisłości terminologiczne w
przepisach prawa polskiego o
zawieraniu małżeństw
wyznaniowych ze skutkami
cywilnymi i ich praktyczne
konsekwencje
Ius Matrimoniale 10 (16), 193-206
Ius M atrimoniale 10 (16) 2005
Artur Mezglewski
N ieścisłości terminologiczne w przepisach prawa polskiego
o zawieraniu małżeństw wyznaniowych ze skutkami cywilnymi
i ich praktyczne konsekwencje
T y tu ło w e n ie śc isło śc i d o ty c z ą u ż y w a n e g o w p r z e p is a c h p r a w a p o l sk ie g o o z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw te r m in u „ d u c h o w n y ” . P ro b le m a ty k ę d o ty c z ą c ą p o w y ższ y ch k w e stii te rm in o lo g ic z n y c h ju ż p o d e jm o w a łe m w sw o ic h p u b lik a c ja c h 1. G łó w n y m c e le m n in ie js z e g o o p r a c o w a n ia je s t u k a z a n ie n e g a ty w n y c h s k u tk ó w is tn ie ją c y c h n ie p ra w id ło w o ś c i. 1. N ie ś c is ło ś c i te rm in o lo g ic z n e O b o w ią z u ją c e u sta w y , r e g u lu ją c e p r o c e d u r ę z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw cy w iln y ch w f o r m ie w y z n a n io w e j u ż y w a ją p o ję c ia d u c h o w n y w c o n a j m n ie j d w ó c h r ó ż n y c h z n a c z e n ia c h . J e d n o z n a c z e n ie te g o p o ję c ia w y p r a c o w a n e z o s ta ło w tzw . u s ta w a c h w y z n a n io w y c h 2, d ru g ie w u s ta w ie p . a. s. c .3 1.1. P o ję c ie „ d u c h o w n y ” w u s ta w a c h w y z n a n io w y c h
P rz e p isy d o ty c z ą c e u z y sk iw a n ia sk u tk ó w cyw ilnych p r z e z m a łż e ń stw a w y z n a n io w e z o s ta ły d o łą c z o n e d o 11 u s ta w w y zn a n io w y ch . D o k o
-1 Zob. Pojęcie duchownego w przepisach prawa polskiego o zawieraniu małżeństwa, „Studia z Prawa Wyznaniowego”, t. 2, Lublin 2001, s. 3-26; Jedno małżeństwo czy dwa? Rzecz o istocie
małżeństwa konkordatowego, MoP 2003, nr 18, s. 821-827.
2 Przez ustawy wyznaniowe rozumiemy tutaj ustawy regulujące w sposób indywidualny status prawny poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.
3 Ustawa z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (j. t. - Dz. U. z 2004 r., nr 161, poz. 1688).
n a n o te g o n ie ja k o w d w ó c h tra n s z a c h . N a p o d s ta w ie u sta w y z d n ia 26 c z e rw c a 1997 r.4 z m ia n y t e u c h w a lo n o w u s ta w a c h re g u lu ją c y c h s to s u n e k P a ń s tw a d o : A u to k e f a lic z n e g o K o ś c io ła P ra w o s ła w n e g o , K o śc io ła E w a n g e lic k o -A u g s b u rs k ie g o , K o ś c io ła E w a n g e lic k o -R e fo rm o w a n e g o , K o ś c io ła A d w e n ty s tó w D n ia S ió d m e g o , K o ś c io ła M e to d y sty c z n e g o , K o ś c io ła Z ie lo n o ś w ią tk o w e g o , K o ś c io ła C h r z e ś c ija n B a p ty sty stó w , K o śc io ła P o ls k o k a to lic k ie g o , S ta r o k a to lic k ie g o K o ś c io ła M a ria w itó w o ra z Z w ią z k u W y z n a n io w e g o G m in Ż y d o w sk ic h . U s ta w ą z d n ia 24 lip c a 1998 r .5 p rz e p is y ta k ie w p ro w a d z o n o d o u sta w y z d n ia 17 m a ja 1989 r. o s to s u n k u P a ń s tw a d o K o ś c io ła k a to lic k ie g o w RP. D o w szy stk ic h ty c h u s ta w w p ro w a d z o n o n ie m a l je d n a k o w o b rz m ią c y a rty k u ł, s k ła d a ją c y się z d w ó c h u stę p ó w . D y sp o z y c je ty c h p rz e p is ó w są n a s tę p u ją c e :
- m a łż e ń s tw o z a w a r te w e d łu g p r z e p is ó w p r a w a w e w n ę trz n e g o d a n e g o z w ią z k u w y z n a n io w e g o u z y s k u je s k u tk i cy w iln e p o s p e łn ie n iu w y m o g ó w o k r e ś lo n y c h w K o d e k s ie ro d z in n y m i o p ie k u ń c z y m , - o s o b ę d u c h o w n ą , p r z e d k tó r ą s k ła d a się o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a , o k r e ś la ją p r z e p is y p r a w a w e w n ę trz n e g o d a n e g o z w ią zk u w y z n a n io w e g o . Ż a d n a z u s ta w w y z n a n io w y c h n ie d e f in iu je z a te m w p r o s t p o ję c ia „ d u c h o w n y ” , le c z o d s y ła d o p r z e p is ó w p r a w a w e w n ę trz n e g o p o s z c z e g ó ln y c h z w ią z k ó w w y zn a n io w y c h . Z p r z e p is ó w ty c h u s ta w w y n ik a j e d n a k n ie w ą tp liw ie , ż e u ż y w a n e w n ic h p o ję c ie „ d u c h o w n y ” o d n o s i się d o o so b y , k tó r a n ie ja k o z a s tę p u ją c k ie ro w n ik a u. s. c. p rz y jm u je , o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a . 1.2. P o ję c ie „ d u c h o w n y ” w e d łu g p . a. s. c. W a r ty k u le 27 u st. 2 p . a. s. c. u s ta w o d a w c a d o k o n a ł p r ó b y o k r e ś le n ia te r m in u „ d u c h o w n y ” n a p o tr z e b y p rz e p is ó w p r a w a p o ls k ie g o o z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a . Z g o d n ie z ty m p r z e p is e m „ m in is te r w łaściw y w s p ra w a c h a d m in is tra c ji n a p o d s ta w ie in f o rm a c ji o trz y m a n y c h o d w ła śc iw y c h p r z e d s ta w ic ie li k o ś c io łó w i in n y c h z w ią z k ó w w y z n a n io w y c h
4 Ustawa dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wy znania oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 59, poz. 375).
5 Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 117, poz. 757).
o g ła s z a w D z ie n n ik u U rz ę d o w y m R z e c z y p o s p o lite j P o lsk ie j „ M o n ito r P o ls k i” o b w ie s z c z e n ie z a w ie ra ją c e w y k a z sta n o w isk , k tó r y c h z a jm o w a n ie u p o w a ż n ia d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę s p o r z ą d z e n ia a k t u m a łż e ń s tw a z a w a rte g o w s p o s ó b o k r e ś lo n y w a r t. 1 § 2 i 3 K o d e k s u r o d z in n e g o i o p ie k u ń c z e g o . O s o b a z a jm u ją c a je d n o z ty c h s ta n o w is k j e s t d u c h o w n y m w r o z u m ie n iu p rz e p is ó w o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a ” . W p r z e p is ie a r t. 27 u st. 2 p . a. s. c. n ie p o d a n a z o s ta ła d e fin ic ja t e r m in u „ d u c h o w n y ” , n a t o m ia s t p r z e p is te n , o d w o łu ją c się d o w y k az u s ta n o w is k z a w a r te g o w sto s o w n y m o b w ie s z c z e n iu M in is tr a S W iA , o k r e ś la , iż o s o b a z a jm u ją c a j e d n o z ty c h s ta n o w is k j e s t u p o w a ż n io n a d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia , s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę s p o r z ą d z e n ia a k tu m a łż e ń s tw a , z a w a r te g o w try b ie a r t. 1 § 2 i 3 k. r. o., czyli j e s t d u c h o w n y m w r o z u m ie n iu p . a. s. c. P o w y ż sza u s ta w a u ży w a te r m in u „ d u c h o w n y ” je s z c z e d w u k ro tn ie : w a r t. 6 1 a u st. 4 o r a z w a rt. 62 a. P rz e p is a r t. 6 1 a u s t. 4 n o r m u je s y tu ac ję , k ie d y z a ś w ia d c z e n ie s ta n o w ią c e p o d s ta w ę d o k o n a n i a r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a w u . s. c. n a d a n e p rz e s y łk ą p o c z to w ą z a g in ę ło . W ta k ie j sy tu a c ji k ie ro w n ik u. s. c. z w ra c a się d o d u c h o w n e g o , k tó r y n a d a ł p o w y ż sz a p r z e s y łk ę o p o tw ie rd z e n ie tr e ś c i u tr a c o n e g o z a ś w ia d c z e n ia . U ż y te w p o w y ższ y m p r z e p is ie p o ję c ie „ d u c h o w n y ” k o r e s p o n d u je z p o ję c ie m o k re ś lo n y m w a r t. 27 u s t 2 i n ie w ą tp liw ie c h o d z i tu ta j o te g o s a m e g o d u c h o w n e g o , k tó r y s p o rz ą d z ił s to s o w n e z a ś w ia d c z e n ie . S p o r o n ie ja s n o ś c i b u d z i n a t o m ia s t tr e ś ć a r t. 6 2 a p . a. s. c .6 Z c a łą p e w n o ś c ią n ie m u s i tu ta j c h o d z ić o te g o s a m e g o d u c h o w n e g o , k tó ry p o z a w a r c iu m a łż e ń s tw a - z g o d n ie z p r z e p is e m a r t. 27 u s t. 2 p . a. s. c. - b ę d z ie s p o r z ą d z a ł z a ś w ia d c z e n ie s ta n o w ią c e n a s t ę p n i e p o d s ta w ę r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a , b o w ie m c z y n n o ś c i z w ią z a n e z p r z y g o to w a n ie m d o m a łż e ń s tw a m o g ą b y ć p r z e p r o w a d z o n e w in n e j k o ś c ie ln e j j e d n o s t c e o r g a n iz a c y jn e j7. T a k ą m o ż liw o ś ć p r z e w id u je p r a w o w e w n ę tr z n e w s z y s tk ic h z a in te r e s o w a n y c h z w ią z k ó w w y z n a n io w y c h , z a ś p r a w o p o ls k ie ta k ie j p r a k ty k i n ie z a b r a n ia . Z a c h o d z i j e d n a k u z a s a d
-6 Przepis ten brzmi następująco: „przed zawarciem małżeństwa podlegającego prawu we wnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego duchowny informuje osoby zamie rzające zawrzeć to małżeństwo o treści podstawowych przepisów prawa polskiego dotyczą cych zawarcia małżeństwa i jego skutków”.
7 Stąd być może chodzi tutaj o kolejne (trzecie) znaczenie terminu „duchowny” - du chowny pouczający o przepisach prawa polskiego o zawieraniu małżeństwa.
n io n e p y ta n ie , czy p o u c z e n ia , o k tó r y m m o w a w a r t. 6 2 a p . a. s. c. d o k o n a ć m o ż e je d y n ie d u c h o w n y z a jm u ją c y s ta n o w is k o o k r e ś lo n e w w y k a z ie , s ta n o w ią c y m z a łą c z n ik d o O b w ie s z c z e n ia M S W iA , czy te ż ta k ż e in n y d u c h o w n y ? 1.3. I s to tn e r ó ż n ic e w r o z u m ie n iu p o ję c ia „ d u c h o w n y ” u ż y w a n e g o w d w ó c h ró ż n y c h z n a c z e n ia c h P r z e d e w sz y stk im n a le ż y s o b ie z d a ć s p ra w ę z te g o , ż e w p r o c e s ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw cy w ilnych w f o r m ie w y z n a n io w e j c z y n n y u d z ia ł b ie r z e c o n a jm n ie j d w ó c h ró ż n y c h d u c h o w n y c h o r ó ż n y c h z a k r e s a c h k o m p e te n c ji. J e d e n j e s t u p ra w n io n y d o a s y s to w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw a , a in n y j e s t u p ra w n io n y d o s p o r z ą d z e n ia z a św ia d c z e n ia , s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę cyw ilnej r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a . O czy w iście n ie je d n o k r o tn ie z d a rz y się, ż e o b ie f u n k c je s p e łn ia ć b ę d z ie t a s a m a o s o b a fizy c zn a . N ie z m ie n ia to j e d n a k f a k tu , iż z a k re s p o ję c ia „ d u c h o w n y ” u ż y w a n e g o p r z e z u sta w y w y z n a n io w e o r a z p r z e z p . a. s. c. je s t z a s a d n ic z o ró ż n y . Z u p e ł n ie in n e j e s t ta k ż e ź r ó d ło u m o c o w a n ia ty c h d w ó c h ró ż n y c h d u c h o w n y c h . D u c h o w n e g o k o m p e te n t n e g o d o a s y s to w a n ia p r z y z a w ie ra n iu m a ł ż e ń s tw a ( p rz y jm u ją c e g o o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a ) o k r e ś la p r a w o w e w n ę trz n e d a n e g o z w ią z k u w y z n a n io w e g o . Z w ró c ić n a le ż y p r z y ty m u w a g ę , iż: - n ie k aż d y , k to m a s ta tu s d u c h o w n e g o w d a n y m z w ią z k u w y z n a n io w ym , m a ró w n ie ż p r a w o d o a s y s to w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw 8, - n ie je d n o k r o tn ie p r a w o d o a s y s to w a n ia p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw m a ją o so b y , k tó r e n ie m a ją s ta tu s u d u c h o w n e g o (n ie b ę d ą c e d u c h o w n y m i)9, - p r z y n a jm n ie j j e d e n z w ią z e k w y z n a n io w y ( G m in y W y z n a n io w e Ż y d o w s k ie ) n ie z n a p o ję c ia „ d u c h o w n y ” i n ie u ży w a g o w sw o im p r a w ie 8 Taka sytuacja ma miejsce w prawie wewnętrznym Kościoła katolickiego (kan. 1108-1111 KPKan), Kościoła Polskokatolickiego (§§ 12-14 Prawa Wewnętrznego Kościoła Polskokato- lickiego), Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego (zob. Z. Łyko, A. Siciński, Informacje dla
duchownych adwentystycznych w sprawie małżeństw kościelnych ze skutkami cywilnymi, Wrsza- wa 1999, s. 9), Kościoła Ewangelicko-augsburskiego (zob. § 121 Pragmatyki Służbowej Ko ścioła Ewangelicko-Augsburskiego).
9 Taka sytuacja może zaistnieć m.in. w: Kościele katolickim (kan. 1112 KPKan) i Kościele Ewangelicko-Metodystycznym (§ 24 Prawa Wewnętrznego).
w e w n ę trz n y m 10. P o m im o te g o , ta k ż e w u s ta w ie o s to s u n k u P a ń s tw a d o G m in W y z n a n io w y c h Ż y d o w s k ic h w R P z a p is a n o , ż e „ o s o b ę d u c h o w n ą , p r z e d k tó r ą s k ła d a się o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a , o k r e śla p r a w o w e w n ę trz n e g m in ż y d o w sk ic h ” ...
D u c h o w n e g o u p o w a ż n io n e g o d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę cyw ilnej r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a o k r e ś la ją p r z e p i sy p a ń s tw o w e - u s ta w a p . a. s. c. o r a z p r z e p is y w y k o n a w c z e . N ie j e d n o k r o tn ie z d a rz y się, ż e d u c h o w n y n a p o d s ta w ie o d p o w ie d n ic h p r z e p is ó w p r a w a w e w n ę trz n e g o b ę d z ie u p ra w n io n y d o a s y sto w a n ia p rz y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a , n ie b ę d z ie je d n a k u p o w a ż n io n y do s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia k ie ro w a n e g o d o u . s. c. I o d w r o tn ie - o k r e ś lo n y d u c h o w n y b ę d z ie m ó g ł s p o r z ą d z ić z a ś w ia d c z e n ie , a le n ie b ę d z ie u p ra w n io n y d o a s y s to w a n ia p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a . 1.4. P o ję c ie „ d u c h o w n y ” w K o d e k s ie ro d z in n y m i o p ie k u ń c z y m K o d e k s ro d z in n y i o p ie k u ń c z y n ie d e fin iu je p o ję c ia „ d u c h o w n y ” , a j e d y n ie g o używ a. U z a s a d n io n e je s t p y ta n ie w ja k im z n a c z e n iu u żyw a te g o p o ję c ia n a jb a rd z ie j p o d s ta w o w a u s ta w a d la u s y tu o w a n ia in sty tu c ji m a ł że ń stw w y zn a n io w y ch z e s k u tk a m i cyw ilnym i - czy w z n a c z e n iu , ja k ie p rz y ję te z o s ta ło w u s ta w a c h w y zn a n io w y ch , czy te ż w z n a c z e n iu , ja k im u ży w a n e je s t to p o ję c ie w U s ta w ie - P ra w o o a k ta c h s ta n u cyw iln eg o ?
O tó ż o d p o w ie d ź n a p o w y ż sz e p y ta n ie j e s t z a s k a k u ją c a . K o d e k s r o d z in n y i o p ie k u ń c z y u ży w a te g o p o ję c ia w o b u r ó ż n y c h z n a c z e n ia c h , c z y n ią c t o w ta k i s p o s ó b , ż e t r z e b a się d o p ie r o d o m y ś la ć z k o n te k s tu , 0 k t ó r e z n a c z e n ie m o ż e c h o d z ić . W a r ty k u le 1 § 2, a r t. 8 § 1 o r a z w a r t. 9 § 2 n ie w ą tp liw ie c h o d z i o d u c h o w n e g o w r o z u m i e n iu p r z y ję ty m w u s ta w a c h w y z n a n io w y c h z a ś w a r ty k u le 8 § 3 - w z n a c z e n iu p r z y ję ty m p r z e z p . a. s. c. N a to m ia s t w a r t. 8 § 2 t e r m in t e n u ży ty je s t d w u k ro tn ie w p o d w ó jn y m z n a c z e n iu , p o m im o iż u ż y ta z o s ta ła lic z b a p o je d y n c z a ( „ d u c h o w n y ” a n ie „ d u c h o w n i” ). K o d e k s R o d z in n y 1 o p ie k u ń c z y s to s u je w ię c sw o iste „ w a sh a n d g o ” (d w a w je d n y m ) . W p r a w d z ie je s z c z e n ie c z a s n a w n io s k i o g ó ln e , a le ju ż n a ty m e ta p ie d y w ag a cji, s tw ie rd z ić n a le ż y , iż p o w a ż n ą n ie p ra w id ło w o ś c ią , ja k ie j
10 Funkcje religijne w tym związku wyznaniowym pełnią rabini i podrabini, którzy upraw nieni są m.in. do udzielania ślubów i rozwodów (zob. art. 31 Statutu Związku Gmin Żydow skich w RP z dnia 6 grudnia 1992 r.).
d o p u ś c ił się u s ta w o d a w c a n o w e liz u ją c K o d e k s ro d z in n y i o p ie k u ń c z y j e s t to , że:
- u ży w a te g o s a m e g o p o ję c ia w d w ó c h r ó ż n y c h z n a c z e n ia c h , n ie o k r e ś la ją c b liż ej, o k tó r e je g o z n a c z e n ie c h o d z i, a te g o r o d z a ju z a b ie g u d o k o n u je n a w e t r a m a c h je d n e g o (te g o s a m e g o ) a rty k u łu ( a r t. 8),
- p o m im o u ż y w a n ia liczby p o je d y n c z e j o d n o s i się d o d w ó c h ró ż n y c h p o d m io tó w n a raz .
2 . K o n s e k w e n c je p r a k ty c z n e
N ieścisło ści, ja k ie is tn ie ją w p rz e p is a c h p r a w a p o lsk ie g o o z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw a są p o w a ż n y m ź r ó d łe m z a g ro ż e ń d la s ta b iln o śc i sto s u n k u p r a w n e g o m a łż e ń stw a . P rz e d e w szy stk im s tw a rz a ją o n e ryzyko d o k o n a n ia re je s tra c ji m a łż e ń s tw a n a p o d s ta w ie z a św ia d c z e n ia w y d a n e g o p rz e z o s o b ę n ie u p ra w n io n ą o r a z p o w o d u ją s ta n p e r m a n e n tn e j n ie p e w n o śc i w p rz e d m io c ie s p e łn ie n ia p rz e s ła n k i k o n ie c z n e j z a w a rc ia m a łż e ń stw a . 2.1. R y z y k o d o k o n a n ia r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a n a p o d s ta w ie z a ś w ia d c z e n ia w y d a n e g o p r z e z o s o b ę n ie u p ra w n io n ą R y z y k o ta k ie is tn ie je i m a sw o je u z a s a d n ie n ie w ty m , ż e u rz ę d o w y w y k a z o s ó b u p r a w n io n y c h d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia , s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę d o s p o r z ą d z e n ia a k t u m a łż e ń s tw a u k s z ta łto w a n y z o s ta ł w s p o s ó b d a le c e n ie p re c y z y jn y . T en b r a k p re c y z ji w z n a c z n y m s to p n iu u t r u d n ia k ie ro w n ik o w i u . s. c. d o k o n a n ie w e ry fik a c ji, czy z a ś w ia d c z e n ie o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a w y z n a n io w e g o s p o r z ą d z o n e z o s ta ło p r z e z o s o b ę u p r a w n io n ą . N ie p r a w id ło w o ś c i w u rz ę d o w y m w y k a z ie d o ty c z ą n a s tę p u ją c y c h k o śc io łó w : K o ś c io ła k a to lic k ie g o , K o ś c io ła E w a n g e lic k o - R e f o r m o w a n e g o , K o ś c io ła C h rz e ś c ija n B a p ty stó w , K o ś c io ła A d w e n ty s tó w D n ia S ió d m e g o , K o ś c io ła Z ie lo n o ś w ią tk o w e g o .
W o d n ie s ie n iu d o K o ś c io ła k a t o lic k ie g o u p o w a ż n ie n i d u c h o w n i o k r e ś le n i z o s ta li z a s a d n ic z o w s p o s ó b p r a w id ło w y 11. Z a s t r z e ż e n i a b u d z i je d y n ie o s t a t n i z w y m ie n io n y c h , cz y li „ d u c h o w n y w z a s t ę p
11 W Kościele tym zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa sporządzić mogą: ordynariusz miejsca, proboszcz, administrator parafii, wikariusz w zastęp stwie proboszcza, duchowny w zastępstwie proboszcza.
stw ie p r o b o s z c z a ” . Z g o d n i e z a r t. 2 7 u s t. 2 p . a. s. c. p o s z c z e g ó ln e p u n k ty u r z ę d o w e g o w y k a z u d a j ą o d p o w ie d ź n a p y ta n ie : k to w d a n y m k o ś c ie le lu b z w ią z k u w y z n a n io w y m j e s t d u c h o w n y m w r o z u m i e n iu p . a. s. c. A p lik u ją c z a t e m d y s p o z y c ję a r t. 27 u s t. 2 d o K o ś c io ła k a to lic k ie g o , d o w ia d u je m y się , ż e d u c h o w n y to ... d u c h o w n y w z a s tę p s tw ie p r o b o s z c z a . W p r z y p a d k u w y m ie n io n y c h w yżej p o z o s ta ły c h k o ś c io łó w o so b y u p o w a ż n io n e d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia o k r e ś lo n e z o s ta ły w s p o só b c a łk o w ic ie n ie p ra w id ło w y , a w ię c n ie p o p r z e z z a jm o w a n e s ta n o w i sk a, le c z p e ł n io n e fu n k c je . O z n a c z a to , ż e z a ś w ia d c z e n ie o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a s p o r z ą d z ić m o ż e k a ż d y p r e z b ite r ( K o ś c ió ł Z ie lo n o ś w ią t kow y, K o ś c ió ł C h r z e ś c ija n B a p ty s tó w ), k a z n o d z ie ja (K o ś c ió ł C h r z e ś c i j a n B a p ty s tó w ), d u c h o w n y sta rs z y (K o ś c ió ł A d w e n ty s tó w D n ia S ió d m e g o ), o rd y n o w a n y d u c h o w n y ( K o ś c ió ł E w a n g e lic k o -R e f o rm o w a n y ). K aż d y , to z n a c z y ta k ż e t e n d u c h o w n y , k tó ry p e łn i sw o je f u n k c je p o z a g r a n ic a m i P o lsk i i n ie p o s ia d a o b y w a te ls tw a p o ls k ie g o . W p r z y p a d k u o s ó b p o d a ją c y c h się z a d u c h o w n y c h ty c h w y z n a ń , p ra c u ją c y c h w o d le g ły c h z a k ą tk a c h g lo b u i s p o r z ą d z a ją c y c h z a ś w ia d c z e n ie o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a , k ie ro w n ik u. s. c. n ie m a p r a k ty c z n ie ż a d n y c h m o ż liw o śc i s tw ie rd z e n ia czy fa k ty c z n ie są o n i u p o w a ż n io n y m i d u c h o w n y m i. S y tu a c ja t a k a s tw a rz a m o ż liw o ść „ p o d s z y w a n ia s ię ” o s ó b n ie u p o w a ż n io n y c h p o d o so b y d u c h o w n e , o k tó r y c h m o w a w w y k az ie. 2.2. S ta n p e r m a n e n tn e j n ie p e w n o ś c i w p r z e d m io c ie s p e łn ie n ia p r z e s ła n k i k o n ie c z n e j z a w a rc ia m a łż e ń s tw a P rz e p is a r t. 1 § 2 k. r. o. sta n o w i, iż „ m a łż e ń s tw o z o s ta je r ó w n ie ż z a w a r te , g d y m ę ż c z y z n a i k o b ie ta z a w ie ra ją c y z w ią z e k m a łż e ń s k i (...) w o b e c n o ś c i d u c h o w n e g o o ś w ia d c z ą w o lę je d n o c z e s n e g o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a p o d le g a ją c e g o p r a w u p o ls k ie m u ...” U z a s a d n io n e j e s t p y ta n ie : k o g o m ia ł n a m y śli u s ta w o d a w c a s ta n o w ią c te n p r z e p is ? O d p o w ie d z i m o ż e b y ć k ilk a : - C zy m o ż e to b y ć ty lk o t e n d u c h o w n y , k tó ry m a ju ry s d y k c ję d o asy s to w a n ia p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a , z a k ła d a ją c , ż e n ie k tó r e zw ią zk i w y z n a n io w e d o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a w y z n a n io w e g o w y m a g a ją p o s ia d a n ie p r z e z d u c h o w n e g o d o d a tk o w e g o u p o w a ż n ie n ia ? - C zy t ą o so b ą , p r z e d k tó r ą m o ż n a złożyć o św ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a m o ż e b y ć k a ż d y d u c h o w n y d a n e g o z w ią zk u w y z n a n io w eg o ?
- C zy m o ż e n ią b y ć ta k ż e in n a o s o b a , k tó r a n ie j e s t d u c h o w n y m t e g o k o ś c io ła , a le j e s t p r z e z p r a w o w e w n ę trz n e u m o c o w a n a d o a s y s to w a n ia p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a ? P o n a d to n a le ż y p o s ta w ić p y ta n ie : c o się s ta n ie , g d y o s o b a p r z e d k t ó r ą z a w a r to m a łż e ń s tw o , fa k ty c z n ie n ie b y ła d u c h o w n y m w r o z u m ie n iu p r a w a w e w n ę trz n e g o d a n e g o z w ią z k u w y z n a n io w e g o , a lb o te ż b y ła n ią , a le n ie p o s ia d a ła ż a d n e g o u p o w a ż n ie n ia d o a s y s to w a n ia p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a ? Z a w a rc ie m a łż e ń s tw a w e d łu g f o rm y zw y c za jn ej (w try b ie a r t. 1 § 1 k. r. o .) u z a le ż n io n e j e s t o d s p e łn ie n ia k ilk u p r z e s ła n e k k o n ie c z n y c h . D o ta k ic h p r z e s ła n e k z a lic z a się m .in . k o n ie c z n o ś ć z ło ż e n ia o ś w ia d c z e n ia p r z e d k ie ro w n ik ie m u. s. c .12 W e d łu g d o k try n y „ z ło ż e n ie o ś w ia d c z e n ia o w s tą p ie n iu w z w ią z e k m a łż e ń s k i n ie p r z e d k ie r o w n i k ie m u. s. c. lu b je g o z a s tę p c ą , a le p r z e d in n ą o s o b ą (n p . p r z e d in n y m p r a c o w n ik ie m u . s. c.) n ie p o w o d u je z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ( m a tr im o -
m i u m n o n e x is te n s ) ”13.
P rz e p is a r t. 1 § 2 n ie ja k o n a w ią z u je d o p o p r z e d z a ją c e g o g o p r z e p is u a r t. 1 § 1 k. r. o., sta n o w ią c , iż „ m a łż e ń s tw o z o s ta je ró w n ie ż z a w a rte , g d y m ę ż c z y z n a i k o b ie ta (...) w o b e c n o ś c i d u c h o w n e g o o ś w ia d c z ą w o lę je d n o c z e s n e g o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a p o d le g a ją c e m u p r a w u p o ls k ie m u ...” M o ż n a c h y b a w n io sk o w a ć , iż o s o b a o k r e ś lo n a w ty m p r z e p is ie w c h o d z i n ie ja k o w k o m p e te n c je k ie ro w n ik a u. s. c., p r z e d k tó ry m z a w ie ra n y j e s t z w ią z e k m a łż e ń s k i w f o r m ie zw y c za jn ej. Z a t e m p r z e s ła n k a t a ( o b e c n o ś ć d u c h o w n e g o ) z a lic z a n a b y ć w in n a d o p r z e s ła n e k k o n ie c z n y c h z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . P rz e d s ta w ic ie le d o k try n y b ą d ź n ie z a u w a ż a ją te g o p r o b le m u , b ą d ź p rz y jm u ją , ż e o s o b ą o k tó r e j m o w a w a r t. 1 § 2 k. r. o., a w ię c o s o b ą d z ia ła ją c ą n a te j sa m e j z a s a d z ie , c o k ie ro w n ik u . s. c. j e s t o s o b a z a m ie s z c z o n a w w y k az ie, s p o r z ą d z o n y m n a p o d s ta w ie a r t. 2 7 p . a. s. c .14 S ta n o w is k o ta k ie j e s t n ie w ą tp liw ie b łę d n e . P rz e p is a rt. 27 p . a. s. c w ra z z w y d a n y m n a je g o p o d s ta w ie w y k a z e m d o ty c z ą b o w ie m te g o d u c h o w n e g o , k tó r y j e s t u p ra w n io n y d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia o z a
12 Kierownikiem usc jest wójt, burmistrz lub inna osoba (lub jej zastępcę) powołana przez radę gminy (art. 6 ust. 3 p. a. s. c).
13 J. Winiarz, J. Gajda, Prawo rodzinne, Warszawa 1999, s. 43.
14 Zob. A. Mączyński, Konkordatowa i kodeksowa regulacja przeszkód małżeńskich, w: Pra
wo i Godność. Księga pamiątkowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Wojciecha Łączkowskiego,
w a r c iu m a łż e ń s tw a , n ie o d n o s z ą się n a to m ia s t d o d u c h o w n e g o , p r z e d k tó r y m s k ła d a n e j e s t o ś w ia d c z e n ie o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a .
M a łż e ń s tw a z a w ie ra n e w f o rm ie w y z n a n io w e j r e je s tr o w a n e są w u. s. c. n a p o d s ta w ie z a ś w ia d c z e ń s p o r z ą d z a n y c h p r z e z o r g a n y zw ią zk ó w w y zn a n io w y c h . W p ły n ię c ie ta k ie g o z a ś w ia d c z e n ia d o u. s. c. n ie w ą tp li w ie p o z w a la n a d o m n ie m a n ie , że: - m a łż e ń s tw o to z a w a r te z o s ta ło z g o d n ie z p r z e p is a m i p r a w a w e w n ę tr z n e g o d a n e g o z w ią z k u w y z n a n io w e g o , - o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a z ło ż o n e z o s ta ły w o b e c u p r a w n io n e g o d u c h o w n e g o te g o w y z n a n ia . J e s t to je d n a k ty lk o zw y k łe d o m n ie m a n ie , k tó r e z a in te re s o w a n e p o d m io ty m o g ą p o d w a ż a ć i m o g ą w n o s ić d o s ą d ó w p a ń s tw o w y c h s k a r g i o n ie is tn ie n ie m a łż e ń s tw a , w z w ią z k u z f a k te m , iż m a łż e ń s tw o z a w a r te z o s ta ło n ie w o b e c o so b y u p ra w n io n e j.
O cz y w iście s a m a m o ż liw o ść z ło ż e n ia ta k ie g o p o w ó d z tw a n ie j e s t n i czy m n a d z w y c z a jn y m - w sz a k ż e ta k ż e w p r z y p a d k u z a w ie ra n ia m a ł ż e ń s tw a w tr y b ie o k re ś lo n y m p r z e z a r t. 1 § 1 k. r. o. j e s t to m o ż liw e. J e d n a k ż e d o w o d z e n ie w ta k ie j s p ra w ie b y ło b y k a r k o ło m n e . P rz e d e w sz y stk im p r o w a d z ą c y ta k ą s p ra w ę s ą d r o d z in n y n ie m a m o ż liw o śc i ro z s trz y g n ię c ia sp ra w y w o p a r c iu o p r z e p is y p r a w a p o ls k ie g o . P rz e p isy t e b o w ie m n ie o k r e ś la ją ja s n o o s o b y d u c h o w n e j, p r z e d k tó r ą s k ła d a n e są o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a . W r o z p a try w a n iu ta k ie j s p r a w y s ą d „ s k a z a n y by b y ł” je d y n ie n a o p a r c ie się n a o ś w ia d c z e n ia c h i in t e r p r e t a c ja c h d o k o n y w a n y c h p r z e z in s ty tu c je (są d y ) fu n k c jo n u ją c e w r a k a c h o k r e ś lo n y c h z w ią z k ó w w y z n a n io w y c h , p rz y cz y m u z a s a d n io n e j e s t p y ta n ie , czy is tn ie ją ja k ie k o lw ie k p o d s ta w y p ra w n e , u m o ż liw ia ją c e te g o r o d z a ju p o m o c s ą d o w ą i te g o r o d z a ju s p o s ó b d o w o d z e n ia ? 3. P rz y c z y n y is tn ie ją c y c h n ie p ra w id ło w o ś c i 3.1. P rz y c z y n a p o w s ta n ia n ie śc isło śc i te rm in o lo g ic z n y c h
U s ta w o d a w c a n ie „ z o rie n to w a ł się ” , iż w e d łu g u c h w a lo n y c h p rz e z sie b ie p r o c e d u r w p r o c e s ie z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a w f o rm ie w y z n a n io w ej czy n n y u d z ia ł b ie rz e d w ó c h ró ż n y c h d u c h o w n y c h , p o sia d a ją c y c h r ó ż n o r a k i z a k re s k o m p e te n c ji. P rz e d e w szy stk im p rz y n o w e liz o w a n iu p rz e p is ó w p r a w a p o lsk ie g o o z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw a n ie z a się g n ię to o p in ii sp e c ja listó w z p r a w a w y z n a n io w e g o o ra z p r a w a w e w n ę trz n e g o
p o sz c z e g ó ln y c h zw ią zk ó w w y zn an io w y ch . N o w e liz a c ja ty c h p rz e p isó w p rz y g o to w y w a n a b y ła w d w ó c h tr a n s z a c h , co sp ra w ia w ra ż e n ie , ż e d o k o n y w a n a b y ła p r z e z d w a r ó ż n e ze sp o ły , k tó r e d o s ta te c z n ie n ie s k o n s u lto w ały się z e so b ą i n ie u z g o d n iły (n ie uściśliły) sto s o w a n e j te rm in o lo g ii.
3.2. P rzyczyna istn ien ia ryzyka d o k o n a n ia rejestracji m a łże ń stw a n a p o d staw ie zaśw iadczenia sp o rzą d zo n e g o p rz e z o so b ę n ie u p ra w n io n ą M S W iA w s p o s ó b b e z k ry ty c z n y z a m ie ś c iło w u r z ę d o w y m w y k az ie d a n e p r z e s ła n e p r z e z z a in te r e s o w a n e zw ią z k i w y z n a n io w e , z a m ia s t d o m a g a ć się o d ty c h ż e w łaściw e j k o r e k ty ty c h d a n y c h . K o r e k ta w in n a b y ła p o le g a ć n a o k r e ś le n iu o s ó b u p o w a ż n io n y c h d o s p o r z ą d z e n ia o z a w a r ty m m a łż e ń s tw ie je d y n ie p o p r z e z z a jm o w a n e s ta n o w is k a , a n ie p o p r z e z s p r a w o w a n e f u n k c je . 3.3. P rz y c z y n a p e r m a n e n tn e j n ie p e w n o ś c i w z a k r e s ie r e a liz a c ji p r z e s ła n k i k o n ie c z n e j d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a J a k się w y d a je g e n e z y p o w s ta n ia te j n ie p ra w id ło w o ś c i n a le ż y d o s z u k iw a ć się je s z c z e w p r a c a c h k o m is ji p r a c u ją c e j n a d te k s te m o b o w ią z u ją c e g o k o n k o r d a tu . K o m is ja t a n ie s k o rz y s ta ła w ó w c z a s z d o ś w ia d c z e ń in n y c h k ra jó w i n ie p r z e ję ła s p ra w d z o n e j, w y p ró b o w a n e j p r o c e d u r y j a k a f u n k c jo n u je c h o c ia ż b y w sy s te m ie w ło sk im , p o d e jm u ją c się s k o n s tr u o w a n ia p r o c e d u r y e k s p e r y m e n ta ln e j i ry zy k o w n ej. N a d m i e r n a - j a k się w y d a je - o b a w a p r z e d p o w ią z a n ie m sk u tk ó w k a n o n ic z n y c h i cy w ilnych m a łż e ń s tw a - ja k a to w a rz y sz y ła tw ó r c o m z a r ó w n o re g u la c ji k o n k o r d a to w e j j a k i u sta w o w e j - w y ra ż a ją c a się w f a k c ie, ż e z a w a rc ie m a łż e ń s tw a w y z n a n io w e g o p r a k ty c z n ie n ie m a ż a d n e g o b e z p o ś r e d n ie g o w p ły w u n a z a is tn ie n ie s k u tk ó w cyw ilnych, w e f e k c ie d o p r o w a d z iła d o je s z c z e w ię k s z e g o u z a le ż n ie n ia s k u te c z n o ś c i cy w iln e j m a łż e ń s tw a z a w ie r a n e g o w tr y b ie a r t. 1 § 2 i r k. r. o. o d p r z e s ła n e k u sy tu o w a n y c h c a łk o w ic ie p o z a o b s z a r e m p r a w a p o ls k ie g o . S k o ro b o w ie m m a łż e ń s tw o z a w ie ra n e w tr y b ie a r t. 1 § 2 i 3 K o d e k s u r o d z in n e g o m o ż e z o s ta ć z a w a r te je d y n ie p r z e d o s o b ą , k tó r ą o k r e ś la p ra w o w e w n ę tr z n e d a n e g o k o ś c io ła lu b z w ią z k u w y z n a n io w e g o , to w k o n s e k w e n c ji s k u tk i cy w iln e u z a le ż n ia się o d te g o , czy rze c z y w iśc ie o s o b a ta b y ła k o m p e te n t n a d o a s y s to w a n ia p rz y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a .
4. P o s tu la ty d e le g e f e r e n d a
F o r m u łu je się p o s tu la ty , k t ó r e d o ty c z ą z a ró w n o z m ia n te r m in o lo g ic zn y c h , j a k te ż z m ia n o c h a r a k te r z e sy stem o w y m . P o n a d to p o s tu lu je się k o r e k tę u r z ę d o w e g o w y k a z u o s ó b u p o w a ż n io n y c h d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia , s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę cyw ilnej r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a z a w a r te g o w tr y b ie a rt. 1 § 2 i 3 K o d e k s u ro d z in n e g o .
4.1. P o s tu la ty w z a k r e s ie in n o w a c ji te rm in o lo g ic z n y c h
I s tn ie ją c e w p r z e p is a c h p r a w a p o ls k ie g o o z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a r o z b ie ż n o ś c i te r m in o lo g ic z n e d a ło b y się w s to s u n k o w o p r o s ty s p o só b u s u n ą ć . Z a p e w n e is tn ie je k ilk a m o ż liw o śc i r o z w ią z a n ia te g o p r o b l e m u . M o ja p ro p o z y c ja j e s t n a s tę p u ją c a .
D u c h o w n y p o u c z a ją c y o p r z e p is a c h p r a w a p o ls k ie g o . T e rm in „ d u c h o w n y w ty m z n a c z e n iu z o s ta ł u ży ty ty lk o r a z w a rt. 6 2 a p . a. s. c. W a r t o ro z w a ż y ć k w e stię , czy o b o w ią z k u p o u c z e n ia o p r z e p is a c h p r a w a p o l sk ie g o d o ty c z ą c y c h z a w a rc ia m a łż e ń s tw a i je g o sk u tk ó w , n ie n a l e ż a ło b y p r z e n ie ś ć n a k ie ro w n ik a u . s. c., k tó r y w y d a je z a ś w ia d c z e n ie o b r a k u o k o lic z n o ś c i w y łą c z a ją c y c h z a w a rc ie m a łż e ń s tw a . N ie w ą tp liw ie k ie r o w n ik u . s. c. j e s t tu ta j o s o b ą b a r d z ie j k o m p e te n t n ą n iż b liż e j n ie o k r e ślo n y d u c h o w n y . N a w e t je ś lib y u z n a ć , iż c ię ż a r p o u c z a n ia n u p tu r ie n - tó w o p r z e p is a c h p r a w a p o ls k ie g o w in ie n sp o c z y w a ć - ja k d o tą d - n a p o s z c z e g ó ln y c h z w ią z k a c h w y z n a n io w y c h , to b r a k j e s t u z a s a d n io n y c h ra c ji, a b y p o u c z e n ia te g o m u s ia ł d o k o n y w a ć d u c h o w n y , sz c z e g ó ln ie w sy tu a cji, g d y d a n a p a r a f ia czy in n a je d n o s tk a o rg a n iz a c y jn a z w ią z k u w y z n a n io w e g o , z a tr u d n ia w sw ojej k a n c e la r ii o so b y św ie c k ie z p rz y g o to w a n ie m p ra w n ic z y m . U ż y ty w a r t. 6 2 a p . a. s. c te r m in „ d u c h o w n y ” n a le ż a ło b y z a s tą p ić n p . t e r m in e m „ o s o b a u p o w a ż n io n a ” , „ o r g a n p a r a fii p rz y g o to w u ją c e j d o k u m e n ta c ję w z w ią z k u z z a m ia r e m z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ” itp . I s tn ie je ta k ż e m o ż liw o ść , a b y o b o w ią z e k p o u c z e n ia o p r z e p is a c h p r a w a p o ls k ie g o n a ło ż y ć n a u rz ę d o w e g o św ia d k a z a w a r cia m a łż e ń s tw a . Ta o s ta tn ia e w e n tu a ln o ś ć w y d a je się je d n a k n a jm n ie j k o r z y s tn a z e w z g lę d u n a to , iż w p r a k ty c e ś w ia d k a m i u rz ę d o w y m i są o so b y p r z y p a d k o w e i n ie w p e łn i p rz y g o to w a n e d o te j r o li (n p . d u c h o w n i b ę d ą c y k re w n y m i czy te ż z n a jo m y m i n u p tu r ie n tó w ). D u c h o w n y - u rz ę d o w y św ia d e k z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . P ro p o n u je się w y k re śle n ie u s tę p u d ru g ie g o a rty k u łó w d o ty c zą cy c h z a w ie ra n ia m a ł
ż e ń stw z e sk u tk a m i cyw ilnym i w e w szy stk ich u s ta w a c h w y znaniow ych, g dyż p rz e p is te n je s t n ie ty lk o z b ę d n y , a le w p ro w a d z a ją c y s p o ro z a m ie sz a n ia i n ie ja s n o śc i. Z u p e łn ie w y sta rc z a ją c y m je s t s tw ie rd z e n ie z a w a rte w u st. 1 w p o w yższych arty k u łó w , g d z ie stw ie rd z a się, ż e m a łż e ń s tw o z a w a r te w f o rm ie p rz e w id z ia n e j p r a w e m w e w n ę trz n y m d a n e g o zw ią zk u w y z n a n io w e g o w y w o łu je sk u tk i cyw ilne, je ż e li o d p o w ia d a w y m a g a n io m o k re ś lo n y m w K o d e k s ie ro d z in n y m i o p ie k u ń c z y m . P o d p is d u c h o w n e g o sp o rz ą d z a ją c e g o - z g o d n ie z a rt. 1 § 2 i 3 k. r. o. - z a św ia d c z e n ie s ta n o w ią c e p o d s ta w ę cyw ilnej r e je s tra c ji m a łż e ń s tw a w ta k ie j sy tu acji sta n o w i rę k o jm ię , ż e d a n e m a łż e ń s tw o z a w a rte z o s ta ło w e d łu g f o rm y p rz e w i d z ia n e j p r a w e m w e w n ę trz n y m o k r e ś lo n e g o z w ią zk u w y zn a n io w eg o . P o n ie w a ż te r m in „ d u c h o w n y ” w z n a c z e n iu , o k tó r y m m o w a je s t je s z c z e u ż y w a n y w K o d e k s ie ro d z in n y m i o p ie k u ń c z y m w a r t. 1 § 2, w a r t. 8 § 1 o r a z w a r t. 9 § 2, n a le ż a ło b y z a s tą p ić g o t e r m in e m „ ś w ia d e k u rz ę d o w y ” , b ą d ź „ ś w ia d e k k w a lifik o w a n y ” , a n a s tę p n i e w p ro w a d z ić d e fin ic ję te g o te r m in u . T e rm in t e n o z n a c z a łb y o s o b ę u p r a w n io n ą d o a s y s to w a n ia p rz y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a n a p o d s ta w ie p rz e p is ó w p r a w a w e w n ę trz n e g o d a n e g o z w ią z k u w y z n a n io w e g o .
D u c h o w n y s p o r z ą d z a ją c y z a św ia d c z e n ie sta n o w ią c e p o d s ta w ę cyw il n e j r e je s tr a c ji m a łż e ń s tw a . P o d o k o n a n iu z m ia n , o k tó ry c h b y ła m o w a p ow yżej, te r m in „ d u c h o w n y ” u ży w an y w ty m z n a c z e n iu , a w ię c w a rt. 27 u st. 2 i a rt. 6 1 a p . a. s. c. o r a z a r t. 8 § 3 k. r. o. m ó g łb y p o z o s ta ć i o z n a c z a ć to c o o z n a c z a , a w ię c o s o b ę u p o w a ż n io n ą d o s p o r z ą d z e n ia z a św ia d c z e n ia s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę s p o rz ą d z e n ia a k tu m a łż e ń s tw a w u. s. c.
4.2. P o s tu la ty w z a k r e s ie z m ia n sy stem o w y ch
W p r o w a d z e n ie p o w y ższ y ch k o r e k t te rm in o lo g ic z n y c h n ie „ z a ła tw i” j e d n a k p r o b le m u n ie p ra w id ło w o ś c i z w ią z a n y c h z p ra w id ło w y m i p r e cyzyjnym o k r e ś le n ie m p o d m io tu , k tó r y w y s tę p u ją c „w r o li” k ie ro w n ik a u . s. c. i d z ia ła ją c n a p o d s ta w ie a rt. 1 § 2 i 3 k. r. o. p rz y jm u je o d n u p tu - r ie n tó w o ś w ia d c z e n ia o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a . U s u n ię c ie ty c h n i e p r a w id ło w o śc i m o g ło b y n a s tą p ić w d w o ja k i s p o s ó b (d w ie d ro g i).
M o ż n a b y c a łk o w ic ie o d s tą p ić o d „ o ry g in a ln e j” p o ls k ie j k o n c e p c ji z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a cy w iln e g o w f o rm ie w y z n a n io w e j i p rz y jm u ją c s p ra w d z o n e r o z w ią z a n ia f u n k c jo n u ją c e w n ie k tó r y c h k r a ja c h (n p . W ło c h y ), g d z ie z a w a rc ie m a łż e ń s tw a w y z n a n io w e g o s k u tk u je b e z p o ś r e d n io z a is tn ie n ie m sk u tk ó w cyw ilnych. W ta k ie j sy tu a c ji s k u tk i
cywil-n e p o w s ta w a ły b y w m o m e cywil-n c ie z a w a rc ia m a łż e ń s tw a w y z cywil-n a cywil-n io w e g o , a d o s ta rc z e n ie p r z e z d u c h o w n e g o z a ś w ia d c z e n ia o z a w a rty m m a łż e ń stw ie o r a z r e je s tr a c ja te g o ż m a łż e ń s tw a w u. s. c. n ie m ia ły b y c h a r a k te r u p r z e s ła n e k w a r u n k u ją c y c h z a w a rc ie m a łż e ń s tw a .
P rz y ję c ie ta k ie j k o n c e p c ji p o w o d o w a ło b y s k u te c z n o ś ć n a te re n ie p r a w a cy w iln eg o je d y n ie ty c h m a łż e ń stw , k tó r e z o sta ły b y z a w a rte w a ż n ie w r o z u m ie n iu p rz e p is ó w p r a w a w e w n ę trz n e g o zw ią zk ó w w y z n a n io w ych. To w ią ż e się z k w e stią r o z s trz y g n ię c ia c y w iln o p ra w n e j w a ż n o śc i m a łż e ń stw , k tó r e p r a w o m o c n ie u z n a n e z o s ta ły z a n ie w a ż n e n a te r e n ie p r a w a w e w n ę trz n e g o d a n e g o z w ią z k u w y z n a n io w e g o . O czy w iście n a l e ży o d r z u c ić ta k ie r o z w ią z a n ie , k tó r e s u p o n o w a ło b y a u to m a ty c z n ą u t r a tę w a ż n o śc i m a łż e ń s tw a c y w iln eg o w p r z y p a d k u u z n a n ia p r z e z w łaściw e w ła d z e z w ią z k u w y z n a n io w e g o ta k ie g o m a łż e ń s tw a z a n ie w a ż n e . T akie ro z w ią z a n ie n a r u s z a ło b y z a s a d ę a u to n o m ii p a ń s tw a i k o ś c io ła (k o ś c io łó w ) o r a z z a s a d ę w y łąc zn e j w łaściw o śc i są d ó w (o rg a n ó w ) p a ń s tw a w s p ra w a c h ro z strz y g a ją c y c h k o n flik ty z e s to s u n k ó w p ra w n o ro d z in - nych, a z w ła sz cza w sp ra w a c h o p r a w a s ta n u 15, n ie m ó w ią c o tym , iż n a ru s z a ło b y cały s z e re g in n y c h a k tó w p ra w n y c h , w ty m o b o w ią z u ją c y k o n k o r d a t. Je d y n y m r a c jo n a ln y m r o z w ią z a n ie m - w p r z y p a d k u u z n a n ia za n ie w a ż n e m a łż e ń s tw a w y z n a n io w e g o - b y ła b y m o ż liw o ść stw ie rd z e n ia je g o n ie w a ż n o ś c i n a te r e n ie p r a w a cy w iln eg o p r z e z s ą d p o w sz e c h n y - n a w n io s e k je d n e j z e s tr o n (je d n e g o z e w s p ó łm a łż o n k ó w ) 16. D r u g im w y jśc ie m (d r u g ą d r o g ą ) b y ło b y o k r e ś le n ie d u c h o w n e g o , p r z e d k tó r y m z a w ie ra n y j e s t z w ią z e k m a łż e ń s k i z a p o m o c ą p rz e p is ó w p a ń s tw o w y c h . W ó w c za s - w r a z ie w ą tp liw o śc i c o d o s p e łn ie n ia p r z e s ła n e k k o n ie c z n y c h z a w a rc ia m a łż e ń s tw a - s ą d p o w s z e c h n y n ie b y łb y z m u s z o n y d o o d w o ły w a n ia się d o p r z e p is ó w p r a w a w e w n ę trz n e g o zw ią z k ó w w y z n a n io w y c h . M o ż n a b y b y ło n p . u s ta lić , ż e o so b y d u c h o w n e o k r e ś lo n e w w y k a z ie M S W iA są u p r a w n io n e z a ró w n o d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia , s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę s p o r z ą d z e n ia a k tu m a ł ż e ń stw a , j a k te ż o n e je d y n ie u p r a w n io n e b y łyby d o p rz y jm o w a n ia o d n u p tu r ie n tó w o ś w ia d c z e ń o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a .
N ależy je d n a k zw rócić uw agę, że z a p ro p o n o w a n y c h z m ia n a u sta w o d aw c a n ie m óg łb y w p ro w a d zić je d n o s tro n n ie - k o n ie c z n e byłoby u zy skanie k o n se n su su z po szczeg ó ln y m i zw iązkam i w yznaniow ym i, b o w ie m przyjęcie
15 T Smyczyński Małżeństwo „konkordatowe” a konstytucja (Opotrzebie nowelizacji kodek
su rodzinnego i opiekuńczego) , PiP 1997, z. 5, s. 33. 16 Takie rozwiązanie przyjęto m.in. we Włoszech.
zasady, iż to p rze p isy p ań stw o w e, a n ie p rze p isy w e w n ę trz n e zw iązków w y z naniow ych o k re śla ją o so b ę , p r z e d k tó rą m óg łb y być zaw ieran y zw iązek m ałżeń sk i, stan o w iło b y o d ejście o d zasady p rzyjętej m .in. w k o n k o rd a c ie , iż K ościół i p a ń s tw o są a u to n o m ic z n e w sw oich p o rz ą d k a c h .
4.3. P o s tu la ty d o ty c z ą c e w y k a z u o s ó b u p o w a ż n io n y c h d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia
M in is te r S p ra w W e w n ę trz n y c h i A d m in is tra c ji w in ie n z w ró c ić się d o z a in te re s o w a n y c h z w ią z k ó w w y z n a n io w y c h o p o n o w n e , ty m r a z e m p o p r a w n e , w s k a z a n ie o s ó b u p r a w n io n y c h d o s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia , s ta n o w ią c e g o p o d s ta w ę s p o r z ą d z e n ia a k tu m a łż e ń s tw a . Z w ią z k i w y z n a n io w e w in n e o k r e ś lić t e o so b y p o p r z e z z a jm o w a n e sta n o w isk a , a n ie p e ł n io n e fu n k c je . K o śc io ły i z w ią zk i w y z n a n io w e w in n y p o n a d t o z o s ta ć p r a w n ie z o b o w ią z a n e d o d o s ta r c z e n ia i a k tu a liz o w a n ia w y k a z u o s ó b p ia s tu ją c y c h te s ta n o w is k a w o d p o w ie d n ic h te ry to r ia ln y c h je d n o s tk a c h o r g a n iz a c y j n y ch . I s tn ie n ie a k tu a ln e g o w y k a z u ty c h ż e o s ó b w y k lu cz y m o ż liw o ść s p o r z ą d z e n ia z a ś w ia d c z e n ia p r z e z o so b y u p r a w n io n e .
Terminologische Ungenauigkeiten in den polnischen Rechtsvorschriften über konfessionelle Eheschliessung mit Zivilwirkung und ihre praktischen Konsequenzen
Zusammenfassung
Die Titelungenauigkeiten betreffen des Ausdruck “ein Geistliche”, der in den polemi schen Rechtsvorschriften über die Eheschliessung benutzt wird. Die geltenden Vorschriften benutzen diesen Ausdruck in mindestens zwei Bedeutungen und beziehen sich auf zwei ver schiedenen Geistlichen mit verschiedenen Kompetenzen. Diese Ungenauigkeiten können Quelle ernster Bedrohungen für Stabilität des rechtlichen Verhältnisses der Ehe sein. Vor al lem bilden sie ein Risiko, dass die Ehe registiert wird auf Grund der Bestätigung, die durch unberechtigte Person ausgestellt ist. Sie verursachen einen permanenten Unsicherheitszu stand im Gegenstand der Vorraussetzung, die für Eheschliessung erfüllt werden muss. Diese Vorraussetzung ist die Erklärung der Nupturienten über die Eheschliessung in Anwesenheit eines Geistlichen. Im Artikel warden ausserdem Gründe für bestehende Ungenauigkeiten im polonischen Recht und Postulate de lege ferenda angezeigt.
