GEDL P. 2008b — Wiek formacji szlachtowskiej (tzw. czarnego fliszu) i formacji z Opaleñca pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce na pod-stawie badañ dinocyst. Prz. Geol., 56: 245–252.
OSZCZYPKO N., GOLONKA J. & MALATA E. 2008 — OdpowiedŸ na „G³os w dyskusji nad biostratygrafi¹ tzw. czarnego fliszu pieniñ-skiego pasa ska³kowego w Polsce”. Prz. Geol., 56: 221–224. OSZCZYPKO N., MALATA E., ŠVÁBENICKÁ L., GOLONKA J. & MARKO F. 2004 — Jurassic-Cretaceous controversies in the Western
Carpathian Flysch: the “black flysch” case study. Cretaceous Res., 25: 89–113.
PAZDRO O. 1979 — Mikrofauna formacji z Opaleñca (jura œrodkowa) pieniñskiego pasa ska³kowego Polski. [W:] Birkenmajer K. (red.) Budowa geologiczna pieniñskiego pasa ska³kowego. Stud. Geol. Pol., 61: 105–128.
TYSZKA J. 1999 — Foraminiferal biozonation of the Early and Mid-dle Jurassic in the Pieniny Klippen Belt (Carpathians). Bull. Pol. Acad. Sci., Earth Sci., 47: 27–45.
Wiek tzw. czarnego fliszu pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce
— odpowiedŸ na odpowiedŸ
Nestor Oszczypko
1, Jan Golonka
2, Ewa Malata
1W marcowym numerze Przegl¹du Geologicznego uka-za³y siê dwa obszerne teksty P. Gedla (2008a, b) na temat wieku tzw. czarnego fliszu w pieniñskim pasie ska³kowym. Pierwszy z nich w ca³oœci by³ poœwiêcony krytyce naszej pracy, opublikowanej w roku 2004 w Cretaceous Rese-arch, zawieraj¹cej nowe argumenty przemawiaj¹ce za kre-dowym wiekiem „czarnego fliszu”. W odpowiedzi na tê krytykê napisaliœmy replikê. Z drug¹ prac¹ oponenta zapo-znaliœmy siê dopiero po jej opublikowaniu. Powtórzono w niej znane ju¿ wyniki badañ dinocyst formacji szlach-towskiej i z Opaleñca w profilu potoku Sztolnia i wzgórza Hulina (Birkenmajer & Gedl, 2004, 2007) oraz zawarto krótkie opisy i fotografie dotycz¹ce kilku innych ods³oniêæ tych formacji wraz z niejasn¹ sugesti¹, i¿ by³y one przed-miotem badañ palinologicznych. Je¿eli tak, to szkoda ¿e ich autor, tak dbaj¹cy o dobór profili i w³aœciwe opróbowa-nie, nie za³¹czy³ bardziej szczegó³owych profili ods³oniêæ i nie przedstawi³ ich relacji do otaczaj¹cych utworów. Brak jest równie¿ usytuowania badanych próbek oraz listy ozna-czonych gatunków.
W najnowszej notce polemicznej P. Gedla pojawiaj¹ siê w¹tki o braku merytorycznej dyskusji oraz o konieczno-œci badania tych, a nie innych ods³oniêæ. Zapewniamy naszego oponenta, i¿ takie badania prowadzimy i w naj-bli¿szym czasie ich wyniki opublikujemy. Natomiast uwa-gi o koniecznoœci prowadzenia rzetelnych badañ powinien zachowaæ dla siebie.
Chcielibyœmy siê odnieœæ do kilku wa¿niejszych zarzu-tów P. Gedla, mianowicie:
1) Zwracamy uwagê, ¿e podstaw¹ naszych rozwa¿añ na temat wieku „czarnego fliszu” by³y badania profilu w Ujaku na S³owacji, a dyskusja na temat profilu ze Sztolni by³a jedynie nawi¹zaniem do tego kluczowego profilu. Profil Ujaku jest niezaburzony, dobrze ods³oniêty, jego po³o¿enie wyklucza obecnoœæ „namytej” mikrofauny. Nie rozumiemy wiêc, dlaczego nasi oponenci nie skorzystali z okazji, by przez te cztery lata, jakie up³ynê³y od publika-cji naszej pracy, wykonaæ w³asne opracowanie w³aœnie tego profilu. Nie rozumiemy te¿, dlaczego nie wykonali oni nowych badañ otwornic. Wyniki ich aktualnych badañ stwierdzaj¹ jedynie wystêpowanie form jurajskich w utwo-rach „czarnego fliszu”. W naszej pracy równie¿ podaliœmy wystêpowanie takich form, ale oprócz nich napisaliœmy o taksonach kredowych, które zosta³y znalezione zarówno przez nas, jak i naszych poprzedników. Czy naprawdê badania J. Blaicher (patrz: Golonka & R¹czkowski, 1984), która oznaczy³a w warstwach ze Sztolni (formacja szlachtowska) oraz w warstwach ze Sprzycznego (forma-cja z Opaleñca) 69 kredowych gatunków otwornic agluty-nuj¹cych oraz 59 kredowych gatunków wapiennych, ju¿ nic nie znacz¹, a wa¿ne s¹ tylko pokruszone szcz¹tki amonitów czy ma³¿y? Czy¿ obecnoœæ tytoñskiego nano-planktonu wapiennego w osadach formacji z Opaleñca (Švabenicka [W:] Oszczypko i in., 2004) nie wyklucza œrodkowojurajskiego wieku tej formacji? Redepozycja w utworach czarnego fliszu jest spraw¹ oczywist¹. Jest to osad pr¹dów zawiesinowych, co potwierdzi³y szczegó³owe badania sedymentologiczne Krawczyka i S³omki (1986, 1987). Materia³, w tym szcz¹tki fauny, na przyk³ad kryno-idów, jest redeponowany ze stref p³ytszych, z erodowanego brzegu do g³êbszych stref basenu. W takim osadzie wystê-puj¹ wiêc formy ró¿nego wieku, a wiek tych utworów nie mo¿e byæ starszy ni¿ najm³odsze stwierdzone mikroorga-nizmy. Ogromna redepozycja ró¿nych skamienia³oœci by³a opisywana w literaturze wielokrotnie i jest znana z fliszu taurydzkiego (Krym), fliszów alpejskich, apeniñskich, dynarydzkich (Boœnia) oraz karpackich. Bibliografiê na ten temat chêtnie udostêpnimy.
Wreszcie, je¿eli nie licz¹ siê kredowe otwornice, to dla-czego znowu pominiêto w dyskusji pracê Golonki i Sikory (1979), w której opisano kredowe mikrofacje z górnej czê-œci czarnego fliszu?
2) S¹dzimy, i¿ dobrze zrozumieliœmy sens badañ pali-nologicznych zawartych w pracy E. Gedl i P. Gedla (2001). Dotyczy³a ona ods³oniêæ na wzgórzu Hulina w Szczawnicy 459
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 6, 2008
1
Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków; nestor@geos.ing.uj.edu.pl; malata@geos.ing.uj.edu.pl
2
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; jan_golonka@yahoo.com
Ni¿nej (por. Birkenmajer, 1977, fig. 7E, 38B). Pod forma-cj¹ z Malinowej (cenoman-kampan) wyró¿niono tutaj for-macjê z Huliny (alb-cenoman) podzielon¹ na dwa ogniwa: ³upków z Ubocza i radiolarytów z Gronia; seriê ³upkow¹ formacji wroniñskiej (alb) oraz cienki pakiet formacji szla-chtowskiej (toark-aalen). W wyniku tych badañ (E. Gedl & P. Gedl, 2001; Birkenmajer & Gedl, 2007; E. Gedl, 2007) z przewa¿aj¹cej czêœci formacji huliñskiej i czêœci formacji wroniñskiej wydzielono formacjê z Opaleñca (bajos) oraz formacjê radiolarytów z Sokolicy (kelowej). W nastêp-stwie tej rewizji omawiany profil uzyska³ niezwykle skom-plikowan¹ interpretacjê tektoniczn¹ (fig. 4, Birkenmajer & Gedl, 2007), co zasadniczo dyskwalifikuje go jako stano-wisko stratotypowe formacji huliñskiej.
3) Kolejny chybiony zarzut to ten, i¿ pos³ugujemy siê tylko argumentacj¹ kartograficzno-strukturaln¹. Skoro nasza argumentacja biostratygraficzna nie trafia do przekonania oponentów, to warto przypomnieæ, ¿e litostratygrafii nie da siê kreowaæ bez kartografii geologiczno-strukturalnej.
Literatura
BIRKENMAJER K. 1977 — Jurassic and Cretaceous lithostratigraphic units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland. Stud. Geol. Pol., 45: 1–159.
BIRKENMAJER K. & GEDL P. 2004 — Dinocyst ages of some Juras-sic strata, Grajcarek Unit at Sztolnia Creek, Pieniny Klippen Belt (Poland). Stud. Geol. Pol., 123, 245–277.
BIRKENMAJER K. & GEDL P. 2007 — Age of some deep-water marine Jurassic strata at Mt Hulina, Ma³e Pieniny Range (Grajcarek Unit, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Poland), as based on dinocysts. Stud. Geol. Pol., 127: 51–70.
GEDL E. 2007 — Lower Cretaceous dinocyst stratigraphy and palyno-facies of the Grajcarek Unit, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Poland. Stud. Geol. Pol., 127: 71–100.
GEDL E. & GEDL P. 2001 — Rewizja wieku utworów jednostki Graj-carka w profilu góry Hulina (pieniñski pas ska³kowy, polskie Karpaty wewnêtrzne). [W:] Pieñkowski G. & Grabowski J. (red.), Polska Grupa Robocza Systemu Jurajskiego Jurassica, II Spotkanie, Starachowice 27–29.09.2001: 9.
GEDL P. 2008a — G³os w dyskusji nad biostratygrafi¹ tzw. czarnego fliszu pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce. Prz. Geol., 56: 212–220.
GEDL P. 2008b — Wiek formacji szlachtowskiej (tzw. czarnego fliszu) i formacji z Opaleñca pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce na pod-stawie badañ dinocyst. Prz. Geol., 56: 245–252.
GOLONKA J. & R¥CZKOWSKI W. 1984 — Objaœnienia do szcze-gó³owej mapy geologicznej Polski w skalo 1 : 50 000. Arkusz Piwnicz-na. Instytut Geologiczny, Warszawa.
GOLONKA J. & SIKORA W. 1979 — O wieku nadk³adu dolnokredo-wych warstw ze Sztolni w górnej czêœci potoku Sztolnia w pieniñskim pasie ska³kowym. Spraw. z Pos. Komis. Nauk. PAN, 21(1): 209–211. KRAWCZYK A.J. & S£OMKA T. 1986 — Wykszta³cenie i sedymen-tacja formacji szlachtowskiej (jura) na wschód od Szczawnicy (jednost-ka Grajcar(jednost-ka, pieniñski pas s(jednost-ka³kowy). Stud. Geol. Pol., 88: 33–134. KRAWCZYK A.J. & S£OMKA T. 1987 — Egzotyki z formacji szlach-towskiej pieniñskiego pasa ska³kowego. Stud. Geol. Pol., 92: 69–74. OSZCZYPKO N., MALATA E., ŠVÁBENICKÁ L., GOLONKA J. & MARKO F. 2004 — Jurassic-Cretaceous controversies in the Western Carpathian Flysch: the “black flysch” case study. Cretaceous Res., 25: 89–113.
Kazimierz Grochowski (1873–1937) — zapomniany badacz z³ota Syberii
Robert NiedŸwiedzki
1 In¿ynier górnictwa KazimierzGro-chowski (ryc. 1) nale¿y do najbardziej fascynuj¹cych postaci w dziejach polskiej geologii. W ci¹gu 28 lat odby³ kilkadzie-si¹t wypraw badawczych po najdalszych krañcach wschodniej Syberii oraz Mon-golii i Mand¿urii, odkrywa³ z³o¿a z³ota, srebra, wêgla nad Amurem, na Sacha-linie i w Jakucji. Jako jeden z pierwszych Europejczyków dotar³ nad górn¹ Ko³ymê na pó³nocny za-chód od Magadanu i odkry³ tam z³oto, nie przypuszczaj¹c, ¿e k³adzie podwaliny pod przysz³¹ golgotê dziesi¹tków tysiêcy wiêŸniów, w tym wielu Polaków. Zapocz¹tkowa³ znakomit¹ tradycjê polskich badañ geologicznych w Mon-golii, zak³adaj¹c we wschodniej czêœci tego kraju wielkie kopalnie z³ota oraz uzyskuj¹c dla siebie koncesjê na wy³¹cznoœæ poszukiwañ i eksploatacji na terenie odpowia-daj¹cym powierzchni Szwajcarii. Bada³ tak¿e z³o¿a z³ota na Alasce, zaledwie 12 lat po zakoñczeniu s³ynnej gor¹czki z³ota. W Stanach Zjednoczonych zaprzyjaŸni³ siê z Jac-kiem Londonem, na tyle blisko, ¿e wkrótce znakomity pisarz zosta³ œwiadkiem na jego œlubie. Przez ca³y okres podró¿y po Syberii i Mongolii dokumentowa³ ¿ycie miej-scowych plemion, opracowywa³ s³owniki i gramatykê lokalnych jêzyków oraz gromadzi³ wielkie zbiory
etno-graficzne i archeologiczne. W ostatnich dekadach ¿ycia by³ jednym z przywódców du¿ej Polonii w Mand¿urii, wspó³-organizatorem i redaktorem naczelnym polskich gazet w Harbinie, dyrektorem tamtejszego liceum polskiego, jednoczeœnie finansowa³ i kierowa³ kilkoma ekspedycjami archeologicznymi w mongolskiej czêœci Mand¿urii.
Pomimo tak bogatego ¿yciorysu K. Grochowski pozo-staje prawie zupe³nie zapomniany, choæ w podró¿ach geo-logicznych nie ustêpowa³ takim s³awom jak I. Domeyko, K. Bohdanowicz, J. Morozewicz. Wynika to przede wszyst-kim z faktu, i¿ karierê geologiczn¹ zwi¹za³ z koncernami poszukuj¹cymi i wydobywaj¹cymi z³oto, a w firmach tych zachowanie w tajemnicy wyników badañ urasta do rangi przykazania boskiego. W dodatku K. Grochowski nale¿a³ do tych ludzi, którzy ca³e ¿ycie poœwiêcaj¹ ekspedycjom i pracy spo³ecznej, na publikowanie wyników nie mia³ przewa¿nie czasu wobec kolejnych przygotowywanych wypraw, a jeœli ju¿ publikowa³, to w naukowych pismach Mand¿urii, których rezonans miêdzynarodowy by³ nie-wielki. Wydaje siê wiêc, ¿e niedawno miniona 70. rocznica œmierci znakomitego geologa jest w³aœciw¹ okazj¹ przypo-mnienia jego niebagatelnych osi¹gniêæ.
Artyku³ bazuje na faktografii podanej w pracach Edwarda Kajdañskiego (1982, 1986), który odszuka³ w Bi-bliotece Narodowej dzienniki geologicznych podró¿y Grochowskiego (sygnatura biblioteki 10.379/18, k.3 patrz Wójcik, 1997), czêœæ z nich opracowa³ i wyda³ drukiem, a na podstawie ca³oœci napisa³ obszern¹ biografiê, za-wieraj¹c¹ tak¿e dane uzyskane od rodziny i z publikacji 460
