ROCZNIKI PEDAGOGICZNE Tom 5(41), numer 1 : 2013
DANUTA OPOZDA
Katedra Pedagogiki Rodziny KUL
II MIEIDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA
„WYCHOWANIE W RODZINIE.
KONTEKSTY HISTORYCZNE I WSPÓSCZESNE”
Jelenia Góra, 18-19 maja 2012
Problematyka wychowania w rodzinie w refleksji pedagogicznej jest obecna, mozbna rzec, od dawna, jes´li nie od zawsze. Mimo to, zbe subdyscyplinarny charakter pedagogiki rodziny wci Iazb uznaje sieI za in statu nascendi1, to wiedza naukowa
zgromadzona w pedagogice i wpisuj Iaca sieI w ogóln Ia wiedzeI familiologiczn Ia jest pokaz´na i nadal dynamicznie poszerzana, tworzona oraz systematyzowana2.
Odby-waj Iace sieI w Polsce konferencje o zasieIgu krajowym i mieIdzynarodowym,
tematycz-1A.W. J a n k e, Pedagogika jako nauka a subdyscyplinarny wymiar pedagogiki rodziny,
w: Pedagogika rodziny na progu XXI wieku. Rozwój, przedmiot, obszary refleksji i badan´, red. A.W. Janke, Torun´: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” 2004.
2Zob. S. K a w u l a, J. B r Ia g i e l, A.W. J a n k e, Pedagogika rodziny. Obszary i
pano-rama problematyki, Torun´: Wydawnictwo Adam Marszafek 1997; J. W i l k, Pedagogika rodziny.
Zagadnienia wybrane, Lublin: Wydawnictwo Poligrafia Salezjan´ska 2002; Pedagogika rodziny na progu XXI wieku. Rozwój, przedmiot, obszary refleksji i badan´; Wybrane zagadnienia teorii i praktyki pedagogiki rodziny. PamieBci KsieBdza Profesora Józefa Wilka SDB (1937-2003), red. B. Kieres´, M. Nowak, D. Opozda, Lublin: Wydawnictwo Poligrafia Salezjan´ska 2006; Wychowanie
rodzinne w teorii i praktyce. Rozwój pedagogicznej orientacji familiologicznej, red. A.W. Janke,
Torun´: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” 2008; J. K u f a c z k o w s k i, Pedagogika rodziny:
teoria wychowania w rodzinie, Rzeszów: Wydawnictwo Diecezji Rzeszowskiej 2009; A. B f a
-s i a k, E. D y b o w -s k a, Wybrane zagadnienia pedagogiki rodziny, Kraków: Wydawnictwo WAM 2010; D. O p o z d a, Rozwój wiedzy w pedagogice rodziny w konteks´cie wybranych
proble-mów metodologicznych pedagogiki, w: Pedagogika rodziny – in statu nascendi czy uznana sub-dyscyplina?, red. A. Sadyzbyn´ski, Wrocfaw: Oficyna Wydawnicza Atut 2012, s. 67-89.
nie zorientowane na problematykeI rodzinn Ia, ujawniaj Ia tres´c´ i kierunki dyskursu pedagogicznego prowadzonego w tym obszarze zagadnien´. S Ia pewnego rodzaju prze-gl Iadem aktualnie podejmowanych kwestii o wychowaniu w rodzinie, przyjmowanych zafozben´ teoretycznych, propozycji metodologicznych i strategii badawczych. Warto nadmienic´, zbe w ów dyskurs wpisuje sieI wiele sesji, seminariów i debat prowadzo-nych w pedagogice, bezpos´rednio lub pos´rednio pos´wieIcoprowadzo-nych wychowawczej funkcji rodziny. Konferencja, o której piszeI, wprost dotyczyfa wychowania w rodzinie, podobnie jak i wczes´niej przedstawiona sprawozdawczo konferencja pos´wieIcona problematyce rodzicielstwa3.
Wychowanie w rodzinie jako przedmiot poznania w pedagogice, tak jak inne obszary refleksji i badan´, podlega nieustannie procesowi konceptualizacji4. Wynika
to z faktu zmian w kryteriach rózbnicowania przedmiotu poznania, z historycznych zmian w okres´laniu przedmiotu pedagogiki jako dyscypliny naukowej, poszerzania perspektywy teoretycznej i metodologicznej, przesuwania granicy przedmiotu pozna-nia na skutek chociazbby transgresyjnej postawy badaczy i potrzeby interdyscypli-narnego ujmowania zjawisk beId Iacych formalnym przedmiotem rózbnych dyscyplin i subdyscyplin naukowych.
Okres´lenie „wychowanie w rodzinie” f Iaczy dwa rozlegfe obszary pedagogicznych poszukiwan´. Z jednej strony, rozlegfa problematyka wychowania ujeIta w teoriach i koncepcjach wychowania5, maj Iaca odzwierciedlenie w rózbnego rodzaju
pedago-giach praktyki edukacyjnej. Z drugiej strony, rodzina rozumiana jako polikategorialny ukfad pedagogiczny6, którego bogactwo opisu znajduje sieI na kontinuum mieIdzy jej
wychowawcz Iafunkcjonalnos´ci Iai dysfunkcjonalnos´ci Ia. W perspektywie pedagogicznej oba obszary: rzeczywistos´c´ wychowania i rzeczywistos´c´ rodziny maj Ia swój opis, wyjas´nienie, rozumienie i interpretacjeI ontologiczn Ia, antropologiczn Ia i aksjologiczn Ia. S Ia podejmowane na rózbnych poziomach refleksji pedagogicznej: od tworzenia teorii i metarefleksji, metaujeIc´, po prowadzenie pedagogicznych badan´ w Iaskich zjawisk i szczegófowych, a nawet wreIcz jednostkowych, zdarzen´. Kryteria porz Iadkowania wiedzy na temat wychowania w rodzinie mog Ia wieIc byc´ bardzo rózbnorodne i zakres´-lac´ zrózbnicowan Ia problematykeI.
Okazj Ia do przes´ledzenia panoramy zagadnien´ i problemów badawczych w obsza-rze wyznaczonym hasfem „wychowanie w rodzinie” byfa konferencja na temat: „Wy-chowanie w rodzinie. Konteksty historyczne i wspófczesne”. Organizatorzy przez
3D. O p o z d a, MieBdzynarodowa Konferencja Naukowa „Rodzicielstwo w konteks´cie
wspóW-czesnych przemian spoWecznych”, Kamien´ S´l Baski, 17-18 maja 2011, „Roczniki Pedagogiczne” 4(2012), nr 2, s. 151-154.
4Zob. Konceptualizacje przedmiotu badan´ pedagogiki, red. K. Rubacha, Kraków: Oficyna
Wydawnicza „Impuls” 2008.
5Zob. B. S´ l i w e r s k i, WspóWczesne teorie i nurty wychowania, Kraków: Oficyna
Wydaw-nicza „Impuls” 2001; M. N o w a k, Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008.
takie sformufowanie tytufu konferencji zasugerowali kryterium czasowe, które okres´lifo szerokie granice przedmiotu poznania pedagogiki, jakim jest wychowanie w rodzinie, oraz stworzyfo jednoczes´nie szerokie ramy dla podjeIcia nad nim dys-kursu pedagogicznego. Okazuje sieI, zbe czasowe kryterium wyznaczaj Iace zakres pro-blematyki „wychowania w rodzinie” stafo sieI sprawdzonym juzb sposobem jej ujeIcia i przetestowan Ia propozycj Ia dyskursu pedagogicznego. Konferencja ta bowiem jest drug Ia z kolei inicjatyw Ia i przedsieIwzieIciem i zapowiada prawdopodobnie cykl dys-kusji oraz publikacji objeItych wspólnym tytufem7.
II MieIdzynarodowa Konferencja Naukowa na temat: „Wychowanie w rodzinie. Konteksty historyczne i wspófczesne” zostafa zorganizowana przez pracowników Zakfadu Historii Edukacji Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Wrocfawskiego oraz Wydziafu Humanistycznego Karkonoskiej Pan´stwowej Szkofy Wyzbszej w Jeleniej Górze. Patronat nad konferencj Ia obj Iaf Komitet Nauk Pedagogicznych PAN, Towa-rzystwo Historii Edukacji oraz Rektorzy obu uczelni. Komitet naukowy tworzyli: prof. Wfadysfawa Szulakiewicz, prof. Alicja Szel Iag, prof. Bogusfaw S´liwerski, prof. Stefania Walasek oraz dr Leszek Alban´ski8. Konferencja odbyfa sieI 18-19 maja
2012 r. w Jeleniej Górze w murach uczelni KPSW.
Za motto konferencji i jej mys´l przewodni Ia organizatorzy wybrali sfowa Jana Pawfa II: „Rodzina jest gleb Ia, na której wzrasta s´wiadomos´c´ godnos´ci ludzkiej jednostki” (z homilii wygfoszonej w Eschen-Mauren, Liechtenstein 8 wrzes´nia 1985 r.). Zaproponowali równiezb nasteIpuj Iace zagadnienia, rozumiej Iac je jako mozbliwe zakresy tematyczne dyskusji podejmowanych na konferencji: 1) Cechy charakteru najmfodszego pokolenia ksztaftowane przez rodzineI na przestrzeni wieków. 2) Rola organizacji spofecznych w procesie wychowania dzieci i mfodziezby. 3) Dziafania podejmowane w odniesieniu do rodziny wymagaj Iacej wsparcia (ze stro-ny pan´stwa, organizacji spofeczstro-nych czy tezb osób prywatstro-nych). 4) Rola rodzistro-ny w perspektywie dorosfych dzieci. 5) Rodzina w literaturze i fotografii. 6) Le-gislacyjne podstawy praw dziecka na przestrzeni wieków i ich realizacja w praktyce pedagogicznej9.
W odpowiedzi na zaproszenie organizatorów zgfosifo sieI z czynnym udziafem ponad osiemdziesi Iat osób z Polski i zagranicy. Reprezentowane byfy nasteIpuj Iace uczelnie zagraniczne: Narodowy Uniwersytet Przykarpacki im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankiwsku, Tomski Pan´stwowy Uniwersytet Pedagogiczny (Rosja), Czer-niowiecki Uniwersytet Narodowy im. Jurija Fedkowycza (Ukraina), Uniwersytet Lwowski, Uniwersytet Masaryka w Brnie (Czechy), Uniwersytet w Ostrawie (Czechy).
7W 2010 r. odbyfa sieI I MieIdzynarodowa Konferencja Naukowa nt.: „Wychowanie w rodzinie.
Konteksty historyczne i wspófczesne”, zorganizowana przez Zakfad Historii Edukacji Instytutu Pedagogiki UW i Wydziaf Humanistyczny KPSW w Jeleniej Górze. Jej pokfosiem jest seria wydawnicza „Wychowanie w rodzinie”, w ramach której ukazafy sieI dotychczas cztery tomy pos´wieIcone pedagogicznej problematyce rodziny.
8Z ogólnej informacji podanej przez organizatorów jako zapowiedz´ konferencji. 9Tamzbe.
Szeroko reprezentowane byfy os´rodki akademickie Polski przez przedstawicieli uniwersytetów i szkóf wyzbszych, nie zabrakfo równiezb przedstawicieli instytucji: Chrzes´cijan´ska Akademia Teologiczna w Warszawie, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawfa II, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Uniwersytet Sódzki, Uniwersytet Marii Curie-Skfodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Mikofaja Kopernika Toruniu, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Papieski Jana Pawfa II w Krakowie, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytet w Biafymstoku, Uniwersytet Wrocfawski, Uniwersytet Zielonogórski, Akademia Po-morska w Sfupsku, Gdan´ska Wyzbsza Szkofa Humanistyczna, Karkonowska Pan´stwo-wa Szkofa Wyzbsza w Jeleniej Górze, Pan´stwoPan´stwo-wa Wyzbsza Szkofa ZawodoPan´stwo-wa w Pfoc-ku, Wszechnica S´wieItokrzyska w Kielcach, Wyzbsza Szkofa Edukacji Zdrowotnej i Nauk Spofecznych w Sodzi, Wyzbsza Szkofa Ekonomii i Innowacji w Lublinie, Wyzbsza Szkofa Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu, Wyzbsza Szkofa Lingwistycz-na w CzeIstochowie, Szkofa GfówLingwistycz-na Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Hospi-cjum s´w. Sazarza w Warszawie, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 9 we Wrocfawiu, S´l Iaskie Towarzystwo Genealogiczne, Zespóf Szkóf w Czarzbach.
Obrady konferencji przebiegafy w trzech etapach: najpierw miafy charakter plenarny, nasteIpnie przyjeIfy formeI sekcji tematycznych, a w trzecim etapie – sprawozdawcz Ia formeI pracy w sekcjach z czasem przeznaczonym na uwagi i reflek-sje podsumowuj Iace.
Sesja plenarna w sposób zrózbnicowany wprowadzafa w rózbnorodnos´c´ problematyki wychowania w rodzinie. Przedstawiane tres´ci wykfadów kolejno zorientowane zostafy przez ich Autorów wokóf tematów: „Zbycie rodzinne w Europie w XX wieku” (prof. M. Mareckowa), „Konflikty mafzben´skie w konteks´cie emocji wstydu” (prof. E. Czyk-win), „Wokóf triady: globalizacja – kultura – wychowanie. Analizy i refleksje” (prof. M. Kowalski), „Rodzina w strukturze publicznego szkolnictwa na Ukrainie” (prof. T. Zavgorodnia), „Rola i funkcje domowego muzeum w rodzinnym wychowaniu stu-dentów” (dr T. Galkina).
Po prezentacji i wysfuchaniu wykfadów w sesji plenarnej odbyfy sieI obrady i dyskusje w sesjach tematycznych. Na podstawie nadesfanych abstraktów wyst Iapien´ organizatorzy zgrupowali szczegófowe zagadnienia ostatecznie w os´miu nasteIpuj Iacych sekcjach tematycznych: 1) Rodzina w literaturze i na famach czasopism. 2. Rodzina na „zakreItach” historii. 3. Rodzina i wychowanie mfodego pokolenia w wielokultu-rowym s´rodowisku. 4. Medialne portrety rodziny. 5. Dziecko w rodzinie. 6. Formy wsparcia rodziny w XX i XXI wieku. 7. Obraz rodziny w percepcji spofecznej. 8. Rodzina wobec wyzwan´ XX i XXI wieku10.
Niew Iatpliwym walorem obrad sekcyjnych byfy towarzysz Iace im dyskusje, prowa-dzone na kanwie przedstawianych tez poszczególnych wyst Iapien´. Forma organiza-cyjna konferencji udosteIpniafa czas na debaty w grupach tematycznych, wewn Iatrz których pojawiafo sieI wiele szczegófowych zagadnien´ i problemów interesuj Iacych z perspektywy teorii i praktyki edukacyjnej. Mozbna tezb przyj Iac´, zbe tytufy sekcji,
beId Iace w pewnym sensie mianownikiem zgfoszonych wyst Iapien´, odzwierciedlaj Ia kie-runki dyskursu pedagogicznego nad problematyk Ia wychowania w rodzinie. Aczkol-wiek nalezby nadmienic´, zbe nie stanowi Ia one kompletnie usystematyzowanego i wy-czerpuj Iacego ujeIcia dyskusji nad t Ia rzeczywistos´ci Ia, prowadzonych z perspektywy pedagogicznej.
Konferencji towarzyszyfy równiezb inne inicjatywy, pomijaj Iac wieczorny czas, przeznaczony na jakzbe cenne dyskusje kuluarowe, które nie tylko s Ia przedfuzbeniem obrad w sesjach naukowych, ale takzbe s Ia form Ia poznania i integracji s´rodowiska badaczy zorientowanych na pedagogiczn Ia problematykeI rodziny. Warto zwrócic´ szczególn Ia uwageI na wystaweI „Rodzina w fotografii. Konteksty historyczne i wspóf-czesne” (dr E. Jurczyk-Romanowska, dr J. Szablicka-Zbak). Fotograficzny obraz ro-dziny dopefniaf i czeIs´ciowo unaoczniaf sprawy roro-dziny na przestrzeni czasu histo-rycznego. Jak stwierdzaj Ia Autorki wystawy, w wyborze zdjeIc´ zastosowano kryterium chronologiczne i tematyczne, by „pokazac´ rózbnorodnos´c´ rodzin i ich losów wpisa-nych w pejzazb i historieI Polski od XIX po XXI wiek, zas´ w odniesieniu do wspóf-czesnos´ci równiezb pewne aspekty globalizacji i ideologii ksztaftuj Iacych wizerunek rodziny”11. Duzbym zainteresowaniem uczestników cieszyfa sieI równiezb wystawa
„Genealogiczne peregrynacje z nazwiskiem” i poprzedzaj Iacy j Ia wykfad o tym samym tytule (mgr inzb. G. Mendyk).
Przekrój zagadnien´ podejmowanych w ramach rózbnorakich wykfadów, referatów, komunikatów i dyskusji pod wspólnym tytufem konferencji „Wychowanie w rodzinie. Konteksty historyczne i wspófczesne”, byf bardzo rozlegfy. Zachowuj Iac kryterium czasowe, mozbna sklasyfikowac´ je w ogólnej ich prezentacji w grupie zagadnien´ zwi Iazanych z kontekstem historycznym i w grupie zwi Iazanej z kontekstem wspóf-czesnym.
Ws´ród zagadnien´ osadzonych w konteks´cie historycznym znalazfy sieI m.in.: obraz dziecka i rodziny, wspófpraca rodziny i szkofy, rola rodziny w przygotowaniu do pefnienia rózbnych ról spofecznych, specyfika wychowania w rózbnych typach rodzin (arystokratyczna, robotnicza, chfopska, góralska), znaczenie wydarzen´ historycznych, ówczesnych ideologii dla dokonuj Iacych sieI zmian w zbyciu rodzinnym.
Natomiast ws´ród ogólnych zagadnien´, które dotyczyfy wspófczesnych kontekstów funkcjonowania rodziny, nalezby wyrózbnic´ nasteIpuj Iac Ia problematykeI: znaczenie zjawisk zwi Iazanych z wielokulturowos´ci Ia w funkcjonowaniu wspófczesnej rodziny, modele rodziny w mass mediach (wzorce ról i stylu zbycia), wychowanie dziecka zdolnego i dziecka ze specyficznymi trudnos´ciami, strategie wychowawcze w ro-dzinie, prawa i obowi Iazki dziecka i rodziny, formy pomocy rodzinom z rózbnymi trudnos´ciami, rekonstrukcje obrazu rodziny i wychowania w rodzinie przez rózbne podmioty i grupy spofeczne.
W ramach powyzbej zasygnalizowanych zagadnien´ uwzgleIdniaj Iacych kontekst his-toryczny i wspófczesny, podjeIto wiele szczegófowych w Iatków, które byfy tematami poszczególnych, blisko osiemdziesieIciu, wyst Iapien´12.
11 Ksi Iazbka abstraktów, opracowanie K. Mandecka, E. Jurczyk-Romanowska. 12 Tamzbe.
Konferencja „Wychowanie w rodzinie. Konteksty historyczne i wspófczesne” umozbliwifa uzyskanie, chociazb czeIs´ciowo i w pewnym stopniu, wgl Iadu w podej-mowan Ia aktualnie w dyskursie pedagogicznym problematykeI wychowania w rodzinie. Wiele zjawisk, beId Iacych przedmiotem dyskusji, prowadzonych podczas trwania konferencji, miafo charakter interdyscyplinarny i inter-sub-dyscyplinarny, wymagafo przyjeIcia rózbnych perspektyw, nade wszystko jednak z punktu widzenia pedagogiki rodziny. Nalezby zauwazbyc´, zbe tego rodzaju debaty konferencyjne s Ia wazbnym argu-mentem i wyrazem rosn Iacego zapotrzebowania na integrowanie wiedzy pedagogicznej o wychowaniu w rodzinie, wywodz Iacej sieI z racjonalnos´ci naukowej, w jedn Ia sub-dyscyplineI pedagogiczn Ia – pedagogikeI rodziny, która wci Iazb posiada de facto status „w stanie tworzenia”.
