OD REDAKTORA NAUKOWEGO
W oddawanym do r ˛ak P.T. Czytelników kolejnym zeszycie (drugim w roku 2013) „Roczników Pedagogicznych” podje˛to problematyke˛ z zakresu pedagogiki szkolnej. Niniejszym redakcja pragnie zapowiedziec´ cyklicznos´c´ tej problematyki, która be˛dzie kontynuowana kaz˙dego roku w zeszycie dru-gim. Problematyka szkolna, uje˛ta w nazwie jako subdyscyplina, sie˛ga swymi korzeniami pocz ˛atków powstania szkoły jako instytucji nakładaj ˛acej prawny obowi ˛azek szkolny.
U jej podstaw znajduje sie˛ refleksja w aspekcie teoretycznym i praktycz-nym nad procesem kształcenia szkolnego, badania, próby tworzenia teorii procesu nauczania – uczenia sie˛ i wychowania, a nade wszystko budowania teorii szkoły.
Skoro przedmiotem badan´ pedagogiki szkolnej, jako subdyscypliny pedago-gicznej, jest proces nauczania i wychowania, wzajemnie ze sob ˛a zintegrowa-ne, oraz optymalizacja warunków ich przebiegu, w ten włas´nie obszar chcemy tez˙ wpisac´ problemy obecnego zeszytu, jak tez˙ kolejnych w naste˛pnych la-tach.
Ten główny przedmiot badan´ ma swoj ˛a szczegółow ˛a egzemplifikacje˛. Obejmuje ona naste˛puj ˛ace zagadnienia:
– realizacja celów dydaktycznych i wychowawczych w aspekcie integracji ich z potrzebami rozwojowymi dzieci i młodziez˙y, aspiracjami rodziców, potrzebami społeczen´stwa i pan´stwa;
– optymalizacja szans rozwojowych dla kaz˙dego ucznia;
– kierowanie procesem nauczania i wychowania w klasie szkolnej – psy-chopedagogika klasy szkolnej;
– funkcje szkoły jako instytucji stwarzaj ˛acej szanse rozwoju jej pod-miotów;
– strategia edukacji podmiotowej uwzgle˛dniaj ˛aca szanse rozwoju wszyst-kich podmiotów edukacji;
– partnerstwo w relacjach mie˛dzyprzedmiotowych uwzgle˛dniaj ˛ace odmien-nos´c´ ról;
– dialog w procesie kształcenia – naturalny, niewymuszony pomie˛dzy podmiotami;
– samodzielnos´c´ poznawcza uczniów i nauczycieli – umieje˛tnos´c´ poszuki-wania z´ródeł informacji, przetwarzania informacji, krytyczna ich analiza, rozwi ˛azywanie problemów;
– indywidualizacja kształcenia – stosowanie indywidualnego programu i toku nauczania dla uczniów specjalnej troski: maj ˛acych trudnos´ci w nauce i uczniów uzdolnionych;
– twórczos´c´, niekonwencjonalnos´c´, innowacyjnos´c´ w pracy nauczyciela i ucznia;
– organizowanie z˙ycia społecznego uczniów na zasadach demokracji i sa-morz ˛adnos´ci;
– ranga wartos´ci tolerancji w codziennym z˙yciu szkoły;
– proces nauczania i wychowania organizowany w warunkach pozaszkol-nych1.
Bior ˛ac pod uwage˛ zakres przedmiotu badan´ pedagogiki szkolnej nalez˙y podkres´lic´, z˙e jego rdzeniem s ˛a zagadnienia dotycz ˛ace funkcjonowania szkoły i procesów w niej zachodz ˛acych, do których jako główne nalez˙y zaliczyc´ ja-kos´c´ wychowania szkolnego i jego efekty maj ˛ace odzwierciedlenie w rozwoju dzieci i młodziez˙y. Na szczególn ˛a uwage˛ zasługuje edukacja szkolna integru-j ˛aca wiele obszarów i rodzajów aktywnos´ci ucznia. W sytuacji szerokiego doste˛pu do wiedzy musi poszukiwac´ ona nowych przesłanek teoretycznych pełnienia swej misji, któr ˛a jest doskonalenie jakos´ci z˙ycia, wspomagania w osi ˛aganiu dojrzałos´ci osobowej.
W konteks´cie przedmiotu badan´ pedagogiki szkolnej na uwage˛ zasługuj ˛a nowe tendencje w teorii i praktyce szkolnej. Do nich nalez˙y zaliczyc´:
1. Rozumienie kształcenia jako oddziaływania nauczaj ˛acego zintegrowa-nego z oddziaływaniem wychowuj ˛acym. Celem staje sie˛ wspomaganie ucz-niów w urzeczywistnianiu wartos´ci poznawczych poprzez ich odkrywanie, samodzielne dochodzenie do prawdy. Słuz˙y temu mie˛dzy innymi nauczanie przez projekty, jako obowi ˛azkowe zadanie dla uczniów gimnazjów.
2. Orientacja dydaktyki ogólnej w strone˛ nauk humanistycznych. Istotnego znaczenia w procesie kształcenia nabiera rozumienie i interpretacja faktów,
zjawisk i procesów, wyraz˙anie empatii w stosunku do ucznia, podmiotowe traktowanie ucznia, dialog, budowanie wspólnoty.
3. Stosowanie w badaniach dydaktycznych integracji orientacji prakseolo-gicznej z humanistyczn ˛a.
4. Globalizacyjne uwarunkowania celów edukacji. Istotnego znaczenia w praktyce pedagogicznej nabiera:
– integralnos´c´ rozwoju i wychowania;
– moz˙liwos´c´ i sposoby rozwijania zainteresowan´ i uzdolnien´ uczniów; – proces motywacji uczenia sie˛2.
Niezmiernie waz˙ne i aktualne pytanie brzmi: Jakie działania nalez˙y podj ˛ac´, by polska szkoła była s´rodowiskiem integralnego rozwoju i wychowania ucz-nia, wspomagała w osi ˛aganiu dojrzałos´ci szkolnej? Co trzeba zmienic´, by takim s´rodowiskiem sie˛ stawała?
Odpowiedzi na powyz˙sze pytania moz˙na uj ˛ac´ w pewne grupy:
Dotycz ˛ace organizacji tres´ci nauczania i sytuacji dydaktycznych:
– Budowac´ własne programy nauczania, w których znajd ˛a swe miejsce tres´ci zwi ˛azane z poszczególnymi warstwami rozwojowymi człowieka: biologiczn ˛a, psychiczn ˛a, społeczn ˛a, kulturow ˛a, s´wiatopogl ˛adow ˛a;
– Stwarzac´ sytuacje dydaktyczne sprzyjaj ˛ace rozwijaniu mys´lenia anali-tycznego, twórczego, praktycznego oraz inteligencji. Wi ˛az˙e sie˛ to ze sto-sowaniem zadan´ dydaktycznych, których rozwi ˛azanie wymaga analizy, war-tos´ciowania, porównywania, opiniowania, badania, ewaluacji, odkrywania, produkowania, tworzenia, wyobraz´ni, dostrzegania, formułowania i rozwi ˛ a-zywania problemów, wcielania w z˙ycie pomysłów3.
Dotycz ˛ace wychowania:
– Wspomaganie wychowanka w urzeczywistnianiu własnej i włas´ciwej hierarchii wartos´ci;
– Wyzwalanie w wychowanku potencjalnego dobra;
– Wspomaganie wychowanka w procesie samowychowania.
– Tworzenie we wspólnocie szkolnej klasowej atmosfery przyjaz´ni, serdecznos´ci, wzajemnego wsparcia, poszanowania, zaufania.
Dotycz ˛ace samorealizacji:
– Tworzenie szans podmiotowej aktywnos´ci w róz˙nych zakresach;
2Zob. S. P a l k a, Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje, Kraków 2009, s. 116-120. 3Por. K. D e n e k, W strone˛ dobrej szkoły, w: Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej, red. B. Muchacka, Kraków 2006, s. 85-91.
– Umoz˙liwienie prowadzenia dyskursu społecznego, samorz ˛adnos´ci, part-nerstwa, współzawodnictwa.
W przedstawionym czytelnikom zeszycie drugim znajduj ˛a sie˛ zagadnienia z pedagogiki szkolnej w aspekcie teoretycznym i praktycznym. Autorzy do-konuj ˛a analizy niezwykle waz˙nych i aktualnych problemów istotnych dla roz-woju polskiej szkoły, daj ˛ac przyczynek do podje˛cia koniecznych debat nad kształtem, rol ˛a i wyzwaniami współczesnego szkolnictwa.
W zeszycie tym została uwzgle˛dniona struktura przyje˛ta dla „Roczników Pedagogicznych”. Główna cze˛s´c´ opracowania to artykuły, które zostały po-dzielone na trzy cze˛s´ci: studia teoretyczne, studia teoretyczno-praktyczne oraz implikacje praktyczne.
Problematyke˛ podje˛t ˛a w zeszycie otwiera artykuł Józefa K u z´ m y
Nau-ka o szkole. Teorie i wizje przyszłej szkoły. Przedmiotem artykułu jest zarys
teorii szkoły – bardzo waz˙nego zagadnienia dla pedagogiki szkolnej. Dalej Janusz M i ˛a s o przedstawia szkołe˛ w przestrzeni nowych mediów, nowego człowieka i nowego społeczen´stwa. Podejmuje w nim istotny i aktualny pro-blem oddziaływan´ przestrzeni medialnej na rozwój i wychowanie młodego człowieka. Kolejny artykuł Izabeli Z a w a d y zgłe˛bia zagadnienie prze-strzeni edukacyjnej klasy szkolnej. Autorka dokonuje w nim szczegółowej analizy poszczególnych elementów tej przestrzeni w odniesieniu do klasy szkolnej jako grupy społecznej. Studia teoretyczne zamyka opracowanie Aleksandry D z i a k dotycz ˛ace kształcenia polonistycznego w s´rodowisku cyfrowym. Zostało tu opisane głównie wykorzystanie metod i technik kształ-cenia na odległos´c´ w polonistycznym procesie edukacji.
W cze˛s´ci zatytułowanej „Studia teoretycznopraktyczne” Monika J u r e -w i c z prezentuje diagnozo-wanie moz˙li-wos´ci i potrzeb roz-wojo-wych dzieci przez pryzmat nowych perspektyw i ponadczasowych dylematów. Autorka po-dejmuje próbe˛ odpowiedzi na pytanie dotycz ˛ace merytorycznego przygotowa-nia nauczycieli wczesnej edukacji do prowadzeprzygotowa-nia działan´ pedagogicznych maj ˛acych na celu poznanie moz˙liwos´ci psychofizycznych i potrzeb edukacyj-nych dziecka na pierwszym etapie edukacyjnym. W dalszej kolejnos´ci Ta-deusz B ˛a k opisuje teoretyczne załoz˙enia i specyfike˛ michalickiej koncepcji wychowania, która ws´ród wielu koncepcji katolickich zasługuje na szczególne uznanie. Podkres´lona została tu jej aktualnos´c´ wobec współczesnych potrzeb jednostki, społeczen´stwa i Kos´cioła. Marta B u k - C e g i e ł k a przed-stawia z kolei elementy teorii i praktyki pedagogiki M. Montessori. Zostały tu zaprezentowane zarówno teoretyczne załoz˙enia koncepcji, jak i praktyczne
sposoby jej wykorzystania we współczesnej szkole, oparte w wie˛kszos´ci na praktyce własnej Autorki.
Ostatni ˛a cze˛s´c´ artykułów stanowi ˛a prezentacje implikacji praktycznych. Zorientowane zostały one wokół wykorzystania w praktyce szkolnej metody projektów z uwagi na aktualnos´c´ tego problemu w polskiej szkole. Znajduje sie˛ tu opracowanie Jolanty A n d r z e j e w s k i e j, która przedstawia metode˛ projektów jako szanse˛ intensyfikacji uczenia sie˛ uczniów z klas I-III wł ˛aczaj ˛ac do swoich rozwaz˙an´ konkretne, sprawdzone przykłady realizacji projektów, które mog ˛a stac´ sie˛ inspiracj ˛a dla nauczycieli. Ewa S t a r o -p i e˛ t k a - K u n a analizuje szanse wychowawczo-dydaktyczne, jakie stwarza w praktyce edukacyjnej metoda projektów. Przedmiotem analiz Autor-ki s ˛a wybrane projekty realizowane w Gimnazjum w Puchaczowie. Z kolei opracowanie Anety i Mateusza Z a w a d z k i c h pokazuje moz˙liwos´ci i szanse, jakie stwarza wykorzystanie metody projektów w edukacji histo-rycznej. Zawiera ono propozycje autorskich projektów, które mog ˛a byc´ rea-lizowane w szkole w zakresie edukacji historycznej.
Struktura zeszytu została uzupełniona o recenzje˛ dwóch publikacji ksi ˛ az˙-kowych: Krystyny Chałas, Optymalizacja szans edukacyjnych młodziez˙y
gim-nazjalnej – perspektywa aksjologiczna. Badania w działaniu. Z dos´wiadczen´ Towarzystwa Gimnazjów Poszukuj ˛acych z Małych Miast i Wsi oraz Janiny
Uszyn´skiej-Jamroc i Andrzeja Cichockiego (red.) Edukacja elementarna
w teorii i praktyce.
Zeszyt zamykaj ˛a sprawozdania z inicjatyw podejmowanych w ramach dzia-łalnos´ci słuz˙ebnej na rzecz s´rodowisk edukacyjnych prowadzonych w Kated-rze Dydaktyki i Edukacji Szkolnej KUL. Pierwsz ˛a z nich jest konkurs „Mło-dziez˙ jakiej nie znacie”. To organizowany od 8 lat ogólnopolski konkurs na prace˛ pisemn ˛a – s´wiadectwo z˙ycia zgodnie z wartos´ciami, skierowany do młodziez˙y gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej. Kolejna inicjatywa to „Semi-narium wymiany dos´wiadczen´ dla nauczycieli wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej”, które organizowane od 3 lat pod patronatem Lubelskiego Kuratora Os´wiaty, cieszy sie˛ duz˙ym zainteresowaniem nauczy-cieli praktyków i studentów przygotowuj ˛acych sie˛ do wykonywania zawodu nauczyciela. Uczestnicy bardzo ceni ˛a sobie moz˙liwos´c´ wzajemnego dzielenia sie˛ dos´wiadczeniami, zaprezentowania róz˙norodnych dos´wiadczen´ zawodo-wych, ich weryfikacji i wartos´ciowania. Najnowszym w działalnos´ci Katedry Dydaktyki i Edukacji Szkolnej KUL przedsie˛wzie˛ciem s ˛a sesje „Ucze˛ sie˛ Ciebie Nauczycielu”, na które zapraszani s ˛a pedagodzy, którzy w swojej pracy wykraczaj ˛a poza utarte schematy zachowan´ i działan´. Seminaria,
skie-rowane głównie do studentów, maj ˛a na celu poznanie przez nich praktycz-nych uwarunkowan´ pracy dydaktyczno-wychowawczo-opiekun´czej oraz stwo-rzenie im szansy odkrywania własnych moz˙liwos´ci twórczej pracy pedago-gicznej. W cze˛s´ci tej znajduje sie˛ takz˙e sprawozdanie z Konferencji Nauko-wej „Uczen´ ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole ogólnodoste˛p-nej”, która odbyła sie˛ w 2012 roku i była zwien´czeniem projektu „Kompe-tentne wsparcie – kursy doskonal ˛ace dla pracowników os´wiaty”, realizowane-go przez Instytut Pedarealizowane-gogiki KUL wraz z Powiatowym Os´rodkiem Doskona-lenia Nauczycieli w Lublinie.
W kolejnych zeszytach pos´wie˛conych problematyce szkolnej be˛d ˛a zgłe˛-biane zagadnienia teoretyczne i praktyczne oraz badania mieszcz ˛ace sie˛ w przedmiocie pedagogiki szkolnej, ze szczególnym zwróceniem uwagi na badania w działaniu.
