odzwierciedlenie na kartach publikacji. Warto dodan stanowi take przystpno opracowania, polegajca na umieszczeniu w publikacji licznych załczników, odsyłaczy i indeksu rzeczowego, a take przykładowych wzorów dokumentów, jakimi posługuje si asystent, oraz wykazu orodków kształccych asystentów. Publikacja ma wic charakter podrcznika. Opracowanie jest pełne idei inspirujcych do pomagania drugiemu czło-wiekowi oraz zawiera liczne przykłady praktyczne z pracy asystentów.
Ksika powinna znale uznanie specjalistów i profesjonalistów szeroko rozumianej pracy socjalnej oraz wszystkich, którym bliska jest idea pomagania i wspierania rodziny poprzez asystentur. Jest ona wan pozycj literatury szczególnie ze wzgldu na uka-zanie w sposób jasny roli, jak pełni asystent rodziny, a która obecnie nie jest postrzegana jednoznacznie we wszystkich orodkach. Jako podrcznik moe zainteresowa studentów nauk o rodzinie, pracy socjalnej, pedagogiki czy psychologii oraz słuchaczy studiów, warsztatów i kursów dla asystentów rodzin, którzy mog uzyska konkretne wskazówki do codziennej pracy z rodzinami.
Publikacja ukazuje zawód asystenta rodziny jako jeden z bardziej wartociowych elementów polityki prorodzinnej ukierunkowanej na wiadczenie wielopoziomowego wsparcia rodzinnych rodowisk z wieloma problemami. Jednak do realizacji tych postu-latów konieczne s nowe standardy i narzdzia pracy, a take mechanizmy wdraajce zmiany i sprawny system monitorowania zmian, które gwarantowałyby realne moliwoci transformacji w yciu rodzin. Monografia ta moe na stałe wpisa si w proces poszuki-wania tych rozwiza i sta si inspiracj dla innowacyjnych działa.
Ilona Bartocha Instytut Nauk o Rodzinie, Uniwersytet Opolski
ALICJA JANIAK, Wychowanie dziecka w pedagogii Janusza Korczaka, Lublin: Towarzys-two Naukowe KUL 2015, ss. 248.
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).3-9
Zagadnienie wychowania młodego pokolenia stanowi współczenie bardzo istotny problem zarówno dla praktyki, jak i teorii pedagogicznej. Jak zawsze, konieczno prowadzonego namysłu nad wychowaniem wynika midzy innymi ze zmieniajcej si sytuacji społecznej, w której yje i wzrasta młode pokolenie. Sprowadzajc rónego rodzaju kierunki i trendy pedagogiczne do bardzo ogólnych kategorii naley stwierdzi, e wychowawcza propozycja wynikajca z analizy wspomnianych zmian społecznych wypły-wa albo z tych obszarów, które bd starały si akcentowypły-wa wypły-wartoci tradycyjne w wycho-waniu, albo z takich rodowisk, które – przeciwnie – bd sygnalizowały, e obecne warunki społeczne „wymuszaj” przełamywanie pewnych zastanych granic i poszukiwanie nowych propozycji wychowawczych. Naraajc si na pewnego rodzaju uproszczenia, mona powiedzie, e jest to egzemplifikacja cigłego, ponadczasowego przecierania si tendencji tradycjonalistycznych z nowatorskimi w pedagogice i wychowaniu.
Niejednokrotnie te stanowiska w historii wychowania radykalizowały si i dlatego dochodziło midzy nimi do ostrych spi. Przykładem moe by tu chociaby J.J. Rous-seau rozumienie wychowania. Ten francuski myliciel proponował, by w wychowywaniu dziecka (a zasadniczo chłopca), definitywnie zrywa z tym, co dotd proponowała i wypracowała kultura. Rousseau pisał: „czycie wprost odwrotnie do tego, jak si za-zwyczaj postpuje, a zawsze prawie dobrze utraficie”1
. Z drugiej strony natomiast sytuuje si nurt perenializmu pedagogicznego, wyraajcy si w przekonaniu, e „najwaniejsze zasady wychowania s niezmienne i nigdy nie trac na wartoci”2. Std te w takim podejciu do wychowania pedagodzy bardziej skłaniaj si do obrony tradycyjnych wartoci wobec zmieniajcej si rzeczywistoci. Ten dychotomiczny schemat jest – jeszcze raz to zaznacz – oczywicie pewnym uproszczeniem, niemniej jednak wyraa ogólne tendencje wzajemnie si cierajce bd uzupełniajce, w zalenoci od stopnia zradykalizowania danego kierunku.
Poza zaprezentowanymi powyej przykładami dwóch skrajnych uj wychowania, zarówno w historii wychowania, jak i wród współczesnych kierunków pedagogicznych zaobserwowa mona równie takie ujcia, które naleałoby opisa jako „trzeci drog” w kontekcie powyszej opozycji. S to bowiem propozycje wychowawcze, które w za-dziwiajco spójny sposób łcz w sobie elementy wychowania liberalnego oraz pere-nialnego. Przy czym robi to tak, e nie mona mówi jedynie o zwykłym kompromisie, ale o nowej jakoci. Do takich pedagogów niewtpliwie naleał Janusz Korczak (Henryk Goldszmit) oraz jego bardzo oryginalne ujcie wychowania dziecka. Ju sam fakt zajcia si pedagogi tego wielkiego wychowawcy jest jak najbardziej wystarczajcy, by sign po recenzowan publikacj, której dodatkowym atutem jest to, e jej autorka jest pe-dagogiem praktykiem, od wielu lat pracujcym „metod Korczakowsk”. Ksika jest napisana jzykiem prostym stylistycznie oraz – co szczególnie wane – zrozumiałym równie dla przecitnego czytelnika, cho autorka nie ucieka od terminów fachowych.
W recenzowanej publikacji autorka stawia sobie nastpujce cele: „(1) ukazanie psychicznej, duchowej sylwetki Janusza Korczaka na tle sytuacji panujcej w okresie dwudziestolecia midzywojennego; (2) ukazanie genezy myli pedagogicznej poprzez wskazanie przesłanek j konstytuujcych w zakresie zrozumienia istoty dziecka, okrele-nia celowoci procesu wychowaokrele-nia i miejsca dziecka w tym procesie; (3) ukazanie form działalnoci pedagogicznej jako praktycznego sposobu realizowania idei pedagogii Ja-nusza Korczaka; (4) wskazanie na ponadczasowe znaczenie załoe korczakowskiej pedagogii dla współczesnej pedagogiki” (s. 10-11). Po przeanalizowaniu prezentowanej ksiki mona równie powiedzie, e te cele zostały w sposób wyczerpujcy zrealizo-wane. Szczególnie oryginalne w recenzowanej publikacji jest jednak ukazanie korcza-kowskiej wizji wychowania dziecka w perspektywie personalistycznej, przy wcze niej-szym, bardzo skrupulatnym i sumiennym zaprezentowaniu dorobku i kontekstu dotych-czasowego odczytywania pedagogii Korczaka.
1
Cyt. za: S. KOT, Historia wychowania, t. II, Warszawa: Wydawnictwo „ak” 1996, s. 13. 2
Ksika składa si z nastpujcych czci: wykaz skrótów, wstp, cztery rozdziały merytoryczne, zakoczenie, bibliografia oraz streszczenie w jzyku angielskim. Prze-prowadzone w pracy badania maj charakter bada hermeneutycznych3 i sprowadzajcy si głównie do krytyki ródeł i analizy tekstów.
Pierwszy rozdział („Geneza pedagogii Janusza Korczaka”) ukazuje przede wszystkim osobisty i społeczny kontekst powstawania pedagogii Janusza Korczaka. W tym rozdziale autorka rzetelnie zaprezentowała proces formowania si i wzrastania tego pedagoga. Ukazane zostały te wszystkie sytuacje, osoby, spotkania, które miały znaczenie dla kształ-towania si Korczakowskiej wizji wychowawczej. Czytelnik po lekturze tego rozdziału w due mierze bdzie mógł zrozumie, dlaczego taki a nie inny pomysł na wychowanie młodego pokolenia zaproponował Korczak.
Drugi rozdział rozpoczyna prezentacj pogldów Janusza Korczaka, ujtych w aparat kategorii naukowych. Pierwszym etapem jest zaprezentowanie koncepcji dziecka: „Dziecko w pedagogii Janusza Korczaka”. Materiał tu przedstawiony jest bardzo wyra -nie uporzdkowany według nastpujcych wymiarów (tj. perspektyw opisu dziecka): ontologicznego, etyczno-aksjologicznego, społecznego, psychologicznego, teologicznego oraz prawno-pedagogicznego. Jest to prezentacja bardzo spójna i całociowa. Niezwykle wane i cenne jest to, e autorka rozpoczyna to zagadnienie od wymiaru ontologicznego, który zawsze ma decydujce znaczenie dla rozumienia i rozstrzygania w kolejnych obsza-rach. Pewn wtpliwo budzi jedynie to, dlaczego przy omawianiu wymiaru teologicz-nego oraz pedagogiczteologicz-nego i prawteologicz-nego autorka odchodzi od przyjtej, przejrzystej struk-tury podziału tekstu. Moim zdaniem naleało konsekwentnie realizowa przyjty wczeniej zapis tytułów poszczególnych paragrafów, bez oddzielania wymiaru prawnego od pedagogicznego, poniewa w pedagogii J. Korczaka s one istotowo z sob złczone.
Trzeci rozdział, dotyczcy struktury i metodyki wychowania Korczakowskiego, został zatytułowany: „Elementy konstytuujce myl i praktyk pedagogiczn Janusza Kor-czaka”. Zawiera on takie zagadnienia, jak: (1) podstawowe definicje, do których autorka zalicza: pedagogi, dziecko, osobowo, charakter, wychowanie, rodzin, miło, wycho-wawc, samowychowanie, (2) istot wychowania, (3) struktur modelu wychowania4
oraz (4) rol wychowawcy. Treci tego rozdziału s bardzo wane i przydatne szczególnie dla praktyki wychowawczej. Poza tym mona odnie wraenie, e autorka nie tylko rzetelnie przebadała dorobek pedagogiczny Korczaka, lecz take odkryła intencj jego działania, wewntrzn inspiracj, któr nie zawsze da si zamkn w słowa, i tym włanie bogac-twem si dzieli. To sprawia, e czytelnik z łatwoci nabiera wewntrznego przekonania do słusznoci Korczakowskich tez, poznajc nie tylko „liter”, ale take ich „ducha”. Słaboci tej czci ksiki jest natomiast niewystarczajco dobra „siatka” teoretyczna. Naleałoby przede wszystkim wyra nie opowiedzie si, jak autorka rozumie zasady,
3 We wstpnie autorka pisze, e przedstawiona problematyka bdzie zbadana „w oparciu o metod analizy, elementy metody fenomenologicznej, hermeneutycznej, biograficznej i metod syntezy” (s. 12), nie wskazujc zarazem, która z tych metod jest wiodca. Z zaprezentowanej ksiki wynika, e do-minujc metod była metoda hermeneutyczna.
4
Ten paragraf został tutaj błdnie nazwany. Naleało nada mu tytuł: „Metodyka wychowania”, poniewa jest w nim mowa jedynie o celach, zasadach, metodach, formach i rodkach wychowaw-czych, co odpowiada włanie metodyce wychowania, a nie ma w nim mowy o wychowawcy czy wychowanku, którzy stanowi nieodzowny warunek struktury wychowania.
metody, formy i rodki wychowawcze, aby pó niej wyra nie rozgranicza prezentowane w poszczególnych czciach treci. To uchroniłoby przed zbdnymi powtórzeniami oraz w sposób bardziej wyrazisty ukazałoby dorobek analizowanej pedagogii.
Ostatni rozdział dotyczy ukazania ponadczasowoci pedagogicznego spojrzenia Janusza Korczaka na dziecko i jego wychowanie. W tej czci ksiki autorka przede wszystkim omawia teoretyczne spektrum współczesnych uj pedagogicznych, nastpnie prezentuje kategori „oryginalnoci” oraz „nowatorstwa”, by dziki temu móc wyra nie ukaza te czynniki, które wiadcz o Korczakowskiej wyjtkowoci nie tylko w I połowie XX wieku, lecz take dzisiaj oraz – jak si mona domyla – pozostan one równie wane bez wzgldu na upływajcy czas. Szczególnym wyrazem opisywanej tutaj wy-jtkowoci Korczaka jest jego rozumienie dziecka, połczone z przyjmowanym obrazem samego Boga. Włanie element religijnoci w pedagogii Korczaka, czsto pomijany w innych opracowaniach, tutaj znajduje wane miejsce. Autorka uczyniła go niejako kluczem do ukazania i zrozumienia całego systemu wychowawczego. Trzeba przyzna, e takie podejcie uchroniło pajdocentryczn i wychowawczo liberaln myl Korczaka przed skrajnociami tych nurtów wychowawczych5. Przy uwzgldnieniu oraz docenieniu wska-zanych, wybranych wartoci tego rozdziału, naleałoby jednak z pewnym dystansem czyta pierwszy jego paragraf dotyczcy współczesnych idei i nurtów pedagogicznych. Wydaje si, e autorka zbyt radykalnie i upraszczajco dzieli cały dorobek myli pedagogicznej na dwa odmienne obszary: koncepcje zbudowane na realistycznej i ide-alistycznej wizji człowieka (s. 181). Idc za tym załoeniem, wprawdzie przedstawia ona róne kierunki pedagogiczne, zawsze jednak sytuuje je w jednym z wyej przedsta-wionych obszarów. Nie odwołuje si natomiast do adnej współczesnej klasyfikacji kie-runków pedagogicznych, np. Gutka6, Nowaka7, liwerskiego8, Bernera9 czy Gudjonsa10. To sprawia, e równie propozycja pedagogiczna i wychowawcza Korczaka zostaje – moe nie do koca wiadomie – włczona w ten dualistyczny schemat.
Na koniec warto podkreli jeszcze jedn niezmiernie wan cech autentycznego wychowania, do której czsto odwołuje si autorka recenzowanej publikacji. Chodzi mia-nowicie o wielokrotne i wyra ne dopominanie si o uwzgldnianie osobowego charakteru wychowania. Autorka akcentuje to w opozycji do pojawiajcych si na rynku popularno-naukowych propozycji takiego wychowania11, które w sposób szybki, pewny i nieza-wodny miałoby prowadzi do wykształcenia w człowieku podanych cech czy sposobów zachowania. Takie podejcie odziera człowieka z wewntrznej tajemnicy czy nieprzewi-dywalnoci, wpisanej w natur człowieka, i zblia go do mechanicystycznego rozumienia jego istoty. Ju Arystoteles upominał si o uwzgldnienie czynnika osobowego w
5
Sama autorka zdecydowanie odcina si od tego, by Korczaka zalicza do pajdocentryzmu. 6
G.L. GUTEK, Filozofia dla pedagogów, s. 265-337. 7
M. NOWAK, Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Pro-fesjonalne 2008, s. 232-286.
8
B. LIWERSKI, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków: Impuls 2010.
9 H. BERNER, Współczesne kierunki pedagogiczne, w: B. LIWERSKI (red.) Pedagogika.
Podsta-wy o Podsta-wychowaniu, t. I, Gdaski: GWP 2006, s. 195-275.
10
H. GUDJONS, Pädagogisches Grudwissen, Bad Heilbrunn: Verlag Julius Klinkhardt 2012, s. 30-52. 11
chowaniu12, za którym idc, S. Kunowski w XX wieku przypomniał to zagadnienie na gruncie pedagogiki polskiej13, ukazujc zarazem, jak bardzo jest ono nieodzowne, gdy chce si mówi o autentycznym wychowaniu. A. Janiak w wielu miejscach swojej publikacji, ukazujc wano pedagogii J. Korczaka, wskazuje zarazem na jego wyra nie humanistyczn koncepcj wychowania uwzgldniajc czynnik osobowy. To kolejny powód, dla którego warto sign po t pozycj.
Marek JezioraĔski Instytut Pedagogiki KUL
WITOLD JAN CHMIELEWSKI, Polskie osiedle Santa Rosa w Meksyku 1943-1946, Warszawa: Wyd. ASPRA-JK 2015, ss. 290.
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).3-10
Pierwsi polscy osadnicy przybyli do Meksyku po Powstaniu Listopadowym; kolejni – po wydarzeniach zwizanych z Powstaniem Styczniowym. Wiksza fala Polaków znalazła si tam po zakoczeniu I wojny wiatowej.
W okresie II wojny wiatowej obowizki dyplomatyczne pełnił Teodor Parnicki. W tym czasie przybyli kolejni osiedlecy z ziem polskich. Po wizycie gen. Władysława Sikorskiego zaczto w latach 1942-1943 organizowa dla nich pomoc. Kontynuowano j po zakoczeniu wojny. Wydawano czasopismo „Polonia Popular”.
W Meksyku znalazła si te grupa emigracji „solidarnociowej”. Na odrodzenie wspólnoty polskiej w Meksyku duy wpływ miały wizyty Jana Pawła II w tym kraju. W 1982 r. powstała parafia polska prowadzona przez salezjanów, a od lat 90. XX wieku przez pallotynów.
Dzieje polskiej wspólnoty w Meksyku podczas II wojny wiatowej i w pierwszych latach po jej zakoczeniu na przykładzie polskiego osiedla Santa Rosa przedstawia eru-dycyjna praca Witolda Jana Chmielewskiego.
Ksika składa si z trzech rozdziałów. Pierwszy omawia powstanie polskiego osiedla Santa Rosa. Autor zajł si najpierw spraw przygotowania do przesiedlenia polskich uchod ców do Meksyku, głównie ze rodkowego Wschodu, oraz finansowaniem tego gi-gantycznego przedsiwzicia. Nastpnie omówił codzienne sprawy zwizane z zarzdza-niem osiedla. Poruszył te kwesti opieki duszpasterskiej i zdrowotnej nad uchod cami. Wiele miejsca powicił problemom ycia codziennego, a take niesieniu pomocy obywatelom polskim wyznania mojeszowego (por. s. 74-76).
Najobszerniejszy jest rozdział drugi, dotyczcy szkolnictwa i wychowania (s. 83-172). W Meksyku od razu przystpiono tu do tworzenia polskiego szkolnictwa według
12
Por. ARYSTOTELES, Polityka, VII, 12.6. 13
Por. S. KUNOWSKI, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa: Wydawnictwo Salezja s-kie 2004, s. 185-194.
