Kultura i edukacja polityczna w Niemczech i w Polsce : przyczynek do rozważań o kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego u progu XXI wieku

Kultura i edukacja polityczna w

Niemczech i w Polsce : przyczynek do

rozważań o kształtowaniu

społeczeństwa obywatelskiego u

progu XXI wieku

Kultura i Polityka : zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie nr 8, 118-132

Kamila Mazurek"

KULTURA I EDUKACJA POLITYCZNA

W NIEM CZECH I W POLSCE. PRZYCZYNEK

DO ROZW AŻAŃ O KSZTAŁTOW ANIU

SPOŁECZEŃSTW A OBYW ATELSKIEGO U PROGU

XXI W IEKU

Streszczenie

Artykuł tra k tu je o k u ltu rze i ed u k acji obyw atelskiej w N iem czech i w Polsce. A utorka z a w a rła w n im ro z w ażan ia n a te m a t definicji k u ltu ry i ed ukacji politycz­ nej, ew olucji k u ltu ry i ed u k acji politycznej w N iem czech w XX i XXI w ieku o raz o p isała zależności pom iędzy p o lsk ą k u ltu rą i e d u k a c ją polityczną. N ajw ażniejsza te z a p ra cy głosi, iż rozw ój sp ołeczeństw a obyw atelskiego w Polsce w y m aga stw o ­ rz e n ia sc e n tra liz o w an e j, apolitycznej struktury, m ającej z a z a d a n ie w d ra ż a n ie ed ukacji politycznej w śró d m łodzieży i dorosłych. N iem ieckie dośw iadczenia p o ­ kazały, że w p ro w ad ze n ie takiej s tru k tu ry je st m ożliw e i p ro w a d z i do p o d n iesie­ n ia się p o ziom u politycznej św iad o m o ści obyw ateli.

Słowa kluczowe

K u ltu ra polityczna, e d u k acja polityczna, sp ołeczeństw o obyw atelskie, tr a n s ­ form acja.

+ K a m ila M a z u r e k - d o k t o r n a u k h u m a n i s t y c z n y c h , (2 0 1 0 ) a b s o l w e n t k a U n iw e r s y te tu Ja g ie llo ń s k ie g o (s tu d ia d o k to ra n c k ie ); (2 0 0 4 ) a b s o lw e n tk a p o lito lo g ii (sp e c ja ln o ś c i e u r o p e is ty k a i d z ie n n ik a r s tw o ) U n iw e r s y te tu O p o lsk ie g o ( s tu d ia m a g is te r s k ie ) o r a z (2 0 0 4 ) s tu d ió w p o d y p lo ­ m o w y c h „ S a m o r z ą d p o ls k i w U n ii E u r o p e js k ie j” W y ższej S z k o ły E u ro p e js k ie j im . k s. J ó z e fa T isc h n e ra . S ty p e n d y s tk a K a to lic k ie j S łu ż b y W y m ia n y A k a d e m ic k ie j (2 0 0 9 ) w B e rlin ie , F e d e ra ln e j C e n tr a li E d u k a c ji P o lity c z n e j o r a z F u n d a c ji im . R o b e r ta B o s c h a (F r e ib u r g , B e r lin 2 0 0 9 -2 0 1 0 ) w r a m a c h p r o g r a m u „ E d u k a c ja p o lity c z n a w a k c ji” . W s p ó łr e d a k to r k a p o ls k o - n ie m ie c k ic h p u ­ b lik a c ji o r a z a u t o r k a a r ty k u łó w d o ty c z ą c y c h p o lity k i m ię d z y n a r o d o w e j, s to s u n k ó w p o lsk o -n ie - m ie c k ic h , p r o b l e m ó w t r a n s f o r m a c ji . S p e c ja liz u je s ię w p o lity c e z a g r a n i c z n e j N ie m ie c , s t o ­ s u n k a c h p o ls k o -n ie m ie c k ic h , e d u k a c ji e u ro p e js k ie j. K o o r d y n a to r p r o je k tó w n a u k o w y c h , s z k o le ­ n io w y c h i b a d a w c z y c h , k o n ta k t( a t) p n .o rg .p l, w w w .p n .o r g .p l.

Rozwój św iad o m o ści politycznej w N iem czech Z ach o d n ich po II w o jn ie św iatow ej stan o w ił p rz e d m io t w ielu b a d a ń i o p ra c o w a ń n a ­ ukowych (Bóhnisch i in. 2006; Ciupke i in. 1999; Gagel 2005; H afeneger

1997; H ufer i in. 2004; S a n d e r 2005; S c h ró d e r 2004). D ośw iadczenia II w ojny św iatow ej stanow iły dla N iem ców n ajlepszą m otyw ację, aby tw orzyć zręby system u edukacyjnego m ającego n a celu rozw ój p rode- m okratycznej k u ltu ry politycznej i m ech an izm ó w jej kontroli.

Po 1989 ro k u s tw o rz e n ie stab iln eg o , d em o k ra ty czn e g o sy stem u stało sie celem p ra w ie w szystkich k rajów E u ro p y Srodkowo-W schod- niej. D em ok raty zacja staw ia ła kolejne w y zw an ia w p o sta c i ko n iecz­ n o ści stw o rze n ia p a ń s tw a p ra w a , b u d o w y sp o łecz eń stw a o byw atel­ skiego, w d ro ż e n ia k ap italizm u , p o ro z u m ie n ia p o m ięd zy n aro d am i, edukacji w d u ch u w ielokulturow ości, p rzedsiębiorczości i w spó łod p o ­ w iedzialności. D ążenie do intensyfikacji edukacji obyw atelskiej1 w y­ n ik ało z k o n ie czn o ści s p ro s ta n ia p olitycznym , g o sp o d arczy m o raz ekologicznym w y zw an io m (M ickel 1999). Od ja k o ści ed u k acji p o li­ tycznej zależeć m iały efekty w d ra ż a n ia d em o k racji i u k ształto w an ie p o c zu c ia w sp ó ło d p o w ied zia ln o ści obyw ateli za p rzy szło ść reg ionu, E u ro p y i całego św iata.

U g ru n to w an e w ielo letn im d ośw iad czen iem m echanizm y, in sty tu­ cje i m etodologia niem ieckiej edukacji politycznej s ą ciek aw ą p ro p o ­ zycją edukacyjną dla k rajów E urop y Środkowo-W schodniej. E dukacja p o lityczna nie je st p ro je k tem zam kniętym . Tym bard ziej iż n ie jed n o ­ k ro tn ie dochodzi do kryzysu w jej p rzep ro w ad za n iu , ja k np. w N iem ­ czech n a p o czątk u XXI w ieku, dlatego niem ieckie ro zw iązan ia m ogą być w zbo g aco ne o propozycje polskie. N ależy je d n ak że p am iętać, że ro z w ią z a n ia ed u k ac ji p o litycznej p o w in n y być d o p a so w a n e do p o ­ trze b społeczeństw a, w który m s ą w d rażan e.

Definicja kultury i edukacji politycznej

K u ltu ra po lityczna stan o w i k o n cep t politologiczny, n a k ształto w a­ nie którego w głów nej m ierze w płynął behaw ioryzm . B rak je st je d n ak jed n oznacznej definicji kultury politycznej, a p ró b y jej znalezienia sta ­

nowiłyby, p o d ając za M axem K aase, „próbę ro zp ro w ad zen ia p ud din- gu n a śc ia n ie “ (Kasse, 1983: 144-172).

1 W n in ie js z y m a r ty k u le e d u k a c je o b y w a te ls k a o k r e ś la n a b ę d z ie m ia n e m e d u k a c ji p o lity c z - n e j w c e lu u w y p u k le n ia je j c h a r a k te r u .

E d uk acja polityczna je st elem en tem k u ltu ry politycznej zjednoczo­ ny ch N iem iec. W jej ra m y w p isa n y je s t sto su n ek sp o łecz eń stw a do p ań stw a. K u ltu ra p olity czna stan o w i sum ę istotnych politycznych n a ­ staw ień, zdań oraz w artości funkcjonujących w społeczeństw ie w okre­ ślonym czasie. W niem ieckiej n au ce „kultura p o lity czn a“ je st określe­ n iem norm atyw nym , opisującym w arto ści rep reze n to w an e przez sp o ­ łeczeństw o w system ie politycznym . E dukacja polityczna uczy i utrw ala ow e w artości. W obrębie kultury politycznej dochodzi do relacji p o m ię­ dzy subiektyw ną płaszczy zną polityki a jej obiektyw nym i strukturam i. Oba obszary oddziaływ ają na siebie n a zasadzie sprzężenia zw rotnego. Polityka m a w pływ n a zm ian ę k u ltu ro w y ch „w zorców “ i p olity czn e orientacje, zaś w arto śc i w p ły w ają n a k u ltu rę polityczną.

A ktorzy polityczni p o ru sz a ją się w ew n ątrz ra m in sty tu cjo nalny ch (polity), p rz e c h o d z ą d ro g a m i p ro c e só w po lity czny ch i s ą n a p o w ró t k ształtow an i p rzez stru k tu ry polityczne z jednej stro n y i p rzez k u ltu ­ rę p o lity czn ą z drugiej (policy). Jeśli je d e n z elem entów system u ulega zm ianie, zm ian ie ulega k u ltu ra polityczna. Jest to je d n ak długi p ro ces w y m ag ający z a a n g a ż o w a n ia ró ż n o ro d n y c h po d m io tó w . D ynam ika edukacji politycznej, będącej jed n y m z elem entów k u ltu ry politycznej w pływ a zatem n a p rz eo b raż e n ie tej o statn iej.

W k oncepcie ku ltu ry politycznej p ań stw o stano w i instytucję b ę d ą ­ c ą tw o rem kultury, w o bręb ie której realizo w an a je st polityka. Polity­ k a ro z u m ia n a ja k o p ró b a fo rso w an ia in d y w id u a ln y ch o raz g ru p o ­ w ych interesów , kształtow anych p rzez jednostki, m a n a celu zasp o k o ­ je n ie ich p o trze b i stw orzen ie pew nego p o rząd k u społecznego.

W arunkiem po w o d zen ia p ro c esu tw o rzen ia p o d m io tó w re p re z e n ­ tujący ch p o trzeb y je d n o stek je st za sad a m aksym alnego w sp ó łd ziała­ n ia w szystkich obyw ateli, o p a rta n a sam o realizacji jednostki. W p o li­ tyce realizow an ej w im ię d em o k racji isto tn ą w a rto śc ią je st nie tylko tw o rzen ie p o rząd k u społecznego, ale rów nież zap ew n ien ie godnej eg­ zystencji k a ż d e m u członkow i tej sp o łeczno ści. S a m o re a liz a c ja je d ­ nostki w ra m a c h spo łeczeń stw a je st m ożliw a p o p rzez p o d ejm o w an ie u staw iczn y ch s ta ra ń o in teg rac ję ró żn o ro d n y ch (ro zp o zn an y ch jako obiektyw ne) interesów w społeczeństw ie. W ta k ro zu m ian y m k o n cep ­ cie polityki cel nie uśw ięca środków . Jej w arto ść je st o k reślan a p rzez cenę, ja k ą należy zapłacić, nie zaś p rzez sukces. N ie podlega ona ró w ­ nież w arto ściow an iu , o cenia się sposób jej p ro w ad zen ia (czy je st p r o ­ w ad zo n a lepiej, czy gorzej). N ad e wszystko istotne jest, aby w ram a ch p row adzonej polityki jed n o stk i m iały w aru n k i do zach o w an ia w łasnej au to n o m ii i w olności p od ejm o w an ia decyzji. Ż ad n a instytucja nie m a p ra w a n a rzu c a ć człow iekow i jakiegokolw iek sposobu m yślenia.

E d u k ac ja p o lity czn a m a za z ad a n ie d o sta rc z e n ie in stru m e n tó w i środków , k tó re p o m o g ą w u k szta łto w a n iu i z ro z u m ie n iu p ro cesó w po lity czn y ch o raz p o śred n icz y w p o w sta w a n iu po lity czn eg o z ro zu ­ m ienia, jak o ści o sądu i w tw o rzen iu ko m petencji politycznych. Z asa­ dy edukacji obyw atelskiej w N iem czech u jęte zostały w Manifeście mo­ nachijskim (1997), który stanow i, iż kształcen ie polityczne n a p u b licz­ ne zlecenie po w in n o m ieć c h a ra k te r pluralistyczny, p o n a d p a rty jn y i niezależn y

Z biegiem lat zaplecze in fra stru k tu ra ln e edukacji obyw atelskiej w N iem czech pow iększało się o kolejne instytucje i m echanizm y: Fede­ ra ln ą C entralę E d u k acji Politycznej, K rajo w ą C entralę E dukacji Poli­ tycznej, b ilatera ln e zw iązki w spó łp racy m łodzieży (Polsko-N iem iecka W ym iana Młodzieży, N iem ieck o -F ran cu sk a W ym iana M łodzieży). W realizacji edukacji obyw atelskiej w sp ó łu czestn iczą zw iązki fed eraln e i k rajo w e (na p o zio m ie k rajó w zw iązkow ych), w sp ó ln o ty zw iązków pracy, reg io n a ln e w spó ln o ty pracy, lokalne zw iązki i inicjatywy, p la ­ ców ki k sz ta łc e n ia , ak ad e m ie , d o m y sp o tk a ń m łodzieży, fu n d acje, B u nd esw eh ra, Kościoły (katolicki o raz ew angelicki).

E d u k acja polityczna zn ajduje się w o b szarze zain tereso w ań tak ich dziedzin n auki jak: politologia, dydaktyka polityczna, n au k a o w ycho­ w a n iu (te o rie k s z ta łc e n ia i b a d a ń , k sz ta łc e n ie d o ro sły ch , p r a c a i k ształcenie m łodzieży). W ra m a c h edukacji politycznej po dejm o w an e s ą najczęściej n astęp u jące tem aty: ekologia, pro b lem y socjalnego ryn­ ku p ra c y (soziale Marktwirtschaft), sytuacja społeczno-polityczna p rz e d i po 1989 roku, zbliżenie polsko-niem ieckie, zbliżenie niem iecko-fran- cuskie, specyfika zw iązków zaw odow ych, k ształcen ie p rz e d się b io r­ ców, p ra w a człow ieka, k ształcen ie h istoryczno-polityczne, ed u k acja pokoju, ed u k acja europejska.

Ewolucja kultury i edukacji politycznej w Niemczech w XX i XXI wieku

G eorg K ersch en stein er (1901) w dzieleD ie staatsbürgerliche Erziehung der deutschen Jugend n ak reślił p o d staw y te o rii ed u k acji obyw atelskiej. Z ap ro p o n o w ał stw o rzen ie szkół zaw odow ych z o fertą ed u k acyjną w p o staci lekcji k ształcen ia zaw odow ego o raz obyw atelskości, zdrow ia, gim nastyki i p o d ró żo w an ia. W pro w ad zenie now ego m odelu edukacji o p artej n a k szta łcen iu w d u ch u p raco w ito śc i i p o słu szeń stw a m iało gw aran to w ać ro zw iązanie p ro blem ó w socjalnych.

Z asady edukacji obyw atelskiej określone zostały w art. 148 Konsty­ tu c ji W eim arskiej z 11 sie rp n ia 1919 roku: „W szk ołach p o w in n o się

EW A BOJENKO-IZDEBSKA

122

dążyć do etycznej edukacji, obyw atelskiego sposobu m yślenia, ro zw o ­ ju osobistych i zaw odow ych ko m p eten cji w d u ch u niem ieckiej n a ro ­ dow ości i p o je d n an ia n a ro d ó w ”. Po dojściu H itlera do w ładzy n iek tó ­ re m ech an izm y i zdobycze edukacji politycznej w ykorzystane zostały w k sz ta łto w a n iu p o słu sz e ń stw a w b u d o w a n iu n aro d o w eg o so c ja li­ zm u. Po raz p ierw szy ed u k acja obyw atelska jak o p rz e d m io t szkolny po jaw iła się w N iem czech w 1946 roku w Hesji.

W la tach 50. w N iem czech nie istn iała k u ltu ra obyw atelska (Korte, F rö hlich 2006: 137).

S p o łe c z e ń s tw o n ie m ie c k ie o c e n ia ło p a ń s tw o ja k o o s ią g n ię c ie b ę d ą c e w y ­ n ik ie m p r a c y c z ło n k ó w s p o łe c z e ń s tw a . S to s u n e k w o b e c p o lity k i u k s z ta łto ­ w a n y b y ł le g a listy c z n ie , e ta ty s ty c z n ie o ra z b y ł w ro g i k o n flik to m , n a u k o w c y m ó w ią ta k ż e o fe n o m e n ie » d e m o k ra c ji ła d n e j p o gody«. W la ta c h 1960-1970 s to s u n e k w o b e c p a ń s tw a i s y s te m u z m ie r z a ł w k ie r u n k u » p ra g m a ty c z n e g o z a d o w o le n ia z d e m o k ra c ji« . (K orte, F rö h lic h 2006: 571-611).

E d uk acja w pow ojennych N iem czech o p ierała się n a zasad ach re- n acjo n alizacji, reedukacji, d em o k raty zacji o raz w sp a rc ia p o zaszk o l­ nego (S o zialg esetz b u ch (SGB V III) K inder- u n d Ju g en d h ilfe, SGB V III § 11 Ju g e n d a rb e it, art. 11). G łó w ną z a s a d ą ed u k acji o b yw atel­ skiej s ta ł się zak az in d o k try n a c ji. N a rz u c a n ie o p in ii p o lity czn y c h określono jak o n iezgodne z ogólnie akcep to w an y m p ra w e m do a u to ­ nom ii uczniów.

O byw atele sw oją rolę rozum ieli nie tylko p rzez p ry zm at p arty cy p a­ cji w w yborach, ale tak że p o p rzez aktyw ne u czestnictw o w życiu p o ­ litycznym i społecznym . Z m iany w zo rcó w n astaw ien ia społeczeństw a niem ieckiego w obec p a ń stw a w la ta c h 60. p rzejaw iały się w fu n d a ­ m e n ta ln e j a k c e p ta c ji p o rz ą d k u p o lity czn eg o , insty tu cji, z ac h o w ań oraz n o rm (G laab, K ießling 2001: 571-611). Polityka p o strzeg an a była coraz m niej insty tu cjo n aln ie i się coraz bardziej punktow o, sytuacyj­ n ie m iała in sp iro w ać do za d a w an ia p ytań. R ozu m ian a była bardziej jak o ciąg jed n o razo w y ch w y d arzeń aniżeli jak o długofalow y p ro ces i e w o lu o w a ła w k ie ru n k u m o d e lu p o lity k i p o strz e g a n e j ja k o to w a r (K orte, F rö h lich 2006: 137). W la ta c h 80. w y raźn ie w z ra s ta ła d u m a n aro d o w a z politycznych atry b u tó w niem ieckiego system u, m iedzy in ­ nym i z p ra w pokoju (Friedensrechte).

Z jednoczenie N iem iec postaw iło p rz e d p o d m io tam i edukacji p o li­ tycznej now e w yzw ania. P o stk om unistyczne sp o łeczeń stw o now ych k rajó w zw iązkow ych w ychow ało się w odm iennej k u ltu rze p o lity cz­ nej. W konsekw encji w daw nej NRD w ystąpiły tru d n o śc i w d em o k ra­ tyzacji i liberalizacji, o czym św iadczyły w ysoki w skaźnik b ezro b o cia o ra z n a s ila ją c e się ru c h y n a c jo n a listy c z n e . Z m ia n a n a s ta w ie n ia

m ieszkańców daw nej N iem ieckiej R epubliki D em okratycznej ja k ró w ­ nież dążenie do niem iecko-niem ieckiego p ojed n an ia stały się także ce­ lam i niem ieckiej ed ukacji politycznej. O p raco w an ą n a p o trzeb y N ie­ m iec Z ac h o d n ic h m eto do lo g ię d ostoso w ano do ro zw iązy w an ia p r o ­ blem ów m ieszkańców now ych krajó w zw iązkow ych. Pojawiły się ta k ­ że now e p ro b le m y n a k tó re ed u k acja polityczna m u siała znaleźć ro z­ w iązanie, a do który ch należały:

• obyw atelskie nieposłuszeństw o; • ekstrem izm praw icow y;

• b ra k w ykształconych u m iejętn o ści p ro w ad zen ia d ziałaln o ści gos­ podarczej;

• niższy sto pień p rzy w iązan ia do konstytucyjnych p o d staw p o rząd k u fo rm aln o-p raw n eg o w e W schodnich N iem czech (w o d ró żn ieniu do N iem iec Z achodnich, gdzie „patriotyzm konstytucyjny“ (Verfas- sungspatriotismus) resp ek to w an y m iał być p rzez w szystkie p artie). C h arak tery sty czn ą c e c h ą niem ieckiej k u ltu ry politycznej po zjed­ n o czen iu k raju była tę sk n o ta za bezp ieczeń stw em , w y w o dząca się z d o św iad cze ń n iep ew n o ści, ja k ie były u d z ia łe m w iele g e n e ra c ji w e W schodnich i w Z acho d n ich N iem czech. B ezpieczeństw o w n iem iec­ kiej ku ltu rze politycznej ro zu m iano w ielopłaszczyznow o. O dnosiło się nie tylko do bezp ieczeń stw a jed nostek, ale też g ru p społecznych: p r a ­ cow ników , konsum entów , użytkow ników , o raz ró żn o ro d n y ch p ro c e ­ sów politycznych. Polityka stan o w iła czynnik ryzyka, stąd d ążenie do p o szuk iw an ia bezp ieczeństw a p ro w ad ziło do re n e sa n su p a ń stw a n a ­ rod o w eg o i ak ce p tacji silnego w d ziałan iu , p olitycznego p rzy w ó d z­ tw a. Po 1990 ro ku dochodziło w N iem czech stopniow o do obniżenia zau fa n ia w ob ec in stytu cji politycznych: ju ż tylko co d ru g i obyw atel ufał B undestagow i, p a rtie w ran k in g u nieufności p la su ją się szczegól­ nie wysoko, 72% b ad an y ch nie m a zaufan ia do instytucji politycznych (Glaab, K ießling 2001: 574). Powyższe d an e w skazują n a tend en cje do funk cjo no w ania „społeczeństw a n ieu fn ości” i tru d n o śc i w od n alezie­ niu politycznej orientacji.

Tym czasem zaufanie w obec politycznych aktorów ja k rów nież poli­ tyczne „ro zezn anie” członków społeczności są szczególnie istotne dla z arz ąd z an ia p ań stw em . Tylko p rzy w y starczającym zau fan iu polityka i rządy m ogą zyskać legitym izację u obyw ateli. O dpow iednio u k ie ru n ­ ko w ana edukacja polityczna - w edług niem ieckich ekspertów - m a za zad a n ie w łączen ie je d n o stek w p ro ces fo rm u ło w an ia polityki, w k tó ­ ry m oni sam i, p rz ejm u ją c po szczeg ó ln e role, p o d n o sić b ę d ą sto p ień z a u fa n ia w o b ec in sty tu c ji o ra z leg ity m izo w ać jej fu n k c jo n o w a n ie (V orländer 2004).

EW A BOJENKO-IZDEBSKA

124

Polska kultura polityczna a edukacja polityczna

U padek system u kom unistycznego w ym usił n a p a ń stw a c h p o stk o ­ m unistycznych w y p raco w an ie now ych m eto d funkcjonow ania. N a j a ­ kość p rz e m ia n w pływ ały dw a istotne determ in an ty : o b ciążenia h isto ­ ryczne o raz k o n ieczn o ść p ro w a d z e n ia re fo rm w trz e c h n ajw aż n iej­ szych o b sz a ra c h ró w n o cześn ie (tzw. dy lem at jed n o czesn o ści C lausa Offego) (M azurek: 2010).

C h arakterystyczne dla k om u n izm u d ążen ie do stw o rzen ia m o n o li­ tycznego społeczeństw a, w którym nie m a m iejsca n a indyw idualizm , c e n tra ln ie p la n o w a n a g o sp o d ark a o raz sp o łeczeństw o, k tó rem u nie d a n e było się ro z w in ą ć w sp o łecz eń stw o obyw atelskie, u tru d n ia ły w d ra ż a n ie p rz e m ia n po 1989 roku. N arzu cen ie p o rząd k u p raw n eg o i b ra k m o żliw o ści w y p ra c o w a n ia z ac h o w ań o b y w atelskich, ta k z n a ­ m ien n e dla ok resu Polskiej Rzeczypospolitej Ludow ej, p ro w ad ziło do u trw a le n ia k o n k re tn y c h cech w p o lsk im sp o łeczeń stw ie: p o c z u c ia b ezrad n o ści, politycznej zależności, pasyw nego lub aktyw nego o p o ru przeciw ko p ań stw u . N iezgoda n a w yp ełn ianie zasad p ra w a n a rz u c o ­ nego od g ó rnie ob jaw iała się w ten d en cji do jego ła m a n ia lub ciągłego p o szu k iw an ia luk w p raw ie. Po kilkudziesięciu la tach rząd ó w jednej p a rtii nadaktyw ność polityczna stała się ch arak tery sty czn ą cech ą p o l­ skiej now ej d em okracji. L iczne p a rtie p o w stałe po 1989 p rzejaw iały je d n a k m a łą gotow ość do w sp ó łp racy i kom prom isu.

D ylem at jed n o czesn o ści p olegał n a konieczności p araleln eg o p rz e ­ p ro w a d z e n ia re fo rm w g o sp o d arce, polityce o raz w społeczeństw ie. Jed n o cze sn o ść ow a p o d n o siła p o zio m n iep ew n o ści, d e z o rie n ta c ji i n astrę c z a ła tru d n o śc i w ocenie k ie ru n k u p rzem ian .

P rzek o n an ie o nieefektyw ności m odelu europejskiego p ań stw a d o ­ b ro b y tu i b ra k u m ożliw ości n egocjow ania p rzez Polskę w łasnej drogi tra n sfo rm a c ji, im itacyjny jej c h a ra k te r (S zacki 1999: 131), n iech ęć w zględem oczekiw ań socjalnych niektórych g ru p społecznych (Char- kiew icz 2007: 37) tw orzyły p rz e strz e ń dla rożnego ro d zaju tre n d ó w i ru ch ó w politycznych k o nstatujący ch k ieru n ek p rzeo b rażeń . W płynę­ ły ta k że n a o d rzu ce n ie k o n cep tu , w m yśl k tó reg o p ań stw o m iałoby p ełn ić ro le g w a ra n ta społecznego dobrobytu.

P rzejście ze spo łeczeństw a in du strialn eg o w p o stin d u strialn e sk u t­ kow ało p o w staw an iem ró żn o ro d n y ch m odeli rozw oju sytuacji. Poję­ cia używ ane do ich opisu są o b arczo n e o d iu m nieprecyzyjności. Tłu­ m a czen ie św iata u tru d n ia w z ra s ta ją c a liczba złożonych in form acji, ja k ie m usim y przetw orzyć. D latego konieczne je st w y p raco w an ie m e­ ch a n izm ó w red u k cji tej złożoności. Jed n y m z ta k ich m ech an izm ó w je st system edukacji politycznej, k ształtujący um iejętn o ść dokonyw a

-nia oceny i adekw atnych w yborów w w aru n k a ch szu m u kom unikacyj­ nego.

L egitym izacja m łodej d em o k ra c ji była u tru d n io n a p o p rzez b ra k w iaryg od no ści elit. U p o d staw b ra k u legitym izacji leżały d o św iad cze­ n ia p seu d o p lu ralizm u czasów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz dyskredytacja p a rtii p rzez to ta lita rn e praktyki. W zd erzen iu z dw om a trad ycjam i: p rz e d w o je n n ą d e m o k ra c ją ze w szystkim i jej b łę d am i i z k o m u n isty czn ą tra d y c ją ze w szystkim i dla niej ch arak tery sty czn y m i d efo rm acjam i społeczeń stw a i p ań stw a, skala ro zcz aro w a n ia now ym p o rząd k iem po stkom unistycznym była p ro p o rc jo n a ln a do te m p a i in ­ te n sy w n o śc i te r a p ii szokow ej w y w o łan ej re fo rm a m i (W eidenfeld

1995: 45).

C harakterystyczna dla polskiej k u ltu ry politycznej była d eza p ro b a­ ta prak ty k społeczno-ekonom icznych daw nych p ań stw bloku k o m u n i­ stycznego, w tym m odeli i p rzed m io tu edukacji. S tąd pojęcie edukacji politycznej w E u ro pie Środkowo-W schodniej m a w ciąż negatyw ne ko­ notacje. D ek laro w an e o tw a rc ie n a Z ac h ó d w iązało się z m ało k o n ­ s tr u k ty w n ą re a k c ją w p o s ta c i o d rz u c e n ia te g o w sz y stk ieg o , co w sch o d n i blok m iał do zaoferow ania. P aradoksalnie, kom unistyczna edu kacja ze sw oim k u ltem k ultu ry fizycznej czy d ążen iem do w sp ó l­ nego o rg an izo w a n ia ró żn o ro d n y ch przedsięw zięć m iała niek tó re ce­ chy ed u k acji politycznej w jej je d n o czący m je d n o stk i w d ąże n iu do określonych celów i tw o rzący m p oczu cie w spólnoty znaczeniu.

Z a rz u c e n ie p ro w a d z e n ia ed u k a c ji po lity czn ej n a s z e ro k ą skalę m iało swoje k o n k retne społeczne skutki. Z adan ia staw ian e politykom , artykułow ane p rzez społeczeństw o nieśw iadom e tego, czego m oże lub p o w in n o od n ic h w y m agać, n ie w ynikały z ra c jo n a ln y c h w yborów , lecz raczej z p rzy p ad k u . Język dysk ursu politycznego był i po zo staje dla w ielu obyw ateli w ciąż niezrozum iały. D ezorientację pogłębia b rak tra n sp a re n tn o śc i now ej sytuacji politycznej, w której k o m uniści p rz e ­ o b raża ją się w kapitalistów , zw olennicy p raw icy p rzec h o d zą do p a rtii liberalnych, p o jaw iają się p y ta n ia o relacje pom iędzy p ań stw em i Ko­ ściołem czy też o w olność mediów.

P roces k ształcen ia now ej politycznej św iad o m o ści w w a ru n k a c h je szc ze n ieu k ształto w an ej n aro d o w ej to ż sam o ści p ro w a d z ił do p o ­

w sta n ia b ąd ź n asilen ia an ty dem okratycznych nastrojów . Kryzys p o li­ tyki był tak że kryzysem ludzi, którzy o d p o w iedzialnością za tru d n o ści d n ia codziennego o b arc z ają polityków. W socjalizm ie często decyzje były n a rz u c a n e p rzez decydentów , je d n o stk a n a to m ia st zw o ln io n a z odpow iedzialności. Inaczej je st w system ach dem okratycznych, gdzie d o ch o d zi do sw oistej p ry w aty zacji o d p o w ied zialn o ści za d o b ro sta n jednostki, gdyż c a łą odpow iedzialność po no si o n a sam a.

EW A BOJENKO-IZDEBSKA

S p ołeczeń stw o zd o m in o w an e je s t p rzez n iep ew n o ść przyszłości. D ecydow anie o sw oim życiu w w a ru n k a c h słabo w ykształconych m e­ ch an izm ó w form alnej i p o zaform alnej edukacji sp raw ia, iż jed n o stk i sta ją się łatw ym łu p e m m an ip u lacji dem agogów . Tym czasem sp ołecz­ ne i ekonom iczne decyzje członków sp o łeczeństw a p o w inn y w ynikać z rzeteln y ch in fo rm acji n a te m a t o taczająceg o n as św iata, k tó ry ch nierzad ko b rak . D yskurs pu b liczn y p ro w ad zo n y pom iędzy św ieckim i a k ato lik a m i, lib e ra ła m i a k o n se rw a ty sta m i zazw yczaj n ie do tyk a w ażnych w artości, lecz sp raw usytuow anych n a końcu ła ń cu ch a przy- czynow o-skutkow ego (np. „bitw a o krzyż n a K rakow skim P rzed m ie­ śc iu ” i in.). Z drugiej stro n y jed n ak , po idealistyczno-rom antycznej fa­ zie k ra je E u ro p y Ś rodkow o-W schodniej d ą ż ą do p ro fesjo n alizm u , a k ry teriu m ich oceny coraz częściej stan o w i efektyw ność w rozw iązy­ w an iu problem ów .

K raje now ej dem ok racji, w ty m Polska, p o trz e b u ją n a d a l dialogu m iedzy sp ołeczeń stw em a k la są polityczną. S taw k a je st w ysoka, b o ­ w iem zag ro żenia w ynikające ze społecznego n iezadow olenia s ą duże: g ro źba rew olucji, konflikt interesów , b ieda, p rzestępczo ść. S łabe z a ­ a n g aż o w an ie w politykę, ig n o ra n c ja w o b ec ob o w iązk ó w o b y w atel­ skich m ogą p ro w ad zić do u trw ala n ia się ap atii i naw yków bezm yślne­ go, bezkrytycznego po słu szeń stw a p o p ulistycznym lid ero m p a rtii lub g ru p w yznaniow ych.

O d w ró t o d e d u k a c ji p o lity czn ej w o b aw ie p rz e d p o s ta w ie n ie m p rzez społeczeństw o z arz u tu p o w ro tu do kom unistycznej in d o k try n a­ cji d o p ro w ad ził do sp łaszczen ia dy sk u rsu p u b licznego. W d e m o k ra ­ tycznym p o zn an iu zap o m n ian o , iż d em okratyczny system p o trzeb u je politycznej k u ltu ry (W eidenfeld 1995: 45), w spó łk ształto w an ej p rzez edukację polityczną.

Podsumowanie

K onieczność w zm acn ian ia k u ltu ry politycznej p ań stw a o p ierała się n a założeniu, iż żaden człow iek nie ro d zi się d em o k ratą, leżąc w k o ­ łysce p o siad a g odność w szystkich ludzi, ale w ciąż m usi uczyć się d e ­ m okracji. „Jest to p raca , trw a ją c a najczęściej całe życie, nigdy nie za­ kończony p ro ces, który bez m in im u m edukacji obyw atelskiej nie doj­ dzie do sk u tk u. W ty m p ro c e s ie lu d zie n a p o ty k a ją n a p rz e sz k o d y ” (Schiele, 2004). Rzeczywiście, zarów no w N iem czech, ja k i w Polsce istn ie ją b a rie ry sto ją ce n a p rzeszk o d zie su k cesu realizac ji p ro je k tu edu k acji politycznej. E d u k ac ja p o lity czn a w Polsce k o jarzy się z in ­ doktrynacją, p o d o b n ie ja k polityka h istoryczna z zak łam an iem h isto ­

rii. Powyższe dyw agacje ro d z ą p y tan ia o relacje pom iędzy k u ltu rą p o ­ lityczną a ed u k ac ją p olity czn ą w Polsce. „P roblem em d n ia dzisiejsze­ go je st tru d n o ść w o d gad nięciu i n a d a n iu sen su przyszłości, stąd p o ­ w ró t do przeszłości, w zro st zainteresow an ia p ro b lem aty k ą »pamięci«, k u rczo w e p o sz u k iw a n ia »punktów w yjścia« i ożyw ione d eb aty n ad idea p o cz ą tk u ” (Frybes, M ichel, 2000: 186-187).

W d raż a n ie ed u k acji obyw atelskiej m a w Polsce ju ż p ra w ie d w u ­ d z ie sto le tn ią trad y c ję. L iczne o rg a n iz a c je p o z a rz ą d o w e w p ro c e sie profesjonalizacji sw oich usług tw orzyły i tw o rzą ofertę szkoleń, w arsz­ ta tó w i akcji obejm ujących ró żn o ro d n e tem aty: od p arty cy p acji w wy­ b o ra c h p o p rz e z o c h ro n ę p ra w czło w iek a po in icjaty w y seg reg acji śm ieci. P rzed sięw zięcia te s ą je d n a k ż e zd ec en tralizo w an e, a szereg osób w ykonujących de facto z ad a n ia edukacji obyw atelskiej realizuje je najczęściej „od p ro je k tu do p ro je k tu ”. W iększość z tych p ro jek tó w realizo w a n a je s t ze śro d k ó w U nii E uropejskiej - n a po zio m ie k ra jo ­ w ym d ystrybuow anych ze śro d k ó w P ro g ram u O peracyjnego K apitał Ludzki. Ś rodki te b ę d ą jed n ak , ze w zględu n a kryzys finansow y oraz d ążen ie do zm niejszenia w pływ ów finansow ych do b u d żetu UE p rzez jej najw ażniejszych płatników , sukcesyw nie o g ran ic zan e. N iew yklu­

czo n e, iż w ra m a c h n a stę p n e j P erspek ty w y F in an so w ej UE m niej śro dk ó w zostanie p rzy zn an y ch Polsce. W p rzy p ad k u oszczędności w pierw szej kolejności ciecia o d niosą się p raw d o p o d o b n ie do p rojektów społecznych.

W św ietle pow yższych arg u m e n tó w edukacja polityczna jak o je d en z fu n d a m e n tó w tw o rz e n ia sp o łecz eń stw a obyw atelskiego, p o w in n a być realizo w an a nie tylko p rzez o rg an izacje p o zarząd o w e i placów ki o św iato w e o raz p ro g ra m y rz ąd o w e fin an so w an e p rz e z UE. W arto, aby do realizacji p ro je k tu edukacji obyw atelskiej zdecydow anie w łą ­ czył się rz ą d i p a rla m e n t, u sta n a w ia ją c in sty tu cjo n a ln e i fin an so w e ram y ed u k acji politycznej. P ow odzenie b u do w y sp o łeczeń stw a oby­ w atelskiego zależy od p o sia d a n ia silnego o śro d k a decyzyjnego o raz stałych n ak ład ó w finansow ych. N iew ykluczone, iż zaan g ażo w an ie w realizację p ro jek tu edukacji politycznej n a p o ziom ie reg io n aln y m a b ­ so lw en tó w k ie ru n k ó w h u m a n isty czn y c h zm niejszyłoby ch o ć w n ie ­ w ielkim sto p n iu w skaźnik b ezro b o cia i um ożliw iłoby w ielu m łodym , b ezro bo tn ym m a g istro m politologii i d zien n ik arstw a sam o realizację i w ykonyw anie p racy w zaw odzie. K luczow e py tan ie w kw estii zaan g a­ żow ania p ań stw a w realizację podobnego p ro jek tu odnosi się do tego, czy m a ono w istocie żyw otny in teres w jego p rzep ro w ad ze n iu ? Czy polityczni decydenci w p ro w ad z en ie p o do bn y ch p ro jek tó w u z n a ją za p o trze b n e, czy raczej za zab u rz ają c e istniejący p o rząd e k społeczny? Czy zwycięży je d n ak p rzek o n a n ie o tym , iż lepiej zarz ąd zać nieośw

ie-EW A BOJENKO-IZDEBSKA

conym społeczeństw em , którego nie p o w inno się edukow ać? Aby w y­ elim in o w ać n ieb ezp ieczeń stw o p o lity zacji p o w in n o p o w stać w ięcej ośrod kó w ed u k acji tw o rzo n y ch p rzy p a rtia c h po lity czn y ch n a w zó r niem iecki oraz th in k th an k ó w fin ansow anych z b u d żetu p ań stw a. Po­ dobne stru k tu ry ju ż funkcjonują (np. In sty tu t im. A dam a M ickiewicza, In sty tu t S p raw Publicznych i inne), je d n a k ich działaln o ść nie je st w sta n ie zasp o ko ić całego z ap o trzeb o w an ia n a ed u k ację obyw atelską, szczególnie n a te re n a c h w iejskich i w reg io n ach dotkniętych b ezro b o ­ ciem i biedą.

K raje now ej d em o k racji zm ag ają się z p ro b lem am i tran sfo rm acji. P rocesy te w k ra ja c h w y ch o d zący ch z k o m u n izm u p o le g ają n a s p o ­ łeczny m red efin io w an iu now ej sy tu acji i n a p ró b a c h n a d a w a n ia jej now ych zn ac zeń nie tylko w o p a rc iu o nau k o w y m odel, ale p rz e d e w szy stk im rzeczyw iste d o św iad c ze n ia ludzi. Polska m a p e w n e d o ­ św iadczenia w pokonyw aniu problem ów transform acji, z których m ogą skorzystać Niemcy, w szczególności w o d n iesien iu do now ych krajów zw iązkow ych. P rzysp ieszen ie h isto rii, ja k ie n astąp iło po 1989 roku, doprow adziło do destabilizacji w w ym iarze psychologicznym i społecz­ nym. W konsekw encji doszło do p o d w ażen ia w ielu daw nych p u n k tó w o d n iesien ia ja k rów nież do z a b u rz en ia tych w ielu k ateg o rii p o z n a w ­ czych, k tó re do tej p o ry organizow ały i porządkow ały w yobraźnię spo ­ łeczną (Frybes, M ichel 2000: 182). Społeczeństw o potrzebuje czasu na p o konanie dystansu m iedzy rzeczyw istością a m en talno ścią ludzi. Dy­ stan s te n p o w in ien być zm niejszany p o p rzez rzeczo w ą d eb atę o p a rtą n a rzetelnej w iedzy w ynikającej z edukacji politycznej.

Bibliografia

Avineri, Shlomo (1995), Chancen und Hindernisse a u f dem Weg zu einer bürgerlichen Ge­ sellschaft in M ittel- und Osteuropa, [w:] Werner Weidenfeld (red.), Demokratie und Marktwirtschaft in Osteuropa - Strategien f ü r Europa, Bonn: Bundeszentrale für poli­ tische Bildung, Gütersloh.

Böhnisch, Lothar, Fritz, Karsten, Maier, Katharina (2006), Politische Erwachsenenbildung. Trendbericht zur empirischen Wirklichkeit der politischen Bildungsarbeit in Deutsch­ land, Weinheim und München: Juventa Verlag.

Charkiewicz, Ewa (2007),

Od

Ciupke, Paul, Jelich, Franz- Josef (red.) (1999), Ein neuer Anfang. Politische Jugend- und Erwachsenenbildung in der westdeutschen Nachkriegsgesellschaft, Essen: Klartext Verlag. Frybes, Marcin, Michel, Patrick (2000), Po komunizmie. O mitach w Polsce współczesnej,

Gagel, Walter (2005), Geschichte der politischen Bildung in der Bundesrepublik Deutsch­ land 1 9 4 5 -1 9 8 9 /9 0 ., 3. überarbeitete und erweiterte A u fl., Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.

Glaab, M anuela, Kießling, A ndreas (2001), Legitimation und Partizipation, [w:] Rudolf K aase M ax (1983), Sinn oder Unsinn des Konzepts Politische K ultur f ü r die Vergleichen­ de Politikforschung, oder auch: D er Versuch, einen Pudding an die Wand zu nageln, in: M ax K aase, H ans D ieter K lin g em an n (H rsg.), (1983) W ahlen u n d politisches System . W estdeutscher Verlag, O pladen, s. 144-172.

K örte, W erner W eidenfeld (red.) (2001), Deutschland Trendbuch-Fakten und Orien­ tierungen, O pladen: Leske u n d B udrich, s. 571-611.

H afeneger, B en n o (red.) (1997), Handbuch politische Jugendbildung, S c h w a lb a c h / Ts.: W ochenschau Verlag.

Hufer, K laus-Peter, Pohl, K erstin, S ch eu rich , Im ke (red.) (2004), Positionen der po­ litischen Bildung 2. Ein Interviewbuch zur Erwachsenenbildung und außerschulischen Jugendbildung, S ch walbach/Ts.: W ochenschau Verlag.

Kerschensteiner, Georg (1901), Die staatsbürgerliche Erziehung der deutschen Jugend, Erfurt. K örte, K arl-R udolf, F rö h lich M anuel (2006), Politik und Regieren in Deutschland.

Strukturen, Prozesse, Entscheidungen, P ad erb o rn : Schöningh/U TB .

M assing, P eter (2005), Die Infrastruktur der politischen Bildung in der Bundesrepublik Deutschland - Fächer, Institutionen, Verbände, Träger, [w:] Wolfgang S n a d e r (red.), Handbuch politische Bildung, Schw albach/Ts.: W ochenschau Verlag, s.62-76. M azurek, K am ila (2010), Problemy regionów - problematyczne regiony - „regionalizm

otwarty“ w kontekście transformacji we wschodnich regionach Polski oraz jej wpływu na Ukrainę i Białoruś po 21 latach, „In ter F initim os”, (oddano do druku).

M ickel, W olfgang W. (1999) Handbuch zur politischen Bildung, B u n d eszen trale fü r p o litisc h e B ildung, S c h rifte n re ih e B a n d 358, W o ch en sch au V erlag fü r die B u n d e szen tra le fü r p olitische B ildung.

S ander, W olfgang (red.) (2005), Handbuch politische Bildung, Schw albach/Ts.: Wo­ ch e n sc h a u Verlag.

Sapper, M anfred (1997), Konflikte in der Transformation Osteuropas: Z u r Spezifik der Konfliktkonstellation und Konfliktkultur, [w:] B u n d e sin stitu t fü r o stw isse n sc h a ­ ftliche u n d in te rn a tio n a le Studien, Jahrbuch 1 9 9 6 /1 9 9 7 , D er Osten Europas im Prozess der Differenzierung. Fortschritte und Misserfolge der Transformation, K öln 1997. ,

S c h rö d er, A chim , B alzter, N ad in e, S c h ro ed ter, Tom m y (2004), Politische Jugend­ bildung a u f dem Prüfstand. Ergebnisse einer bundesweiten Evaluation, W einheim - M ünchen: Ju v e n ta Verlag.

S iegfried Schiele, H e rb e rt S c h n e id e r (red.) (1977), D as Konsensproblem in der po­ litischen Bildung, S tu ttg art: E. Klett.

Szacki, Jerzy (1999), N auki społeczne wobec wielkiej zmiany, [w:] J o a n n a K urczew ­ sk a (red.), Zmiana społeczna. Teorie i doświadczenia polskie, W arszaw a: In sty tu t Fi­ lozofii i Socjologii PAN, s. 123-133.

W estle, B e ttin a (2006), Politische K ultur, [w:] H a n s-Jo a c h im L au th (red.), Vergle­ ichende Regierungslehre. Eine Einführung, W iesbaden: W e std e u tsc h e r V erlag, s. 270-288.

Wolff-Poweska, Anna (1995), Politische K ultur in den postkommunistischen Gesellschaften, [w:] Werner Weidenfeld (red.), Demokratie und Marktwirtschaft in Osteuropa- Strate­ gien fü r Europa, Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung, Gütersloh, s 35-54

EW A BOJENKO-IZDEBSKA

130

Internet

Beutelsbacher konsens (1976) [online], Landeszentrale für politische Bildung Baden-Würt­ temberg, http://www.lpb-bw.de/beutelsbacher-konsens.pdf [15 listopada 2010]. Münchner Manifest vom 26. Mai 1997, Demokratie braucht politische Bildung, Z um A u ­

ftr a g der Bundeszentrale und der Landeszentralen f ü r politische Bildung [online], http://www.lpb-bw.de/muenchner_manifest.html [15 listopada 2010].

F ö rd e ru n g sric h tlin ie n (2002), B u n d e sm in iste riu m des In n e rn LG. L eitu n g sb ere­ ich; G ru n d satz frag en d e r Inn en p o litik , Bek. d. BMI v. 5. M ärz 2002 - LG II 4 - 123 101/4 Richtlinien zur Förderung von Veranstaltungen der politischen Erwachse­ nenbildung durch die Bundeszentrale f ü r politische Bildung (BpB) [online], h ttp :// w w w .b p b .d e /p a rtn e r/Z 0 JK IY ,0 ,0 ,F % F 6 rd eru n g sric h tlin ie n .h tm l [15 listo p a ­ d a 2010].

Gemeinsames Ministerialblatt, Bundesministerium des Innern, Kinder- und Jugendplan der Bundesregierung [online], http://www.bmfsfj.de/RedaktionBMFSFJ/Abteilung5/Pdf-An- laeen/kip-richtlimen-2009,property=pdf,bereich=bmfsfj,sprache=de,rwb=true.pdf, s. 5, [15 listopada 2010].

S ozialgesetzbuch (SGB V III) K inder- u n d Jugendhilfe, SGB V III, § 11 J u g e n d a r­ b e it [online], h ttp ://w w w .so z ia lg e se tz b u c h -sg b .d e /sg b v iii/ll.h tm l [15 listo p a­ d a 2010].

W e im a re r R eich sv erfa ssu n g (WRV), A rt.148 [online], h ttp ://w w w .te a c h sa m .d e / g esch ich te/g es_ d eu _ w e im a r_ 18-33/w rv/w ei_w rv_art_ 14 8 .h tm [15 listo p ad a 2010].

V orländer H ans,

S chiele S ieg fried , E in h a lb e s J a h r h u n d e r t s ta a tlic h e p o litis c h e B ild u n g in D eutschland, Aus Politik u n d Z eitgeschichte (B 7-8/2004), [online],

h ttp ://w w w .b p b . d e /p u b lik a tio n en/B D O Z D G ,2,0, E i n h a l b e s J a h r h u n d e r t s t a - atlic h e _ p o litisc h e _ B ild u n g _ in _ D e u tsc h lan d .h tm l# in d e x (3 lutego 2011).

+

Kam ila Mazurek, PhD (2 0 1 0 ),Jag iello n ian U niversity in C racow (Faculty of

In te rn a tio n a l Political Studies); MA (2004),U niversity in Opole, Political Science (E u ro p ean In teg ratio n Studies and Journalism ); p o stg rad u ate diplom a at Tischner E u ro p e a n U niversity in C racow (2004, Polish local g o v ern m en t in th e European

Union); K am ila M azu rek w as a w a rd e d sc h o a rlsh ip s by: th e C atholic A cadem ic

E xchange S ervice (KAAD, 2009 B erlin); F ed eral Agency fo r Political E d u c atio n a n d R o b ert B osch F o u n d atio n (Political E d u c a tio n in Action, F reib u rg , B e rlin 2009-2010). H e has c o -a u th o re d G erm an-P olish p u blications a n d is a u th o r of a r ­ ticles o n in te rn a tio n a l po litics, G erm an -P o lish re la tio n sh ip s, tra n s fo rm a tio n . S p ecialized in G e rm a n foreign politics, G erm an-Polish relatio n s, E u ro p e a n In te ­ g ra tio n . D r M az u re k h as also c o -o rd in a te d v a rio u s e d u c a tio n a l a n d re s e a rc h projects. c o n tak t(at)p n .org.pl, w w w .p n .o rg .p l.

Abstract

Political C ulture an d E d u c a tio n in G erm an y a n d Poland.

A reflectionthought on the fo rm a tio n o f the civic society in the 21st century. This a rtic le c o n c e rn s p o litical c u ltu re a n d p o litical e d u c a tio n in G erm an y in th e XX a n d XXI cen tu ries. The a u th o r focuses o n th e definition of p olitical c u ltu ­ re an d education, th e evolution of political cu ltu re an d ed u c atio n in G erm any w i­ th in this tim efram e. It also describes th e c o -relatio n b etw een th e p olitical c u ltu ­ re a n d e d u c a tio n in Poland. The m a in co n clu sio n is th a t th e developm ent of th e civic society in Poland req u ire s th e fo u n d a tio n of a cen tralised , ap o litical s tru c ­ tu re , w ith th e m issio n to sp re a d Political e d u c a tio n a m o n g st th e y o uth a n d th e a d u lt po p u latio n . As G e rm a n ex p erien ce has show n, th e im p lem en tatio n of such a n o rg a n isa tio n is feasible an d resu lts in th e in crease of th e overall p olitical aw a­

reness of th e citizens.

Keywords

Political cu ltu re, p o litical ed u catio n , civil so ciety tra n sfo rm a tio n . +

Kamila Mazurek, Dr. Phil. (Politikw issenschaft, 2010), A bsolventin d e r Jagi-

ello n en U n iv ersitä t K rak a u (P ro m o tio n sstu d ien g an g ); d e r U n iv ersität in O peln (Politikw issenschaft, E u ro p a stu d ie n u n d Jo u rn alism u s, MA 2004); u n d des Auf­ b a u stu d ien g a n g s „Polnische S elb stv erw altu n g in d e r E U “ a n d e r T ischner E u ro ­ p e a n U niversity (2004). S tip e n d ia tin des K atholischen A kadem ischen A usländer- D ienstes (2009) in B e rlin , d e r B u n d e sz e n tra le fü r p o litisc h e B ildung u n d d e r R o b ert B osch S tiftung (F reib u rg /B erlin 2009-2010, im R ah m en des P ro g ram m s „Politische B ildung in Aktion“). M ith erau sg eb erin eines deutsch-polnischen S a m ­ m elb an d es u n d A utorin z a h lre ic h er B eiträg e zu d en Them en: in te rn a tio n a le Po­ litik, d e u tsch -p o ln isc h e B ezieh u n g en , T ra n sfo rm atio n sp ro b lem e, D eu tsch lan d s A ußenpolitik, e u ro p ä is c h e B ildung; K o o rd in a to rin von W issenschafts-, Schu- lungs- u n d Forschungs-P rojekten.

Abstrakt

Politische K u ltu r und Bildung in Deutschland und in Polen. Ein Beitrag zu Reflektio- nen über die Gestaltung der Zivilgesellschaft am A nfang des 21. Jahrhunderts.

D er A rtikel b eschäftig sich m it p o litisc h e r K ultur u n d p o litisch er B ildung in Polen u n d D eutschland. Z u n äc h st w e rd e n die b e id e n S chlüsselbegriffe definiert, sp ä te r ein e E ntw icklung im B ereich d e r po litisch en K ultur sow ie auf d e m Gebiet d e r in stitu tio n a lisie rten p o litisch en B ildung in D eu tsch lan d im 20. u n d 21. J a h r­

EW A BOJENKO-IZDEBSKA

h u n d e r t aufgezeigt u n d sch ließ lich e in e n Z u sa m m e n h a n g z w isch en d e r p o liti­ sch en K ultur u n d d e r p olitischen B ildung in Polen hergestellt. Die H au p th ese d er A rbeit lau te t:, e in e w e ite re E n tw ic k lu n g d e r Z ivilgesellschaft in P olen b e d a rf e in e r U n te rstü tz u n g in F o rm e in e r in s titu tio n a lis ie rte n p o litisc h e n B ildung.. D enn n u r au f diese W eise k a n n d e r U m schw ung z u r vollkom enen B ü rg erg esell­ sch aft gelingen E in e K ernaufgabe p o litisc h e r B ildung b e ru h t darauf, die sch w e r f ü r die W ah rn eh m u n g von Ju g e n d lic h e n u n d E rw a c h se n e n z u g ä n g lic h e n S tä r­ k en d e r d e m o k ra tisc h e n O rd n u n g p lau sib el zu e rk lärem . D ie d eu tsc h e n E rfa h ­ ru n g e n h a b e n d och gezeigt, dass die S chaffung e in e r in stitu tio n a lisie rte n S tru k ­ t u r p o litisch er B ildung m öglich ist u n d diese zu e in e r S teig eru n g des p o litisch en B ew usstseins d e r B ü rg e r führt.

Schlüsselwörter

P olitische Kultur, p o litisch e B ildung, Zivilgessellschaft, T ransform ation.