Waldemar Chrostowski
Jezus a religijna tradycja żydowska
Collectanea Theologica 63/2, 93-95
ks. W A L D E M A R C H R O S T O W S K I, W A R S Z A W A
JEZUS A RELIGIJNA TRADYCJA ŻYDOWSKA
R e a k c ja d r. S ta n is ła w a K ra je w s k ie g o , z a a n g a ż o w a n e g o g łę b o k o w d ia lo g c h r z e ś c ija ń s k o -ż y d o w s k i, z a s łu g u je n a b a c z n ą u w a g ę . A u to r je s t je d n y m z n a j b a rd z ie j o tw a r ty c h rz e c z n ik ó w i p ro m o to ró w d ia lo g u ze s tro n y ż y d o w s k ie j, a w ię c w o ln o d o m n ie m y w a ć , że p o d n ie s io n e p rz e z n ie g o o b a w y i z a s tr z e ż e n ia b y ły b y z n a c z n ie s iln ie j w y a r ty k u ło w a n e p rz e z in n y c h Ż y d ó w .
C z y ta m y , ż e S. K r a je w s k i n ie m a n e g a ty w n e g o o d ru c h u „ a n i g d y w s p o m in a się o J e z u s ie , a n i g d y m o w a o K o ś c ie le ” . T o cieszy, a le n ie o d d a je n a s ta w ie n ia w s z y s tk ic h w y z n a w c ó w ju d a iz m u . W cią ż z d a r z a j ą się n ie w y b r e d n e a t a k i n a J e z u s a i K o śció ł, w k tó r y c h z n a jd u j ą w y ra z p o w ta r z a n e o d w ie k ó w s te re o ty p y i u ra z y . D o b rz e p a m i ę ta m je d n o ze s p o tk a ń u rz ą d z o n y c h w lu ty m 1990 r. p rz e z T o w a rz y s tw o E d y ty S te in w w a r s z a w s k ie j p a r a f ii n a S łu ż e w c u . To, co u s ły s z a łe m t a m z u s t w a rs z a w s k ie g o Ż y d a , n .b . w y k ła d o w c y a k a d e m ic k ie g o , b y ło d la m n ie sz o k ie m , a p rz e c ie ż w ie m s to s u n k o w o sp o ro n a te m a t ż y d o w s k ic h p o g lą d ó w o J e z u s ie i K o śc ie le . N ie z g a d z a m się z te z ą , ja k o b y t e m a t J e z u s a b y ł w ś r ó d Ż y d ó w ta b u je d y n ie d la te g o , że d a w n ie j „ m ó w ie n ie in a c z e j n iż z p o z y c ji w y z n a w c y b y ło w św ie c ie c h rz e ś c i j a ń s k im n ie b e z p ie c z n e ” . P rz e c ie ż w ła ś n ie w ś w ie c ie c h r z e ś c ija ń s k im Ż y d z i j e d n a k ży li, p r z e t r w a li o r a z r o z w ija li s w o ją d u c h o w o ść i k u lt u r ę ja k o Ż y d zi. M ilc z e n ie o J e z u s ie n ie b y ło z re s z tą je d y n ą r e a k c j ą s tr o n y ż y d o w sk ie j ; część Ż y d ó w , z a p e w n e z p o b u d e k p o le m ic z n y c h , p o s u w a ła s ię do p a s z k w ila n c k ie g o s p o s o b u m y ś le n ia i m ó w ie n ia , k tó r y z n a la z ł o d z w ie rc ie d le n ie c h o ć b y w T o - le d o th Y e s z u a . O d ro d z ił się o n w e w s p o m n ia n y m w y ż e j w y s tą p ie n iu n a S łu ż e w c u . N ie z n a m ż a d n e g o c h rz e ś c ija ń s k ie g o p a m f le tu , k tó r y z a w ie r a łb y p o d o b n e s ło w a w o d n ie s ie n iu do k tó re g o ś z w y b itn y c h r a b in ó w ż y d o w sk ic h , j a k H ille l i S z a m m a j, J o c h a n a n b e n Z a k k a j, J o c h a n a n H a -N a s i lu b in n i. Z o s tro ż n o ś c ią p o d c h o d z ę te ż do s tw ie rd z e n ia , ż e „ p o w o d e m o d d z ie la n ia d z ie c i od w ie d z y o J e z u s ie w tr a d y c y jn y c h ś r o d o w is k a c h ż y d o w s k ic h ” b y ła „ s ta le o b e c n a ” g ro ź b a n a w r a c a n ia . C zy żb y n a w r a c a ją c y m i m ie li b y ć s a m i ż y d o w sc y ro d z ic e ? A m o ż e tr z e b a o tw a r c ie p o w ie d z ie ć , co u c z y n iłe m w sw o im w y s tą p ie n iu , ż e c h rz e ś c ija ń s tw o — m im o w s z y s tk ic h za sz ło śc i — p o z o s ta je a tr a k c y jn ą r e lig ią d la Ż y d ó w . A le n ie n a le ż y z a to w in ić c h rz e ś c ija n .
S ą d z ę , ż e n ie m y liłe m się p o s tu lu ją c , b y c h r z e ś c ija n ie i w y z n a w c y j u d a iz m u p o d ję li r z e te ln ą r e f le k s ję n a t e m a t Je z u s a . N ik t n ie w y m a g a o d Ż y d ó w w y z n a n ia c h rz e ś c ija ń s k ie j w ia r y a n i n ie z m u s z a ic h do je j p r z y jm o w a n ia . W a r u n k ie m d ia lo g u je s t o b u s tr o n n y s z a c u n e k d la to ż s a m o śc i p a r t n e ró w ta k ic h , j a k i m i je s te ś m y . W p o s tu la c ie w s p ó ln e j r e f le k s j i o J e z u s ie n ie m a p o d s tę p n y c h in t e n c ji p ro z e lity z m u , ja k k o lw ie k m ity je s t c h rz e ś c i ja n o m k a ż d y p r z e ja w ż y d o w sk ie j s y m p a tii w o b e c J e z u s a i K o śc io ła . P o k ilk u d e k a d a c h o s tr e j h is to ry c z n e j i lite r a c k ie j k r y t y k i B ib lii o ra z p o n ie z a b liź n io n y c h je s z c z e r a n a c h k o m u n is ty c z n e j in d o k t r y n a c j i o w y d ź w ię k u i p r z e z n a c z e n iu a te is ty c z n y m , n ie tr z e b a się o b a w ia ć , ż e p o ls c y k a to lic y są n ie z d o ln i do d y s k u s ji o J e z u s ie n a p o z io m ie h is to ry c z n y m . O so b a i o rę d z ie J e z u s a b y ły p r z e d m io te m r o z m a ity c h k r y ty k , a n a w e t s z y d e r s tw i k p in , t a k że d z is ia j m a ło je s t rzeczy , k tó r e m o g ą c h r z e ś c ija n zask o czy ć lu b zg o rszy ć. J e d n a k w ie le z a rz u tó w i o p in ii m o ż e n a s b o leć. I is to tn ie b o li, g d y w z m ie n io n e j n a k o rz y ś ć s y tu a c ji Ż y d ó w i ju d a iz m u , p o z w a la ją c e j n a w y z b y c ie się d a w n y c h o b a w i k o m p le k s ó w , sły sz y m y lu b c z y ta m y w y p o w ie d z i w s ta r y m s ty lu . Z d r u g ie j s tro n y n a jw y ż s z y czas, a b y u p r z y s tę p n ić w y z n a w c o m C h ry
-s tu -s a ta k i e p e r ły ż y d o w -sk ie j l i te r a t u r y j a k M ą ż z N a z a r e tu S z a lo m a A -sza. M u szę w y z n a ć , że w s ie r p n iu 1991 r. c h ło n ą łe m tę n ie z w y k łą p o w ie ść . J e j l e k t u r a s ta n o w iła n a tc h n i e n ie i im p u ls d o p o m y s łu sy m p o z ju m n a t e m a t ż y d o w sk o śc i Je z u s a . M y ś la łe m t a k : je ś li p r z e d I I w o jn ą ś w ia to w ą ż y d o w s k i p is a r z n a p is a ł t a k p ię k n ą i m ą d r ą k s ią ż k ę , to ja k i e s k a r b y ro z e z n a n ia o J e z u sie i s y m p a tii d la N iego sp o c z y w a ją je s z c z e w ż y d o w sk ie j d u s z y ? I ja k o g ro m n y p o ż y te k d u c h o w y m o g ą o d n ie ś ć z n ic h c h rz e ś c ija n ie !
M a m n a d z ie ję , ż e u d a ło m i się w y k a z a ć , że m ó w ie n ie o ż y d o w sk o śc i J e z u s a j e s t b a rd z o p o tr z e b n e o b u s tro n o m . P r o b le m p o le g a n a ty m , czy c h r z e ś c ija n ie i w y z n a w c y ju d a iz m u r o z u m ie ją p o te n c ja ln e p o ż y tk i z ta k ie g o s t a n u rz e c z y i czy Ż y d z i z e c h c ą w s p o m a g a ć c h rz e ś c ija n w ic h p o m n a ż a n iu . D ialo g , ja k i p ro w a d z im y , m a n ie ty lk o u k ie r u n k o w a n ie „ n a z e w n ą tr z ” , czyli k u d ru g ie j s tro n ie , le c z i „ k u w e w n ą t r z ” , tz n . p o w in ie n słu ż y ć w y ra z is ts z e m u s a m o o k re ś la n iu się. P o w in ie n p o m a g a ć Ż y d o m b y ć le p s z y m i Ż y d a m i o ra z c h rz e ś c ija n o m b y ć le p s z y m i c h r z e ś c ija n a m i. R o y E c k a r d t n a p is a ł, ż e „ o szczę d z a n ie c h r z e ś c ija n ” n ie s p r z y ja d ia lo g o w i. J e ś li z ta k ie j p o s ta w y u c z y n iło b y się g e n e r a ln ą z a s a d ę p r z e s ą d z a ją c ą o ta k ty c e d ia lo g u , to n ic z e g o d o b re g o n ie n a le ż y się sp o d z ie w a ć . S k o ro ż y d o w sk o ść J e z u s a d z ie liła Ż y d ó w i c h r z e ś c ija n , tr z e b a p o d ją ć n a d n ią d y s k u s ję z n a d z ie ją , że p rz e o b r a z i się w sp o iw o , k tó r e n a s do s ie b ie zbliży.· Z b liż y n ie w te n sp o só b , iż n a s z a to ż s a m o ś ć się ro z m y je , a le z ty m s k u tk ie m , że z s a m o ro z u m ie n ia u s u n ie m y e le m e n ty , k tó r e m a j ą czy sto k o n f r o n ta c y jn y i p o le m ic z n y c h a r a k te r , p o w o d u ją c d u c h o w e z u b o ż e n ie k a ż d e j ze s tr o n i w z m a g a ją c s z k o d liw e n a p ię c ia . P r ó b y p o ró w n y w a n ia n a u c z a n ia J e z u s a z p rz e w a ż a ją c y m n a u c z a n ie m ż y d o w s k im n ie w y m a g a ją r a d y k a ln e j z m ia n y s to s u n k u Ż y d ó w w o b e c a u to r y - ta ty w n o ś c i o rę d z ia M is trz a z N a z a re tu . B o g u d z ię k i, je ś li w y z n a w c a ju d a iz m u z n a jd u j e „w te k s ta c h e w a n g e lic z n y c h ź ró d ła in s p ir a c j i” . I s to tn ie , m o ż e to b y ć je d e n z d o sk o n a ły c h te m a tó w n a s p o tk a n ia w m a ły c h , p rz y ja c ie ls k ic h g ru p a c h , w p r y w a tn y m g ro n ie osób. A le c h rz e ś c ija n ie n ie m o g ą z g a d z a ć się n a o d d z ie la n ie n a u c z a n ia o d o so b y J e z u s a (bo cz e m u to słu ży ?) a n i n a o d k ł a d a n i e p u b lic z n e g o d ia lo g u „ n a k o n ie c ” (bo co to z n a c z y ? ). T o żsam o ść J e z u s a w c a le n ie m u s i b y ć „ n a jb a r d z ie j z d ra d z ie c k im p u n k te m d ia lo g u m ię - d z y re lig ijn e g o ” . Ż y d z i p o w in n i u z n a ć w J e z u s ie n ie ty lk o część ż y d o w sk ie j h is to r ii, le c z c e n n ą — ch o ć w in n y m s e n s ie n iż d la c h r z e ś c ija n — część ż y d o w s k ie j tr a d y c ji re lig ijn e j. I to u s iło w a ł p o w ie d z ie ć r a b i n B y ro n S h e rw in , o d w o łu ją c się — czego n ie z a u w a ż y ł S. K r a je w s k i — do k la s y c z n y c h ź ró d e ł ż y d o w s k ic h n o rm a ty w n y c h d la ju d a iz m u . R a b in w ró c ił do te g o te m a tu w w y w ia d z ie z W ła d y s ła w ą Z a w is to w s k ą z a m ie sz c z o n y m n a ła m a c h „ S ło w a Ż y d o w s k ie g o ” .. P y ta n i e P a n i Z a w is to w s k ie j b rz m ia ło : „ ...p rz e d s ta w ił P a n w ła s n y p o g lą d n a ro lę J e z u s a w te o lo g ii ż y d o w sk ie j. P r z y z n a je P a n J e z u s o w i i c h r z e ś c ija ń s tw u n ie ty lk o m ie js c e , a le i m e s ja ń s k ą ro lę w r a m a c h ż y d o w s k ie j te o lo g ii. C zy z m ia n a s to s u n k u w y z n a w c ó w ju d a iz m u do o so b y J e z u s a m oże z b liż y ć do sie b ie Ż y d ó w i c h rz e ś c ija n , czy te ż s p o w o d u je n o w e s p o r y ? ” R a b in B. S h e r w in o d p o w ie d z ia ł m . i n . : „ P o g lą d n a J e z u s a i c h rz e ś c ija ń s tw o , k tó r y p r z e d s ta w iłe m n a o s ta tn im S y m p o z ju m , to m ó j p o g lą d o so b isty i n ie o d z w ie rc ie d la o g ó ln y c h z m ia n w ś r o d o w is k a c h w y z n a w c ó w ju d a iz m u . W y d a je m i się, że p o g lą d t e n d a się o b ro n ić . M u s im y p o c z e k a ć n a r e a k c ję ś r o d o w is k ż y d o w sk ic h . J e s t rz e c z ą n o r m a ln ą , że n o w e p o g lą d y a lb o są a k c e p to w a n e , a lb o o d rz u c a n e . U w a ż a łe m , że n a le ż y z a ją ć n o w e s ta n o w is k o ” . T e k s t w y k ła d u r a b i n a S h e r w in a , z a m ie sz c z o n y w k r ó tc e (7/92) n a ła m a c h „ W ię z i” , z o s ta ł p o p rz e d z o n y o b s z e r n y m i in te r e s u ją c y m w y w ia d e m , ja k i p rz e p r o w a d z ił re d . Z b ig n ie w N o so w sk i. T rz e b a k o n ie c z n ie p rz e c z y ta ć go w cało ści. Z a c y tu ję je d e n f r a g m e n t: „ N o w a ż y d o w sk a te o lo g ia m u s i b y ć z g o d n a z ty m i tr a d y c y jn y m i ź ró d ła m i, co u c z y n i j ą a u te n ty c z n ą te o lo g ią ż y d o w sk ą , a n ie je d y n ie o s o b is tą r e a k c j ą ja k ie g o ś Ż y d a. W ła ś n ie to p ró b o w a łe m u c z y n ić w sw o im w y k ła d z ie — p r z e d s ta w ić n o w ą in te r p r e ta c ję p o s ta c i J e z u s a i u d o w o d n ić , że p o g lą d te n m o ż n a u z a s a d n ić n a p o d s ta w ie k la s y c z n y c h
ź ró d e ł ż y d o w sk ic h . N ie j e s t to w ię c ty lk o k w e s tia o so b iste g o p o g lą d u ” . D a ją c w ia r ę ty m sło w o m są d z ę , że r e w in d y k a c ja J e z u s a d la re lig ijn e j tr a d y c ji ż y d o w sk ie j m a u z a s a d n ie n ie w te jż e tr a d y c ji i je s t czy m ś w ię c e j a n iż e li „ u k ło n e m w o b e c c h r z e ś c ija n ” .
S ta n is ła w K r a je w s k i u ż y ł d w ó c h p o ró w n a ń , le c z ż a d n e n ie o d d a je c h y b a is to ty teg o , o co n a m n a p r a w d ę ch o d zi. G d y id ę z k im ś do s z p ita la i s t w i e r d z a m , że o p e ro w a n y m p a c je n te m je s t m ó j o jc ie c , n ie m o ż e m i to o d e b r a ć z d ro w e g o ro z s ą d k u . N ie są d z ę te ż , a b y k to ś z u p e łn ie p rz y p a d k o w y s ilił się w te d y n a d y s k u s ję ze m n ą o k s z ta łc ie śc ię g ie n czy o c z e rw ie n i k r w i. J a k i e ś a s p e k ty ta k ie j d y s k u s ji m o g ły b y b y ć p o tr z e b n e le k a r z o m i p ie lę g n ia r k o m po to, b y p o m ó c c h o re m u c z ło w ie k o w i, a n ie ro z k o s z o w a ć się w id o k ie m k rw a w ią c e g o w n ę tr z a . P o d o b n ie i w d ia lo g u . P o d e jm u je m y s p r a w y tr u d n e , a b y u le c z y ć o b ie w s p ó ln o ty w ie rz ą c y c h . D y s k u s ja b y w a b a rd z o b o le s n a , -ale u fa m y , ż e n a s z b liż a i p o z w a la le p ie j się p o z n a ć .
C o d o L u t r a : L u te r p o z o s ta je w r a m a c h c h rz e ś c ija ń s tw a , z a p a t r y w a n i a z aś n a n ie g o i k w e s tia ic h o cen y są w d u ż e j m ie rz e s p r a w a m i w y z n a n ia . N a le ż y o n d o h is to r ii K o śc io ła o ra z d o tr a d y c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j i w ty m z n a c z e n iu s ta n o w i ró w n ie ż c z ą s tk ę tr a d y c ji k a to lic k ie j, k tó r a n ie j e s t czy m ś in n y m n iż c h rz e ś c ija ń s tw o . T y m c z a s e m J e z u s i c h rz e ś c ija ń s tw o to w z g lę d e m ju d a iz m u n o w a re lig ia . N ik t n ie p o s tu lu je , a b y w łą c z y ć J e z u s a d o g ro n a ś w ię ty c h lu b ś w ią to b liw y c h m ężó w ju d a iz m u . C h o d z i je d n a k o to , a b y o d - d e m o n iz o w a ć J e g o o so b ę i czy n y , co d la c h r z e ś c ija n je s t b o le s n e i co z u b a ż a sa m ju d a iz m . W ie le p r ó b w ty m k ie r u n k u ju ż p o d ję to . L ic z b a ż y d o w s k ic h k s ią ż e k i p u b li k a c ji n a te m a t J e z u s a , j a k i e u k a z a ły się p o 1948 r., z n a c z n ie p rz e w y ż s z a w s z y stk o , co n a p is a n o o N im p rz e z p r a w ie d w a ty s ią c e la t. T e n f a k t cieszy , ja k k o lw ie k s ta n o w i z a le d w ie p o c z ą te k d łu g ie g o i ż m u d n e g o p ro c e s u o b o p ó ln e g o p o z n a w a n ia się i p o s z a n o w a n ia .
