Józef Wiesław Rosłon
"Neutestamentliche
Wundergeschichten und das Lob der
Wundertaten Gottes in den Psalmen
(...)", Richard Glöckner, Mainz 1983 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 55/2, 175-177
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55(1985) fa se . II
R E C E N Z J E
R ic h a r d G L Ö C K N E R , N e u te s ta m e n tlic h e W u n d e r g e s c h ic h te n u n d d a s L o b d e r W u n d e r ta te n G o tte s in d e n P sa lm e n . S tu d i e n z u r s p r a c h lic h e n u n d th e o lo g isc h e n V e r w a n d ts c h a ft z w is c h e n n e u te s ta m e n tlic h e n W u n d e r g e s c h ic h te n u n d P s a lm e n , M a in z 1983, M a tth ia s - G r ü n e w a ld - V e r la g , s. 215 (W a lb e r b e r g e r S tu d ie n d e r A lb e r tu s - M a g n u s - A k a d e m ie . T h e o lo g isc h e R e ih e , w y d . A lb e r t F r ie s C S sR i U lric h H o r s t O P , t. 13).T en że a u to r w 1979 r. w y d a ł k s ią ż k ę p t. B ib lis c h e r G la u b e o h n e W u n
d er? — czy m oże b y ć w ia r a w u ję c iu b ib lijn y m b ez c u d ó w ? C h o d zi o to,
j a k ą ro lę o d g ry w a ły o p is y w a n e w N o w y m T e s ta m e n c ie c u d a d la w ia r y ty c h , co s łu c h a li D o b re j N o w in y z u s t J e z u s a C h r y s tu s a o ra z ja k i e m ie js c e n a leży z o sta w ić w ie rz e c z y ta ją c d z is ia j i w y k ła d a ją c te k s ty o c u d a c h w e d łu g w sp ó łc z e s n e g o s ta n u eg zeg ezy k r y ty c z n e j, zw ła sz c z a j a k n a le ż y p ra k ty c z n ie łą c z y ć w szk o le, k a te c h e z ie czy k a z a n iu w ła ś c iw e o b ja ś n ie n ie te k s tu b i b l i j n e g o z g ło s z e n ie m i p rz e ż y w a n ie m w ia ry . W o m a w ia n e j tu n a to m ia s t k sią ż c e „ O p o w ia d a n ia o c u d a c h w N o w y m T e s ta m e n c ie a w y s ła w ia n ie c u d o w n y c h d z ie ł B o g a w P s a lm a c h ” , R. G lö c k n e r s t a r a się z n a le ź ć o d p o w ied ź n a w c ią ż p o d n o sz o n e w z w ią z k u z o p is a m i c u d ó w p ro b le m y , k tó r e w y ra z ił w sz e re g u p y ta ń z a ra z w p ie rw s z y c h z d a n ia c h sw ej p u b lik a c ji (s. 9), p o d c h o d z ą c do s p r a w y z n o w eg o p u n k tu w id z e n ia , d o ty c h c z a s n a le ż y c ie n ie u w z g lę d n io n e g o , m ia n o w ic ie w s k a z u ją c n a to, że o p isy c u d ó w J e z u s o w y c h m ie sz c z ą się z a r ó w n o p o d w z g lę d e m ję z y k o w y m , j a k i te o lo g ic z n y m w n u r c ie t e j s a m e j t r a
d y c ji, co m o d lite w n e w y p o w ie d z i p s a lm is tó w . U z a s a d n ił to n a u k o w o p r z e p r o w a d z o n ą a n a liz ą ję z y k o w ą i tre ś c io w ą , a p la s ty c z n ie p rz e d s ta w ił w z a łą c z o n y c h s y n o p s a c h . P r a c u je n a g re c k im p rz e k ła d z ie p sa lm ó w , co je s t u z a s a d n io n e ze w z g lę d u n a ję z y k o p isó w n o w o te s ta m e n to w y c h , ja k i n a js ta r s z ą t r a d y c ję c h rz e ś c ija ń s k ą o p a r tą w d u żej m ie rz e n a B ib lii g re c k ie j. T e k s ty g re c k ie p rz y ta c z a n e są w p iś m ie o ry g in a ln y m , n ie w tr a n s k r y p c j i. S itz im L e b e n je d n y c h i d ru g ic h r e la c ji w y d a je się w sp ó ln y . N a w ie le ró ż n y c h sp o so b ó w z o sta ło u k a z a n e w p s a lm a c h , ja k lu d z ie s z u k a li u B o g a r a t u n k u w sw y c h s tr a p ie n ia c h i n ie sz c z ę śc ia c h , a Bóg w y s łu c h a ł ic h w o ła n ia . O c a le n i i p o c ie sz e n i d z ię k u ją B ogu, a p rz e p e łn ie n i szczęściem i ra d o ś c ią r o z g ła s z a ją z w d z ię czn o ści J e g o c u d o w n e d z ie ła . A n a lo g ic z n e są d o św ia d c z e n ia i p rz e ż y c ia lu d z i w z e tk n ię c iu się z J e z u s e m . W y s łu c h a ł O n ic h b ła g a ń w sp o só b n ie z w y k ły , p rz e to , n a w e t i w b r e w J e g o z a k a z o m , ro z p o w ia d a ją o sw o im d o św ia d c z e n iu w sp o só b n ie m a l ta k i ja k p sa lm iśc i.
A u to r u ją ł c a łą tr e ś ć w je d e n a ś c ie o d c in k ó w o z n a c z o n y c h c y fr a m i r z y m s k im i i p o d z ie lo n y c h n a p o d p u n k ty z a z n a c z o n e c y fr a m i a ra b s k im i. N ie m a w y ra ź n ie o k re ś lo n e g o w s tę p u a n i z a k o ń c z e n ia , je d y n ie z tr e ś c i d w ó ch p ie r w szy ch o d c in k ó w (I. O tw a r te p y ta n ia co d o S itz im L e b e n n o w o te s ta m e n to
w y c h r e la c ji o c u d a c h , o ra z II . O k r e ś le n ie z a k r e s u te m a tu o ra z m e to d y p o stę p o w a n ia ) tr z e b a d o m n ie m y w a ć , że z a jm u je s ię w n ic h a u to r z a g a d n ie
n ia m i w s tę p n y m i, n a to m ia s t o d c in e k V III (W n io s k i p o d s u m o w u ją c e ) n ie w ą t p liw ie s p e łn ia z a d a n ie z a k o ń c z e n ia . P o n im m a m y jesz c z e z e s ta w ie n ie w t a b lic a c h n a jw a ż n ie js z y c h p a r a le li m ię d z y p s a lm a m i i e w a n g e lic z n y m i o p o w ia d a n ia m i o c u d a c h (IX ), w y k a z l i te r a tu r y (X) o ra z sp isy a u to r ó w i m ie js c b ib lijn y c h (XI).
N a jo g ó ln ie j, za a u to r e m , s c h e m a t o p o w ia d a n ia p o szczeg ó ln y ch o p isó w c u d o w n y c h c z v n ô w J e z u s a d a się o d n a le ź ć w k la s y c z n y m w p ro s t u ję c iu p o d a n y m w P s 50,15 (a u to r k o r z y s ta ją c z L X X tr z y m a się te ż je j n u m e r a c ji
p s a lm ó w ): „W zy w aj m n ie w d n iu u tr a p ie n ia , a j a cię p o r a t u ję , ty zaś b ę d ziesz m n ie w y s ła w ia ł” . W sz c z e g ó ła c h n a to m ia s t z a u w a ż a m y , że a u to r z e b r a ł te e w a n g e lic z n e r e la c je o c u d a c h w p ię ć w ie lk ic h g r u p te m a ty c z n y c h : o p o w ia d a n ia o c u d o w n y m w y s łu c h a n iu p rz e z J e z u s a p ró ś b i m o d litw w r e l a c ja c h N T i w p s a lm a c h , z w r a c a ją c u w a g ę n a p a r a le le w ję z y k u , s t r u k tu r z e i tr e ś c i te o lo g ic z n e j (III), m o c J e z u s a p r z e ja w io n a n a d s iła m i p rz y r o d y (d la u m o c n ie n ia w w ie rz e g m in y c h rz e ś c ija ń s k ie j w s k a z a n ie n a p o tę g ę Je z u s a ): u c is z e n ie b u r z y n a je z io rz e ja k o p a r a l e la do p o s k r o m ie n ia p rz e z B oga p y c h y m o r z a (IV), p o r. P s 107, 23— 32. Z k o le i u z d ro w ie n ie o p ę ta n e g o z G d ra z y je s t o d p o w ie d n ik ie m s ta ro te s ta m e n to w e g o r a to w a n ia p rz e z B oga „z b r a m ś w ia ta p o d z ie m n e g o ” , czyli S zeo lu (w zgl. H a d e s u ) — o p ę ta n y j e s t ty p e m o calo n e g o „z b r a m P o d z ie m ia ” , k tó r y o p o w ia d a o c u d o w n y c h d z ie ła c h B o g a (V). U z m y s ło w ie n ie m i z re a liz o w a n ie m p rz e z J e z u s a te z y s t a r o te s ta m e n to w e j, że B óg w y n o s i (pod n o si) p o k o rn y c h , a z a w s ty d z a p y s z n y c h , je s t w y p ro s to w a n ie z g a r b io n e j k o b ie ty w r e l a c ji Ł u k a s z a (13,10— 17): to u z d ro w ie n ie c ie le s n e p o s ia d a te o lo g ic z n e z n a c z e n ie w y w y ż s z e n ia i u w o ln ie n ia n a tle k o r e la ty w n y c h o b ra z ó w i m o ty w ó w p s a lm ic z n y c h (VI). O p o w ia d a n ie m w re sz c ie w s ty lu p s a l m ó w p o c h w a ln y c h (h y m n ó w ) j e s t Ł k 17,11—1 9 ,'k tó r e g o sen s m o ż n a w y ra z ić n a k a z e m : „N ie w o ln o z a p o m in a ć o c z y n a c h B o ży ch !” (P s 78,11). O p o w ia d a n ie 0 u z d ro w ie n iu 10 tr ę d o w a ty c h m a sw ój o d p o w ie d n ik w u z d ro w ie n iu N a a m a - n a (2 K r i 5,8—19), j a k i w ję z y k u m o d lite w n y m p s a lm ó w (V II). J a k w y ż e j b y ło w s p o m n ia n e , R. G lö c k n e r p o s ta w ił n a p ro g u sw eg o d z ie ła p a r ę p y ta ń , m ia n o w ic ie : P rz e z k o g o i d la k o g o z o s ta ły h is to rie o c u d a c h o p o w ie d z ia n e i s p isa n e ? J a k i e m o ty w y i z a in te r e s o w a n ia w c h o d z iły tu w r a c h u b ę ? J a k d a ło b y się b liż e j o k re ś lić śro d o w is k o ży cio w e d la tr a d y c ji o c u d a c h w N o w y m T e s ta m e n c ie ? J a k ie g o ro d z a ju z w ią z e k łą c z y te h is to rie z d z ie ja m i J e z u s a i p o c z ą tk a m i c h rz e ś c ija ń s tw a ? N a te p y ta n ia sz u k a m y o d p o w ied zi w p o d s u m o w a n iu k o ń c o w y m (V III). W n io sk i p r o p o n o w a łb y m z a w rz e ć w n a s t ę p u ją c y c h p u n k ta c h , id ą c za u w y p u k le n ia m i m y ś li z a z n a c z o n y m i w te k ś c ie p rz e z sa m e g o a u to r a : , 1. D la p rz e d s ta w ie n ia d o n io sło śc i te o lo g ic z n o -c h ry sto lo g ic z n e j c u d o w n y c h c z y n ó w J e z u s a p o s łu g u ją się a u to r z y o p o w ia d a ń o c u d a c h w c ią ż p o g lą d a m i, o b ra z a m i i m o ty w a m i, k tó r e w p s a lm a c h s ta n o w iły w s p ó ln y s k a r b ie c p o b o ż n o ści ż y d o w sk ie j i w c z e sn o c h rz e ś c ija ń s k ie j.
N o w o te s ta m e n to w e o p o w ia d a n ia o c u d a c h m ie sz c z ą się d o s k o n a le w o b s z e rn ie js z y m k o n te k ś c ie s ta r o te s ta m e n to w y c h d z ie jó w z b a w c z y c h , w k t ó r y m o b ja w ie n ie w sz e c h m o c y B ożej je s t w y ra z e m B ożego m iło s ie rd z ia i B o ż ej w o li z b a w c z e j, a k a ż d e o p o w ia d a n ie o c u d a c h B o ży ch s ta n o w i w y z n a n ie m o d lite w n o - u w ie lb ia ją c e sa m e g o B oga.
2. S y tu a c ja ży cio w a, w ja k i e j są p rz y jm o w a n e i p rz e k a z y w a n e c u d a J e z u sa , n a c e c h o w a n a je s t ta k i m s a m y m j a k w p s a lm a c h n a p ię c ie m p o m ię d z y p o d s ta w o w y m z a g ro ż e n ie m lu d z k im i d o z n a n ą c u d o w n ie p o m o c ą ze s tr o n y B oga. R o z g ła sz a n ie c u d o w n y c h c z y n ó w J e z u s a n a le ż y in te g r a ln ie do części s k ła d o w y c h tr a d y c ji Je z u s o w e j i n ie m oże b y ć u w a ż a n e za ja k ie ś ciało obce p ó ź n ie j w p a s o w a n e m o zo ln ie w cało ść E w a n g e lii, j a k to u s iłu je się często z a s u g e ro w a ć w k r y ty c e b ib lijn e j.
3. P r z y z a c h o w a n iu so te ry c z n e j r o li c u d u (ja k o z n a k u w sz e c h m o c n e j 1 m iło s ie rn e j in te r w e n c ji B oga) p o d k re ś la n e j w p s a lm a c h , c u d a J e z u s a je d n a k r ó ż n ią się is to tn ie od c u d o w n y c h c z y n ó w n p . M o jżesza, E lia sz a czy E liz e u sz a , ze w z g lę d u n a sw ą r e la c ję d w u o so b o w ą , a n ie tró jo s o b o w ą , to z n aczy n ie p o tr z e b a w n ic h p o ś r e d n ik a p o m ię d z y p ro s z ą c y m a s p e łn ia ją c y m p ro ś b ę . M im o p a r a le ln e j s t r u k t u r y h is to rii o c u d a c h w N T i p ie ś n i b ła g a ln y c h w z g lę d n ie d z ię k c z y n n y c h p s a łte rz a , J e z u s z a jm u je m ie js c e p rz y s łu g u ją c e w p s a lm a c h s a m e m u B o g u : w y s łu c h u je do sie b ie k ie r o w a n y c h p ró ś b i do sie b ie sam e g o o d n o si d z ię k c z y n ie n ia . W f o r m u ło w a n iu o p isó w c u d ó w o b s e r w u je się s to p n io w e n iw e lo w a n ie ró ż n ic y m ię d z y B o g iem i J e z u s e m , co j e s t w y ra z e m
w z ro s tu w ia r y w B o sk ą m oc i g o d n o ść Je z u s a .
4. Z a ró w n o p s a lm y j a k i r e la c je N T o c u d a c h p r z e j a w i a ją c h a r a k t e r m o d e lo w y — ja k o w y ra z k o n k r e tn y c h d o z n a ń b ez f o r m u ło w a n ia u p r a w n ie ń czy s c h e m a tó w p ra w n y c h , k tó r e m o ż n a z a p ro g ra m o w a ć . P o z o s ta je n i e n a r u sz o n a w o ln o ść i sw o b o d a d e c y z ji w y s łu c h u ją c e g o p ro ś b y . T e o p o w ia d a n ia z b liż a ją się f o r m ą do p a re n e z y m o d lite w n e j.
5. P o d s ta w o w y m im p u ls e m d la o p o w ieści o c u d a c h j e s t ra d o ś ć i p o d z ię k o w a n ie ty c h , k tó r z y d o z n a li p o m o c y . P d o b n ie , ja k w p ie ś n ia c h d z ię k c z y n n y c h i h y m n a c h p s a łte r z a , w y r a ż a się ra d o ś ć , u w ie lb ie n ie i p o d z ię k a w p o d w ó jn y m n u r c ie : k ie r u je się p rz e d e w s z y s tk im do s p r a w c y szczęścia (B oga, J e z u s a ), n a s tę p n ie do in n y c h lu d z i („ w y s ła w ia jc ie w r a z ze m n ą !”), b y p u b lic z n ie z a ś w ia d c z y ć o d o z n a n y m d o b ru .
Z a te m S it z im L e b e n o p o w ia d a ń o c u d a c h m o ż n a o k re ś lić ja k o „p o b o żn e g ło s z e n ie ”, p r z y c z y m n ie m a ż a d n e g o w s k a ź n ik a w te k s ta c h , ż e b y o n o m ia ło się d o k o n y w a ć n a z e b ra n ia c h k u lto w y c h . R aczej g ło szo n o w ie lk ie d z ie ła B oże p rz y k a ż d e j sp o so b n o śc i i w szęd zie.
6
. T eg o ro d z a ju p o b o ż n a p r o k la m a c ja c u d ó w n ie p rz e s z k a d z a ła p r z e p o w ia d a n iu m is y jn e m u , o w sz e m b y w a ła d o n ie g o w łą c z a n a ja k o m o ty w u m a c n ia ją c y u f n ą w ia r ę w Je z u s a .7. C h o ciaż k o n k r e t n e h is to ry c z n e w y d a r z e n ia s to ją c e u p o c z ą tk u o p o w ie śc i o c u d a c h n ie d a d z ą s ię o b e c n ie u s ta lić z k ry ty c z n o h is to r y c z n ą p e w n o śc ią ,
d o z n a ły b o w ie m w ie lo r a k ie j in t e r p r e t a c j i te o lo g ic z n e j, n ie s k o s tn ia ły w sz a k ż e w sz a b lo n y , lecz z a c h o w a ły sw ój c h a r a k t e r in d y w id u a ln e g o p rz e ż y c ia z o d rę b n y m i w ła s n y m i szczeg ó łam i s y tu a c y jn y m i, co w s k a z u je , że n ie b y ły p r o d u k te m w io d ą c e j id e i a n i p ó ź n ie js z y m i w a r ia n t a m i p ie r w o tn e g o s c h e m a tu „ o p o w ie śc i o c u d a c h ” . M u s ia ły u ic h ź ró d ła z a is tn ie ć w y d a r z e n ia w p r o w a d z a ją c e lu d z i w b e z p o ś re d n i k o n ta k t z J e z u s e m .
