A C T A U N I V E R S I T A T I S L U I) ľ I E N S I S Г Ot IA O E C O N O M ICA 95, 19H9_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ /
P k O B I . E M A Г У К А W A L U T O W A
Bogdan Mirosław Buczkowski* JEN JAKO WALUTA MIĘDZYNARODOWA
Zgodnie z przyjętymi w literaturze przedmiotu poglądami, p i e niądz międzynarodowy odsługuje wymianp towarów i usług oraz m i ę dzynarodowe obroty kapitałowe. Spełnia on wszystkie cztery p o d s t a wowe funkcje pieniądza (jest mie rnik iem wartości, środkiem p ł a t n i -czym oraz środkiem cyrkulacji i t e z o u r y z a c j i ), a ponadto c h a r a k t e -ryzuje się powszechnym zaufaniem uczestników rynku światowego*. W praktyce międzyn arodo wych stosunków gos podarczych waluta m i ę d z y n a
-rodowa jest w pierwszym rzędzie pow szec hnym środkiem pła tniczym (stoaowanym przy wyrówny waniu bilansów płatniczych), środkiem nabyw-czym (przy zakupach towarów i usług), wreszcie jest składnikiem rezerw dewizowych oraz instrumentom transferu bogactwa między k r a j a -mi (przy spłatach zadłużenia, ods zkod owań i kontrybucji, przy krótko i długote rmino wych lokatach inwestycje bezpośr ednie i p o r
-tfelowe) .
Jest oczywiste, że warunki "techniczne" uznania waluty za mię-dzynarodową, mają charakter warunków koniecznych. Tym niemniej, w procejie umi ędzy narodowienia waluty liczą się także inne c z y n n i -ki ekonomiczne ta-kie jak: potencjał gospodarczy kraju, udział w obrotach międzynarodowych, a także takie pozaeko nomic zne czynniki jak: potęga militarna czy supremacja polityczna, które wspierają walutę narodową i nadają jej status międzynarodowy.
• Dr, adiunkt w Instytucie Handlu Zag ranicznego UL.
* Por. wypowiedź Z. Fedorowicza na konferencji - Problemy Mone- t a r n o - W a ł u t o w e , SGPiS; Ministe rstwo Finansów, Warszawa 1973. E. Pietrzak wyróżnia sześć podstaw owych funkcji waluty m i ę d zyn arodo wej w transakcjach pry watnych i oficjalnych. W funkcji środka cyr k u l a cji i środka pła tnic zego waluta międzyn arodo wa występuje: w t r a n s a -kcjach oficjalnych jako waluta interwencyjna, w transakcjach p r y -watnych jako waluta transakcyjna. W funkcji środka tezauryzacji jako waluta rezerwowa - w transakcjach ofi cjal nych i inwestycyjna - w transakcjach prywatnych. W funkcji miernika wartości: jako
Z drugiej strony ranga m i ę d z y n a rod o w a waluty jest p rz y d a t n y m in s trumentem pol i t y c z n e g o for mowania i odd zia ł ywa ni a na otoczu- nie. Typowym tego pr z y k ł a d e m było tworzenie tzw, obsza ró w w a l u t o -wych funta, franka i dolara, i związan a z tym sup re ma cj a Wie lkiej Brytanii, Francji i Startów Z j e dno c z ony c h w p ew nych reg io na ch świa-ta2 .
W okresie po II woj nie światowej - system waluty dew i zow o- zło - tej, z i n s t y t u ejonal izowany przez p ow oła n ie M i ę d z y n a r o d o w e g o F u n -d us zu Walutowego, pozwalał w a l u t o m r e z er wo wy m (dolarowi i funto-wi) na um o cnie n ie u g r u n t o wane j wcz e śni e j pozycji. W re z u lta c ie po-g ł ę b iaj ąc ej się z czasem sprzeczności interesów między USA i W i e l -ką Brytani ą - z jednej strony, a pozostałymi, d y n a m i c z n i e roz wi-jającymi się krajami k a p i t al is tyc zn ymi , które ponos ił y ros nąco i n i e p r o p o r c j o n a l n i e wysokie cię żary finansowe, w yn i k a j ą c e z udziału w o br ota c h mię dzy n a rod o wyc h, z dru giej strony, kraje te, u t r z y m u -jąc rezerwy dola row e i fun towe (w formie dep o zytów w ban k ach S t a -nów Z j e dn oc zo nyc h i Wielkiej Brytanii) - faktycznie k re dy t o w a ł y te kwoty gos podarki USA i W ie lkie j Brytanii. Rosnące w latach sześć-d zi es i ą t y c h z asześć-d łużenie S ta nów Z je sześć-dn oc z o n y c h wobec zag ranicy, w co-raz wię k s z y m stopniu pok r ywa n e było dal szą emisją dolarów. P r z y p o -mi n a ł o to syt uację rynku krajoyego, na którym bank cen tralny r e g u -lował w ie lkoś ć i str uk tu rę swego zad ł użenia przez zao pa tr y w a n i e wie-rzycieli w pieniądz. Z czasem opa rcie m i ę d z y n a r o d o w e g o systemu w a lutowego na dolarze i funcie šterlingu stało się p o d s t a w o w y m c z y n -n ik ie m zak ł óca ją cym ró w -nowa gę w o br ot ac h mię dzy-na rod o w ych .
Inflacyjne elementy z awarte w m i ę d z y n a r o d o w y m sys tem i e w a l u t o -wym, jak Już wspomniano, wynik ał y z moż l iwości aut o m a t y c z n e g o p o -kry wan i a przez za g r ani cę de f icy t ó w krajów, których waluty nar odow e są również walutami rezerwowymi. USA (i w m n i e j s z y m s to pniu Wielka Bry tania) mając faktyczne moż l iwo śc i roz s zer za nia emisji swych w a -lut na zag ranicę, prz enos i ły tym s p o sob e m inflacyjne czy def lacyj- ne skutki swojej polityki gos p oda rc zej na inne kraje. W sz yst k ie te słabości systemu w a l u t o w e g o uja wniły się w całej r oz ciągłości w la-tach siedemd zi esi ą tyc h , kiedy to na s t ą p i ł o dr a m a t y c z n e zał am an ie się p ły nności fin ansowej na skutek kry zysó w naf towych. Dal s z y m s y m mie rn ik kursów w a l u tow yc h w t ra nsa k cja ch of i c ja l n y c h i jako w a l u -ta fak tu ro wa nia transakcji h an d l o w y c h i usługowych. E. P i e t r z a k , Mi ę d z y n a r o d o w y system w al utow y - syste me m wielode w izo w y m, "Handel Zag rani cz ny" 1984, nr 3 i 4.
2
pt o m e m p o g o rsz en ia się tego systemu było p o w s t a n i e i f u n k c j o n o w a -nie t z w . eur oryn ków ( m i ę d z y n a r o d o w y c h rynków pie nięż nych) , e l i m i -nacja złota jako podstaw y systemu d e w i z o w o - z ł o t e g o i w p r o w a d z e n i e systemu kursów p ł y n n y c h 3 . Na tym tle n a s t ę p o w a ł y p r z e s u n i ę c i a w ukł adzi e sił w m i ę d z y n a r o d o w y c h sto s u n k a c h walutowych. Wyr ażał y się one w rel a t y w n y m spadku zna czen ia dolara USA oraz we w z r ości e roli innych walut (m. in. jena i marki RFN), jako m i ę d z y n a r o d o w e g o środka pła tn i c z e g o i środka rezerw mię dzyn a r o d o w y c h .
Proces u m i ę d z y n a r o d o w i e n i a jena p r z ybie rał aspekty zarówno i l o ś c i o w e (mi erzone udz i a ł e m w ro z l i c z e n i a c h i rez erwach światowych), jak i aspekty j a k o ś c i o w e (wiążące się ze zmianą w Japonii p r z e p i s ó w prawnych, r e g u l u j ą c y c h m i ę d z y n a r o d o w e o broty dewizowe oraz z roz woje m rynku k a p i t a ł o w e g o i pie nięż nego) .
T a b e l a 1 /
Udział jena w tzw. kos zyku w a l u t o w y m SDR (w %)
Waluta 1 VII 1974 1 1 VII 1978 1 I 1981 1 I 1986
Dolar USA 33,0 33,0 42,0 42,0
Marka RFN 12,5 12,5' 19,0 19,0
Jen japoński 7,5 7,5 13,0 15,0
Funt ste rlin g 9,0 7,5 13,0 12,0
Frank francuski 7,5 7,5 13,0 12,0
Lir włoski 6,0 5,0 -
-I nne 24,5 27,0 -
-Razem 100,0 100,0 100,0 100,0
Ź r ó d ł o : "IMF Sur vey" 1981, January 12; "Mi rowaja E k o n o -mika i M i e ż d u n a r o d n y j e O t n o s z e n i j a " 1986, N* 3, s. 80.
Na wst ępie analizy asp e k t ó w ilo śc i o w y c h u m i ę d z y n a r o d o w i e n i a je-na , należy zauważyć, że udział Japonii w handlu m i ę d z y n a r o d o w y m wzrósł w drugiej poł o w i e lat o s i e m d z i e s i ą t y c h do ok. 11% w e k s p o r -cie i ok. 7,5% w impro-cie, zaś udział jena w kos zyku walut o k r e -"Univer sity of C h i c a g o Press" 1980; G. H a b e r l e r , The Theory of International Trade, Lon don 1936; W. C z e r k a w s k i , P o -lityka ekonomiczna, Kra ków 1919.
3 Por. K. L u t k o w s k i , W s p ó ł c z e s n y m i ę d z y n a r o d o w y sy-stem walutowy, W a r szaw a 1983.
śla ją cy ch wartość SOR wyniósł o s t a tni o 15* (tab. 1). Ten r e l aty -wny wzrost zna czenia jena w M i ę d z y n a r o d o w y m Fun dusz u Walutowym, jak i w handlu, i finansach m i ę d z y n a r o d o w y c h (jak wy k azuj ą niżej p r z e d s t a w i o n e dane) nie o d z wi er cie dl a pozycji Japonii, jako
dru-A giej potęgi gos po da rc zej i n a j w i ę k sze go k re d yto d awcy w áwiecie . W 1985 r. kiedy to obroty handlu z a g r ani c zneg o Japonii osiągnę ły 305 mld doi., tylko 46% eks port u roz l iczane było w jenach (w 1971 r. 2*, w 1975 r. 17«, w 1976 r. 17,5*, w 1980 r. 28,9*, w 1981 r. 30*, w 19B3 r. 34,5*, w 1984 r. 40*) i z al edwi e 9* i mp or-tu (w 1971 r. 0,3*, w 1976 r. 0,9*, w 1984 r. J*)5 . Ola p o r ó w -nania w Sta nach Zje d noc z o n y c h ok. 98* eks port u i 70- 85* improtu fa k turo wane jest w dolarach, a w kr a jac h Europy Za c hodn iej ok. 60- -8 5 * eks portu fak turowane jest w w a l ut ac h nar o dow y ch (w RFN 02*, w Wielkiej Brytanii 76*) i ok. 30-45* importu (w RFN 4 2 , 8X, w Wie lkiej Brytanii 38* )6 .
Oc z ywiście udział jena w fakturo wa niu handlu za g rani czneg o Ja-ponii był różny w zależno ści od rodzaju transakdji, a z wł aszcza od rodzaju grupy aso r tymentowej. W e ks po rc ie Japonii dominują bowiem art ykuły o wysokim stopniu p rz etw o r z e n i a i wys oki m udz i a l e n o w o -czesnej technologii. Towary te w coraz w i ę k szy m stopniu rozliczane są w jenach, ponieważ w ten sposób e k s por t e rzy japońscy chcą p r z e -rzucić ryzyko k ur sowe na importerów. Ci ostatni godzą się na to ze względu na wysoką k o n k u r e n c y j n o ś ć cenową i jak oś ci ową towarów japońskich. Udział tej grupy towarów, do której można zaliczyć eks port samochodów, sprzętu elektro n icz n ego , mas z yn itp., w r o z -lic ze ni ach jenowych wyniósł w 1985 r, B6X (w 1981 r. 60*,).
W struktu rze j a p o ńsk i ego importu domin uj ą na t omia st surowce n at ur al ne (głównie paliwa), kt ó r ych ceny pod awan e są na ś w i a t o -wych gieł dac h t ow aro-wych w d ol ar ac h i funtach sterlin gach. Spośród
4
Por. Surge in E xp orts Fuels Growth of Economy, Statistical Trends: Japan, "Financial Times" 1985, February 11.
5 "Economic Survey of Japan (1 9 00-1981)" 1981, s. 230, Ch. S e b a s t y n , The S ec ond Report on Jap anese Investment, Lon don 1981; R. C o t t r e l l , Set to Make a Mar ke d Impact, Japanese Reform, "Financial Times" 1985, May 13, s. XV,. OECD Mo r gan G u a -ranty, [w:] St a tistical Trends ..., s. 4, Tokyo Capital Markets, The Bank of Tokyo, O ct ober 1985, s. 6.
6 R,. C o t t r e l l , P. M o n t a g n o n , Why Japan's Curr enc y Is So Little Used at Present in Internationa l Markets, The Yen Has Yet To Make Its Mark in the World, [w:] I nt erna tiona l C a -pital Markets, "Financial Times" 1985, April 17, s. 12.
towarów n i e s t a n d a r y z o w a n y c h w 1985 r. 23% importu f a k turo wane b y -ły w jenach (w 1981 r. 10%). Odbiega to znaczni e od sytuacji w in-nych u p r z e m y s ł o w i o n y c h kra j a c h k a p i t al istyc zin-nych .
Prz yczyna rel atywnie n is kieg o (choć ros nącego) u d z i a ł u jena w ro z l i c z e n i a c h handlu z a g r a n i c z n e g o tkwi prz ede w s z y s t k i m w z a łożeniach polityki wal ut o w e j oraz s k o m p l i k o w a n y m s ys temi e f i n a n s o -wania handlu z a g r a n i c z n e g o w J a p o n i i 7 .
Jeżeli chodzi o ten pie rwsz y czy nnik - to należy pamiętać, że str ategia gos po d a r c z a kraju opi erał a się w latach siedemdziesiątych, a także w pie rwszej p o ł owie lat os i e m d z i e s i ą t y c h , na s y s t e m a t y c z n y m s t y m u lo waniu eks port u i w z r ości e doc h o d ó w eksport owych . Pol ityk a wa-lutowa była instrumentem tej strategii, zaś kurs wal utow y jena był utr zym y w a n y w takim prz edziale, jaki u z a s a d n i a ł a bie żąca pol i t y k a gos pod a r c z a i jej cele strategiczne. C h a r a k t e r y z u j ą c a lata s i e dem d z i e s i ą t e i pie rwsz ą połowę lat o s i e m d z i e s i ą t y c h s t r u ktu ra p ł a t -ności, o nis kim udz iale jena w r o z l i c z e n i a c h h an dlu z a g r a n i c z n e g o , u ła twia ła to zadanie. Rząd "zachęcał" k o r p o r a c j e do r o z licz ania transakcji z a g r a n i c z n y c h w wal u t a c h obc ych (przede w s z y s t k i m w d o -larach), ponieważ u m o ż l i w i a ł o to p r z e n o s z e n i e ryzyka t r a n s a k c y j n e go i tra nsfe roweg o na k o n t r a h e n t ó w zagrani cznyc h. Przy czym w o k r e -sie aprecjacji jena korzyści e k o n o m i c z n e osiągali importerzy j a -pońscy, nat omiast w okr esie d e p recj acji jena - eksport erzy. Był
to znany w lit eraturze m i ę d z y n a r o d o w y c h sto sunk ów g o s p o d a r c z y c h tzw. m e c hani czny efekt zmian kursu walutow ego. Należy d o d a ć , że e k s p o r -terzy japońscy uzyskiwali korzyści, w postaci wzr ostu doc h o d ó w z eksport u (w dolarach), również w okr e s a c h apr ecja cji jena, gdyż dzięki obn iżen iu się cen owej ela sty c z n o ś c i pop ytu z a g r a n i c z n e g o wo-bec eksport u j ap ońsk iego (ze w z g lędu na wys oką jakość i c zę sto nie-po w t a r z a l n o ś ć towarów janie-pońskich), moż l i w e był o p o d n o s z e n i e cen
(w w al utac h obcych).
Inną przyczyną nis k i e g o udz iału jena w r o z l i c z e n i a c h ha n d l u za-g r a n i c z n e za-g o był relatywny n i e d o r o z w ó j rynku kap itał oweza-go , jak i s ys tem finanso wania han dlu zagrani czneg o. Bank cen tral ny (jap. Nihon GinkO; stosował sze reg ins trum entów polityki p i e n i ę ż n o - k r e - d ytowej (takich jak stopa pro centowa, b e z p o ś r e d n i e k o n t y n g e n t o w a
-li/ 1984 r. udział jena w r o z l i c z e n i a c h han dlu ś w i a t o w e g o w y -niósł ?,3%, dolara 54,8%, funta ste rlinga 7,5%, marki RFN 14,4%, franka francus kiego 6,4%, franka s z w a j c a r s k i e g o 2,1%, Tokyo C a -pital Markets ..., s. 6.
__ Bncjľl.-)» Mirosław Huczkuwskt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ m e kredytów dla przemysłu), gdy? przy założeniu ekspansji e k s p o r -towej i wzrostu nadwyżek w bilansie handlowym, był zainteresowany ograniczeniem wydatków importowych. Bank ten, od którego zależy dopływ funduszów jenowych na finansowanie importu, bardzo często ograniczał ich dopływ do banków handlowych (jap. Toshii Ginko), które z kolei ograniczały finansowanie importerów japońskich (w jenach). Zmiana może nastąpić, jak się wydaje, przez rozwój w Ja-ponii rynku akceptów bankowych. Należy ti* wspomnieć, że struktura
i dynamika kredytów importowych podlega w Japonii tym samym reg ułom gry, co udzielanie kredytów na rynku pieniężnym przy d e c y d u -jącej roli czynnika opłacalności tzn. oprocentowania kredytu. W odniesieniu do wysokiego udziału dolara w finansowaniu wydatków importowych, należy zwrócić uwagę na różnice stóp procentowych w J a -ponii, Stanach Zjednoczonych i innych uprzemysłowionych krajach kapitalistycznych. Z tego punktu widzenia niewielu eksporterów za-granicznych jest skłonnych przyjmować walutę japońską w roz licze-niach za eksport towarów do Japonii. Większość korporacji i krajów bierze pod uwagę korzyści z posiadania innych walut, które prz ynoszą z reguły większe dochody (w postaci wyższych odsetek) ruż d e -pozyty jenowe.
W kontekście dalszego spadku stóp pro centowych na rynku a me ry-kańskim, ich wzrostu w Japonii i silnej aprecjacji jena pod koniec 1983 r. i w 1986 r., nie można oczekiwać w najbliższym czasie wię-kszego wzrostu znaczenia jena, jako waluty rozliczeniowej. Co prawda eksporterzy zagraniczni będą zainteresowani w fakturowaniu h a n -dlu z Japonią w jenach, jednak importerzy japońscy preferować będą rozliczenia w walutach obcych i vice versa. Ola eksporterów j a -pońskich korzystniejsze będzie fakturowanie transakcji z ag rani cz-nych w jenach, dla importerów zagraniczcz-nych w walutach obcych.
Rola i znaczenie jena jako waluty mię dzynarodowej uwidacznia się znacznie bardziej w mię dzyn arodo wych transakcjach finansowych. Szczególnie istotne jest to, że w latach siedemdziesiątych (prakty-cznie do 1983 r.) Japonia charakteryzowała się naj wyższym tempem wzrostu należności zagranicznych (ponad 20* rocznie) oraz n a j w y ż -szym tempem wzrostu zobowiązań zagranicznych (ponad 25* rocznie) tab. 2.
Q
Por. The Yen's Surprising Strength, Unlike Germany, Japan Is Not Linked To Weak Western C u r n e n c i e s , .International Money M a -nagement, "Business Week" 1981, August 24, s. 46.
T a b e l a 2
N a l e ż n o ś c i i zo b owi ą zani a Japonii w latach 1971-1985
(w mld d o i .) Wys zczer gólnie- n te 1971 1972 1973 1975 1979 1980 1981 1982 1984 1985 N a l e ż -ność i Zobow ią- zania 32,8 23,0 43.6 29.7 58,3 34,5 58.3 51.3 135,4 106,6 159,6 158,0 209.2 198.3 227,7 203,0 341,2 266,9 437,7 307,9
Ź r ó d ł o : Bank of Japan, Tokyo 1983, "Życie G o s p o d a rcz e" m e ”, nr 24. T a b e l a 3 M i ę d z y n a r o d o w e w i e r z y t e l n o ś c i 3 banków h a n d l o w y c h w l a t a c h 1974-1982 w ml d d o i . i w % - s t a n na k o n i e c r o ku Ogó łem w mld d o i . Ud z iały w x b Rok dolar USA ■ marka RfN frank s z w a j c . j e n c funt s t e r . frank f r a n c . gulden holend. 1974 360 >2,3 14,7 7,0 0,4 1,2 0,8 1,3 1977d 690 6B,6 16,0 5,9 0,8 2 , 5 е 2 , 2 f 1,5 1980 1322 67,6 14,3 6,3 2,1 2,8 2,8 1,5 19B2 1687 72,3 10,4 5,4 2,4 2,3 • • a Z a g r a n i c z n e w i e r z y t e l n o ś c i w w a l u t a c h n a r o d o wy c h zagranicznych b an kó w h a n d l o w y c h , s k ł a d a j ą c y c h s p r a w o z d a n i a do Ban ku R o z r a c h u n k ó w M i ę d z y n a r o d o w y c h (BIS ).
k Suma u d z i ałó w 7 walut jest ni ższa od 100, po n iewa ż p o m i n i ę t o waluty o udziale n i ż s z y m niż 1% oraz po z ycj e nie z i d e nty fi kow a ne.
c Z p o m i n i ę c i e m wi e r z y t e l n o ś c i j en ow yc h b anków s z w a jca r ski c h . d Od gru dn ia 1977 r. z u w z g l ę d n i e n i e m Austrii, Danii, Irlandii. e Od grudnia 1977 r. z u w z g l ę d n i e n i e m w ek sli h a n d l o w y c h i a k -cep tó w bankowych.
f Od g ru dnia 1977 r. z u w z g l ę d n i e n i e m kr e d y t u nab yw cy dla z a -g r a n i c z n y c h importeiów.
Ź r ó d ł o : E. P i e t r z a k , M i ę d z y n a r o d o w y s ys tem w a l u -towy - s ys tem e m wie lo de wi zow ym , "Handel Zag r a n i c z n y " 19R 4, nr 4, s. 10'. ’
Wzrost zag rani cznyc h t ra nsferów k a p i t ał ow ych z Japonii w formie inwestycji bez po śr ed nic h i portfelowych, a takie eksport kapitału ze źródeł publicznych (dary, subwencje, reparacje wojenne) z j e d -nej strony, a wzrost atrakcyjności japońskiego rynku kap itałowego dla zagranicznych inwestorów - z drugiej strony, przyczynił się do wzrostu udziału jena w aktywach banków zag ranicznych (tab. J).
Wzrost znaczenia jena Jako w a l u t y i n w e s t y c y j n e j w zakresie lokat d ł u gote rmino wych ilustruje struktura w a l u -towa obligacji na rynkach m i ę d z y n arodo wych (tab. 4).
T a b e l a 4 Udział jena w m i ę d zyn arodo wym rynku obligacji w 1984 r. (w X)
Jen Dolar s z w a j c .Frank Marka ster JingFunt Pozostałe
5,3 63,9 12,2 6,3 5,1 i"
1
Ź r ó d ł o : Salomon Brothers, "Financial Times" 19B5, April 17.
Kolejnym wskaźni kiem wzrostu znaczenia jena (w funkcji środka t e z a u r y z a c j i ) jest jego udział w państwo wych rezerwach dewizowych krajów kapitalistycznych. W latach s i e d emd ziesi ątych i na początku lat o s i emdz iesią tych charakt eryst yczny był znaczny wzrost udziału marki RFN i jena w świ atowych rezerwach dew izowych oraz relatywny spadek znaczenia funta sterlinga i dolara USA. Wiąże się to z oceną i prognozami sytuacji gospodarczej w
poszczegól-q nych krajach, a tym samym i ich walut .
Jeśli wziąć pod uwagę dominującą pozycję Japonii (i jej wa l u -ty) w handlu zag rani cznym krajów Azji P o ł u dni owo-W schod niej (ok. 50* obrotów han dlowych Japonii z tymi krajami fakturowana jest w jenach), wartość japońskich inwestycji bezpośr ednic h i kredytów jenowych, włączenie jena w skład rezerw dew izowych wielu krajów tego regionu, wzrost znaczenia Tokio juko m i ę d z y n arodo wego ryn-ku pienięż nego i kap itałowego, to można mówić o prz eksz tałce niu Jena w regionalną walutę krajów Azji Południowo-W schod niej , i o
9
R. V., Yen Becomes Secondary Reserve Currency, "Japanese Life" 1984, No. 9 (R. V. Roosa).
T a b e l a 5 Udział p o s z cze gólny ch walut
w rezerwach dew izowych kr-ijów kap i t a l i s t y c z n y c h w latach 1975-1984 (w * na koniec r o k u)3
Waluta 1973h 1975 1980 1982 1983 1985 Dolar USA 78 ,4 85,1 55,9 71,4 68 ,5 65,1 Marka RFN 5,5 6,6 11,9 11,6 11,2 12,0 Jen 0,0 0,6 3,3 3,9 4,7 5,2 Frank szwajc. 1,1 1,7 2,6 2,7 2,3 2,0 Funt sterling 6,5 4,1 2,5 2,2 2,6 2,9 Frank trancus. 0,9 . 1,1 1,1 1,1 1,1 Gulden holend. 0,3 . 0,8 0,8 0,8 0,8 E C U c - - 17,0 - - -Inne __ 7,3 1.9 5,0 6,6 11,8 10,9
a Rezerwy dewizowe czł onkó w MFW i Szwajcarii (w S O R ). 13 Stan na koniec roka; w 1973 r. na koniec I kwartału.
c ECU (ang. European Currency Unit) Eur opej ska Jednostka Wal u-towa jest w ar unkową jed nostką rezerwową. ECU nie są w ł a sn oś ci ą ba n ków cen tralnych, lecz funk cjo n ują dzięki o d n a w i a n y m co 5 m i e -siące umowtim swap owy m między bankami.
Ź r ó d ł o : Annual R aport 1982, IMF Washing ton, July 1982, s. 65; 1983 s. 72, 1985 s. 54, "Fi nancial Times" 1985, February 11, s. 4.
zw i ęk s z e n i u m o ż l iw o ści s t w orz e nia w tym rejonie strefy je-*10
nowej
Jen w p r o c e s ie um i ę d z y n a r o d ó w i an i a rynku k a p i t a ł owego w J aponii
R eg ul a c j a o b o w i ą z u j ą c a na jap oń sk im rynku k a p i t a ł o w y m i p i e -n i ę ż -n y m mia ła aż do roku 1983 c h a r a k t e r r es try k cyj -ny -nie spr zyja-Dz i ałan i a w tym ki e r u n k u p od j ę ł o J ap oń sk ie M i n i s t e r s t w o Han-dlu Z a g r ani c zne g o i P rz em y s ł u (MITI) w 1972 r. Ze wz g lęd u jednak na o s t ro żn ość rządu jap oń s k i e g o w p o d e j m o w a n i u r a d y k a l n y c h decyzji, do t y c z ą c y c h u m i ę d z y n a r o d o w i e n i a jena (obawy p rz ed n i e b e z p i e c z e ń stwami jakie stwarza dla gos po da rki waluta o zn a c zen i u m i ę d z y n a r o -dow ym) oraz na zja wis k a k r y z y s o w e w g o s p o d a r c e światow ej, jak i obawy kr ajów Azji P o ł u d n i o w o - W s c h o d n i e j p rz ed d om ina c ją ja p ońsk ą w tym r e g i oni e - nie s t w o rzo n o jes zcz e str efy jenowej. Por. Л . P i e w z n i e r , G o s u d a r s t w o w e k o n o m i k i e s o w r l e m i e n n o j Japonii, Moskwa 1976, s. 208.
jący u m i ę d z y n ar od owi en iu tych r y n k ó w * 1 . P un ktem p r z e ł o m o w y m były rez ultaty spotkan ia pre z yde n ta Stanów Zje dn oc zon yc h R. R ea gana z p r e m i e r e m Japonii Y. Nakas on e w lis topadzie 1983 r., poś w i ę c o n e g o us t alen iu przedsi ęwzięć, z m i e rza ją cyc h do szersze go otw arci a rynku j a p ońs k iego dla towarów amerykańskich, dalszej in t ern a cjona lizacji jena, lib eralizacji we w n ę t r z n e g o rynku fin ansowego i ka p i t a ł o w e g o Japonii. Pos unięcia te miały sprzyjać napływowi k a p i t a ł ó w do Ja-ponii i prz yczynić się do wzrostu kursu jena. Wre szcie w maju 1984 r. rząd opublikował projekt planu, zgo dnie z któ r ym w la-tach 198 6-1989 wpr owadzi się dalszą l ib eralizację o b r ot ów k a p i t a -łowych i zezwoli z a g r a n i czn ym ins tytucjom fi n anso wym na pełny u- dział w japońskim sys tem i e finansowym. Głó wn ym e l e m e nt em tego p r o gramu jest zasadnicza zmiana sposobu ust alania op r o c e n t o w a n i a d e -p o z ytó w ban k owy ch i o-procentowania kredytów. W szczególności w latach 1986-1987, Bank C en tralny (Nihon Ginko) zrezygnował z b e z p o ś r e d -niej kon troli nad odsetkami pobi era ny mi przez banki h an dlo w e od kredytów u d z i ela ny ch naj w i ę k s z y m k o r p o r a c j o m prz emysłowym. W r e z u l t a -cie oczek uj e się wzrostu zna c zenia jena w kre d yta ch e k s p o r t o w y c h i imp ortowych Japonii. D op iero w okr es ie 1988-1989 p r z e p r o wad zo ny zo s tani e drugi etap lib eralizacji, od n osz ą c y się do firm mał y ch i śr e dnic h oraz do d ep oz yt ów sektora g o s po da rst w domowych.
Oso b n y m p r o b l e m e m jest w Japonii rozwój rynku k ap it a ł ó w k r ó t -kot erminowyc h, s łu żącego obs łudz e za d ł uże nia wew nętrznego. Pod na-ci s kie m U5A - rząd Japonii zad ekla rował chęć zo r g a n i z o w a n l a rynku w e k s l o w e g o oraz roz woju rynku a kc eptó w bankowych. R ów nież i w tym pr z y pad ku rynek jenowych a kc eptó w bankowych, służ yłb y w p ie rw s z y m rzędzie finansowaniu handlu zag r ani czneg o, a zwł aszcza importu
to-12
w a r ów z USA do Japonii .
Zgo dnie z pla ne m w 1984 r. i 1985 r. zni esiony został zakaz spr ze da ży na rynku w e w n ę t r z n y m z ag ra ni c z n y c h weksli h a n d l o w y c h i ce r t y f i kat ów d e p o zy t ow ych oraz zwi ększone zostały limity emisji
** Szerzej na temat regulacji p r a wny c h dot y c z ą c y c h japo ńsk ie go rynku p i e n ięż ne go i k a p i t ał o weg o - Financial System of Japan, Bank of Tokyo, March 1976; R e g ul at ion s Af f ect i n g Interna tional Banking, Operations, OFCD Publications, Paris 1982; "Ec onomic Survey of Japan ( 1 9 B 0 - 1 9 8 1 ) 11, s. 225-233.
12
B. G. F i e d o r o w, K wop ro su о p i e r i e s t r o j k i e krie dit - noj sistiemy Japonii i i nterna cjonalizacji jeny, "Bi u lletin Inno-
st r onno j K o m mi er cze sk oj Informacji" 1985, no 3, s. 8; R e l a xa t ion of Japanese Capital Re s t r i c t i o n s Ann ou nc ed by U.S. and Japanese Authorities, "IMF Survey" 1984, No. 10, s. 161. 170-172.
tych ostatnich. Zła godzono wymogi w 3tosunku do tow arzystw e m i t u -jąc ych w Japonii nlegwararitowane o b l i gac j e i tzw. o b l i g a c j e samu- raj skie (samurai bonds obl i gac je d e n n m i n o w a n e w jenach, e m i t o w a ne przez instytucje p u b licz ne) oraz w p r o w a d z o n o w życie u s t a w o d a w -stwo, dot y czące emisji p u b l i c z n y c h obl i gacji denomiiłowanych w o b -cych walutach, wyc o f a n o limity na z a g r a n i c z n e pożyczk i jenowe u- d zi el an e przez Japonię, zni e sio n o o g r a n i c z e n i a na w y m i a n ę obcych walut na jeny, z l i b e r a l i z o w a n o inwestycje z ag ra n i c z n e w ja p ońsk ie nieruc h omo śc i. Z e z w o l o n o na o p e rac j e o bl ig a c j a m i rządu j a p o ń s k i e -go trzem z ag ra ni czn ym b an kom w Japonii, z m n i e j s z o n o m i n i m a l n y n o -minał cer t y f i k a t ó w d e p o z y t o w y c h г 300 min do 100 min jenów i s k r ó -con o termin spłaty z trzech do jed n ego m ie sią c a, u t w o r z o n o rynek ak c eptó w ban k owy ch d e n o m i n o w a n y c h w jenach, z e z w o l o n o d z i ewi ę c iu ba n k o m z a g r a ni c zny m na udział w o p e r a c j a c h t o w a rzy s tw p o w i e r n i -czych.
Sz c ze g ó l n i e słabo p r z e bi e g a pro ce s u m i ę d z y n a r o d o w i e n i a giełdy tokijskiej, na któ r ej dokon uj e się o br otu pap i erami wa r toś c i o w y m i i któia pod wzg l ę d e m wielkości o b r o t ó w zajmuje dr u gie m i e j s c e w świ ecie po Nowym Jorku, Rząd japoński o g r a nic z ył liczbę miejsc dla firm za g r a n i c z n y c h (do 83), jak r ów nież w yz naczył b ar dz o wys oką cenę za m ie j s c e (do 5 min doi.). Należy się za tem liczyć, że giełda będzie zdo m in o w a n a przez firmy jap ońskie, n a t o m i a s t firmy za g ra ni cz ne będą u c z e s t n i c z y ł y w o br o c i e p ap ie ra mi wa r tośc i o w y m i poza giełdą, za p o ś r e d n i c t w e m m i e j s c o w y c h brokerów. W p r a w d z i e z e -zwolono z a g r a n i c zny m brokerom, z a j m u j ą c y m się o b r o t e m papiera mi w a r t ośc io wym i d e n o m i n ow any m i w jen ach na z a k ł a d a n i e w Japonii biur jednak proces rejestr acji takiej firmy jest b ar dz o c z a s o c h ł o n n y i u z a leż n iony od s p e ł nie ni a wielu w a r u n k ó w w s t ę p n y c h * 3 . W rez ul ta ci e w latach 1983-1986 z a r e j e s t r o w a n o w sumie tylko d zi e się ć z a g r a n i -czn yc h firm bro kerskich.
frzetia m. in. uzasadn ić, że firma z a g r a n i c z n a będzie przy-czyniać się do wzr o s t u eks p o r t u to w aró w z Japonii. Lo katy k a p i t a łowe winny też mie ć c h a r a k t e r d ł u g o t e r m i n o w y Code on I n t e r n a t i o -nal Investment, lokyo - MOF 1985. Na inne trudności, j ak ie napo- tykają za g raniczni b ro ker z y gie łdawi w Japonii, zwr aca uw agę b r o -ker zag rani czny w artykule: What the Rule Book Does not Cover, An Ano ny mo us Fo r e ign B ro ker L i f ts the Curt ain , "Fi nancial Times" 1985, January 28, s. II. Por. też J. M a r t i n , Pace of Reform in Question, "Financial Times" 1985, M a r ch 18, s. IV, oraz J. M a r t i n , L i b e r a l i s a t i o n Bre aks into Pe l l - m e l l Pace, "Fi-nancial Times" 1985, January 28.
Innym, czy nn ik iem o pó źni a jąc ym rozwój emisji obligacji na r y n -ku jap oń sk im jest brak na nim takiej instytucji, ocen iaj ąc ej j a -kość emisji, która cie szył aby się p o w s z e c h n y m u zn anie m (jak np. Stan dar d and Poors lub Moody's w U S A ) * V
W 1985 r. dał się zaobse r w owa ć s to s u n k o w o szybki rozwój rypku obligacji s a m u r a j s k i c h , jako rezultat zniesienia tzw. k o l ej ko we go sys t emu rejestracji emisji w M in is t e r s t w i e Fi n ansó w Japonii oraz zni e sie n ia m a k s y ma ln ego puł apu emisji dla pie r w s z o r z ę d n y c h p o ż y c z -k ob io rc ów (tzw. ЛАА borrowers) i wyd a wan ia zezwoleń na emieje niżej no t owa n y m po ż y c z k o b i o r c o m (do tzw. A b or ro we rs włącznie). Rynek obligacji s a m u r aj sk ich w yk o rzy s tywa n y był głównie przez a gencje międzynarodowe.
W pie r wszej p oł owie lat o s i e m d z i e s i ą t y c h c z y nn ik iem ha m uj ą c y m wzr ost o br otów na to k i jsk i m rynku p a p ier ó w w a r t o ś c i o w y c h była z na-czna różnica d ł u g o t e r m i n o w y c h stóp o p r o c e n tow an ia obligacji na ryn-ku to k ijsk im i amerykańskim. Pod koniec 1985 r. opr o c e n t o w a n i e o b -ligacji d ł u g o t e rm ino wyc h na rynku a m e r y ka ńs kim było wyż sze o o k . 4% w stosunku do rynku tokijskiego, d o p ier o znaczna apr e cjacja j e -na i wzrost stóp p r o c e n t o w y c h w Japonii, spowodował, że w 1986 r. tokijski rynek obligacji zaofero wał k o n k u r e n c y j n e warunki lokat dla inwestorów zagranicznych.
Jen na m i ę d z y na r o d o w y c h r y n k a c h k a p i tałowych
Procesowi liberal izacji j ap ońs k ieg o rynku k a p i t a ł o w e g o towarzy-szyły p r z e d s i ę w z i ę c i a rządu zmi e rz a j ą c a do w i ę k s z e g o w y k o rzy st ani a jena na świ a tow yc h rynkach kap ita ł owy ch , w tym p rzede ws z ystk i m na eurorynku, który ma odegrać pod s t a w o w ą rolę w um i ę dz y n a r o d o w i a - niu waluty japońskiej. W sz c zeg ólności, w latach 1984-1985 bankom j a p o ńs k im ze z w olo no na udz i e l a n i e kre d y t ó w eu r o j e n o w y c h na dłuższy okres niż jeden rok, a w o dn ies i e n i u do k re dyt ó w k r ó t k o t e r m i n o w y c h - ze z wol o n o bankom ja p ońsk im i z ag r a n i c z n y m na e misję e u r o j en owy ch c e r t y fi k ató w d e p o z y t o w y c h z o k r es em spłaty sześć m ie sięc y (i k r ó t -szym), pod war unkiem, że będą one e mi tow a ne poza Japonią i poza Japonią spr zedawane. St w or z o n e zostały tym samym warunki s p r z y j a -jące rozwojowi rynku e u r o k r e d y t ó w jenowyc h (tab. 6).
14
Agencja p ow ołan a do tego celu w 1985 r. przez 7 banków i 4 firmy bro k ers ki e nie cieszy się uzn a n i e m ze strony firm z a g r a n i c z -nych. Podobnie jak Mikuni and Co - pierw sz a tego typu firma, która p o w sta ł a w 1984 r.
T a b e l a 6 Kredyty m i ę d z y n a r o d o w e ud z iela ne na rynku l o n d y ń s k i m 3 (w X) Koniec wrz eśnia 8ank i b r y t yjs ki e Bank i a me r y k a ń s k ie Bank i ja p ońsk i e Inne banki 1980 24,1 25,7 19,4 30,8 1981 23,6 23,9 23,4 24,1 1982 22,7 22,2 25,6 29,5 1983 21,5 20, 7 27,4 30,4 1984 22,1 19,9 26,9 21,1
3 W tabeli z aw arto w s z y s t k i e kr e dyty w w a l u t a c h o bc yc h oraz k redyty s t e r lin g owe u d z i e l a n e z a g r a n i c z n y m os o b o m prawnym.
Ź r ó d ł o : .lapanese-F inancc-Sul v e y , "The Eco n o m i s t " 1984, De c embe r 12.
P rz ed s i ę w z i ę c i a słu żąc e r oz wojowi rynku o b l i g ac ji e u r o j e n o w y c h p o l ega ł y na z e z w ole ni u z a g r a n i c z n y m korpor a cjo m, n a r o d o w y m i lok
a-lnym władzom, a także a ge nc jo m rządow y m - na e mi sj ę obl i gac ji e- ur ojenowych, ró w nącz eśn u? japońscy i zag rani czni s ub s k r y b e n c i mogą d z i a łać jako organ izatorzy s u b s k r y b c j i (ang. lead man a ger s ) w każ-dej emisji eur oobl igacj i jenowych, bez kon i e c z n o ś c i po s i a d a n i a w Japonii fil ii lub biura. Po n a d t o w y c o f a n b p o d a tek w w ys ok o ś c i 20% (od d oc hodó w o b c o k r a j o w c ó w z tytułu p os i a d a n i a e u r o o b l i g a c j i j e n o -wych) pob i erany od ob y wate li j a p o ń s k i c h i firm z a c i ą g a j ą c y c h p o -życzki na rynku e ur oob l i g a c j i jenowych.
Cz y nnik ami o g r a n i c z a j ą c y m i od str ony f o r m a l n o p r a w n e j rozwój rynku eur oj en ów są nadal:
Po p i e r w s ze zakaz u d z i e l a n i a k r e d y t ó w k o n s o r c j a l n y c h (długo- i śr e d n i o t e r m i n o w y c h ) w e u r o j e n a c h z u d z i a ł e m tirm japońskich.
P o drugie nie c h ę ć rządu do u t w o r z e n i a w Tokio tzw. o f f - s h o r e rynku, k^óry p rz y b l i ż y ł b y transakcje: e u r o j e n o w e do k r e d y t o d a w -ców i k r e d y t o b i o r c ó w (z Azji i Oc e anii ) na p o d o b i e ń s t w o i s t n i e j ą -cego już rynku of f -sh o r e w Now ym Jor ku i Londynie. Rynek ten r o z -p o r z ądz ał by kwotą tzw. p i e n i ą d z a dzi e nnego, kt ó r y m ob r a c a j ą b an ki jap ońskie i który u d o s t ę p n i o n y jest w y ł ą c z n i e dla b a n k ó w d e w i -zowych wówczas można by był o p o d w o i ć kwotę e u r o j e n ó w na tym ryn-ku. Rząd spr zec i wia się utw o r z e n i u tego rynku, który mó g ł b y stać się r eg io n a l n y m c e n t r u m rynku e u r o d o l a r a i eur ojena, k o s z t e m
Hong-kongu i Singapuru z obawy, że osłabi to kontrol ę H3d rynkiem p i e -niężnym. Rozwój rynku otf -shoro miałby bardzo duże zna czen ie w procesi e umiędzynarodęwiariia jena - zarówno jako waluty t r a n s a -kcyjnej w m i ę d z y n a r o d o w y c h o br otac h towarowych, jak i. k a p i t a ł o -wych. Banki z a g rani czne stałyby się wówczas z a i n t e r esowa ne p o s i a -d an iem avoirów jenowych, a banki cen tral ne wię kszą część swych r e -zerw utr zymy wałyb y również w jenach.
Pro gram zmian w o d n iesi eniu do rynku obligacji e u r o j en owych z mi erzający do roz szer zenia kręgu pożyczk obior ców, któ rym wolno k o -rzystać z tego rynku jak i z ł a godz enie zasad dok on y w a n i a emisji, nie p rz yczy niło sią jeszcze do istotnego wzrostu transakcji z p rz yczy n ekonomicznych. W grudniu 1984 r., kiedy rynek ten został otwarty dla z a g r a n i c z n y c h korporacji, p o j awił o się wiele emisji, p on iewa ż poż y c z k b b i o r c y byli przygot owani na jego otwarcie. O k a z a -ło się jednak, że popyt był zbyt mały. W rez ulta cie rynek został "zatłoczony" o b l igac jami e u r o j e n o w y m i . Powodem ma ł e g o z a i n t e r e s o -wania inwestorów było to, iż lokaty e u r ojen owe i eur o w a l u t o w e b y -ły rel atywnie mniej kor zy s t n e (głównie ze względu na wys okie stopy p r o cent owe w USA), niż lokaty e u r o d o l a r o w e . O p r o c e n t o w a n i e ob l i -gacji eur o j e n o w y c h było zbyt niskie jak na sta ndardy obli-gacji e- u r o r y n k o w y c h , p on iewa ż wyższe dochody zap ewniały nawet tra d y c y j -nie nisko o p r o c e n t o w a n e obl ig a c j e e u r o m a r k o w e * . Dop i e r o od połowy 1985 r. inwestorzy zaczęli d y w e r s y f i k o w a ć swoje lokaty kap itał owe k os z t e m lokat dolarowych.
W poc zą t k o w y m okr esie rozwój rynku eur oobl igacj i j e n owyc h h a mowany był również przez p r z e w i d y w a n i a odnośnie do wzr ostu j a p o ń -skich stóp pro c e n t o w y c h i wzr ostu kursu jena. Pod koruec p a ź d z i e r -nika 1985 r. nas tą p i ł o zał aman ie na g ie łdzi e w Nowym Jorku, s p o -wodowan e pod wyżk ą stóp p r o c e n t o w y c h w Japonii i szy bkim w zr oste m kursu jena w s to sunk u do dolara. Poważne straty z tytułu spadku kursu dolara ponieśli p o s i a d a c z e lokat dolarowych, w tym przede w s z y s t k i m inwestorzy japońscy, kt ó r z y w latach 1983-1984 stali się naj więk szymi zag rani c z n y m i inwestorami w avoiry dolarowe. W 1984 r. ich lokaty w zag ra n i c z n e p a p iery w a r t o ś c i o w e wynosił y ok. 31 mld doi., z tego p r z y n a j m n i e j 2/3 w aktywa dol arow e głó wnie w a m e -rykańskie bony ska rbow e i weksle.
15 Opr o c e n t o w a n i e obl igacji eur o j e n o w y c h było niższe niż o b l i -gacji emi tow a n y c h na rynku japońskim. Nie zac hęca ło to inwestorów jap ońsk ich do nab ywan ia obl igacji eurojenowych. Por. M. U r r y, Period of Change, Yen Bonds, "Financial Times" 1985, March 18.
W elekcie wzr o s t u kursu jena war tość jap o ń s k i c h inwestycji do-larowych a u t omat yczni e się z mn iejs zała (w wyr aż e n i u jenowym).
R e l atyw nie nie w i e l k i e obroty na rynku eur oob l i g a c j i j e n owyc h w latach 1980-1985 nie prz es ą d z a j ą o d a l s z y m rozwoju tego rynku. Sfe-ry bankowe uważają, że rynek ten stanie się waż nym s e k tore m eurorynku, zwł aszcza gdy weźmie się pod uwagę tendencję w ks z t a ł t o w a n i u się stóp p r o c e n t o w y c h (ich wzr ost w Japonii i spadek w USA) i kursów walut oraz usu wani e przez w ła dze jap oń s k i e p r z e -szkód for maln o-prawnych, ham u j ą c y c h d o t y c h c z a s jego rozwój.
A naliza p r z e d s t a w i o n y c h powyżej c z y n n i k ó w p r z y s p i e s z a j ą c y c h i op ó ź n i a j ą c y c h proces u m i ę d z y n a r o d o w i e n i a jena, daje podstaw y do stwierdzenia, że p r z e k s z t a ł c e n i e Tokio w trzecie po Nowym Jorku i L on dyni e c e n trum finansowe świata jest kwe s t i ą c z a s u 1 6 . Biorąc pod uwagę, że od 1983 r. wsz ystk ie pod s t a w o w e wsk aźniki (tempo wzrostu gos podarczego, w y d a jno ść pracy, p o z i o m cen, k o n k u r e n c y j n o ś ć e k s -portu, saldo bilansu o b r o t ó w bie żący ch) pot wie r d z a j ą , iż g o s po-darka Japonii ma nadal cha rakter eks pans ywny, można się spo d z i e w a ć
u s t a o i 1 izowarńa kursu jena na nowym w y s o k i m p oz iomi e (ok. 150 je-nów za dolara), wzrost roli jena jest kor zy s t n y dla partnerów gos-p o d a r c z y c h Jagos-ponii, u s i ł u j ą c y c h od wielu lat s to sowa ć przedsięwzię-cia, z m i erza jące do sfo rs o w a n i a w y s o k i c h barier wej ścia na rynek japoński. U m i ę d z y n a r o d o w i e n i e jena s pr zyja ć będ zie także j a p o ńsk im k o r p o r a c j o m prywatnym, z a i n t e r e s o w a n y m r o z s / e r z e n i e m eks pans ji na nowe obszary i nowe sfery dzi ałal ności , i bę d z i e p o p i e r a n e przez państwo, wzrost roli jeha ma zatem c h a r a k t e r o b i e k t y w n e g o pro cesu s p r z y j a j ą c e g o d ł u g o f a l o w y m interesom w s z y s t k i c h u c z e s t n i k ó w rynku światowego.
B og dan M i r o s ł a w Buc zkow ski THE YEN AS AN INT ERNA 1IONA L CUR RENC Y
I n t e r n a t i o n a l i z a t i o n of the yen may be def ined as the increased usage and holding of the yen in i n t erna tiona l financial and
c o m m e r c i a l tra nsac tions (qu anti t a t i v e aspects of i n t e r n a t i o n a l i z a
-tion) or rel axat ion of rules c o n c e r n i n g i n t e r n a t i o n a l tra nsac tions wit h the yen ( q u a l it ative aspects of i n t e r n a t i o n a l i z a t i o n ) .
1j Zbyt o p t y m i s t y c z n a była n a t o m i a s t o pi nia W. F. M o n r o e , Japan: Fin ancial M a r kets and the World Economy, Tokyo 1972, rozdz. VII i XI, który oceniał, iż już pod kon iec lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h Tokio stanie się trzecim świ atow ym ryn kiem kapitał owym.
Although, the extent of i nt erna tiona lizat ion of the yen is presently smaller than that ot the dollar or' the Oeutsch mark with internationa lizat ion of the Japanese economy and J ap an’ s e nh ance d status in the world economy, req uirements for the yen as an international currency to be used in investment and financing by n o n -res ident s are on the increase.
The Japanese gov ernment changed its previous rather c o n s e r v a -tive stance -regarding the i n t e rna lizat ion of t+iu yen and set out to implement various mea sure s in order to relax the rules about the Jen funding by non-resident borrowers and dev elop the Tokyo Capital Market into an international financial center c o m p ara ble to those of London or New York.
