R O C ZN . PZH , 2000, 51, N R 3, 291-298
K R Z Y S Z T O F A . PACHOCKI, B O H D A N GORZKOWSKI, Z D Z IS Ł A W RÓŻYCKI, E L Ż B IE T A W ILEJCZYK', JAC EK SM O T E R '
R A D O N 222R n W B U D Y N K A C H M IE S Z K A L N Y C H Ś W IE R A D O W A Z D R O J U I C Z E R N I Ą W Y Z D R O J U
IN D O O R R A D O N 222Rn O F ŚW IERADÓ W Z D R Ó J AND C ZER N IA W A Z D R Ó J Zakład Ochrony Radiologicznej i Radiobiologii
Państwowy Zakład Higieny 00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24,
Kierownik: dr K. Pachocki 1) O ddział Ochrony Radiologicznej, Oddział Zamiejscowy w Jeleniej G órze
Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologiczna we Wrocławiu 58-506 Jelenia Góra, ul. Kasprowicza 17,
Dyrektor: lek. med. Z. Bucki 222
Oznaczano ilościowo stężenia radonu Rn w powietrzu w budynkach mieszkalnych miejscowości uzdrowiskowych Świeradowa Zdroju i Czemiawy Zdroju. Radon oznaczano metodą ciekłej scyntylacji cząstek alfa. Oszacowano dawki promieniowania jonizującego otrzymywane przez osoby zamieszkujące te budynki.
WSTĘP
O b a u zd ro w isk a Ś w ierad ó w Z d ró j o ra z C z ern ia w a Z d ró j p o ło ż o n e są n a p ó łn o c n y m s to k u G ó r Izersk ich , w d o lin ie rzek i Kwisy.
G ó ry Iz e rsk ie m a ją zw a rtą m o n o lity cz n ą b u d o w ę, zło ż o n ą głów nie z g ra n ito g n e jsó w p rek a m b ry jsk ic h . P rz y sło n ię te są okryw ą g ra n itu k ark o n o sk ie g o . Skały m e ta m o rfic z n e : g ran ity i gnejsy c h a ra k te ry z u ją się p odw yższoną k o n c e n tra c ją p ie rw ia stk ó w u ra n o w o - ra d o w e g o sz ereg u p ro m ie n io tw ó rc z e g o . R a d o n -2 2 2 je s t g az em sz lac h etn y m , e m ite re m c z ą s te k alfa, pow stającym w w arstw ach geologicznych ze sw ego p r e k u r s o ra rad u -2 2 6 . N a te re n ie o b u uzd ro w isk w y stę p u ją ź ró d ła ra d o n o c zy n n e.
Z licznych b a d a ń , p rz e p ro w a d z o n y c h od p o cz ątk u lat o sie m d z iesiąty c h , w ynika, iż p ro b le m ekspozycji ludzi n a r a d o n w p o m ie sz cze n ia ch m ieszkalnych m a ścisły zw iązek z g e o lo g ią p o d ło ż a , n a k tó ry m p o sad o w io n y z o sta ł b u d y n ek . P o w ietrze z ra d o n e m o b e c n e w g le b ac h lu b sk ałach w nika d o b u d y n k u p o p rz e z szczeliny w fu n d a m e n ta c h , w śc ia n a c h , w sp o in a c h p o m ię d zy ścian am i, przy in stala cja ch w odociągow ych, k a n a li zacyjnych, elek try czn y ch , itp. D alej w o b rę b ie b u d y n k u , zw łaszcza w naszych polsk ich w a ru n k a c h , ra d o n p rze m ieszc za się ła tw o w ykorzystując k an a ły w o d n o -k a n a liz a c y jn e , a w b u d y n k ac h z w ielkiej płyty szczeliny m iędzy płytam i. T rz e b a p a m ię ta ć , że w n ik an ie
r a d o n u d o b u d y n k u u łatw ia ró ż n ic a ciśn ień p o w ie trz a p o m ię d zy b u d y n k ie m a p o d ło ż e m p o w o d u ją c , ż e w n ę trz e b u d y n k u d ziała, zw łaszcza zim ą, ja k p o m p a ssąca. S ą to tzw. w łaściw ości „ k o m in o w e ” , sp o w o d o w an e w y stę p u jąc ą w b u d y n k u ró ż n ic ą ciśn ień , w zn o sz ąc ą p o w ie trz e z k o n d y g n acji niższych n a w yższe, a w ięc w ysysającą ra d o n z g r u n tu d o w n ę trz a d o m u [7]. N ajczęściej n a wyższych k o n d y g n ac ja ch s tę ż e n ie r a d o n u w p o w ie trz u je s t n iższe niż n a k o n d y g n ac ja ch przyziem nych. N ależy p o d k re ślić , że sz cz el n a w arstw a b e to n u p o d p o d ło g ą m o ż e być b a r ie rą u n ie m o żliw iającą d y fuzję R n -2 2 2 z p o d ło ż a d o b u d y n k u . S tę ż e n ie ra d o n u w ew n ą trz b u d y n k ó w zależy ró w n ież o d ro d z a ju p o d p iw n ic z e n ia , p o z io m u kondygnacji, przyzw yczajeń i za c h o w a n ia się m ie sz k ań có w (w ie trz e n ia , p a le n ia ty to n iu , itp .). C zynnikam i w pływ ającym i w sp o só b za sa d n icz y n a s tę ż e n ie r a d o n u w b u d y n k a c h je s t sto p ie ń szczelności p o m ie sz c z e ń o ra z w en ty lac ja p o m ie sz c z e ń (g ra w itac y jn a lub w ym u szo n a). R ó w n ie ż w aru n k i p o g o d o w e: te m p e r a tu ra , szybkość i k ie ru n e k w ia tru , itp. m a ją w yraźny wpływ n a s tę ż e n ie r a d o n u w b u d y n k a c h [2].
Z g o d n ie z z a rz ą d z e n ie m p re z e s a P ań stw o w ej A g en c ji A to m isty k i z d n ia 7 lipca 1995 r. ś re d n ie ro c z n e s tę ż e n ia rad o n u -2 2 2 w p o m ie sz c z e n ia c h m ieszkalnych p r z e z n a czonych n a stały p o b y t ludzi n ie m o g ą p rze k ra cza ć:
a) 400 B q /m 1 - w b u d y n k a c h istniejących i o d d an y c h d o użytku p rz e d 1 stycznia 1998 г.,
b ) 200 B q /m 3 - w b u d y n k ac h o d d an y c h d o użytku p o 1 stycznia 1998 r.
W P o lsce b a d a n ia s tę ż e n ia ra d o n u w m ie sz k an ia ch d o ty ch czas p ro w a d z o n e były n a b a rd z o o g ra n ic z o n ą sk alę, w sp o só b wyrywkowy, a p rz e d e w szystkim n ie o b ję ty p ro g ra m e m k o m p lek so w y m [4, 8, 12, 17, 19]. C e le m naszych b a d a ń była o c e n a n a ra ż e n ia lu d n o śc i Ś w ierad o w a Z d ro ju o ra z C zerniaw y Z d ro ju n a r a d o n i je g o p ro d u k ty ro z p a d u . W e w cześniejszej p u b lik a cji o c e n io n o o b c ią ż e n ie tej lu d n o śc i z ty tu łu sp o ży w an ia w ody z a w ierając ej ra d o n [10]. N in ie jsz a p ra c a p rz e d sta w ia w yniki p o m ia ró w s tę ż e n ia r a d o n u w p o w ie trz u n a p oszczególnych k o n d y g n acjach b u d y n k ó w m ieszkalnych. P rz e a n a liz o w a n o ta k ż e re la c je p o m ię d zy stę ż e n ie m ra d o n u w piw nicy o ra z n a p a r te rz e n a d p iw nicą. S k u tk ie m w d y ch a n ia p o w ie trz a za w ierając eg o r a d o n i je g o p o c h o d n e je s t n ie je d n o r o d n e n a p ro m ie n io w a n ie u k ła d u o d d e c h o w e g o [1, 5, 6, 16]. P rzy jm u jąc ś re d n ie stę ż e n ia r a d o n u w ew n ą trz p o m ie sz cze ń m ieszkalnych o b lic zo n o śre d n ie ro c z n e daw ki sk u te c z n e (efe k ty w n e ) o trzy m y w a n e p rz e z osoby p rze b y w a jąc e w tych p o m ie sz cze n ia ch .
M A TER IA Ł I M ETO DY
Badania stężenia radonu w powietrzu budynków mieszkalnych wykonano przy użyciu detek torów węglowych Pico-Rad. D etektor po otwarciu umieszczany był w kontrolowanym pom ie szczeniu na okres od 24 do 96 godzin. Wybór czasu ekspozycji był zależny od poziomu stężenia radonu oraz od wilgotności powietrza. Po zakończeniu ekspozycji detektor zamykano i przeka zywano w ciągu jednej doby do laboratorium Zakładu Ochrony Radiologicznej i Radiobiologii PZH . N astępnie na dno naczynka Pico-Rad odm ierzano 10 ml roztworu scyntylacyjnego Insta- Fluor. Głównym rozpuszczalnikiem w tym roztworze jest ksylen. Radon w ciągu 8 godzin całko wicie desorbuje z węgla i przechodzi do roztworu scyntylacyjnego. Aktywność radonu mierzono w liczniku Packard Tri-Carb 1900TR. Czułość zastosowanej metody pozwala na pom iar stężenia radonu 222Rn w powietrzu atmosferycznym poniżej 7,4 Bq/m3 [3,11]. Pomiary przeprowadzono w 1999 roku, w 183 budynkach mieszkalnych. Po 3-5 oznaczeń stężenia radonu w każdym mieszkaniu: w piwnicy oraz na parterze bezpośrednio nad piwnicą (w pokoju, sypialni, kuchni,
N r 3 R adon 222Rn w budynkach mieszkalnych 293
łazience) oraz ewentualnie w pomieszczeniach na wyższych kondygnacjach. W miejscach gdzie najczęściej przebywają domownicy. Zbierano również, w specjalnie opracowanych kwestionariu szach dane o budynku, sposobie jego ogrzewania i wentylacji, a także dane o przebytych choro bach przez domowników.
W YNIKI I ICH O M Ó W IEN IE
P rz e p ro w a d z o n o 789 p o m ia ró w ra d o n u w ew n ątrz b u d y n k ó w m ieszk aln y ch w Ś w ie ra d o w ie Z d ro ju o ra z C z e rn ia w ie Z d ro ju . B a d a n ia m i o b ję to typow e b u d y n k i te g o re g io n u . W w iększości p rz y p a d k ó w były to d o m k i je d n o ro d z in n e p o c h o d z ą c e z o k re su p rz e d w o je n n e g o . R ó żn iły się o n e w iekiem , ro d z a je m użytych m a te ria łó w b u d o w lan y c h (w m ałym s to p n iu ) o ra z sp o s o b e m w y kończenia ścian. W ięk szo ść z nich była p o d p i w n iczo n a. S to so w a n o o g rz e w a n ie p ieco w e z w yk o rzy stan iem w ęg la k a m ie n n e g o i k o k su. S p o ra d y c z n ie sto so w a n o o g rze w a n ie c e n tra ln e (k alo ry fery ), b a rd z o rz a d k o e le k try czne.
W y k o n a n ie p o m ia ró w było m ożliw e d zięki p o m o c y p rac o w n ik ó w O d d z ia łu O c h ro n y R a d io lo g ic z n e j S tacji S a n ita rn o -E p id e m io lo g ic z n e j w J e le n ie j G ó rz e . W sp ó łp ra c o w a li oni p rzy dystrybucji d e te k to ró w radonow ych, in fo rm o w a li m ie sz k ań có w o w łaściw ych w a ru n k a c h p o m ia ru o ra z p o m a g a li w z b ie ra n iu an k iety z a w ierając ej p o tr z e b n e d a n e . D e te k to r y były e k s p o n o w a n e n a ra d o n w trze ch se ria ch . P o m im o różn y ch p ó r ro k u przy' w ykonyw aniu w szystkich serii p o m iarow ych p an o w ały z b liżo n e w a ru n k i p o g o d o w e . N iestety , ze w zg lęd u n a lic ze b n o ść serii pom iaro w y ch i zało żo n y cel p rz e p ro w a d z a n y c h p o m ia ró w : o b ję c ia p o m ia ra m i ja k najw iększej liczby d o m ó w (a nie k ilk a k ro tn e p o w ta rz a n ie p o m ia ru w tych sam ych m ie jsc ac h ) i e w e n tu a ln e w ykrycie b u d y n k ó w z p o d w y ż szonym p o z io m e m stę ż e n ia r a d o n u - 222, p rz e p ro w a d z o n e p o m ia ry n ie p o zw a lają na d o k ła d n e p rz e śle d z e n ie sezonow ych zm ian stę ż e n ia ra d o n u . Z analizy p iśm ie n n ic tw a d o ty c zą ce g o tych z a g a d n ie ń w ynika, iż wyniki p o m ia ró w w io sen n y ch i je sie n n y c h są najb liższe śre d n ie j ro czn ej k o n c e n tra c ji ra d o n u R n -2 2 2 w ew n ą trz b u d y n k u . W tych to p o ra c h ro k u p rz e p ro w a d z o n o w iększość o m aw ianych p o m ia ró w w Ś w ierad o w ie Z d ro ju o ra z C z e rn ia w ie Z d ro ju .
Z m ie rz o n y z a k re s stę ż e ń ra d o n u zaw ierał się m iędzy 14,8 B q /m 3 a 5 723,9 B q /m 1, ze ś re d n ią ary tm e ty c z n ą w y n o szącą 420,4 B q /m 1, śre d n ią g e o m e try c z n ą 159,7 B q /m 1 o ra z m e d ia n ą 144,3 B q /m 1 d la w szystkich p o m ie sz cze ń o ra z ze ś re d n ią a ry tm e ty c z n ą
193,5 B q /m 1 b e z u w zg lę d n ia n ia piw nic, tj. d la sytuacji n ajlep iej o d zw ie rcie d lające j rzeczyw iste ryzyko d la d o m o w n ik ó w (T a b e la I). T o , że w a rto ść m e d ia n y o ra z w a rto ść śre d n ie j g e o m etry cz n ej n ie w iele się ró żn ią su g e ru je , iż p o m ie rz o n y ro z k ła d s tę ż e n ia r a d o n u w b u d y n k a c h m o ż n a opisyw ać (przybliżać) ro z k ła d e m lo g n o rm a ln y m (R yc. 2 i 3).
O trz y m a n o p o d o b n e w arto śc i stę ż e n ia r a d o n u dla b u d y n k ó w ze Ś w ierad o w a Z d ro ju ja k i z C zern iaw y Z d ro ju .
W ok. 23 % p o m ie sz cze ń m ieszkalnych p o zio m r a d o n u był wyższy niż p rzyjęty lim it 400 B q /m 3. W 21 piw nicach, tj. w ok. 23,5% , w któ ry ch zo stały w y k o n an e p o m ia ry stw ie rd z o n o p o zio m s tę ż e n ia r a d o n u pow yżej 1000 B q /m 1. N ajw yższe s tę ż e n ia ra d o n u o b se rw o w a n o w piw nicy - ś re d n ia 919,9 B q /m 1 (103, 6 - 5 723,9 B q /m ’). N iższe w arto śc i z a o b se rw o w a n o w p o m ie sz cze n ia ch n a p a rte rz e - 225,2 B q /m 1 (14,8 - 2837,9 B q /m 1), n a pierw szym i n a wyższych p ię tra c h - 137,6 B q /m '1 (18,5 - 777,0 B q /m 1). S tw ie rd z o n o w ięc w yraźny sp a d e k śre d n ie g o stę ż e n ia ra d o n u R n -2 2 2 (p rz y jm u ją c za
T a b e l a I . Stężenia radonu-222 w powietrzu pomieszczeń na poszczególnych kon dygnacjach budynku [Bq/m ]
T he indoor air radon-222 concentrations for different floors [Bq/m3]
Rye. 1. Średnie wartości stężenia radonu-222 na poszczególnych kondygnacjach budynku The mean indoor air radon-222 concentrations for different floors of the building
N r 3 R adon 222Rn w budynkach mieszkalnych 295
p o z io m o d n ie s ie n ia śre d n ie s tę ż e n ie w piw nicy) d o 25 % n a p a rte rz e , d o 16,1% n a pierw szych p ię tra c h , i d o 12,3 % n a II i w yższych p ię tra c h (R yc. 1). O trz y m a n e w yniki p o tw ie rd z a ją , że głów nym ź ró d łe m r a d o n u w m ie sz k a n ia c h je s t je g o e m a n a c ja z p o d ło ż a . W s k a z u ją ró w n ież n a d o ść d o b rą szczelności s tro p u n a d p iw n icą w b a d a n y c h b u d y n k a c h . M ożliw ość p rz e c h o d z e n ia R n -2 2 2 z p o z io m u piw n ic n a w yższe k o n d y g n a c je c h a ra k te ry z u je w spółczynnik p rze jśc ia zd efin io w an y ja k o sto s u n e k s tę ż e n ia r a d o n u n a d a n e j k o n d y g n ac ji d o s tę ż e n ia w piwnicy. D la p o m ie sz c z e ń u sy tu o w a n y ch n a p a r te rz e w yniósł o n ś re d n io ok. 0,25. W e w cześniejszych b a d a n ia c h d la b u d y n k ó w w sch o d n iej P o lsk i z o s ta ł o n o k re ślo n y n a p o z io m ie 0,1, a d la b u d y n k ó w m ie sz k aln y c h z byłeg o w o jew ó d z tw a b ia ło sto c k ie g o n a p o z io m ie 0,36 [17, 19]. W p iśm ie n n ic tw ie św iatow ym p o d a w a n a w a rto ść te g o w sp ó łczy n n ik a w a h a się w g ra n ic a c h o d 0,2 d o 0,4.
N ie stw ie rd z o n o isto tn y ch sta ty sty c zn ie ró żn ic m iędzy stę ż e n ia m i ra d o n u n a p a r te rz e w k u c h n i i w p o k o ja c h .
S tę ż e n ie ra d u -2 2 6 ( p re k u rs o r a ra d o n u -2 2 2 ) w g ru n c ie n a te re n a c h p o d g ó rsk ic h (P rz e d g ó rz e S u d e c k ie ) je s t w yższe niż np. w g ru n c ie m a k ro re g io n u W s c h o d n ie g o N iżu
Ryc. 3. Rozkład stężenia radonu-222 w piwnicach
D istribution of indoor air radon-222 concentrations in the basements
P olsk ieg o , co m ię d zy innym i m a n ife stu je się, o b serw o w an y m i w niniejszych b a d a n ia c h , ta k ż e wyższym i stę ż e n ia m i ra d o n u w p o w ietrz u w b u d y n k a c h [4].
R o c z n e n a ra ż e n ie o d p ro m ie n io w a n ia p o ch o d n y c h r a d o n u d la w y stę p u jąc eg o w m ie sz k an iu je d n o s tk o w e g o s tę ż e n ia ra d o n u (1 B q/m 3) w ynosi 1,56 m J • h • m '3. N a to m ia s t d aw k a sk u te c z n a (efek ty w n a ) o d je d n o stk o w e g o n a ra ż e n ia o d r a d o n u i je g o p o c h o d n y ch (w spółczynnik k o n w ersji) zg o d n ie z IC R P 65 w ynosi: 1 m J ■ h • m '3 = 1,1 m Sv [5]. W ielk o ści te zo stały p rz y ję te przy za ło ż e n iu w spółczy n n ik a ro c z n e g o p rze b y w a n ia w d o m u n a 0,8 o ra z przy przyjętym w spółczynniku ró w now agi p ro m ie n io tw ó rc z e j r a d o n u i je g o p o c h o d n y c h F = 0,4 [5,16]. B io rą c pow yższe p o d uw agę, m o ż n a o sz a cow ać, iż ś re d n ia ro c z n a d aw k a sk u te c z n a (efek ty w n a ) p ro m ie n io w a n ia jo n iz u ją c e g o o trzy m y w a n a p rz e z lu d n o ść z a m ie szk u jąc ą w b a d a n y ch b u d y n k a c h Ś w ierad o w a Z d ro ju o ra z C zern ia w y Z d ro ju z tytu łu ekspozycji n a r a d o n w ynosi ok. 3,3 m S v/rok. P rzy jm u ją c , ze w cześniejszej p u b lik a cji, iż w u zd ro w isk a ch tych o sz ac o w a n a ś re d n ia ro c z n a d a w k a sk u te c z n a (efek ty w n a ) d la d o ro słej o soby ze spożycia w ody z a w ierając ej ra d o n w ynosi ok. 4,2 m S v /ro k m o ż n a przyjąć, iż ro cz n e o b c ią ż e n ie rad ia c y jn e lu d n o śc i Ś w ie ra d o w a Z d ro ju o ra z C zern iaw y Z d ro ju w ynikające z n a tu ra ln e g o w y stę p o w a n ia w ś ro d o w isk u , n a tych te re n a c h , r a d o n u w ynosi ok. 7,5 m S v/rok [10].
WNIOSKI
1. W ok. 23 % z b a d a n y c h p o m ie sz cze ń stw ie rd z o n o p rz e k ro c z e n ia a k tu a ln ie o b o w iązujących lim itów d la s tę ż e n ia r a d o n u 222R n w m ie sz k an ia ch .
R adon 222Rn w budynkach mieszkalnych 297
2. K o n c e n tra c ja r a d o n u w p o m ie sz c z e n ia c h n a p a rte rz e była ś re d n io c z te ro k ro tn ie n iższa o d stę ż e n ia r a d o n u w piw nicach.
3. O sz a c o w a n a śre d n ia r o c z n a daw ka sk u te c z n a o d p ro m ie n io w a n ia r a d o n u i je g o p o ch o d n y c h w p o w ie trz u o trzy m y w an a p rz e z ludzi zam ieszk u jący ch w b a d a n y c h b u d y n kac h w ynosiła 3,3 m S v/rok.
K . A . P a c h o c k i , B . G o r z k o w s k i , Z . R ó ż y c k i , E . W i l e j c z y k , J . S m o t e r
IN D O O R RA D O N 222Rn O F ŚW IERADÓW Z D R Ó J AND C ZER N IA W A Z D R Ó J Summary
Świeradrów Zdrój and Czemiawa Zdrój are located in Region Izera Block. A total of 789 radon passive dosim eters were distributed in 183 dwellings in these town Świeradów Zdrój and Czerniawa Zdrój to m easure the indoor radon concentration in 1999. T hree - five m easurem ents were perform ed in each dwelling, one in the basement, and the others in the main bedroom , in the kitchen, in thz bathroom , since these rooms are the most frequently occupied.
In addition, the occupants o f each dwelling were requested to answer a questionnaire in which a num ber of questions about the building, ventilation habits and other related aspects were form ulated.
A charcoal detectors (Pico-Rad system) were used in experiment. It is a passive short-term screening m ethod of radon gas concentration m easurem ents. The indoor radon level was found to range from 14,8 Bq/m3 to 5 723,9 Bq/m3. The arithmetic mean overall indoor concentration was 420,4 Bq/m3 and the geom etric mean was 159,7 Bq/m3. The average concentration of indoor radon, which reflects the real risk for inhabitants, is 193,5 Bq/m3. The results hand a log-normal
distribution. a
2
In Poland, an action level of 400 Bq/m was recommended for existing buildings and 200 Bq/m for newly built (after 1.01.1998) buildings. In about 23 % rooms the level o f Rn-222 were above the top limit of 400 Bq/m3. The highest average concentrations were present in a basem ent (m ean 919,9 Bq/m3). A decrease o f average activity were observed at the upper levels: at the ground floor (225,2 Bq/m3) , at the first floor and at the higher floors (137,6 Bq/m3).
The above results indicate that radon emission from the ground provides the main contri bution to the radon concentration measured in dwellings indoors in Świeradów Zdrój and Czerniawa Zdrój.
The effective dose to the population of the Świeradów Zdrój and Czem iawa Zdrój from indoor radon and its progeny can be derived from this data if we use an equilibrium factor of 0,4 between radon and its progeny and assuming an indoor occupation index of 0,8. Taking into account that a conversion coefficient of 1,1 mSv per mJ h m 3 is recom m ended in IC R P 65 for m em bers of public, the m easured average annual dose is then about 3,3 mSv per year.
PIŚM IENNICTW O
1. B E IR VI: The H ealth Effects of Exposure to Indoor Radon. The National Academy of Sciences, W ashington D.C., USA, 1998.
2. Fujimoto K , Sanada Т. : D ependence of Indoor Radon Concentration on the Y ear of House Construction. H ealth Phys. 1999, 77, 410-419.
3. Gorzkowski B., Pachocki K , Peńsko J., Majle Т., Różycki Z .: Analiza porównawcza dwóch m etod dyfuzyjnych pom iaru radonu Rn-222 w powietrzu z wykorzystaniem spektrom etru promieni gamma i metody ciekłej scyntylacji. Roczn. P ZH 1995, 46, 71-80.
4. Gorzkowski B., Pachocki K , Różycki Z., Majle Т., Krześlak A.: Narażenie ludności na radon-222 w budynkach mieszkalnych Olsztyna. Roczn. P ZH 1998, 49, 199-206.
5. IC R P Publication 65: Protection Against Radon-222 at H om e and Work. Annals of the IC R P 1993, 23, 2.
6. ICRP Publication 66: Human Respiratory Tract Model for Radiological Protection. Annals of the ICRP 1994, 24 (1-3).
7. National Council on R adiation Protection and M easurem ents. Control of Radon in Houses. N C R P Raport, 1989, 103.
8. Niewiadomski Т.: Radon, właściwości, ryzyko, przeciwdziałanie. IFJ Kraków, 1994. 9. Pachocki K.: Radon w środowisku. Ekologia i Zdrowie. Warszawa, 1995.
10. Pachocki K , Gorzkowski B., Wilejczyk E., Smoter J. : Zawartość radonu w wodzie do picia w Świeradowie Zdroju i Czerniawie Zdroju. Roczn. PZH 2000, 51, 43-52.
11. Pico-Rad analysis software. Packard Instrument, 1988.
12. Pieńkowska H., Turło J.: Zawartość radonu w wybranych budynkach mieszkalnych na terenie miasta Olsztyna. Radon - występowanie, konsekwencje. XVII Szkoła Jesienna PTBR. Materiały Konferencyjne, Zakopane 1997.
13. Pinza C., Armas J.H., Poffijn A.: Radon Concentration in Dwellings of Lanzarote (Canary Islands). R adiat Prot Dosim. 1997, 69, 217-220.
14. Sandman P.M., Weinstein N.D., Klotz M.L.: Public Response to the Risk from Geological Radon. J. Communication. 1987, 37, 93-108.
15. Stidley C.A., Sam etJ.M .: A Review of Ecological Studies of Lung Cancer and Indoor Radon. H ealth Phys. 1993, 65, 234-251.
16. U NSCEA R: Sources and Effects of Ionizing Radiation U nited Nations Scientific Com m ittee on the Effects of Atomic Radiation. New York, 1994.
17. Vaupotic J., Szymula М., Solecki J., Chibowski S., Kobal /.: Preliminary Indoor Radon Investigations in Lublin Region, Poland. Health Phys. 1993, 64, 420-422.
18. W ang Y., Ju С., Stark A.D., Teresi N.: Radiation Mitigation Survey Among New York State R esidents Living in High Radon Homes. Health Phys. 1999, 77, 403-409.
19. Zalewski М., Karpiński М., Mnich Z , Kapała J. : Em anacja radonu do budynków mieszkalnych województwa białostockiego. Przegląd Geologiczny 1996, 44, 570-573.
