A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ________________ FOLIA OECONOMICA 86, 1988
A l f r e d Bensch*
ZASADY USTALANIA CEN NOWYCH, ULEPSZONYCH WYROBÓW I ICH ZNACZENIE W SYSTEMIE MIERNIKOWO-BODŹCOWYM
PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH W NRO
W p rzem yśle N i e m i e c k i e j R e p u b l i k i Demokraty c z n e j b y ł y , w z g lę d n i e są stcsaw ane l i c z n e m i e r n i k i wyników p r o d u k c y jn y c h , ekonomicz nych i finan so w ych p r z e d s i ę b i o r s t w . Można tu wymienić t a k i e wska ź n i k i , j a k : p ro d u k c ja towarowa, p ro d u k c ja c z y s t a , zysk n e t t o , e- k s o n r t , wydajność p r a c y , obniżka kosztów w ła s n y c h , oszczędność s u rowców, m a t e r i a ł ó w , p a l i w i e n e r g i i , znak j a k o ś c i Ц i t d . W sk a ź n i k i t e b y ł y , a n i e k t ó r e z n i c h n ad al 33 związane z z a s i l a n i e m przed s i ę b i o r s t w w fundusze, w tym w fundusz premiowy, poprzez k t ó r e s t c 3 u j e s i ę zasadę m a te r i a l n e g o z a i n t e r e s o w a n ia p r a c u j ą c y c h 1 .
W iększość m ie rn ik ó w , a przede wszystkim t e , k t ó r e są d e c y d u j ą ce d l a oceny wyników i z a s i l a n i a p r z e d s i ę b i o r s t w w fundusze s ty - m u la c y jn e (c h o d z i tu o p ro d u k c ję towarową, zysk n e t t o , e k 3 p o r t, w ydajność p rac y w p ow iąz a niu z obniżką kosztów w ła s n y c h , a o s t a t n i o t a k i e o p ro d u k c ję c z y s t ą ) z a le ż ą b e zp o śred n io również od p o ziomu i dynam iki cen. O p ła c a ln o ś ć cen, metody ic h u s t a l a n i a i spo soby zmian, j a k też s y n c h r o n i z a c j a systemu cen, systemu p lan ow a n i a i systemu motywacyjnego o k r e ś l a j ą zachowanie je d n o s te k gospo d a rc z y c h - za4ładów i kombinatów - względem postępu n au ko w o-techn i cznego, o k r e ś l a j ą zw łasz cza postawy p r z e d s i ę b i o r s t w wobec produkcji nowych, udoskonalonych wyrobów o wyższych w ł a ś c i w o ś c i a c h u ż y tk o wych, w y s o k i e j j a k o ś c i , n i s k i c h k o sz ta c h w y tw a r z a n ia , j a k też po stawy wobec poprawy e f e k t y w n o ś c i drogą i n t e n s y f i k a c j i procesów
pro-* Doc. dr w U n i w e r s y t e c i e im F . S c h i l l e r a , , J e n a , NRO.
1 Fundusz p ł a c j e s t w NRD wyprowadzany z makroekonomicznych pro p o r c j i i przekazywany jednostkom gospodarczym ja k o w skaźnik p l a n o wy. Je g o wolumen i dynamika n i e z a le ż ą b e zp o śred n io od wyników p o s z c z e g ó ln y c h je d n o s t e k gospo d arczych .
d u k c y jn y c h . Sp ołeczn e z a in t e r e s o w a n ie postępem naukowo-technicznym musi torować s o b ie r a c j o n a l n i e drogę w d z i a ł a l n o ś c i je d n o s t e k g os p odarczych. B ęd z ie t a k , gdy postęp ten okaże s i ę k o rz y s t n y d la p r z e d s i ę b i o r s t w , tz n . gdy p rod uk cja wyrobów o w yższej w a r t o ś c i u- ż ytk o w ej i n iż s z y c h ko sz tach z j e d n e j s t r o n y , z d r u g i e j zaś w y n ik i I n t e n s y f i k a c j i r e p r o d u k c j i znajdę pozytywny wyraz w s y s te m ie p l a n o w ania, miernikowo-bodźcowym i finansowym p r z e d s i ę b i o r s t w . W ł a ś c i wa ocena i sp ołeczn a ap ro b a ta uzyskiw anych w wyniku postępu nauko wo-technicznego r e z u l t a t ó w stanow i w NRO - podobnie j a k l w Innych k r a j a c h s o c j a l i s t y c z n y c h - podstawę d o s k o n a le n ia systemu mierników
i bodźców zgodnie z wymaganiami r o z w i n ię t e g o s p o łe c z e ń stw a s o c ja - 1Is t y c z n e g o .
lrz e b a p rz y z n a ć , że w y s i ł k i p r a c u j ą c y c h w z a k r e s i e p r z y g o t o wywania l opanowywania p r o d u k c j i nowych, ulepszonych wyrobów przy równoległym o b n iż an iu nakładów p r a c y żywej l up rzed m ioto w ion ej za s a d z a ją s i ę na s p rz e c z n o ś c i w rozwoju między w a r t o ś c i ą użytkową to warów i i c h w a r t o ś c i ą . Лак wiadomo, rosnące w a r t o ś c i użytkowe są I mają być sprzężone z o b n iż a j ą c ą 3tę w a r t o ś c i ą prod uk tu . Wy t w a r z a n ie w i ę c e j w a r t o ś c i użytkowych p rzy os z c zę d n o śc i czasu p rac y sta n ow i d e c y d u ją c ą podstawę r e a l i z a c j i f u n k c j i c e l u podstawowego prawa ekonomicznego s o c j a l i z m u . D ośw iadczenia przemysłu NRD wska z u j ą , że p ro d u k c ja nowych, u lep szo nych wyrobów b y ł a d l a p r z e d s i ę b i o r s t w p roblem atyczna i c z ę s to n i e k o r z y s t n a . D z i a ł a ł y tu l i c z n e c z y n n i k i , wśród k t ó r y c h / l l e p o ś le d n l ą r o l ę g r a ł y d o ty c h c z a s s t o s o wane metody u s t a l a n i a cen.
Ja k p odaje H. Mann, w a n a l l z i a s k u te c z n o ś c i metod u s t a l a n i a cen d la s t y m u l a c j i postępu naukowo-technicznego n a le ż y w id z ie ć r ó ż n i c ę między tzw. cenami kosztowymi i cenami r e la c jo n o w a n y m i. Te o s t a t n i e ( R e l a t i o n s p r e i s e ) o p i e r a j ą s i ę na s p o ł e c z n i e niezbędnych n ak ła d a c h p rac y 1 wychodzą z ekonom icznie uzasadnionego stosunku między rozwojem w a r t o ś c i użytkow ej I ceną zbytu przemysłu ( I n d u s t r i e p r e i s ) . Ceny te są wyznaczane przy zachowaniu nakładów t o k u
bazowego z uwzględnieniem parametrów c h a r a k t e r y z u j ą c y c h rozwój wła ś c i w o ś c i użytkowych l w yw ołu jąc ych zarazem p r z y r o s t nakładów. Na tom ia st ceny kosztowe ( K o s t e n p r e i s e ) o p i e r a j ą s i ę na d a j ą c y c h s i ę í K a lk u lo w a ć k o sz ta c h z d o lic ze r.le m zysku k a l k u l a c y j n e g o ^ . Ceny te
2
P o r . : H. H a n n, Pianowe k s z t a ł t o w a n i e cen ja k o i n s t r u ment pobudzania postępu naukowo-technicznego, " W l r t s c h a f t s w i s s e n
-z n a jd u ję s i ę pod siln y m wpływem in d yw id u a ln yc h nakładów p r z e d s i ę b io r s tw a wytwórcy podejmującego p ro d u k c ję nowego wyrobu.
Podnosząc za s a d n ic z ą odmienność o d d z ia ły w a n ia obu metod u s t a l a n i a cen na wytwórców i na użytkowników, Mann p i s z e : " D z i ę k i meto d z i e r e la c j o n o w a n i a cen wytwórca b i e r z o pokaźny u d z i a ł w p o s t ę p i e ekonomicznym o s ią g n ię t y m na nowych wyrobach. T a k ie w s k a ź n ik i z a kładowa, j a k : p ro d u k c ja towarowa, zysk, u d z i a ł kosztów i w y d a j ność p rac y r o z w i j a j ą s i ę odpowiednio do o s i ą g n i ę ć . Również o d b i o r co odpowiednio úo swoich warunków otrzym uje nowy produkt po k o r z y s t n e j c e n ie i także u z y s k u je ekonomiczne k o r z y ś c i . Całkiem i n a c z e j ma s i ę sprawa przy cenach kosztowych. C a ły e f e k t ekonomiczny, po w s t a j ą c y w f a z i e p rz y g o to w a n ia , ja k też w toku b ie żą ce g o doskona l e n i a p r o d u k c j i , zw łaszcza w drodze poprawy t e c h n o l o g i i w ytw arza n i a , p ł y n i e do odbiorców . Im l e p i e j p r a c u j e z a k ła d w f a z i e p r z y gotowawczej, tym t r u d n i e j s z e bę d zie d la niego b ie ż ą c e wykonywanie planów. U jaw n ia s i ę to s z c z e g ó ln i e przy stosow aniu a n a l i z y : w a r to ś ć użytkowa - k o sz ty p r o d u k c j i , ponieważ z a o s t r z a ona dodatkowo s y t u a c j ę . M o d y f ik a c je t e j metody w p o s t a c i p r e f e r e n c y j n y c h zysków dodatkowych d la wytwórcy n i e mogą w nieść z a s a d n i c z e j zmiany do s y t u a c j i " ' 5.
Przedstawmy tu s k u t k i , j a k i e wobec wytwórcy nowych, u l e p s z a nych wyrobów wywołują ic h ceny kosztowe, na p r z y k ł a d z i e jednego г p r z e d s i ę b i o r s t w w ytw a rz a ją c e g o s i l n i k i m a le j mocy i z a s p o k a j a j ą c e go i s t o t n ą cz ęś ć krajow ego za p o trz e b o w a n ia . Otóż wytwarzany od w i e l u l a t s i l n i k , zajm ujący główną c z ę ś ć p r o d u k c j i danego z a k ła d u , p o s i a d a ł cenę s t a ł ą ( F e s t p r e i s ) w w ysokości 13,40 m a rk i. Przed pod jęciem p r o d u k c j i nowego wyrobu, u d z i a ł zysku w c e n ie wyrobu do t y c h c z a s wytwarzanego w z ró s ł do 11%. Nowy s i l n i k przy t y c h samych p raw ie e f e k t a c h użytkowych odznacza s i ę d z i ę k i ulepszeniom kon s tr u k c y jn y m - n iż s z ą wagą, m niejszym i r o z m ia r a m i, ja k też niższym i kosztami m ateriałow ym i i płacow ym i. Jeg o cena w y n o s iła 7,30 m a rk i, a u d z i a ł zysku w c e n i e k s z t a ł t o w a ł s i ę na poziomie 5,5%. Ponieważ popyt p rz e su n ą ł s i ę na nowy s i l n i k , wytwórca dokonał zmiany s t r u k t u r y a s ortym en to w ej p r o d u k c j i , z m n i e js z a j ą c u d z i a ł s t a r e g o , a
z w i ę k s z a ją c u d z i a ł p r o d u k c j i nowego wyrobu. S k u t k i tego b y ł y n a
s c h a f t " 1975, z. 6, s . 828 oraz Z a rz ą d z e n ie o c e n t r a l n y c h państwo wych w ytycznych do k a l k u l a c j i cen zbytu z 1. 11. 1972, " G e s e t z b l a t t der DDR" 1972, T e i l I I , nr 67, s . 777-778.
3
s t ę p u j ą c e : z w ię k sz e n ie p r o d u k c j i pod względem l i c z b y s i l n i k ó w o 10,63%, p rod uk cja towarowa jednakże w / r o s ła t y l k o o 3,3 3*. Mimo lepszego z a s p o k o je n ia p o trze b s p o łe c z n y c h i ekonomii czasu p rz e d s i ę b i o r s t w o doznało ubytku p r o d u k c j i towarowej i wpływów w g r a n i cach 570 t y s . marek, co w i ą z a ło s i ę z ok reślonym i s t r a t a m i zysku i in n y c h funduszów zakładowych.
U o g ó l n i a j ą c , można s t w i e r d z i ć , że d o s k o n a le n ie produktów w k ie ru n k u w yższej w a r t o ś c i u żytk ow ej i n iż s z y c h kosztów w ytw a rza n ia p o c i ą g a ł o za sobą przy metodzie cen kosztowych o b n iż a n ie p r o d u k c ji tow a ro w e j, z y s k u , w y d a jn o ś c i p rac y i in nych wskaźników e fe k ty w n o śc iow ych u w ytw ó rcy. W y n ik a ły s tą d d l a n ieg o tru d n o ś c i w wykony waniu planów i w tw orze niu funduszów z a c h ę ty m a t e r i a l n e j . O praco wywana przez d z i a ł y przygotowawcze p ro d u k c ja le p s z y c h w a r t o ś c i u- żytkow ych, j a k też n iż s z e k o s z ty w y tw a rz a n ia nowych, udoskonalonych wyrobów n i e u j a w n i ł y s i ę p o z y ty w n ie we wskaźnikach oceny i w pod staw ach z a s i l e n i a w fundusze m a t e r i a l n e j z a c h ę t y . N ie b y ło d o s t a t e cznego z a i n t e r e s o w a n i a , aby ju ż w stadium p rzy g o to w a n ia p r o d u k c i i u ja w n ia ć w s z y s t k i e ruzerwy o b n iż a n ia nakładów i dążyć do o p ty m a l nego stosunku między w a r t o ś c i ą użytkową > kosztami p r o d u k c j i . P ł y nące s t ą d e f e k t y ekonomiczne t r a f i a ł y bowiem poprzez ceny kosztowe w y ł ą c z n i e do od b iorców . Z a i n t e r e s o w a n i e wytwórcy obniżką nakładów p o j a w i a ł o s i ę p rzew ażnie d o p ie ro po p o d j ę c i u s e r y j n e j p r o d j k c j i , w zg lęd n ie po ostatecznym wyznaczeniu ceny s t a ł e j . Z r e s z t ą z a i n t e r e sowanie p r z e d s i ę b i o r s t w r a c jo n a ln y m p rz e b ie g ie m r e p r o d u k c j i b y ło rów nież hamowane w przypadku, gdy p r z e p i s y cenotw órcze ż ą d a ły r e w i z j i w ysokości ceny pod wpływem o b n iż k i kosztów p r o d u k c j i wyrobów o n ie z m ie n io n e j w a r t o ś c i u ż y tk o w e j. M o ż liw o ś c i k a l k u l a c j i zysku do datkowego ponad s to p ę zysku normatywnego ł a g o d z i ł y wprawdzie, a l e n i e ro z w ią z y w a ły problemu. Mała s k u te c z n o ś ć metody zysków dod atko wych w y n ik a ła s t ą d , iż n i e kompensowały one wytwórcom a n i ubytku na w a r t o ś c i p r o d u k c j i tow aro w e j, a n i s t r a t na z ysk a ch , a ponadto z y s k i dodatkowe b y ł y w p e ł n i włączane do w i e l k o ś c i zysku planowane go, a w ię c s ła b o powiązane z funduszem s t y m u l a c j i , przy czym t y l k o p rzez t r z y l a t a . Po u p ły w i e tego term inu p o j a w i a ł y s i ę nowe trudno ś c i d la wytwórców, skoro następ o w ało o b n iż e n ie zysku na skutek u- t r a t y prawa do zysku dodatkowego. Jeg o ubytek m u sia ł być wyrównywa ny obniżką kosztów . Te i inne t r u d n o ś c i (n p . t r y b u z a s a d n ie n ia pra wa do zysków dodatkowych, drobiazgowe spraw dzanie k a l k u l a c j i k o sz tów, p o t w i e r d z a n i e w y l i c z e ń ekonomicznego e f e k t u p rzez głównego
o d b i o r c ę ) powstrzymywały szereg p r z e d s i ę b i o r s t w od s k ł a d a n i a wnlo- sków o zysk dodatKowy .
Badania nad d z i a ł a n ie m systemu cen p o k a za ły w i ę c , że p o j a w i ł a s i ę sp rzeczność in te r e s ó w sp ołe cze ń stw a 1 p r z e d s i ę b i o r s t w . Dla j e j p r z e z w y c ię ż e n ia ok a za ło s i ą n iezbędne, aby przy u w z g lę d n ie n iu w s p ó ł d z i a ł a n i a systemów p la n o w a n ia , rozrachunku gospodarczego, mlernikowo-bodżcowego i cen wprowadzić t a k i e metody u s t a l a n i a cen nowych, ulepszonych wyrobów, k t ó r e p ro w a d z iły b y do w ię k s z e j zgod n o ś c i między k o rz y ś c ia m i ogólnogospodarczymi i in d yw id ualn ym i p r z e d s i ę b i o r s t w . Ic h w y s i ł k i id ą ce w kie ru n k u dostosow ania produk c j i do popytu, poprawy w a r t o ś c i użytk ow ej wyrobów i i n t e n s y f i k a c j i procesu r e p r o d u k c j i muszę s i ę o d z w i e r c i e d l a ć w u s ta b iliz o w a n y m w z ro ś c ie p r o d u k c j i tow aro w ej, zysku, w y d a jn o ś c i p rac y i innych wskaźników e fe k t y w n o ś c i gospodarowania. Na t e j p od staw ie można l e p i e j rozw iązać problem m otyw acji w s y s te m ie bodźców m a t e r i a l n y c h 1 m oralnych. I to b y ł y p r z e s ł a n k i p r z e j ś c i a do u s t a l a n i a cen według metody e fe k t y w n o ś c io w e j (den P r e i s - L e i s t u n g - V e r h ä l t n l s ) oraz do u- trzym anla w ysokości danych cen zbytu w o k r e s i e planu p i ę c i o l e t n i e go w warunkach o b n iż a n ia jednostkowych kosztów p r o d u k c j i ' ’ .
C h a r a k t e r y z u j ą c metodę efek tyw no ścio w ą u s t a l a n i a cen, zauważmy, że uwzględnia ona zarówno wymagania związane z tworzeniem w a r t o ś c i ( c z y n n i k i o k r e ś l a j ą c e s p o ł e c z n i e niezbędne n akład y p rac y na c a ł o ś ć wyrobów danego rod za ju oraz na p ojedynczy w y ró b ), j a k też wymaga n ia w y n ik a ją c e z r e a l i z a c j i w a r t o ś c i (p obudzanie d o s k o n a le n ia p r o duktów, u w z g lę d n ie n ie ic h s p o łe c z n e j w a ż n o ś c i, zgodność podaży 1 popytu, sto so w a n ie rozrachunku gospodarczego, s y n c h r o n i z a c j a i n t e resów wytwórcy 1 o d b io r c y l t d . ) . J e ś l i chodzi o założone zadania omawianej metody, to : "Ceny k s z t a łt o w a n e metodą e fe ktyw no ścio w ą p ow inn y:
Д
P o r . : M a n n , op. c l t . , s . 835; Th, D a n s e 1 H. W i c k , Wartość użytkowa a k s z t a ł t o w a n i e eon, " W i r t s c h a f t s w i s s e n s c h a f t " 1975, z. 6, s . 845-846; Z a rz ą d z e n ie o c e n t r a l n y c h państwo wych w ytycznych do k a l k u l a c j i cen z b y t u . . . , p a r. 19.
^ Odpowiednie r o z w i ą z a n ia w tym .«ierunku zgodnie z uchwałą B i u r a P o l i t y c z n e g o КС N i e m i e c k i e j S o c j a l i s t y c z n e j P a r t i i J e d n o ś c i z 23 marca 1976 r . w s p ra w ie oceny wyników zakładów i kombinatów p r z e w i d z i a ł a uchwała Ratíy M i n is t r ó w NKO z 10 czerwca 1976 r . w s p ra w ie u s t a l a n i a cen. P a t r z : Uchwała o k s z t a ł t o w a n i u cen zbytu w r e a l i z a c j i uchwały o o c e n ie wyników zakładów i kombinatów z 10 czer wca 1976 roku , " G e s e t z b l a t t der ODR" 1976, T e i l I , nr 24; Z a r z ą d z e n ie o c e n t r a l n y c h państwowych w ytycz nych do k a l k u l a c j i cen zbytu
- w sp óło d d zia ływ a ć na wybór i s ty m u l a c j ę e fek tyw nych kierunków postępu naukowo-technicznego,
- pobudzać w ie l o s t r o n n e z a b i e g i w z a k r e s i e i n t e n s y f i k a c j i p ro d u k c j i i u ja w n ia ć j e j w y n ik i w d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w ,
--- być z-wiązene ś o i ś l e z planowaniem gospodarki narodowej i z rozrachunkiem gospodarczym p r z e d s i ę b i o r s t w " 6 .
P o s łu g iw a n ie ś i ę omawianą metodą u s t a l a n i a cen zak ład a n a j p ie rw o k r e ś l e n i e indeksu e fe k t y w n o ś c i nowego produktu ( in d e k s u wła ś c i w o ś c i użytkow ych) w drodze porównania cech użytkowych nowego a lb o udoskonalonego wyrobu i wyrobu bazowego ( p o r ó w n y w a l n i k a ) . W c h a r a k t e r z e k r y t e r i ó w w ł a ś c i w o ś c i użytkowych p rzyjm u je s i ę o k r e ś lo ne w s k a ź n ik i , przede wszystkim zaś t e , k t ó r e c h a r a k t e r y z u j ą społeczną u żyte cz no ść " c i a ł " towarów. J e ś l i chodzi o ś r o d k i p r o d u k c j i , to ic h sp ołeczn a u żyte cz no ść polega zwłaszcza na oszczęd n o ś c i p r a c y ( o b n iż c e nakładów) u u żytk ow n ika . K orzyść użytkowania nowych, ulepszonych środków p r o d u k c j i musi w ięc funkcjonować ja k o główne k r y t e r iu m przy o k r e ś l a n i u w ł a ś c i w o ś c i użytkowych. Gdy do tego c e lu p otrzeb a w i ę c e j wskaźników - co sta n ow i r e g u łę przy skom p lik o w a n y c h wyrobach - t rz e b a j e wyważyć odpowiednio do ic h zna c z e n ia d l a danego wyrobu w zg lęd n ie d la jego u żytkow n ika.
Przemnożenie ceny porównywalnika (p ro d u k tu bazowego) przez i n deks w ł a ś c i w o ś c i użytkowych nowego lub udoskonalonego wyrobu d a je górną g r a n i c ę ceny tego o s t a t n i e g o (G GC). W ten sposób na nowe wyroby, odpowiednio do ic h w ł a ś c i w o ś c i użytkowych, z o s t a j e r o z c i ą g n i ę t a r e l a c j a ceny zbyt>j i w ł a ś c i w o ś c i użytkowych z uwzględnieniem wyrobu porównywalnego. Oszacowane w ten sposób GGC ( P r e is o b e r g r e n z e ) odpowiada in deksowi cen r e a l n y c h - 1, ponieważ w p r z e l i c z e n i u na je d n o s t k ę w a r t o ś c i użytkow ej cena p o z o s t a je bez zmian. Ró żn ica mię dzy GGC nowego wyrobu i ceną porów nyw alnika stan ow i ekonomiczną k o rz y ś ć i ma to m i e js c e w przyp ad kach , gdy cena kosztowa nowego wyrobu ( s p o ł e c z n i e niezbędne k o sz ty w łasne p lu s zysk k a l k u l a c y j n y ) j e s t n i ż s z a n iż cena p orów n yw a lnik a . W przypadku n a t o m ia s t , gdy ce na kosztowa nowego wyrobu j e s t wyższa, ja k o ekonomiczną k o rz y ść
z 10 czerwca 1976, op. c i t . , oraz Z a rz ą d z e n ie nr 2 o c e n t r a l n y c h państwowych wytycznych do k a l k u l a c j i cen zbytu z 23 s i e r p n i a 1978, " G e s e t z b l a t t der ODR" 1978, T e i l I , л г 30. D a ls z e wywody a u t o r a o- p i e r a j ą s i ę na t y c h dokumentach.
6 Podstawowe problemy k s z t a ł t o w a n i a cen w p rzem yśle s o c j a l i stycznym (G ru n d fra g en der P r e i s b i l d u n g in der s o z i a l i s t i s c h e n I n d u s t r i e ) , B e r l i n 1980, s . 11.
l i c z y s i ę r ó ż n ic ę między GGC nowego produktu i jeg o ceną kosztową. P r z y j ę t o , że 70\ t e j k o r z y ś c i przypada wytwórcy ja k o jeg o u d z i a ł w c e n i e zbytu nowych, ulepszonych wyrobów. Można też wyznaczyć i n ną stopę procentow ą, a m ia n o w ic ie u d z i a ł wytwórcy w k o r z y ś c i po s i a d a górną g r a n ic ę w p o s t a c i 2ÜU% zysku n orm atyw n eg o'.
P o n iżs z y p rz y k ła d ^ unaoczni sposób p ostępow ania, dane w y j ś c i o we z a w ie ra tab . 1 .
T a b e l a 1
Wyszczególnienie Wyrób bazowy (W ) Cena kosztowa ricwerjo wyrobu (W.) kalkulacja
ceny
kalkulacja
wynikowa wsrinrtt I -wariant I I
i
1
2 3 4 5 ! ^ • Materiały podstawowe 50,0 45,0 34,0 45,0 Koszty przerobu 50,0 40,0 40,0 60,0 Koszty własne 100,0 85,0 94,0 105,0 Zysk (20X od kosztów przerobu) 10,0 10,0 8,0 12,0i Zysk z obniżki kosztów - 15,0 -
-Ceria zbytu 110,0 110,0 102,0 117,0
Indeks efektywności wyro
bu w zużyciu 1,0 1,0 1,1 1,1
Kolumna 2 pokazuje k o s z t y , zysk i cenę zbytu porów nyw alnika w okre s i e p o d j ę c i a je g o p r o d u k c j i , n ato m ia s t kolumna 3 pokazuje obniżkę kosztów tego wyrobu przy s t a b i l n e j c e n ie zb y tu , co p r z y n o s i p r z y
r o s t zysku (o 15 j e d n o s t e k ) . Dwie o s t a t n i e kolumny (4 i 5) p r z e d s t a w i a j ą k a l k u l a c j ę ceny ko szto w ej nowego wyrobu, k tó re g o w ł a ś c i wości użytkowe są о 10X wyższe w stosunku do p o ró w n y w a ln ik a . W w a r i a n c i e I (kolumna 4 ) , zało żo no , że cena kosztowa nowego wyrobu
Normatywna stawka zysku wynosi 12 p r o c e n t od funduszów p r o d u k c y jn y c h . Ponieważ fundusze te n i e mogą być b e zp o śred n io p r z y p is a n e p r o d u k c j i posz czeg óln ych wyrobów, p r z e to za pomocą odpowied- n i c h w y l i c z e ń u s t a l a s i ę k a l k u l a c y j n e s ta w k i zysku i s t o s u j e j e od podstaw y, k t ó r a m o ż liw ie n a j l e p i e j zapewnia dopływ zysku p r o p o r c j o n a l n i e do zaangażowanych funduszów p r o d u k c y jn y c h . Do tego c e l u s łu ż ą p rzew ażnie normatywy kosztowo-godzinowe p rac y maszyn i u r z ą dzeń a lb o k o s z ty p rze ro b u .0
j e s t n i ż s z a , n a to m ia s t w w a r i a n c i e I I ( к e l u e n t 5) p r z y j ę t o , że cena kosztowa nowego wyrobu j » $ t wyższa od ceny porównywalnika. W obu w a ria n t a c h u zyskuje a i ę zysk I s t o t n i e n iż s z y od zysku osiąganego na purównywalniku, również p og o rsz yła s i ę r e l a c j a między kosztami przerobu i ceną zbytu nowego wyrobu. Pochodzą stąd wspomniane w c z e ś n ie j tru d n o ś c i w r e a l i z a c j i planu oraz, w tw orzeniu fundu szów m a t e r i a l n e j z a c h ę ty , przy czym tru d n o ś c i to за tym w iększe, im n iż s z a j e s t cena nowego wyrobu.
C a łk o w ic ie odmienna s y t u a c ja p ow sta je w przypadku zastosow ania e fe k ty w n o ś c io w e j metody u s t a l a n i a cen. Dla lepszego zrozum ienia s k u t k i t e j metody l j e j w y k o rz y s ta n ie zostaną p rzed staw ion e za po mocą k o le jn y c h c z y n n o ś c i. N a jp ie rw Jed nak podajemy p r z y j ę t e d a l e j o z n a c z e n ia :
Wy i wyrób bazowy (p o ró w n y w a ln ik ) , Wj ^ wyrób nowy ( u l e p s z o n y ) ,
ľ .. = zysk kalkulo w any w c e n ie kosztow ej nowego wyrobu, W1
l y = indeks e fe k ty w n o ś c i nowego wyrobu, W1
HKy = ekonomiczna ko rz y ść z j e d n o s t k i nowego wyrobu, W 1
U г u d z ia ł wytwórcy w ekonomicznej k o r z y ś c i , C.. * cena wyrobu bazowego (p o ró w n y w a ln ik a ),
,V0
Сы = cena wyrobu nowego (u le p s z o n e g o ). W1
GGC. = górna g r a n ic a селу nowego wyrobu, CKy = cena kosztowa nowego wyrobu,
И1
KWw = ko sz ty własne p r o d u k c ji nowego wyrobu. 1
W a r ia n t I .
Nowy wyrób p osia d a wyższe w ła ś c iw o ś c i użytkowe i j e s t zarazem tańszy od porów nywalnika: Сы > CKU oraz Сы > (KWy + к )
1 0 W1 W1
przy czym indeks e fe k ty w n o ś c i nowego wyrobu wynosi 1,1 . Oto k o l e j ne c z y n no ś c i :
1. O k r e ś l e n i e g ó rn e j g r a n ic y ceny nowego wyrobu (GGC). GGC = C,. . l y 110 - 1,1 = 121 marek.
" c 1
2. O k r e ś le n ie ekonomicznej k o r z y ś c i z j e d n o s t k i nowego wyrobu KKU . W1 ККЫ - GGC - Cy 121 - 110 - 11.
3. O k r e ś l e n i e u d z i a ł u wytwórcy ekonomicznej k o r z y ś c i je d n o s tk o w e j,
GGC - Cw KKW • 70
uw 8 --- _ Л . 70, c z y l i . ---1 Ш ~
Щ l - p ? ‘ 70 . Л _ 1 _ Ж = 7 70 markl
ГШ5 100 ’ martci.
4. O k r e ś l e n i e ceny nowego wyrobu Cu .
1
Cu = Cw + UW 110 + 7,70 = 117,70 marki
1 o <>
5. K a l k u l a c j a ceny nowcQo wyrobu , » M a t e r i a ł y podstawowe + Koszty przerobu 54,0 c. 40,0 Koszty własne 94 ,0 ♦ Zysk k a l k u l a c y j n y (20% od kosztów p rz e ro b u ) 8,0 Cena kosztowa 102,0
♦ Zysk według metody e f e k t y w
n o ś c io w e j 1 j , 70
Ceny zbytu 117,70
Na zysk według metody e fe k t y w n o ś c io w e j s k ła d a s i ę : 1) r ó ż n ic a między ceną porów nyw alnika Сы i ceną kosztową nowego wyrobu C.,,
w0 wl
(110 - 102 - 8) oraz 2) r ó ż n ic a między ceną nowego wyrobu i ceną s t a r e g o wyrobu (117,70 - 11С = 7 , 7 0 ) .
W a r ia n t в 11 .
Nowy wyrób wykazuje wyższe w ł a ś c i w o ś c i użytkowo, a l e j e s t droż szy pod względem ceny ko sz to w ej od p orów n yw alnik a, przy czym p r z y r o s t w a r t o ś c i użytkow ej j e s t wyższy od w zrostu ceny:
c w < СКЫ oraz Cw < (К И Ш + Zu ).
o 1 o 1 1
1. O k r e ś l e n i e g ó r n e j g r a n i c y ceny 6GG ( j a k w w a r i a n c i e I ) . 2. O k r e ś l e n i e ekonomicznej k o r z y ś c i z nowego wyrobu EKU .
1
o *■
EKW = GGC - (KWw + 1Ы ) 121 - (105 + 12) = 4.
W1 1 1
3. O k r e ś l e n i e u d z i a ł u wytwórcy w ekonomicznej k o r ł y ś c i UW. GGC - (KW ♦ Zw )
uw = ---_ _ 1 i ---L . 70 Щ - (165 + 12) • 70 =
o100 ,u 100 z ,s u .
4. O k r e ś l e n i e ceny nowego Wyrobu Cy . W1
Cw = KUu + Кы + UW 105 + 12 + 2,80 = 119,80.
5. K a l k u l a c j a ceny: M a t e r i a ł y podstawowe 45,0 Koszty przerobu_______________________________________ 60,0 Koszty własne p r o d u k c j i + Zysk k a l k u l a c y j n y (2 0* od k. p rz e ro b u ) 105,0 12,0 Cena kosztowa nowego wyrobu
Zysk według metody e fe k t y w n o ś c io w e j 117,02,80
Cena zbytu 119,80
Można wymienić tu n a s t ę p u ją c e z a l e t y tzw. e fe k t y w n o ś c io w e j me tody u s t a l a n i a cen na nowe, ulepszone wyroby w z e s t a w i e n i u z meto dą kosztową:
1. P o w o łu je s i ę bodźce do p r o d u k c j i nowych, ulep szo nych wy robów o m o ż liw ie dużym p r z y r o ś c i e w ła s n o ś c i użytkowych w porówna n iu z d o ty ch cz a s wytwarzanymi. Wyższe w ła s n o ś c i użytkowe u le p s z o nych wyrobów d a ją bowiem wytwórcy wyższą cenę zb y tu , t e same w ł a s n o śc i użytkowe utrzym ują dotychczasową cenę zbytu a n iż s z e w ła s n o ś c i użytkowe o b n iż a ją cenę zbytu nowych wyrobów. I n t e r e s y s p o ł e c z ne p o l e g a j ą c e na tym, aby z danego kwantum przedmiotów 1 środków p ra c y oraz s i ł y ro b o c z e j wytworzyć m o ż liw ie n a j w i ę c e j w a r t o ś c i u- żytkowych z a s p o k a ja ją c y c h p o trze b y g osp od arki 1 l u d z i , z o s t a j ą tą drogą transponowane do s f e r y in te r e s ó w p r z e d s i ę b i o r s t w 1 p r a c u j ą c y c h . Oodajmy, że oprócz zysku dodatkowego z t y t u ł u wysokich w ł a ś c i w o ś c i użytkowych, k t ó r y j a k o cz ęś ć ekonomicznej k o r z y ś c i przypada w c e n ie zbytu p roducentow i 1 stan ow i ź ró d ło z a s i l a n i a w fundusze bodźcowe, wytwórcy są je s z c z e z a in t e r e s o w a n i za pomocą innych rozw iązań cenowych, j a k z ró ż n ic o w a n ie ceny podług j a k o ś c i wykonawczej, za znak j a k o ś c i , o b n iż a n ie cen lub zysków na w yro bach p r z e s t a r z a ł y c h .
2. Omawiana metoda g w a ra n tu je k o r z y ś c i n i e t y l k o wytwórcy no wego, ulepszonego wyrobu, a l e też je g o użytkownikom, a to d z i ę k i z a s a d z ie p o d z i a ł u ekonomicznej k o r z y ś c i oraz z a s a d z ie ob n i ż a n i a indeksu cen r e a l n y c h d la odbiorców .
3. Metoda e fe k tyw no ścio w a pobudza rozwój ekonom icznie u z a sa d n ion ych r e l a c j i między nakładami i w a rt o ś c ia m i użytkowymi nowych, u lep szo nych wyrobów. Ponieważ GGC wyprowadza s i ę z poprawy w ł a ś c i w o ś c i użytkowych nowego wyrobu w z e s t a w ie n iu do p orów n yw alnik a, a wytwórca n i e j e s t za in te re so w a n y w p og orszen iu r en to w n o śc i p r o d u k c j i , to od s t r o n y cenotwórstma k ł a d z i e s i ę tamę d la wzrostu nakładów w ię ks zy c h od poprawy w ł a ś c i w o ś c i użytkowych. J e s t to ważna
sprawa, w s z c z e g ó ln o ś c i w r o z w i j a n i u p r o o u k c j i nowych irocIKOw pr.i c y . Omawiana metoda zasadza s i ę na z a ło ż e n iu i w s p ó ł d z i a ł a w tym k i e r u n k u , by postęp naukowo-techniczny oznaczał zarazem postęp e~ konomiczny, t z n . , by potrzeb y sp o łe c zn e b y ł y zaspokajane l e p i e j pod względem ilo śc io w y m i jakościowym i o b n i ż a ł y s i ę n ak ła d y na je d n o s t k ę z a s p o k a ja n e j p o tr z e b y ,
4. Z porównania cen kosztowych i cen "e f e k ty w n o ś c io w y c h " (t w o rzonych metodą P r c i s - L e i s t u n g - V ' e r h a l t n i s ) w ynik a, że te o s t a t n i e - przy zachowaniu in te r e s ó w ogólnogospodarczych - są b a r d z i e j ko r z y s t n e d la p r z e d s i ę b i o r s t w w y tw a r z a ją c y c h r z e c z y w i ś c i e nowe, l e p s ze , b a r d z i e j efe ktyw ne w u ż y c iu wyroby. M i e r n i k i nakładów i wyników je d n o s te k gospodarczych o d z w i e r c i e d l a j ą d o k ł a d n i e j efektyw ność gospodarowania p r z e d s i ę b i o r s t w i mogą l e p i e j s ł u ż y ć systemowi motywacyjnemu.
Omawiana metoda u s t a l a n i a cen n i e j e s t n a t u r a l n i e cudownym środkiem rozwiązującym au to m a tycz n ie w s z y s tk ie problemy cunotwór- stwa w warunkach postępu naukowo-technicznego. S to so w a n ie j e j w i ę żę s i ę ze szczególnym i problemami i zadaniami' do r o z w i ą z a n i a , aby p o t e n c j a l n e s i ł y napędowe, t k w ią c e w t e j m etod zie, r z e c z y w i ś c i e to r o w a ły 30bie drogę.
N a jp ie r w może pow3tać w raż e nie jakoby podstawą k s z t a ł t o w a n i a cen s t a ł a s i ę n i e w a rto ś ć towarów a ic h w a rto ś ć użytkowa. J e s t to jednak t y l k o zewnętrzny p ozór, c h o c ia ż n i e można z a p r z e c z y ć , i ż w przypadku n a d u ż y c ia zasad u s t a l a n i a cen WHdług metody e fe k t y w n o ś c io w e j może d o jś ć do c a l e k o idącego oderwania cen poszczeg óln ych wyrobów od i c h w a r t o ś c io w e j podstawy. Jed nakże przy zachowaniu z a ło żeń i zasad sto so w a n ia t e j metody, z o s t a j ą uwzględnio ne s p o ł e c z n ie niezbędne n a k ła d y , a w ię c s p o łe c z n a w a rto ś ć wyrobów ja k o podstawa cen. Zarazem wszakże w porównaniu z metodą kosztową s i l n i e j z o s t a j ą uwzględnio ne w ł a ś c i w o ś c i użytkowe wyrobów i tym samym warunki r e a l i z a c j i w a r t o ś c i .
Przed k s z ta łto w a n ie m cen na nowe, udoskonalone wyroby, s t o i i- s t o t n e z a d a n ie , aby w sposób e k o n o rn c z n ic uzasadniony w łą c z y ć te ceny do już i s t n i e j ą c e g o poziomu cen. 2 punktu w id z e n ia t e o r i i war to ś c i. chodzi o sprow adzenie cen nowych wyrobów do poziomu n a k ł a dów danego w obowiązującym poziomie cen zb y tu . Za pomocą porównań w a r t o ś c i u żytkow ej o k r e ś l a s i ę j e d y n i e 3GC nowych wyrobów i umo ż l i w i a w łą c z e n ie tyc h cen do i s t n i e j ą c e j w gospodarce narodowej
s t r u k t u r y cen. H. Baum i H. Mann p is z ą na ten temat: " I s t n i e j ą c y stosunek między cenami i w ła s n o śc ia m i użytkowymi z n a jd u ją c y c h s i ę w p r o d u k c j i wyrobów porównywalnych z o s t a j e p r z e n i e s i o n y na nowe wyroby z uwzględnieniem nakładów l w ła s n o ś c i użytkowych nowych wy robów. Oznacza t o , że ceny zbytu nowych wyrobów n i e z o s t a j ą z zasady wyznaczone na p od staw ie In d y w id u a ln y c h nakładów, a l e
uwzglę-9 ■’ d n l a j ą poziom nakładów za fik s o w a n y w poziomie eon z b y t u " .
Innymi s ło w y , przy u s t a l a n i u cen p o s tę p u je s i ę t a k , ja k gdyby c a ł o k s z t a ł t w ł a ś c i w o ś c i użytkowych nowego wyrobu wytwarzano na wa runkach nakładów le ż ą c y c h u podstaw wyznaczania cen wyrobów porów nywanych. Skoro i s t n i e j ą c y poziorr cen zbytu j a k i e j ś grupy to w a ro wej od c h y la s i ę od s p o ł e c z n i e niezbędnego poziomu nakładów, odchy l e n i e to może być o c z y w i ś c i e p ow ielo ne w cenach nowych wyrobów wyznaczanych za pomocą metody e f e k t y w n o ś c io w e j. Nie przemawia to jednak p rze ciw k o t e j m etod zie, a l e za j e j sprzężeniem z planowymi zmianami poziomu cen danych grup towarowych 1 wyrobów, skoro za s z ł y znaczne o d c h y le n ia cen 1 w a r t o ś c i towarów. W c e l u zachowania w t e n d e n c j i zgodności cen ze s p o ł e c z n i e niezbędnymi nakładami p r a cy i przy tym w c e l u poprawnego u w z g lę d n ie n ia warunków r e a l i z a c j i oraz d a le k o i d ą c e j e l i m i n a c j i wpływów s u b ie k ty w n y c h , j e s t potrzebne - j a k wskazują d o ś w ia d c z en ia w p r a k t y c e sto so w a n ia metody e f e k t y w nościowej w p rzem yśle NRD - r o z w i ą z a n ia n a s t ę p u ją c y c h z a d a ri'U :
1. Ponieważ wysokość ceny nowego wyrobu z a le ż y w poważnym stop n iu od in deksu jeg o w ł a ś c i w o ś c i użytkowych, p r z e to szczególnego zn a cze n ia n a b i e r a dobór p orów n yw a lnik a , poprawny wybór i wyważenie w ł a ś c i w o ś c i użytkowych. Rzecz w tym, aby za pomocą doboru d r o g ic h porównywalników o n i s k i c h zarazem w ła s n o ś c ia c h użytkowych n i e b y ły wyznaczane u t o p i j n e ceny od p o w iad ające j e d y n i e eg oistycznym i n t e resom w ytw ó rcy. Należy u w z g lę d nia ć t y l k o te w ł a ś c i w o ś c i użytkowe, k t ó r e o k r e ś l a j ą z d o l n o ś c i zbytu wyrobów na międzynarodowych r y n kach i k t ó r y c h r z e c z y w i ś c i e p o t r z e b u je u ż y tk o w n ik , ponieważ są one
I s t o t n e d l a efektyw nego p rz e b ie g u procesu r e p r o d u k c j i . W ł a ś c iw o ś c i te w y r a ż a ją p rzew ażn ie w s k a ź n ik i p ro d u k ty w n o ści (s z y b k o ś ć p rac y maszyn, r e l a c j a masy i e fe k t ó w , z u ż y c ie e n e r g i i l t d . ) i w s k a ź n ik i
9
H. B a u m i H. M a n n , K s z t a ł t o w a n i e cen zbytu a ocena wyników, ( I n d u s t r i e p r e i s b i l d u n g und L e i s t u n g s b e w e r t u n g ), " W i r t - s e n a f t s w l s s e n s c h a f t " 1979, z. 1, s . 25.
n iezaw odności ( t r w a ł o ś ć , p rz y d a tn o ś ć do r e p e r a c j i i czas j e j t r w a n i a , bezusterkowość wyrobów 1 t n . ) . P r z y jm u je s i ę , ze co n a jm n ie j 80S parametrów wybranych do oszacowania indeksu w ła s n o ś c i u ż y tk o wych powinno przypadać na w s k a ź n ik i c h a r a k t e r y z u j ą c e e f e k t y u ż y t kownika, n ato m ia s t p o z o s t a ł e 20X moZe objemować t a k i e w s k a ź n i k i , j a k np. s t a n d a r y z a c j a , k s z t a ł t o w a n i e o t o c z e n ia i formy.
2. R ealn e uchwycenie poprawy w ła s n o ś c i użytkowych nowych, u l e pszonych wyrobów zakłada d a l e j p o s ia d a n i e odpowiednich porównywał- ników. Należy tu wychodzić w z a s a d z ie od wyrobu o s t a t n i o n orm a l n i e stosowanego i z n a jd u ją c e g o s i ę w k r a j u . Skoro n i e ma wyrobu w ła s n e j p r o d u k c j i , do porównania ma s ł u ż y ć wyrób Importowany. Po ziom ceny porów nyw alnika p ow inien o d z w i e r c i e d l a ć s p o ł e c z n i e n o r malne warunki p r o d u k c j i i z a w ie r a ć normalną stopi; r e n to w n o ś c i.
3. Należy w yk lu czyć p r z y p a d k i, aby wytwórca nowego, u le p s z o n e go wyrobu u z y s k iw a ł w ysokie ceny i z y s k i , mimo że - b i o r ą c pod u- wagę w ł a ś c i w o ś c i użytkowe - wyrób ten p o z o s t a j e w t y l e za p r z o d u j ą cymi ria rynku światowym. W tym c e l u na cenę zbytu musi mieć wpływ poziom naukowo-techniczny I ekonomiczny nowych, ulep szo nych w yro bów w porównaniu do o s i ą g n i ę t e g o stanu międzynarodowego. D la te g o p r e f e r e n c j e cenowe w pełnym wymiarze powinny być zastosowane w przypadku p r z y r o s t u w ła s n o ś c i użytkowych uzyskanego na p r z o d u j ą cych wyrobach i na t a k i c h , k t ó r e s t a l e w s p ó ł o k r e ś l a j ą światow y po ziom w d anej d z i e d z i n i e . N atom iast w p o z o s t a ł y c h przypadkach można uw zg lęd nić p r z y r o s t w a r t o ś c i u ż y tk o w e j, a l e t y l k o z zastosowaniem współczynników k o r y g u ją c y c h , k t ó r e pokazują w y s t ę p u ją c e p o z o s t a wanie w t y l e nowego wyrobu i jeg o p orów nyw alnik a w stosunku do produktu u c i e l e ś n i a j ą c e g o św iatow y poziom w d anej d z i e d z i n i e . Nie każdy zatem, a l e n i e j a k o a p robow alny, p r z y r o s t w ła s n o ś c i u ż y tk o wych może s ł u ż y ć do wyznaczania GGC. Dla j e j szacunku s t o s u j e s i ę w NRO n a s t ę p u ją c ą fo rm u łę :
< 4 "
ч
ч
rO i n . i 0 u . 1 I * 1,0 ♦ ---- *--- - -y--- -r---r 1 WQ XW2 *W2 g d z i e :l i = indeks w ł a ś c i w o ś c i użytkowych nowego wyrobu, j a k i e mają 1
być uwzględnione w k s z t a ł t o w a n i u cen,
l y = indeks w ł a ś c i w o ś c i użytkowych krajowego wyrobu porówny-“ o
Tw = indeks w ł a ś c i w o ś c i użytkowych nowego wyrobu z uwzględ n ieniem krajowego p orów nyw alnik a,
1Ы •= indeks w ł a ś c i w o ś c i użytkowych wyrobu na poziomie ś w ia to -2
w y m z uwzględnieniem krajowego p orów nyw alnika.
Ponieważ c h a r a k t e r cenotwórczy mają: a ) przy wyrobach przodu j ą c y c h - p e łn y p r z y r o s t w ł a ś c i w o ś c i użytkowych, b) przy wyrobach po z o s t a ł y c h - w y s tę p u ją c e z a c o f a n i e w ł a ś c i w o ś c i użytkowych w s to s u n ku do poziomu światowego, p ow sta ją d la p r z e d s i ę b i o r s t w bodźce do w y tw a rza n ia wyrobów o wysokim poziomie naukowo-technicznym. Jak da
le c e w procesach badań, wdrożeń i p r o d u k c j i nowych wyrobów uraz w wyznaczaniu ic h cen z o s t a j ą konsekw entnie uwzględnio ne wymagania praw ekonom icznych, ok azu je s i ę o s t a t e c z n i e na ryn k u , przy czym w s z c z e g ó ln o ś c i przy e k s p o r c ie na rynkach św tatow ych. W cenach tych rynków z n a jd u je wyraz międzynarodowa sp ołe czn a ap ro b a ta narodowej w a r t o ś c i produktów.
4. Metodzie e fe k t y w n o ś c io w e j musi to w a rz y sz y ć d o s k o n a le n ie r a chunku kosztów. O d e jś c ie od metody cen "odkosztow ych" n i e d e z a wuuje t w i e r d z e n i a , że żadna cena zbytu n i e może być poprawnie wyznaczana bez znajom ości kosztów p r o d u k c j i (c o t e o r e t y c z n i e b y ł o by możliwe, gdyby cena kosztowa nowego wyrobu b y ł a n iż s z a od ceriy p o r ó w n y w a ln ik a ). Chodzi o t o , aby we właściwym c z a s i e n i e d o p u śc ić do nadmiernych kosztów, o czym d e c y d u ją zarówno fa z y p rzyg p to w ania nowej p r o d u k c j i , j a k też j e j w d ra ż a n ia . Ja k o s w o is ta m iara oceny r e l a c j i zach od zącej mięcfzy kosztami i w ła s n o ś c ia m i użytkowymi oraz ja k o bod ziec do o b n iż a n ia kosztów w łasnych s łu ż y przy porównywal nych nowych lub ulep szo nych wyrobach t a k i i n s t r u m e n t, ja k indeks kosztów r e a l n y c h . Obowiązuje tu zasada o b n iż a n ia kosztu r e a ln e g o , t z n . , że k o s z ty na j e d n o s t k ę w ł a ś c i w o ś c i użytkowych nowego wyrobu muszą być n iż s z e od kosztów na j e d n o s t k ę w ł a ś c i w o ś c i użytkowych p o r ó w n y w a ln ik a .
5. J a k wiadomo, s p o ł e c z n i e niezbędne n ak ła d y p r a c y i w a rto ść tcwarćw są w i e lk o ś c i a m i dynamicznymi. Odpowiednio do rozwoju e f e k ty w n o ś c i zachodzące o b n iż a n ie a lb o w zrost nakładów prowsdzi przy s t a b i l n y c h cenach zbytu z n a jd u ją c y c h s i ę w p r o d u k c j i porównywalni- kdw do od ch yleń ic h cen i w a r t o ś c i . Od pewnej g r a n i c y t y c h odchy le ń ceny i i i s mogą s p e ł n i a ć n a l e ż y c i e f u n k c j i n a r z ę d z ia rachunku
ekonomicznego oraz f u n k c j i bodźca ekonomicznego i rodzą n i e r a c j o n a ln e postępowanie tak producentów, j a k i odbiorców . Baum i Mann p o d k r e ś l a j ą , że: "Im b a r d z i e j przykładowo oddala 3 i ę cena porówny w a ln ik a od obniżonych nakładów, tym wyższe i b a r d z i e j pozorne s t a j ą s i ę k o r z y ś c i i cena nowych wyrobów, tym w iększe też p o w s ta ją m o ż liw o ś c i p ow ięk sz a nia in d yw id u a ln yc h kosztów p r o d u k c j i bez nega tywnego wpływu na zakładowe m i e r n i k i e f e k t y w n o ś c i . W t a k i c h p r z y padkach cena zbytu będ zie n i e d o s t a t e c z n i e s p e ł n i a ć zadanie r e a l n e go w y ra ż a n ia e fe k t y w n o ś c i oraz stym ulowania i n t e n s y f i k a c j i produ k c j i . D la te g o sprowadzenie cen zbytu porównywalnikdw do f a k t y c z n e go, s p o ł e c z n i e niezbędnego nakładu fjracy po p r z e k r o c z e n iu dopusz cz a ln e g o p r z e d z i a ł u s t a b i l n o ś c i stan ow i podstawowy wymóg pobudza n ia postępu naukowo-technicznego i zarazem odpow iadającą e f e k t y w n o ś c i l e g i t y m a c j ę d la nakładów i efek tów nowej t e c h n i k i 1'* * .
K s z t a ł t o w a n i e cen metodą e fe k tyw no ścio w ą powinno zatem odby wać s i ę ł ą c z n i e z ok reślonym i zmianami cen zapew niającym i w t e n d e n c j i zgodność poziomu cen i poziomu nakładów. J e ż e l i zgodność tę mają zapewniać o b n iż k i cen, n a s t ę p u je to z j e d n e j s t r o n y za po mocą o b n iż a n ia ccn zbytu c a ł y c h grup towarowych w ramach p lanow a n i a zmian cen Ola p i ę c i o l a t k i , a z d r u g i e j s tr o n y o b n iż k i ceny zbytu na m o r a ln ie zu żyte wyroby w ramach o p e ra ty w n e j e l a s t y c z n o ś c i cen, c o f n i ę c i a d o p ł a t za znak j a k o ś c i i i n . J e ś l i niezbędna zmia ny cen z tych czy innych p rzyczyn n i c są przeprowadzane, to - j a k uczy d o ś w ia d c z en ie - metoda e fe k ty w n o śc io w a doprowadza ła tw o do n ie u z a s a d n io n y c h podwyżek cen zb ytu.
Powyższe rozw ażania d o t y c z y ł y k s z t a ł t o w a n i a cen w typ o w ej z r e s z t ą s y t u a c j i , k i e d y nowe lu b udoskonala; e wyroby mają porównywal- n i k i . K w e s t ie u s t a l a n i a cen na nowe, nieporównywalne wyroby a lb o na wyroby s p e c j a l n e , pojed yncze czy n ie ty p o w e , k ie d y szacunek e- konomicznej e fe k t y w n o ś c i ic h s to so w a nia j e s t n iem oż liw y z powodu braku porównywalników a lb o b y łb y w i e l c e kosztowny, p r z e k r a c z a j ą p r z y j ę t e ramy tego o p ra c o w a n ia . Ograniczam s i ę j e d y n i e do s t w i e r
-B a u m i M a n n , op. c i t . , s . 29. P r z e d z i a ł s t a b i l n o ś c i , z a w ie ra r o z r z u t r e n to w n o ś c i, w o b r ę b ie k tó re g o s k u te c z n o ś ć r o z rachunku gospodarczego n i e j e s t o s ł a b i a n a ani przez nadm ierne, a n i przez n ie d o s t a t e c z n e z y s k i .
d z e n ia , że d la t a k i c h przypadków podstawą k s z t a ł t o w a n i a cen po winny być n a k ła d y . D ośw iadczenia przemysłu NRD wskazują również na p o trze b ę r o z w ią z a n ia problemu z a in t e r e s o w a n ia wytwórców tego rod za ju nowych wyrobów i n t e n s y f i k a c j ą ic h p r o d u k c j i i obniżaniem je d n o stkowych kosztów w y tw a rz a n ia . S ł u ż y ć do tego mogą i powinny również zasady k s z t a ł t o w a n i a c e r t . •
A l f r e d Bensch
P R I H I C P I E S OF FIX IN G PRIC ES FOR NEW, IMPROVED PRODUCTS AND (H EIR SIGNIFICANCE IN THE SYSTEM OF MEASURES
ANO INCENTIVES FOR INDUSTRIAL ENTERPRISES IN THE GDR
P r o c e e d in g from an assumption t h a t the p r i c e system combined w it h the system of measures, f i n a n c e and i n c e n t i v e s d eterm in e the b e h a v io u r o f e n t e r p r i s e s in r e l a t i o n to the s c i e n t i f i c - t e c h n i c a l p r o g r e s s , and e s p e c i a l l y p r o d u c tio n and i n t r o d u c t i o n of new, im proved p rod u c ts w it h lo w er p r o d u c tio n c o s t s and a h ig h e r u t i l i t y
in t h e i r consumption, the autho r c r i t i c i z e s the c o s t form ula for f i x i n g the p r i c e s of these p r o d u c t s . The a n a l y s i s has been based on c o n c r e t e examples taken from the p r a c t i c e . I t s f u r t h e r p a r t is devoted to p r e s e n t a t i o n of assumptio ns and p r i n c i p l e s of the e f f e c t i v e n e s s method w ith p a r t i c i p a t i o n of the p roducer of such new and improved p ro d u c ts in b e n e f i t s f lo w i n g from i n c r e a s e i n t h e i r s o c i a l u t i l i t y v a l u e . There i s quoted a d e f i n i t e example of fixing p r i c e s py means of t h i s method in two v a r i a n t s , i . e . when a new p roduct i s b e t t e r and s i m u l t a n e o u s l y cheaper from the base p r o d u c t, and when i t is b e t t e r but a l s o more e x p e n s iv e in comparison w it h i t s e q u i v a l e n t , w it h i n c r e a s e in i t s u t i l i t y v a lu e being h i g h e r than i n c r e a s e ir. i t s p r i c e . A f t e r p r e s e n t a t i o n of a d v a n
tages of t h i s method, the autho r d i s c u s s e s c o n d i t i o n s of i t s e f f e c t i v e a p p l i c a t i o n i n c l u d i n g e . g . the p r e s e n t l e v e l of p r i c e s for base p r o d u c t s , a p p r o p r i a t e c h o ic e o f t h e i r e q u i v a l e n t s , d e te r m in a
t i o n of the u t i l i t y v a lu e of improved p r o d u c ts , a llo w a n c e s made f o r the l e v e l of w a rld p r i c e s , and o t h e r s .
