A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _________ FOLIA OECONOMICA 49» 1985 ______ _
Marian Klimczak*
WĄTKI ETYCZNE WE WSPÓŁCZESNEJ ANGLOSASKIEJ MYŚLI EKONOMICZNEJ (NA PODSTAWIE POGLĄDÓW K. BOULDINGA)
1. Gwałtowny rozwój n au k i, c ią g ło rosnąc« j e j podporządkowanie potrzebom ro z w ija ją c e j s i ę te c h n ik i i goapodarki stw arza ją szereg bardzo is to tn y c h problemów. Jednym z nich J e a t problem g ra n ic , Jak ich n ie wolno przekroczyć nauce, gdyż oznaczałoby to niedopu-sz c z a ln ą in g e re n cją człow ieka w samoczynnie d z ia ła ją c e mechanizmy przyrody, grożące naruszeniem rządzących n ią praw. Szereg nauk przyrodniczych, technicznych i medycznych o siąg n ą ł e ta n , w którym przekroczenie t a k ie j g ran icy s t a j e s ię niebezpieczeństw®« całkiem realnym. V takim e ta n ie rzeczy coraz c z ę ś c ie j odzywają о Ц gło sy domagające a lę od nauk empirycznych t Ic h reprezentantów uwzględ-n ia uwzględ-n ia kry terió w etyczuwzględ-nych w podejmowauwzględ-nych badauwzględ-niach, ja k rówuwzględ-nież w decyzjach dotyczących ujaw niania uzyskanych wyników. Staw ia to lu d z i nauki wobec problemu odpow iedzialności - przede wszystkim m oralnej, za w spółudział w decyzjach dotyczących p rz y s z ło ś c i c z ło -wieka 1 jego n atu raln eg o środow iska.
2. Od problemów tych n ie J e a t wolna również i t e o r i a eicononii. H ają one Jednak na J e j gru n cie znaczenie wyjątkowe. D yscyplina t a wywodzi bowiem swój rodowód z nauk etycznych i moralnych staro*, ży tn o ścl i średniow iecze. Swój awans zaś do grona nauk empirycz-nych w ra c jo n a lis ty c z n ie nastawionym św iacie XVIII-XIX w. zawdzię-cza w łaśnie o d e jśc iu od u jęć normatywnych, w arto ściu jący ch , na rz e cz metod wypracowanych przez nauki p rzy ro d n icze. Wzrost z a sto - aowania tych metod w t e o r i i ekonomii 1 w naukaoh pokrewnych wy-r a ż a ł a lę w zw iększeniu u ję ć sfowy-rmalizowanych i stopniowym e lim i-nowaniu z zakresu ic h zainteresow ań problem atyki s p o łe c z n e j.
Na-*Doc. d r h a b ,. I n s ty tu t P o lity k i Naukowej 1 Szkolnictw a Wyż-szego, Warszawa, •
г . . *__ ________ „ ;---— ■ л<•*<)/* «*1*« -iziaian U je-Jnoetki gospodarczej, o b o ją tn le czy J e a t ;.: , pojedynczy człow iek, e ty o rg an lzacja gospodarcza, a ta j e a ią
.a y m a liz a c jn właanych, Indywidualnych lub grupowych k o rzy śo i. *■ .y y>,runkach k a teg o rie *ho*o economicua* corax b a rd z ie j upodab-nia a lą "poao hedonicua", odznaczającej e lę cechami 1 właściwymi O * ;rv p s * « g o is ty o z n a j, k ie ru ją c e j •*« w awya poatąpowaniu wąako . .jęt-yA intereaen; prywatny». Ocaa d z ia ła ln o ś c i gospodarczaj doko- n ,v i i.у гЛе- w «.upakcie j e j słu szn o ści 1 zgodności * Obowiązujący- . a- .ur.ya цpołećzeńatw le normami moralnymi i uyatemm y a r t o í o i , ,ic w kuvagoriacb j e j skuteczności Í spraw ności, przy zachoyaniu l i ^ d o Już wyaófu makspHilnej k o rz y ści. O graniczenie owych : ,Ъ tv f- aip ak tu finsnaowogb, dokonywanych z punktu w idzenia podáio’.u i obejmujących Jedynie k ró tk i i śre d n i o-
2 as u - pomimo w z ra sta ją c e j p re c y z ji stosowanych ee-;od i te -
,.ix*U bblawczyoh - uniem ożliw iało o b ję c ia nimi szerszy ch aspektów
, i . zr.yrh wyetypujących w m akroskali. Powodowało to stopniową r a
-- ekonom ii'z nadań społecznych uwarunkowań proccaów gospo- -ryvft i w p ro * te j l i n i i prowadziło do p rz e k sz ta łce n i» a l t J«J
p ra k s e o lo g ii, w którym badania ampiryez«« owych uwarun- V tr. <; isły t j i zastąp io n e teoretycznym i anailzarel ogólnych za»ad i t ; .c l d z ia ła ń gospodarczych. Teka była cena, Jaką z a p ła c iła •' -.en wal a kurtuazyjna z* swe *unśukowienle".
J, W o s ta tn ic h la ta c h - pod niewątpliwym wpływem zmian. Jak ie - * л z í у zarówno w gospodarce św iatow ej, Jak i w uk ład zie alk p o li- ty... znyęft, społecznych i ekonomicznych na c a łe j k u li z ie s a k le j -
; ’„-ząioiej wóród ekonomiatów zachodnich odzywać a 1« zaczynają lo sy na tem st p o trzeby nowego a p o jrz en ia aa te o r ią ekonomii. Po- ,;i» i* ją a i* one w роя ta e l okreaowo powtarzanych ocen zeapołów
8p*s;)aU»tów1 bądi jako monograficzne p u b lik a c je znanych ekonomi-stów'4, b ą i i UZ wypowiadane aą na miądzynarodowych ‘k o n ferea-
•" • ' • --V ' ’ * -Д.'' ■ •
;«■«■■ <*’>• • —»■* _ ‘ •*
1 Ярл słynna *ляp o rty rzym skie", а szc z eg ó ln ie : ,p. H e a-V . , g ran ice w zrostu, Varazawa l$73j M. H a a a r o w 1 6, P a s t e l , Ludzkość w punkcie zwrotnym, tfarszawa 1977.
2 8 . D o p i e r i in .* Ekonomia w p rz y s z ło ś c i,
*Htkl »tyczae w шГ£1о**ми»3 яЫЩ <Мсап>а1сяи^ ■ <И
c jac h 5. Ctchą wsptflną w azystkich tych wypowiedzi j e s t p rz e k o n a a l t o konieczeoAcl stosowani» nowych ш И funkcjonowaniu Loar*5" ła rk i áwiatowej 1 o p o trz e b ie oceny stopnia^dfO w iadnloH ci .>bac- n la uznawanych t e o r i i ekonomicznych om » odpowiadających In »«bod, technik I narządzi badawczych do i s t n i e j ą c e j a y tu * c ji gospodAr- c z e j 4wlsta* Du4ć powszechny» j u t pogląd, że na skutek bardzo w ielkiego p rzy sp ieszen ia procesów rozwojowych oraz naaLIerU* i tn powszechności we współczesny* św ieci* (aczkolw iek ro ln y j e s t po- zło* tego rozwoju w różnych państw ach), dotychczasowy pąrądygaat *kono*ii n ie J e a t adekwatny do obecnej s y tu s e jl gospodarki więk-sz o śc i krajów . P oatuluj* »At zate» potrzeby jago przebudowy i stopniow ej zalany. Winna ona naat<tf>ow*«$ w kierunkut
“ stosow ania uję-i globalnych, 1 to zarówno j e d l i chodzi o za-kres rzeczowy podejmowanych zagadnień ( c a la gospodarka ćwiatow.; w u ję c iu ponadnarodowy* >, jak i a*todologiozny (u ję c ie systemowe, in te rd y scy p lin arn e przy palnym uw zględnieniu s p o r y m i
poszcze-gólnych aubeye teaów )t ' •
- stosow anie a j ę i długoterminowych, w k tórych s-.*iano*
zarówno c e le gospodarowania, á ro ik t oraz s tr u k tu r y , w ja k ic h ono przebieg»}
- dowartościowania «konoail Jako naukł em pirycznejf
- uznania ekonomii jako ekonomii p o lity c z n e j, jako nauki o ch arak terze normatywnym;
<*wzgl «dnienia dclsłycfc związków «iędzy d z ia ła ln o ś c ią o z ło - wiaka « o taczający « go środowiskiem n a tu ra ln y » *
- uw zględniania nowych, b a rd z ie j sprawiedliw ych zasad podzia-łu na w saystiuch szczeblach gospodarowania,
<*, Do »utorów, k tó rz y szczeg ó ln ie p o d k re śieją p o trzeb? p rz e s-trz e g a n ia zasad etycznych w d z ia ła ln o ś c i g o sp o d arczej, podobni* ja k i w cały » postępowaniu człowiek** z a lic z y ł n ależy znanego ekonomistę amerykańskiego Kennetha Bouldinga. Wychodzi on z zało* ta n ia , i* każdy* «schowania* je d n o stk i lu d z k ie j k la r u je pewien, uznawany przez n i ą , «yste* w a rto śc i. Z ta jc u je to wyraz w o k ra ś io -‘*7" ■, 1 >•■ 1 • v •’ -:s: • ' <r'. •
. j • •:* • . •••• .. ' 'i . ;
N». K onferencja Międzynarodowego Stow arzyszenia Ekonomistów
i Poleli lago Towarzystwa Sfconomtezaego w Warazawie w 19ľ6 r . ; por. T eoria ekonomiczna a współczesne społeczeństw o. H a teri» ły г ko«» ŕa re n o Jl, Warszawa 1901. 4V
пут s y s t e m i e p r e f e r e n c ji, Jakiemu Jednostka podporządkowuje swe
poetępowanie w życiu codziennym. Bez owego zało żen ia zachowanie człow ieka byłoby niew ytłum aczalne. W ta k i* rozum ieniu każdy ma
S w ą w ł a s n ą etyk ę, c o Jednak n ie oznacz«» żo każda z n ich J e a t
rów-noważna. Jawi s ię na tym t l e potrzeb* wyboru. K. Boulding a t o l na etanowiaku, że spośród w szystkich możliwych sposobów wyboru w azel- kich możliwych systemów w arto ści ty lk o Jeden J e s t prawidłowy Club n a jle p sz y ) z punktu w idzenia określonyoh kręgów kulturowych. Taki w ła śn ie ’system , właściwy d la danej k u ltu ry lub eub k u ltu ry , etanowi . j e j etyczny system v a r to á c l. Systemy t e równocześnie tworzą owe k u ltu ry i su b k u ltu ry 1 eą przez n ie tworzone. Również obustronna zależność zachodzi między zmianami w systemach etycznych i sp o łe-cznych. K. flouldirig w idzi również pewn* o g ra n ic ze n ia , Jakim pod-le g a etyka indyw idualna. Z je d n e j stro n y na j a j k s z t a ł t wpływ ma zarówno d o ś w i a d c z e n i e życiowe Je d n o stk i, Ja k i oddziaływanie o-
to c z e n ia , z d ru g ie j Jednak - i s t n ie ć musi swoboda' wyboru właenego eyetemu w a rto ś c i. Wszelki bowieto determinlzm w tym z ąk reaie wyklu-cza n ie ty lk o problem w artościow ania etycznego celów d z ia ła n ia 1 dróg Ich r e a l i z a c j i , a le w ogóle Jakąkolwiek możliwość ra c jo n a
l-n e g o z a c h o w a n i a . Ta ^ o s t a t n i a z a ś J e s t warunkiem niezbędnym d l a p o p r a w n e g o f u n k c j o n o w a n i a s p o ł e c z e ń s t w a . System stosunków
panu-j ą c y c h v r ó ż n y c h s p o ł e c z e ń s t w a c h k la sy fik u je omawiany a u to r w t r z e c h g ł ó w n y c h k ateg o riach ! groźby, in te g r a c ji i wymiany.
Sys-tem g r o ź b y J e s t n a j m n i e j s ta b iln y . Zmierza on bowiem do
p rz e k sz ta łc e n ia s i ę z Jednostronnego systemu groźby lub o d s tra -s z e n ia C*Je!ilt z ro b i-sz mi coś złeg o , to i Ja zro b ię również to -b ie " ) w system dwustronny. Zawiera on w so -b ie zawsze możliwość ew entualnej r e a l i z a c j i wzajemnych g ró ib , co prowadzić może Jedy-n ie do pogorszeJedy-nia s y tu a c ji. FuJedy-nkcjoJedy-nowaJedy-nie systemu i Jedy-n te g r a c j i o- p ie r a e ię na zasad zie “chcę, czego t y ch cesz". Ctrogl Jego r e a l i -z a c ji z ak ła d a ją stosow anie: p e rsw a z ji, nauczania X oddania r e a l i -z a c ji wspólnie p r-z y ję ty ch celów. T r-zeci typ stosunków, opartych na zasad zie wymiany, c h arak tery sty czn y J e s t d la społeczeństw a bu-s in e bu-s bu-s u , aczkolwiek n ie J e bu-s t typem d la niego Jedynym. We wbu-szybu-s- wszys-tk ic h bowiem społeczeństw ach w spółwystępują w szyswszys-tkie tr z y rodzaj e stosunków. S ta b iln o ść poszczególnych systemów społecznych z a le -ży - zdaniem K. Bouldinga - w znacznej mierze od p r o p o r c ji, w Ja-k ich owe sto su n Ja-k i z n a la z ły w n ich zastosow anie. Odnosi s i ę to również d o społeczeństw a b u sin essu . Zapewnieniu trw a ło ś c i i s t n i e
-. £ Í Í -. „ , 6 ? n i* te g o epołeczeriafcwa ł Jego i n s t y t u c j i służyć wiano rozwiąaanis» k ilk u problemów. Pierwszy г nich te p o trie b * ro z a te rz e n ia xaaad uczciwości a* różne f о го у d x i* łaln o 4 ci i na sp e łn ie n i* różnych r<ü i fu n k cji apołecznych. Społeczeństwo wytworzyć musi odpowiedni sio-
ъЬтри» obronny przed nieu czciw o ścią, problem drugi »proved?*
a l f de potrzeby przezw yci$ienl* wl«ściwyob społeczeństw u k ap ita* listy e z n e a u te n d en c ji d ezin teg racy jn y ch . Pewne r o i* , azcaeg^tni* w d z ied z in ie g ospodarczej, prxyped« tu państwu. J e e t to Jednek d z ia ła ln o ść w pewny* sen sie wymuszeń*, niezgodne x zaeedami M l* novel *ospod*rczej. Dlatego t*4 winna być uzupełnione 1 ro tax * - rzone d z le ła ln o ś e ią in s ty tu c ji z n atu ry swej in te g ru ją c y c h , do których K. Boulding z alicza» ro d z in ), k o ś c ió ł, . szk o łę i naród, "k tó re ro z w ija ją indywidualne systemy w a rto śc i, zasadzające a .tę n* »U oácl, saaiopośwlęceniu, id e n ty fik a c ji x ę e ta e i pozaoeobisty*** era* a ltru iz m ie " , V funkcjonowaniu tych i n s t y t u c j i w idzi iet-otay element konsolidujący społeczeństw o.
5 . « l e i e uwagi poświęcę rćw niei JC. Boulding o k re śle n iu ch arek - te r u ekonoail J*ko n au k i. Z a lic z a on ekonomię do nauk »oralnych, a to z tego względu, I t posługuje a lę one sądami af**r»ułowany»4 na podstawie h ltr e rc k ic z n i* zbudowanej s k a li p r e f e r e n c ji , k tó re - przynajm niej w zam ierzeniu - uznawane są przez w ięcej ni* Jedną aaofcę. W yratenle p r e f e r e n c ji J e a t zatem aąde* wartośćiująCyjs, F«d~ pada więc * jego zdanie* • pod p o ję c ia tw ierd zen ie moralnego łub etycznego. Owe tw ierd zen ia » o ralne stanow ią w artość wspólną, t ) , ро-wezeęhnie uznawaną w ranach danej sub k u ltu ry - »subkultury nau-kowej". V ty* rozum ieniu e ty k i iedna nauk« n ie moi« być oddzielo-na od rozważeń etycznych. Ekonomia n ie stenow i tu wyjątku* *iaukąr w miarę swego rozwoju, n ie ty lk o bada i o p isu je św ia t, a l e równo* сześn ie go p rz e k sz ta łć * i - w jak im i s e n s ie - tworzy. V naukach społecznych« W tym również 1 w ekonoed 1, niemal c a łe nasza wiedya x k lad e a lę ty lk o с te g o , co sami tworzymy, V naukach tych iaot.*asy żute* sk u teczn ie przewidywać ty lk o poprzaz świadome tworzeni« systemów, d z ięk i k tó ry » przewidywania t e o k aią a ię prawdziwa.. Oi- nacza to , i* od nomentu, w który* nauka zeczyne tworzyć przed-miot ewej wiedzy, s te j * ona przed probléme* etycznego wyt-aru, Jte wynik tego wyboru zasadniczy wpływ ** funkcjonujący w danya a p d łd - czeństw le i uznewany również p rzez su b k u ltu rę naukową system wer» to ż c i. S. Boulding w ŕexw ateniacb swych podejmuj* prćbą o k r* śl*
-r.ia p o j ę c ie ? " ety k a ek on om iczn a *. K ategorią tę o b ja śn ia na przyk-ł a d z i e s to s o w a n ia w warunkach ekonomioznyoh zasady k o sz ty -z y sk i. O tó ż, aby za sa d a t a mógł« stanowi«! choćby wstępną wytyczną do form u łow ania ocen « o ra ln y c h ,■konieczny« J e a t ujmowanie w rachunku w .ezy stk ich k o s z tó w , n i a2a l e ż n l e oď sto p n ia ic h mJLerzaJnoácl, oräz w s z y s t k ic h k o r z y ś c i', n ie z a le ż n ie od tru d n o śc i ic h oceny. Wprawdzie wywogi t a stw arza ją poważne tru d n o ś c i, Jednak s ą one - zdaniem K, B o u ld in ga - n a tu ry te c h n ic z n e j i można je usunąć poprzez ujmo-wanie - w skwantyfikowanej p o s ta c i - czynników dotychczas pomija-nych w a n a li z a c h . Jako przykład podaje propozycję wprowadzenia •współczynnika ży czliw o ści", rozumianego jako " ilo ś ć dóbr wymien-n y ch , mierzoną w realn y ch d o larach , k tó rą dana osoba byłaby sk ło n -na pośw ięcić d la w zrostu dobrobytu in n e j oaoby o Jeden re a ln y do-l a r * . Wszelkie zatem postępowanie d ające a ię r a c j o n a l n i e przewi-d z i e ć 1 uzasadnić oraz poddać k w an ty fik acji ‘ w a n a liz ie kosztów- -zyeków poddane może być ocenom etycznym, zgodnym z zaeadaml e ty k i ekonomicznej. Jednakże motywem znacznej c z ę śc i d z ia ła ń człow ieka n ie aą względy ra c jo n a ln e , a le pobudki emocjonalne. Podejmowane są 'o n e zgodnie z zasadą, "n ie p y ta j, zo twój k r a j może zro b ić «Ц» c i e b i e , ty lk o p y ta j, co ty możesz zro b ić d la niego*. Takie d z ia -ła n ia n ie mogą być oceniane w k a teg o riac h e ty k i ekonomicznej, a le w k ateg o riach e ty k i nazwanej p rzez K. Bouldinga •h e ro ic zn ą ". Postępowanie zgodnie z zasadami t e j e ty k i w krańcowej p o s t e d k re u je bohaterów, męczenników 1 św iętych oraz wybitnych sportow-ców- wyczynowe ów, Równocześnie Jednak tworzy spokojny, pełen poś-w ięcenia d la innych heroizm d n ia codziennego, niezbędny poś-w p racy , v m ałżeństwie i wychowywaniu d z ie c i, bez którego byłoby niem ożli-we norm alne funkcjonowanie gospodarki i społeczeństw a. Kenneth Bouldlng zarzuca ekonomii, że bagatelizow ała
tę
s f e r ę d z ia ła ń lu d z k ic h 1 pom ijała w swych a n a liz a c h , wychodząc z z a ło ż e n ia , że t y l k o t o , co o p ła ca ln e , J e s t autom atycznie słu sz n a i ra c jo n a ln e , a zatem - godne zainteresow ań badawczych. Uważa, że w spółcześnie p rzedm iotem z a in te r e s o w a ń ekonomii w inien być pełny człow iek, w c a ł y a swym w y m iarze, -wraz z e w s z y s tk im i jego poglądami i ic h uwa- run*ow aniarai. W takim u ję c iu badania t a k i e winny miećcharakter
i n t e r d y s c y p l i n a r n y .K enneth B o u ld in g n a le ż y do ty c h ek on om istów zachodnich, k tó rz y Jak o J e i n i z p ie r w s z y c h z w r ó c i l i uwagę na wzajemne zale ż n o śc i
_____ _ y.ątbl otyaya« w* wo»ćłaai»*naj ал^оом-к!*;} •».■/? И r it em i t e r, r. g j ŕ>b
. • • ». ' . •• •■ •' .■. •
między d z ia ła ln o ś c ią gospodarczą człowiek* а zmianami zachodzącymi w itkoaí«rzo. S tą d wysuwany p r z e * niego p o a tu le t koniecznoáol ro z-patryw ania procesów rozwoju gospodarczego w p e ł n e j ic h złożonoś-c i г uwzględnieniem zmian, Jak ie w yw ołu ją one n i e t y l k o w u k ła d ach sp o łeczn o -p o lity czn y ch , a le również w ay*tamie ekologicznym. W stechnicyzowanym współczesny* świeiiće, w którym decyzje n ależy do techników, zadaniom ek o n o m isty J e a t informowanie i uporczywe “ wy-ja ś n ia n ie o p in ii s p o łe c z n e j i d ecyd en tom , ż e t o , co techniczni* n a jb a rd z ie j wydajne, n a jc z ę ś c ie j w c a le n ie J e a t społeczni« n ^ i- b a rd z ie j o p ła c a ln e , ż e n a jlep a zy t* in te r e s e m w c a le n ie musi by.; to , co przynosi n ajw ięcej zyeku.
6 . Pow yższa p r e z e n t a c j a poglądów K. B o u ld in g a na tem at etoeo-, w an la zatfed e t y k i w d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j or«;t v t e o r i i ako-
n o n i i J e a t - z k o n lv c z n oáci - n ie p e łn a 1 być m oie иргоаглдопа. Vy-n ik á t o z bard zo a z c z u p ł e j b e z y ź r ó d ło w e j, Jaką, dysponow ał autor. Nie m n iej Jednak pewne c e c h y s z c z e g ó ln e omawianych p ogląd ów Гyv e u j ą a l f bardzo w y r a ź n ie , Z a lic z y ć tu n a le ż y p rze d e w a z y ^ tk i* ta
-o konieczności stosow ania w ekonomii ocen w arto ściu jący ch w k a t e g o r ia c h e t y c z n y c h zarówno d z i a ł a l n o ś ć g o sp o d a r c z ą c z ło w ie k a , Jak i k ie ru ją c e nim motywy. Ź ró d ła ty c h o ce n u>-atruj£ w e t y c e r e l i g i j n e j . Motyw uczciw ości 1 sp raw ied liw o ści, w to m iaty cin ej n ie m a lż e p o s t a c i , J e a t t u motywem naczelnym. W tym kontekśclc ekonom ia niv* p r z e s t a ł a być d la niego nauką moralną. Sie J e a t tu Jednak do koóęa konsekwentny. Mimo i ż doatrzega ujemne s k u tk i, Jak ie wywarło na n auk i humanistyczne i społeczna ic h "uoaukowie- a l e “ , dokonane pod wpływem pozytywietycznych i neopozytyw lstycz- nych poglądów na naukq, to Jednak J e a t zdecydowanym zwolennikiem stosow ania w ekonomii metod sform alizowanych. Proponuje J« nawet rozciągnąć na oceny typ u moralnego. .V;,'
Kenneth Boulding J e s t rzecznikiem szerokiego humanistyczni.,^ rozum ienia n au k i, J e a t ona d la niego Jedną w ielką Republiką In -te le k tu , w k tó r e j g ra n ic e między dyscyplinam i mają c h a ra k -te r u»o- vny. Dlatego te ż metody i te c h n ik i badawcze wypracowane w Jednych dyscyplinach, winny byś - щ miarę możliwości - wykorzystywane w Innych.
Także i d la w yjaśnienia zjaw isk ekonomicznych koniecznym J e s r v y jé c le рэаа ekonomię i a to s owane przez n ią metody.
r/IHICAL ELEMENTS IN CONTKtfPOHAKY ANGLO-SAXON ECONOMIC THOUGHT (K . BOULDINGA VIEWS)
LynttiaJ,c d ev elop m en t o f scien ce ln the contemporary world, gro-w ing s u b o r d in a tio n o f s c i e n c e to requirem ents posed by technique and economy c r e a t e • number o f problems and re se rv a tio n s in c lu -d in g th o s a o f th e m oral n a tu re . In r e la tio n to theory, of econoay, t h e s e r e s e r v a t io n s fin d t h e i r expression in c r itiq u e ‘ o f method* u sed i n e v a l u a t i o n of economic a c t i v i t y , aiming a t maximization o f b e n e fits in c a te g o rie s o f e ffe c tiv e n e s s and e ffic ie n c y a t the c o st o f o m it t in g o r u n d e r e s tim a tin g i t * rig h tn e ss and c o m p a tib ili-ty w ith m oral stan d ard s and system of values binding In • given s o c i e t y . T h is c r itiq u e i s accom panied by c o n v ictio n about a neces-s i t y of ch a n g in g th e previous paradigm of econoay, which became no lo n g e r adequate to th e p re sen t econom ic s i t u a t i o n in most
coun-t r i e s .
The p r e s e n t a r t i c l e d iscu sses the main tren d s in ev o lu tio n of th e W estern economic thought in th is f i e l d w ith a s p e c ia l a tte n -tio n fo c u s s e d on K. Boulding** views. In h is works, an e* * en ti* l r o l e 1* p la y e d by a th e s is about n e c e s sity of applying l a econo-my e s t im a t e » ev alu atin g both man’s economic a c t i v i t y and i t s e f f e c t s on the surrounding environm ent, as w ell a* motive* d ire c -t i n g him I s e th ic a l c a te g o rie s .
