A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA H 1STOR1CA 8, 1981
Bohdan Baranowski
GRUZIŃSKIE ZAIN TERESOW AN IA KAZIMIERZA ŁAPCZYNSKIEGO
W dziejach polsko-gruzińskich stosunków k u ltu ra ln y c h w XIX w. jedno z czołow ych m iejsc zajm uje K azim ierz Ł apczyński1. Postać ta zapisała się zarów no w dziejach polsk iej botaniki, etn ografii, fo lk lo ry sty -ki, ta te rn ic tw a, jak rów nież w b ad aniach n a d h isto rią i lite ra tu rą G ruzji. W szech stro n n a działalność Łaipczyftskiego spow odow ała, że pisali o nim zarów no b o tan ic y 2, ta te rn ic y 3, folkloryści4, specjaliści zajm ujący się p ro -b lem a ty k ą k a u k a sk ą 5. U kazyw ały się też jego -biogramy®. Pozornie w ięc
1 P r z y c z y n e k ten j e s t r e k o n str u k c ją p r a c y n a p isa n e j w ls t a c h 1937— 1939, k tó r a u le g ła z n is z c z e n iu p o d c z a s p o w s ta n ia w a r s z a w s k ie g o w 1944 r. N a to m ia s t o c a la ła m i c z ę ś ć n o ta te k . 2 A. S l ó s a r s k i , K a z i m i e r z Ł a p c z y ń s k i . W s p o m n i e n i e p o ś m i e r t n e , „ W s z e c h -św ia t" 1893, nr 1, s. 1— 4; B. H r y n i e w i e c k i , P r é c i s d e l ' h i s t o i r e d e l a b o t a n i -q u e e n P o l o g n e , W a r s z a w a 1931, s. 19; i d e m , R o z w ó j b o t a n i k i w P o l s c e , K r a k ó w 1948, s. 14. J A . Z a l e s k i , Śp . K a z i m i e r z Ł a p c z y ń s k i . K i l k a s ł ó w w s p o m n i e ń , „ P a m ię tn ik T o w a r z y s tw a T a tr z a ń s k ie g o " 1893, t. 14, s. L X X I— L X X IV , W . E l j a s z - R a d z i - k o w s k i , P r z y c z y n e k d o w s p o m n i e ń o śp. K a z i m i e r z u Ł a p c z y ń s k i m , i b i d e m , 1905, t. 26, s. 35— 43. ж 4 L. S. K., K a z i m i e r z Ł a p c z y ń s k i , „ W isla " 1892, t. 6, s. 1004; j k [J. K r z y ż a -n o w s k i ] , Ł a p c z y ń s k i K a z i m i e r z , [w :] S ł o w -n i k f o l k l o r u p o l s k i e g o , W a r s z a w a 1965 s. 211— 212. 5 J. R e y c h m a n , K a u k a z , [w :] P o l s k a i P o l a c y w c y w i l i z a c j a c h ś w i a t a , p o d red . W . P o b ó g - M a l i n o w s k i e g o , W a r s z a w a 1939, t. 1, s. 270; i d e m , P o l a c y w g ó r a c h K a u k a z u d o k o ń c a X I X w . , „ W ie r c h y " 1954, t. 23, s . 33— 35; i d e m , Z e s t o s u n k ó w l i t e r a c k i c h p o l s k o - g r u z i ń s k i c h w X I X w . , „ P r z e g lą d H u m a n is ty c z n y " 1961, nr 3, s. 119— 120; i d e m , P o d r ó ż n i c y p o l s c y , na B lis k i m W s c h o d z i e w X I X w ., W a r s z a w a 1972, s. 202— 217; M . I n g 1 o t, P o l a c y p i s z ą c y n a K a u k a z i e w p i e r w s z e j p o
-ł o w i e X I X w . , „ P a m ię tn ik L ite r a c k i" 1957, z e s z . 1— 2, s. 550; W . K u b a c k i , M a l w y n a K a u k a z i e , W a r s z a w a 1969, s. 7— 90; R. B a d o w s k i , L e c h i c i z n a d T e r e k u , W a r
-s z a w a 1977, -s. 97 in .
c W i e l k a e n c y k l o p e d i a i l u s t r o w a n a , t. 43— 44, W a r s z a w a 1910, s. 989; L. H a y t o,
Ł a p c z y ń s k i K a z i m i e r z , [w :] P o l s k i s ł o w n i k b l o g r a l i c z n y , t. 18 W r o c ła w 1973 s. 208— 209.
dzieje tej p o staci są dobrze zmane. W rzeczyw istości je d n a k nie docze-kała się ona jeszcze n ależy teg o opracow ania, a inform acje o tym n ie-przeciętnym zresztą człow ieku są przew ażnie m ało precyzyjne.
Kazim ierz Łapczyński pochodził z niezam ożnej rodziny ziem iańskiej, ja k to się w ów czas m ów iło „chodzącej dzierżaw am i". O jciec jeg o był dzierżaw cą niew ielkiego m ają te c z k u w Lubelskim . Kazim ierz jed n ak u ro -dził się na Litw ie w m iejscow ości K upiszki, w 1823 r., gdzie z bliżej nie w y ja śn io n y c h pow odów przeb y w ała jego m atka. N aukę p o b iera ł po-czątkow o w domu, następ n ie w szkole p ija ró w w O polu Lubelskim, a w reszcie w tzw. w ydziałow ym sem inarium w Szczebrzeszynie studio-w ał nauki techniczne. Po skończeniu szk o ły śred n iej studio-w 1840 r. u dał się do W arszaw y i tam po u kończeniu w 1844 r. sp e cja ln y c h k u rsów zdał tzw. egzam in inżynierski. T rudno jest zresztą stw ierdzić, jaki c h a ra k te r m iał ów egzam in. Być może był to zw ykły egzam in technika (elewa), natom iast ów inżynierski ty tu ł d aw an y był m u w ów czas tylko grzecz-nościow o. Ze w zględu jed n ak na nieustabilizow anie się jeszcze w ów czas stopni techników i in ży n ieró w tru d n o je s t dokładnie stw ierdzić jakie by ły rzeczyw iste kw alifik acje Łapczyńskiego7.
W W arszaw ie Łapczyński praco w ał w d y re k c ji tzw. kom unikacji lą-dow ej i w odnej, przy bulą-dow ie zjazdu do m o stu n a W iśle w tym m ieś-cie. Za działalność patrio ty czn ą został w 1846 r. a reszto w an y i w ysłany przym usow o do służby w ojskow ej na teren ie D agiestanu, gdzie toczy-ły się w ów czas w alki z fanatycznym i zw olennikam i m uzułm ańskiego ru ch u sunnickiego, tzw. m iurydam i8. C hociaż Łapczyński m iał odbyw ać służbę w ch arak terze p ro ste g o żołnierza, to m iejscow e dow ództw o zorientow aw szy się w jago fachow ym w ykształceniu pow ierzyło m u k ie -row nictw o p rac przy budow ie fortyfikacji. Szybko aw ansow ał n a p od-oficera, a p o kilku latach (w 1850 r.?) udało m u się przenieść do sie-dziby w ładz w ojsk o w y ch i cyw ilnych K aukazu T yflisu (dzisiejsze T bili-si). Tam zdał egzam in, został inżynierem w ojskow ym i pozyskał o ficer-skie szlify9. W zw iązku z różnego -rodzaju pracam i jnżynieryjno-w oj- skow ym i o d b y w a ł on częste w y ja z d y służbow e, zarów no po tere n ie Gruzji, A rm enii, ja k i A zerbejdżanu.
7 S p o ro in fo r m a c ji na te n tem a t u d z ie lił k u z y n K a zim ie rza Ł a p c z y ń s k ie g o J a n K o z ło w s k i, z k tó r y m a u to r p r z e p r o w a d z a ł w y w ia d w 1938 r. B y ł to ju ż w ó w c z a s c z ło w ie k lic z ą c y s ie d e m d z ie s ią t k ilk a ła t, k tó r y o s o b iś c ie z n a ł Ł a p c z y ń s k ie g o .
8 L. W i d e r s z a l , T h e B r i t i s h P o l i c y i n t h e W e s t e r n C a u c a s u s 1833— 1842, W a r s z a w a 1933, s. 5— 15; i d e m , S p r a w y k a u k a s k i e w p o l i t y c e e u r o p e j s k i e j w l a -t a c h 1831 1864, W a r s z a w a 1934, s. 25— 29; M . D . В a g i г o w , К w o p r o s u o c h a r a k - t i e r i e d w i ż e n i j a m j u r i d i z m a i S z a m i l j a , M o s k w a 1950, s. 10— 32; S. К . В u s z u j e w , h i s t o r i i w n i e s z n i e p o l i t i c z e s k i c h o t n o s z e n i j w p i e r i o d p r i s o j e d i n i e n i j a K a w k a z a к R o s s i i (20— 70 g o d y X IX w ie k a ) , M o s k w a 1954“), s. 38— 63. * Z a l e s k i , op . cit., s. LX X II.
N a K aukazie p rzebyw ał Łapczyński przez 11 lat, a m ianow icie aż do 1857 r. W ów czas to, po zakończeniu w o jn y k ry m sk iej, m ógł o trzy -mać zw olnienie ze służby w o jsk o w ej i pow rócić do k raju . Bardzo zły stan zdrow ia, praw dopodobnie gruźlica, pow odow ał, że przez dłuższy o k re s nie m ógł dostać stałego zajęcia. C hw ytał s ię też w ów czas różnych przy p ad k o w y ch p ra c technicznych. Później je d n a k udało m u się dos-tać sta łą p o sad ę10 w zarządzie tzw. Kolei T e re sp o lsk ie j11.
Zły stan zdrow ia Ł apczyńskiego pow odow ał, że bardzo często w y -jeżdżał do Szczaw nicy, doskonale poznał P ien in y i T a try . Pod wipływem osób zajm ujących się botaniką, a m ianow icie F. Berdaua, A. W a łe c k ie -go, A. W agi o raz T. C hałubińskiego zain tereso w ał się on szerzej tą specjalnością badaw czą12. Szczególnie po przejściu w 1881 r. n a e m e ry tu rę Łapczyński z n adzw yczajną p a sją z ab rał się do p ra c y nau k o -w ej na polu botaniki. W y n ik i jeg o -w tym zak resie b y ły po-w ażne. Od
1880 r. aż do śm ierci w 1892 r. opu b lik o w ał 21 nau k o w y ch p ra c b o ta -n icz-nych13. P rzew aż-nie b y ły to drob-ne przyczy-nki, dru k o w a-n e głów -nie w ,.Pam iętniku Fizjograficznym ", dotyczące zarów no te re n u ziem pol-skich, litew pol-skich, uk raiń sk ich , ja k i częściow o półnoono-kaukaskich1*. N ie b y ły to z pew nością p rac e posiad ające specjalnie dużą w arto ść n aukow ą. M ożna je było jed n a k ocenić jak o solidnie w y k onane p rz y -czynki człow ieka o beznanego dobrze z m etodą n au k o w ej p ra c y b ota-nicznej. Środow isko botaników ch arak tery zo w ało go w ięc: ,.W szystkie prace Ł apczyńskiego odznaczają się, przy całej ścisłości i w ielkiej dok-ładności, jasnością przed staw ien ia przedm iotu, czystym i praw dziw ie pięknym językiem ... C ichy i skrom ny pracow nik, ustaw icznie czynny, po-mimo, że przeżył blisko 70 lat ży c ia "15. Dziś zw raca się uw agę, że Łap-czyński b y ł jednym z p re k u rso ró w badań z tzw. socjologii ro ślin 1®.
Z ain teresow anie teren em Pienin i T a tr spow odow ało, że Łapczyński stał się jednym z pierw szych badaczy etn o g rafii i folkloru góralskiego.
10 I b id e m . 11 O d n o śn ie p r o b le m ó w a d m in istr a c ji tzw . K o le ją T e r e s p o ls k ą por. F. F i l i p e k , B u d o w a i e k s p l o a t a c j a W a r s z a w s k o - T e r e s p o l s k i e j D r o g i Ż e l a z n e j (1867— 1880), [w :] S t u d i a z d z i e j ó w k o l e i ż e l a z n y c h w K r ó l e s t w i e P o l s k i m (1840-^ 1014), p o d red . R. K o ł o d z i e j c z y k a , W a r s z a w a 1970, s. 45— 93i i d e m , K o l e j W a r s z a w s k o - T s - r e s p o l s k a , W a r s z a w a 1971, s. 90— 97.
12 Z a l e s k i , ' op. cit., s. LXX II.
13 P r a c e l l o r y s t y c z n e śp. K a z i m i e r z a Ł a p c z y ń s k i e g o , „ W sz e c h św ia t" 1893, nr 1, s. 4. i 14 B ad a n ia te p r z e p r o w a d z o n e b y ły w o p a r c iu o m a te r ia ły b o ta n ic z n e p r z y w ie -z io n e -z ta m ty c h te r e n ó w , por. K. Ł a p c -z y ń s k i , T r -z y n o t a t y (II R o ś l i n y n a d k u - b a ń s k i e ) , „ P a m ię tn ik F iz jo g r a f ic z n y " 1885, t. 5, d z ia ł 3, s. 29— 36. 15 S 1 ó s a r s к i, op. cit., s. 4. 16 J. T r u s z k o w s k i , T w ó r c y s o c j o l o g i i r o ś l i n , „ W s z e c h ś w i a t " 1969, z e s z . 4,
Był on autorem sz ere g u arty k u łó w ludoznaw czych, w y d aw an y ch p rz e -w ażnie -w latach sześćdziesiątych -w czasopism ach -w arsza-w skich. J a k też stw ierdził Ju lian K rzyżanow ski p rac e Ł apczyńskiego z tego zak resu ,,w w y d an iu książkow ym , dałyby sp o ry tom "17. N a k a n w ie góralskich legend napisał Łapczyński Baśń tciirzańską o królu w ężów . W e d l e
opo-wiadania górali szczaw nickich18. N ie posiadała ona zbyt dużej w artości
litera c k iej. K rzyżanow ski o k reślił ją, jak o ,,bardzo n iesk ład n y u tw ó r" 19. Je d n a k n a p o czątku XX w. u tw ó r ten zyskał znaczną popularność. Prze-d ru k o w an y został w 1905 r.20 W y k o rz y sta ł go w sw ej tw órczości Jan K asprow icz o raz K azim ierz PrzerwaTetnrmjer. W y d aw an y był na sp e -cjalnych k a rta c h pocztow ych z ilustracjam i W alereg o Eliasza-Radzi- kow skiego21.
W reszcie w spom nieć trzeba, że Łapczyński p róbow ał parać się rów -nież działalnością literack ą. Był on n aw et autorem książki dla dzieci pt. W iązania Józia w y d an ej w W arszaw ie w 1865 r. D rukow ał rów nież, podpisyw ane zarów no sw ym w łasnym nazw iskiem , ja k rów nież i róż-nym i pseudonim am i, opow iadania dla dzieci, b e le try sty cz n e now ele poś-w ięcone pro b lem aty ce g ó ralsk iej itp. N a tym polu nie zy skał poś-w iększego pow odzenia. U stalenie zaś a u to rstw a jeiększego dro b n y ch u tw orów lite -rackich, podp isy w an y ch pseudonim am i, nasuw a sporo trudności.
N ajisto tn iejsz ą jednak, dla p o ru szanej w tej p rac y tem atyki, jest tw órczość Łapczyńskiego dotycząca k rajó w kaukaskich, a n ade w szys-tko Gruzji. J e s t o n a niem ała i co najw ażniej.sze posiada pionierski cha-rak ter. O tóż Łapczyński b ył tłum aczem , czy też raczej w spółtłum aczem klasy czn eg o arcy d z ie ła gruzińskiej lite ra tu ry , a m ianow icie dw unasto- w iecznego poem atu Szota R ustaw elego pt. Rycerz w tyg ry siej skórze. Z kolei b y ł autorem szereg u szkiców, jak się to w ów czas ok reślało , t y -pu „krajoznaw czego", dotyczących tere n u Gruzji, O setii, A rm enii, A zerb ejdżanu i D agiestanu. P rzełożył n a języ k polski szereg przysłów g ru -zińskich. Spod jego też pióra w yszedł, nie w y dany nigdy drukiem , za-ry s historii G ruzji o raz pow ieść z dziejów tego kraju, dotycząca o k resu rządów k ró lo w ej T am ary.
N ajw ięcej uznania przy sp o rzy ł Ł apczyńskiem u w spółudział w prze-kładzie p e rły klasy czn ej lite ra tu ry gruzińskiej, poem atu Szota
Rusta-17 S ł o w n i k f o l k lo r u p o l s k i e g o ..., s. 211. 18 K. Ł a p c z y ń s k i , P e r l o w i c z . P o d a n i e g ó r a l s k i e , „K łosy" 1867, t. 5, s. 32— 35, 47— 49, 56— 58, 67— 70. 19 S ł o w n i k f o l k lo r u p o l s k i e g o ..., s. 211. 20 K. Ł a p c z y ń s k i , B a ś ń t a t r z a ń s k a o k r ó l u w ę ż ó w . W e d l e o p o w i a d a n i a g ó r a li s z c z a w n i c k i c h , „ P a m ię tn ik T o w a r z y s t w a T a tr z a ń s k ie g o " 1905, t. 26, s, 1— 34. 21 S ł o w n i k i o l k l o r u p o ls k ie g o ..., s. 212.
we leg o R ycerz w ty g ry s ie j s k ó rz e 22. Z nakom ite to dzieło, pozostające ipod dużym w pływ em konw encji literack ich św iata m uzułm ańskiego, szczególnie zaś lite ra tu ry perskiej, pow stało w „złotym w iek u " k u ltu ry gruzińskiej, za rządów k ró lo w ej T am ary, w ko ń cu XII w.23 Dzieło to cieszyło się olbrzym im uznaniem gruzińskich czytelników . W ielu p o e -tów dopisyw ało do jego rękopisów sw e w łasne w staw ki i uzupełnienia, tak że spraw a w ery fik acji tek stu R ustaw elego, jak ą zaczęto p rzep ro -w adzać -w G ruzji -w XV III -w., n ap o tk ała n a bardzo po-w ażne trudności. Praw dopodobnie p ierw szą p rac ą , ja k a się uk azała w e u ro p ejsk ic h językach o tym najw y b itn iejszy m poecie gruzińskim b y ł arty k u ł, któ- ry w yszedł spod pióra polskiego a u to ra K onstantego R dułtow skiego, w y d a n y w 1830 r. w W iln ie 24. R dułtow ski25 dokonał ró w n ież przek ła-dów fragm entów tego arcy d zieła g ruzińskiej klasyki. Przypuszczalnie dokonyw ał on p rze k ład u w spólnie z jakim ś G ruzinem , z k tó ry m z e tk nął się na teren ie P e te rsb u rg a 26, gdyż jeg o znajom ość języtka g ru ziń -skiego była m inim alna. D opiero po R dułtow skim szereg a u to ró w ro sy jskich o raz zach o d n ioeuropejjskich poczęło pisać o tym w spaniałym a r -cydziele klasycznej lite ra tu ry gruzińskiej. T ro ch ę później dokonane zostały p rze k ład y fragm entów , a także części tego poem atu n a różne języki, nip. rosyjski, francuski, niem iecki i in.
Podczas kilku letn ieg o p o bytu w T yflisie Łapczyński p raw dopodobnie za pośrednictw em sw ych gruzińskich przyjaciół, zapoznał się z p o e -m ate-m R ustaw elego. I tu nasuw a się p y tan ie w jaki-m stopniu Łapcziyń- ski znał jęz y k gruziński? Pisał on o tym we w stęp ie do sw ego p rze-kładu w n a stę p u ją c y sposób: „Ta m yśl, żeby n ajc e ln iejsz y u tw ó r p iś-m iennictw a zrobić zakładeiś-m przyjaźni, pow odow ała św iatłego G
eorgia-12 S k ó r a t y g r y s i a . P o e m a t g e o r g l a ń s k l X I I w i e k u , p o c z ę ś c i w t ł u m a c z e n i u , p o c z ę ś c i w s t r e s z c z e n i u p o d a ł K a z i m i e r z Ł a p c z y ń s k i , „ B ib lio t e k a W a r s z a w s k a " 1863, t. 4, s. 1— 38, 250— 292, 485— 514. 23 S. N u с u b i d z e, T w o r c z e s t w o R u s t a w e l i , T b ilisi 1958, s. 210— 300. 24 K. R - d t, S z o t a R u s t a w e l i g e o r g i a ń s k i p o e t a , [w :] N o w o r o c z n i k l i t e w s k i na r o k 1831, W iln o 1830, s. . 149— 160.
25 A u to r s tw o p ie r w s z e g o p r z ek ła d u fr a g m e n tó w p o e m a tu R u s ta w e le g o p rzez d łu g i o k r e s c z a su n ie b y ło u s ta lo n e . Por. пр. I. P r ó c h n i c k i , O S z o t a R u s t a w e l l m p r z e d 120 l a t y , „ Ż y c ie L it e r a c k ie ” 1952, n r 2 3 (4 7 ), s. 12. G r u z iń s c y h i s t o r y c y lit e r a t u r y z a a u to ra t e g o p r z ek ła d u u w a ż a li p o c z ą tk o w o A le k sa n d r a C h o d ź k ę . Por. n p. N . G. N i- k o i a i s z w i l i , M e c c h r a m e t e s a u k u n i s p o l o n e l i r u s t a w e l o g e d i , „L iteratu ru li S a k w a r- tw e la " 1966, nr 36, s. 2. W . S z a d u r i, C z t o z n a ł a o R u s t a w e l i R o s s i j a p u s z k i n s k o g o w r e m i e n i ? [w :] S z o ta R u s t a w e l i , T b ilis i 1966, s. 432. O d n o ś n ie u s t a le n ia o s o b y R d u
ł-to w s k ie g o ja k o a u ł-to r a te g o p r z e k ła d u d u że z a s łu g i p o ło ż y li S ta n is ła w P ig o ń oraz W a c ła w K u b a ck i.
10 O d n o śn ie g r u z iń sk ie j in te lig e n c j i p r z e b y w a ją c e j w ty m o k r e s ie c z a s u w P e te r s -b u rgu por. iM. G o r g i d z e , G r u z i n i w P ie ti e r -b u r g i e , T -b ilisi 1976, s. 112— 149,
nina (nazw iska nie w ym ieniam , bo sobie tego nie życzył), że przez p a -rę lat tłum aczył m nie i o b jaśn iał sw ego uko ch an eg o poetę. Ja bowiem dalej n ad początki nie postąpiłem w georgiańskim języku. W spólnie z m oim tow arzyszem p racę nad Skórą tygrysią i badanie kronik, geor- giańskich, k tó re się nieraz w późną noc przciągały, dziś zostało dla m nie najm ilszym z T yflisu w spom nieniem "*7.
Bliski p rzy ja cie l Łapczyńskiego, b o tanik A ntoni W ałecki, w liście do a u to ra a rty k u łu pośw ięconego pam ięci zm arłego, A. Slósarskiego, tak c h a ra k te ry z o w a ł przygotow anie tłum acza do przekładu k lasy c z n e -go u tw o ru śred n io w ieczn ej lite ra tu ry gruzińskiej: „Łapczyński nabył już w praw dzie sporo prak ty czn eg o obeznania się z językiem potocz-nym i z lżejszym i utw oram i ich lite ra tu ry w spółczesnej, lecz to nie m ogło w y starczy ć do podołania trudnościom tłum aczenia, zjednał za-tem sobie życzliw ą pom oc dwu ukształco n y ch m łodych G eorgian i w raz z nim i z niew y czerp an ą cierpliw ością w iersz za w ierszem poddaw ał rozbiorow i, tak co do treści, jak co do form y w y rażen ia i w tedy do-piero p rzy stęp o w a ł do o d tw orzenia ory g in ału . Szczegóły te znam z u s t-nych rozm ów zgasłego k o leg i"28.
W trad y cji rodziny Łapczyńskiego pozostały w spom nienia, że znał on dobrze język gruziński. Je d n a k g dy już w W arszaw ie odw iedzali go gruzińscy goście rozm aw iał z nimi po rosyjsku, natom iast podczas b iesiad y to a sty w inem w znosił po gru ziń sk u 29. M ożna w ięc przypusz-czać, że Łapczyński znał pow ierzchow nie tru d n y jęz y k kaukaski i sam na pew no n ie byłby w stan ie tłum aczyć starogruzińskie tek sty Szota R ustaw elego.
Szeroko rozpow szechniony jest pogląd, że G ruzinem , k tó ry w spół-p raco w ał z Ł aspół-pczyńskim nad spół-przekładem Rycerza w tyg ry siej skórze b y ł jed en z n ajw y b itn iejszy ch dziew iętnastow iecznych poetów g ru ziń -skich J e rz y (Georgi) Eristawi®. Przez dłuższy o k res czasu przebyw ał on na te re n a c h daw nej R zeczypospolitej i pozostaw ał w p rzy jazn y ch stosunkach z Polakam i*1. W y suw ano też stw ierdzenia, że w przekładzie
*7 S k ó r a t y g r y s i a . . . , s. 2. 2* S l ó s a r s k i , o p . cit., s. 2. 19 In fo r m a c je o d J a n a K o z ło w s k ie g o . M A . B a r a m i d z e , S. R a d i a n i, W . 2 g i e n t i, I s to r ij a g r u z i ń s k o j li t i e r a t u r y , M o s k w a 1952, s. 102— 106; A . G. B a r a m i d z e , D. M. G a m e z a r d a s z w i l i , G r u z i n s k a j a U t i e r a t u r a , T b ilis i 1968, s. 49— 50. P or. t e ż K. W i n i e w i с z, L i t e r a t u r a g r u z i ń s k a , [w :] W i e l k a l i t e r a t u r a p o w s z e c h n a , p o d red . S. L a m a, t. 1, W a r s z a w a 1930, s. 469; W . H e n s e l , L. T a b a g u a , G r u z j a w c z o r a j 1 d z iś , W a r s z a w a 1976 s. 228— 229. 31 I. К а к a b a d z e, G e o r g i E r i s t a w l I p o l s k a j a U t i e r a t u r a , „ Z e s z y ty N a u k o w e U n iw e r s y te tu Ł ó d z k ie g o ” 1972, S. I, ze sz . 90, s, 119— 129.
dzieła R ustaw elego pom agali Łapczyńskiem u dw aj Gruzini*2. Być m o-że pew ne św iatło na te spraw y rzu cają w spom nienia zachow ane w ro-dzinie Ł apczyńskiego m ów iące jakoby podczas p obytu na K aukazie przyjaźnił się on bardzo blisko z niejakim „kniaziem W achtangiem ", uzdolnionym poelą, a także jego kuzynem „kniaziem G eorgim "33. P raw -dopodobnie ow ym ,,kniaziem G eorgim " b ył Je rz y Eristaw i. N atom iast zupełnie zagadkow ą postacią p ozostaje bardzo blisko zw iązany z Łap- czyńskim „kniaź W a c h ta n g ” (być może był nim w y b itn y gruziński pisarz i działacz k u llu ra ln y z tego o k re su W ach tan g O rb elian i34). P raw d o -podobnie on głów nie pom agał Łapczyńskiem u w przekładach z daw ne: lite ra tu ry gruzińskiej. T rudno też stw ierdzić, czy ow ym „św iatłym Geor- gianinem ", którego w ym ieniał na w stępie do przek ład u R ustaw elego, t)ył Georgi Eristaw i, czy też ów nierozszyfrovJany ,/kniaź W ach tan g ". W każdym razie jest rzeczą pew ną, że przekład Rycerza w ty g ry s ie j
skórze d o k o nyw any b ył k o lek ty w n ie i w spólnie z Łapczyńskim pracow ał
jed en czy też dw óch G ruzinów . Być m oże tłum aczenie to odbyw ało się dw om a etapam i, a m ianow icie z języka gruzińskiego na rosyjski i z ję -zyka ro sy jsk ieg o n a polski.
Przekład dzieła R ustaw elego opublikow any został w „Bibliotece W a r-szaw skiej" w o statnim k w a rta le 1863 r. Poprzedził go Łapczyński du-żym w stępem , w którym zaw arł szereg inform acji z z a k resu historii G ruzji35. Pisał rów nież o specyfice średniow iecznej lite ra tu ry gru ziń s-kiej, jej pow iązaniu z konw encjam i lite ra tu ry W schodu m uzułm ańskie-go, a szczególnie Iranu. Podał on rów nież tro c h ę inform acji o życiu Szota R ustaw elego38. W inform acjach Ł apczyńskiego d o ty czący ch G ruzji i lite ra tu ry g ru zińskiej znaleźć m ożna trochę błędów , spow odow anych nie tyle n ieznajom ością tej problem atyki, lecz głów nie niskim jeszcze w ów czas stanem w iedzy z tego zakresu. Na przykład inform acja, że język gruziński jest p o k rew n y sa n sk ry to w i37 spow odow ana była tym, że w połow ie XIX w. te o ria ta znajdow ała w ielu zw olenników . O becnie u trzym uje się natom iast pogląd, że język gruziński n a le ż y do tzw. g ru py czy też rodziny języków k au k ask ich 38. W stę p Ł apczyńskiego do p o e
-S l ó s a r s k i , o p . cit., s. 2. 33 In fo rm a cje o d J a n a K o z ło w s k ie g o .
54 T e g o ro d za ju p r z y p u sz c z e n ia w y s u w a ) w r o z m o w ie z a u to r em z n a n y g ru z iń sk i h isto r y k lite r a tu r y p rof. W a n o S zad u ri. B yć m o ż e jed n a k o w y m „ k n ia ziem W a c h ta n -giem " b y ł z u p e łn ie k to ś in n y .
35 S k ó r a ty g r y s ia ..., s. 1— 18. 36 I b id e m , s. 12.
37 I b id e m , s. 18.
m atu R ustaw elego w kilka lat później przełożony został na języ k g ru -ziński30.
W w y d a n iu Łapczyńskiego ty tu ł poem atu R ustaw elego, w y w o łu jący zresztą w iele filologicznych sporów , u stalo n y został na Skóra t y g r y
-sia. Znaczne fragm enty tek stu tłum aczone by ły dosłow nie na język
pol-ski, w iele in nych fragm entów n ato m iast podaw ano w skrócie lub też tylko zasygnalizow ana była treść opuszczonych ustępów .
D ziałalność Ł apczyńskiego jako tłum acza, (czy też raczej w spółtłu- macza) R ustaw elego szero k o jest znana w nauce gruzińskiej. N azw isko jego w ym ieniane jest w w ielu p racach , czy to dotyczących oddźw ięku tw óiczości R ustaw elego w św iatow ej litera tu rz e 40, czy też gruzińsko- polskich sto sunkach literack ich w XIX stu leciu 41. N atom iast n a te re -nie Polski p rzek ład Ł apczyńskiego przyćm iony został przez p óź-niej- óźniej-sze, znacznie p ełniejsze i sto ją c e n a w yższym poziom ie, tłum aczenia arcy d zieła R ustaw elego42.
Stosunkow o m niejsze zain teresow anie wzbudziły, w y d ru k o w an e na łam ach znanego w arszaw skiego czasopism a „T ygodnika Ilu stro w an e g o ” w latach 1865— 1868, trzy o bszerne szkice „k rajo zn aw cze” o K aukazie au to rstw a Łapczyńskiego, k tó re z pew nością m ogłyby się złożyć na osobny tomik.
P ierw szy z tych szkiców , pt. W ataga, dotyczył tere n u D agiestanu. O pisyw ał w nim Łapczyński funkcjonow anie W ielkiego przed sięb io r-stw a połow u i przerobu, ryb na w ybrzeżach M orza K aspijskiego, które zw iedził w 1850 r. podczas pobytu na tam tym terenie. Szkic ten, sto -sunkow o n ajk ró tszy , zaw ierał też n iezbyt dużo m ateriału e tn o g raficz-nego43.
Z kolei w drugim szkicu, pt. Z Tyflisu pod Ararat, o pisyw ał podróż, jak ą w ch ara k te rz e inżyniera w ojskow ego odbył z ów czesnej stolicy
W c z a s o p iś m ie g r u z iń sk im „C isk ari" z 1870 r. p rze k ła d Iw a n a K e r e s e lid z e . S zerze j p is z e o ty m J. R e y c h m a n , O p r z e k ł a d a c h R u s t a w e l e g o , „ Ż y c ie L iterack ie" • 1953, nr 13, s. U . 40 O sta tn io w w y d a w n ic tw ie : R u s t a w e l i w m i r o w o j l i t i e r a t u r i e t 2 T b ilisi 1978 s. 58-—61. O s ta ln 'o D. S. С z e 1 i d z e, G r u z i n s k o - p o l s k i j e l i t i e r a t u r n y j e w z a i m a s w j a z i w X I X w i e k i e , T b ilis i 1975, s. 1 3 - 1 4 , W . I. О с с h e I i, P o l s k o q r u z l n s k i j e l i t i e r a -t u r n y j e s w j a z l w w i e k i e ( d o 1917 д.), M o s k w a 1975, I. M . K a k a b a d z e , N i e k a -t o - r y j e w o p r o s y p o /s k o - g r u z in s k ic h l i t i e r a l u r n y c h w z a i m o o t n o s z e n i j X I X — X X w w , (p r a ca j e s z c z e n ie d ru k o w a n a , u d o stę p n io n a a u to r o w i w r ę k o p isie ). ■2 S. R u s t a w e l i , W i t e ź w t y g r y s i e j s k ó r z e , p r z e k i. I. S i k i r y c k i , W a r s z a w a 1960, w y d . 2, W a r s z a w a 1978; i d e m , W i c i ą d z w t y g r y s i e j s k ó r z e , p rzek ł. J. Z a -g ó r s k i , K ra k ó w 1966,- i d e m , rtycerz w t y -g r y s i e j s k ó r z e , p rzek i J. Z a -g ó r s k i K ra k ó w 1976. 43 К . Ł a p c z y ń s k i , W a t a g a , „ T y g o d n ik Ilu str o w a n y " 1875, t. 1, s. 117__1 1 9 i 126— 127,
K aukazu — Tyflisu, poprzez Erew ań, do leżącego już na irań sk iej g ra -nicy — N achiczew ania44. W tym obszernym szkicu, przy opisie w y jazd u z Tyflisu, podał Łapczyński sporo w iadom ości o geografii i historii G ru -zji, a także o sam ym m ieście i jego dziejach. O p isy w ał w ażniejsze za-bytki Tyflisu. Sporo m iejsca pośw ięcił znanym tam tejszym łaźniom. Podał sporo inform acji o k ato lick iej parafii w tym m ieście. Z w racał u w a -gę, że katolicyzm w yznaw ali nie ty lk o Polacy, Francuzi czy też N iem cy, ale od daw na istniała tam spora grupa rdzen n y ch G ruzinów -katolików .
O pisując życie sto licy G ruzji podaw ał Łapczyński sporo inform acji ty p u etnograficznego. O pisyw ał w ięc w e se la i pogrzeby. Sporo m iejsca pośw ięcił zabaw om ludow ym , różnym , typow ym dla tego terenu, zaw o-dom sportow ym . P rzytaczał legendy gruzińskie. Podał trochę w iado-m ości o iado-m uzyce g ruzińskiej, n a teiado-m at k tó rej u z y sk ał inforiado-m acje od p ol-skiego m uzykologa Leona Janiszew ol-skiego, o d g ry w ają c e g o pow ażną rolę w życiu m uzycznym i literackim tego m iasta45.
O pisując podróż po południow ej części G ruzji, po zo rn ie m argineso-wo, zam ieścił znaczny m ateriał dotyczący g ruzińskiej m edycyny ludo-w ej, m agii ilp. N iezależnie od tego p rzed staludo-w ił róludo-w nież sporo scen z życia wsi tam tego teren u .
Podał rów nież Łapczyński sporo inform acji o historii A rm enii. O pi-syw ał życie w si arm eńskiej. Sporo w iadom ości p rzekazał o E rew aniu oraz o lężącym n ied alek o od niego o śro d k u życia relig ijn eg o O rm ian — Eczm iadzyniu. N atom iast inform acje o zn ajdującym się już na te re n ie dzisiejszego A zerbejdżanu N achiczew aniu b y ły bardzo k ró tk ie i zdaw -kow e. O ile zresztą Łapczyński z dużą znajom ością tem atu pisał o G ru-zji i G ruzinach, a częściow o rów nież o A rm enii i jej m ieszkańcach, to inform acje dotyczące A z erb ejd żan u b y ły stosunkow o m ało w nikliw e.
W reszcie w trzecim z om aw ianych szkiców, pt. Przejazd przez s z c z y
-ty Kaukazu, o p isy w ał podróż z T yflisu poprzez ziem ie północnej Gruzji
i południow ej O setii, w reszcie przez kau k ask ie przełęcze na tere n ziem
44 K. Ł a p c z y ń s k i , Z T y f l i s u p o d A r a r a t , „ T y g o d n ik Ilu str o w a n y " 1866, t. 2,
s. 166— 168, 178— 180, 190— 192, 2 0 2 - 2 0 3 , 227— 228, 240, 252; i b i d e m , 1867, t. 1,
s. 20— 21, 33— 35, 47, 83— 84, 91— 92.
45 L eon J a n is z e w s k i p r z e b y w a ł w ó w c z a s w T y f lis ie w c h a r a k te r z e n a u c z y c ie la m u z y k i w in s t y tu c ie ^B łagorcudnych D je w ic " , por. K a w k a z s k i j k a l i e n d a r na 1847 god, T y fłis 1846, s. 263; K a w k a z s k i j k a l i e n d a r n a 1848 g o d , T y f lis 1847, s. 95; K a w k a z s k i j
k a l i e n d a r na 1840 g o d , T y f lis 1848, s. 61 i in. O d n o ś n ie te j p o s t a c i p or. М . I n g 1 o t, J a n i s z e w s k i L e o n , [w ;] P o l s k i s ł o w n i k b i o g r a f i c z n y . . , , t. 10, s. 525— 526; i d e m , P o l a c y p i s z ą c y na..., s. 542; M . Ż i w c w , P o l s k i j e p i e w c y K a w k a z a , ,,L itie r a tu r n a ja G ru zija"
1957, nr 6, s. 69— 71; i d e m , P o l s c y p o e c i k a u k a s c y . ( M a t e r i a ł y b i o g r a f ic z n e ) , „ P a m ięt-n ik L iterack i" 1959, z e s z . 3— 4, s. 584— 588; D. S. P r o k o f i e w , P o e z i j a „ k a w k a z s-
k o j g r u p p y " p o l s k i c h p o e t o w , [w ;] P o l s k i r o m a n t i z m i w o s t o c z n o s ł a w l a n s k l j e l i t i e r a - t u r y , M o s k w a 1973, s. 213— 2 1 7 i in.
leżących n a północ o d tego w ielkiego m asyw u g órskiego4®. W opisach tych Łapczyński p o d a ł sp o ro inform acji dotyczących zabytków a rc h ite k -tu ry g ru ziń sk iej (np. daw nej stolicy tego k ra ju — M cchety). Zam ieścił rów nież trochę w iadom ości o życiu ludności g ruzińskiej. Znacznie ob-szerniejsze by ły natom iast jego inforam acje dotyczące ludności połud-niow ej O setii (teren dzisiejszego P ohidpołud-niow o-O setyńskiego A utonom icz-nego O k ręg u w granicach G ruzińskiej S ocjalistycznej Republiki R a-dzieckiej). Sporo m iejsca pośw ięcił n a poznanie życia i zw yczajów m ie-szkańców tego regionu, m. in. o p isyw ał w esele osety ń sk ie. W spom inał też o trudnościach przejazd u przez drogi prow adzące m iędzy szczytam i kaukaskim i. W reszcie opisyw ał, leżące już na północ od tego łańcucha górskiego, tere n y północnej O setii (teren dzisiejszej Północno-O setyń- ïlciej A utonom icznej S ocjalistycznej Republiki R adzieckiej, któ ra znaj-duje się już w gran icach R osyjskiej F e d e ra c y jn ej S ocjalistycznej Re-publiki R adzieckiej)47.
O pisy w ęd ró w ek po K aukazie pozw oliły Łapczyńskiem u zam ieścić sporo m ate ria łu dotyczącego geografii, historii i etn o g rafii zarów no G ruzji, jak i O setii i A rm enii. Szczególną w arto ść m ają tu o p isy ty p u e tn o -graficznego. Pod tym w zględem osiągnięcia Polaków przeb y w ający ch n a K aukazie w połow ie XIX w. b y ły bardzo duże. Z pew nością m ate -riały etnograficzne, k tó re w yszły spod p ió ra polskich autorów , nie mogą rów nać się z nadzw yczaj licznym i m ateriałam i rosyjskim i48, ale w y przedzają z p e w n o ścią do ro b ek z teg o zakresu F rancuzów czy też N iem -ców. O bok M ateusza G ralew skiego49, Kazim ierz Łapczyński posiadał najw iększe zrozum ienie dla tem atyki etnograficznej. D latego też au to r ten zasługuje na uw agę nie ty lk o jak o e tn o g raf i folklorysta tere n ó w polskiej góralszczyzny, ale rów nież etnograf, a częściow o rów nież i
fol-46 K. Ł a p c z y ń s k i , P r z e j a z d p r z e z s z c z y t y K a u k a z u , „ T y g o d n ik Ilu s tr o w a n y "
1868, t. 2, s. 161— 163, 176— 178, 190— 192, 199— 201, 212— 213.
47 T r o ch ę p ó ź n ie j s p o r a in fo r m a cji o te r e n a c h O s e tii p o d a ł in n y z P o la k ó w p rze-b y w a ją c y c h p rzez w ie le la t n a K a u k a z ie , a m ia n o w ic ie M . G r a l e w s k i , G r u z j a z O s e t i a , „ S o b ó tk a " 1875, t. 3r i d e m , K a u k a z . W s p o m n i e n i e z d w u n a s t o l e t n i e j n i e -w o l i . O p i s a n i e k r a j u . L u d n o ś ć . Z -w y c z a j e i o b y c z a j e , L -w ó -w 1877. 48 O d n o śn ie ty c h z a g a d n ie ń por. М . A. P o 1 i e w к t o w , J e w r o p i e j s k i j e p u t ie - s z e s t w i e n n i k i X I 1 I X V I I I w w . p o K a w k a z i e , T if lis 1935, s. 21— 211, i d e m , J e w r o p i e j s -k i j e p u t i e s z e s t w i e n n i k i p o K a w k a z i e 1800— 1830 g g . , T b ilisi 1946, s. 8— 151; М . О. К o s w i e n, M a t i e r i a ł y p o i s t o r i i e t n o g r a t i c z e s k o g o i z u c z e n i j a K a w k a z a w r u s s k o j n a u k i e , [w :] K a w k a z s k i j e t n o g r a l i c z e s k i j s b o r n ik , M o s k w a 1955, t. 1, s. 265— 374; i b i d e m , 1958, t. 2, s. 139— 274; i b i d e m , 1962, t. 3, s. 158— 281 i in. 46 В. B a r a n o w s k i , Z d z i e j ó w p o l s k o - g r u z i ń s k i c h s t o s u n k ó w k u l t u r a l n y c h z p o ł o w y X I X w i e k u ( o p i s G r u z j i M a t e u s z a G r a l e w s k i e g o ) , „ A n n a le s U n iv e r s it a t is M a r ia e C u r ie -S k ło d o w s k a " 1974, s e c t io F, v o l. X X IX , 16, s. 175— 181; i d e m , S u k w a r - t w e l o s m e c c h r a m e t e s a u k u n i s p o l o n e l i m t e r l i s M a t e u s z G r a l e w s k i s z e m o k n e d e b a s z i , [w:J R a z y s k a n i j a p o is t o r i i G r u z i i i K a w k a z a , T b ilisi 1976, s. 348— 356
klorysta, zachodniego K aukazu (Gruzji, w m niejszym sto p n iu O setii i Arm enii).
Podczas p o b y tu n a K aukazie Łapczyński zebrał znaczną ilość p rz y -słów gruzińskich. Praw dopodobnie i przy tej p rac y korzy stać m usiał z pom ocy sw y c h gruzińskich p rzy ja ció ł. W 1864 r. Łapczyński p ró b o -w ał opubliko-w ać tłum aczenie ty ch przysłó-w n a łam ach „Biblioteki W a r-szaw skiej". R edakcja czasopism a nie w ykazała jed n a k w iększego zain-tereso w an ia dla tej tem atyki. O graniczono się w ięc do k ró tk iej notatki, zajm ującej łącznie zaledw ie około pół stro n y druku, w k tó re j red a k cja „Biblioteki W a rsz a w sk iej" donosiła, że K azim ierz Łapczyński: „zebrał k ilk aset przysłów ..., k tó re są godne uw agi każdego m yślącego". Je d n o cześnie zaś przed ru k o w an o przekład zaledw ie je d e n a stu przysłów g ru -zińskich50. Dla a u to ra , k tó ry z olbrzym im trudem zb ierał ten m ateriał, była to z pew nością m inim alna saty sfak cja.
Spod pióra Ł apczyńskiego w yszedł rów nież z a ry s historii Gruzji. N osił on ty tu ł Historia Georgii, gdyż a u to r zd ecydow anie n eg a ty w n ie o d -nosił się do sp raw y używ ania w jęz y k u polskim term in u „G ruzja", k tóry jak w iadom o w yw odził się z n o m en k latu tóry uży w an ej na tere n ie k ra -jów m uzułm ańskich („G iurdżi" i „G iurdżistan"). I to dzieło, do którego Łapczyński zbierał m ate ria ł jeszcze podczas p o b y tu na K aukazie, a pi-sał już w Polsce, nie doczekało się w y d an ia drukiem . W rodzinie Łap-czyńskiego u trz y m y w a ły się zresztą dwie w e rsje 51. W edług pierw szej z nich na opublikow anie tej p rac y nie w y ra z iła zgody cenzura, gdyż p rzedstaw iała ona podobieństw o losów dw óch k rajó w pozo stający ch pod carskim panow aniem , a m ianow icie G ruzji i Polski. Je d n a k w edług d ru -giej w ersji, praca ta była jak o b y nadzw yczaj e ru d y c y jn a, o p a rta na sta ry c h k ronikach gruzińskich, k tó re , jak sam zresztą pisał, tłum aczył p rzy pom ocy sw ych g ru zińskich przyjació ł podczas p o b y tu w T yflisie52, napisana w ten sposób, że nie m ogła zain tereso w ać polskiego c zy tel-nika, stosunkow o słabo zorientow anego w specyficznej pro b lem aty ce tego kau k ask ieg o k raju . Z ty ch też podobno przyczyn różni w ydaw cy, którym Łapczyński proponow ał w ydanie tej książki, nie chcieli podjąć się tego zadania. Być może zresztą, chcąc osłodzić odm ow ę, w yrażali przypuszczenia, że w ydanie te j książki m oże n ap o tk ać na pew ne opory ze stro n y carsk iej cenzury.
D rugą pozycją dotyczącą historii Gruzji, k tó ra w yszła spod pióra Łapczyńskiego, była pow ieść Tamara królow a Georgii. Z ty tu łu dom y-ślać się można, że b yła to pow ieść h istoryczna d o tycząca dziejów n a j-w y b itn iejsz ej j-w ładczyni G ruzji o k re s u feudalnego (koniec XII — p
ier-50 „ B ib lio te k a W a r s z a w sk a " 1864, t. 2, s. 311. 51 In fo r m a c je o d J a n a K o z ło w s k ie g o . 52 S k ó r a ty g r y s i a ..., s. 2.
w sze lata XIII w.), pod k tó re j rządam i k ra j ów przeżyw ał o k res sw ej n ajw ięk szej św ietności o raz rozkw itu gospodarczego, p o litycznego i kul-tu ra ln eg o 53. Pow ieść ta, k tó rą sam Łapczyński uw ażał jakoby za duże o siągnięcie literack ie, rów nież nie znalazła w ydaw qy6*. Być m oże spow o-dow ane to było zbyt eg zo tyczną jak dla dziew iętnastow iecznego polskiego czytelnika tem atyką, a być m oże niezb y t dużym i w aloram i a r -tystycznym i o raz m ało ciekaw ą fabułą.
Po śm ierci Ł apczyńskiego ręk opisy tych nie w ydanych książek o te m atyce gruziń sk iej znalazły się w p o siad an iu jego rodziniy. P róby o d n a -lezienia ich, jakie a u to r a rty k u łu p rzeprow adził w latach 1937— 1939, nie dały żadnych rezultatów . Po kilkudziesięciu latach od śm ierci Łap-czyńskiego n ikt już nie pam iętał w czyim posiad an iu b y ły o sta tn io te rękopisy, ja k i b ył ich dalszy los.
N iepow odzenia Łapczyńskiego, k tó ry nie mógł w ydać sw ych k sią-żek o G ruzji, rzekom o spow odow ały, że zdecydow anie p ostanow ił z er-wać z k a u k a sk ą tem a ty k ą i zajął się zupełnie innym i zagadnieniam i, a m ianow icie badaniam i folklorystycznym i tere n ó w góralszczyzny, a póź-niej tem aty k ą botaniczną.
In stytut H istorii Z akład H istorii P olski N o w o ży tn ej
Б о х д а н Б а р а н о в с к и ЗА И Н ТЕРЕСО ВАН ИЯ К АЗИ М ЕЖ А Л АП ЧИНСКОГО ГРУЗИ ЕЙ В истории польско-грузинских отнош ений в обл асти культуры 19 века о д н о из важ н ы х м ест за н и м ает К а зи м еж Л апчински (1823— 1892 гг.). Э та личность проявила себя как в истории польской ботаники, этнограф ии, ф ольклора, альпинизм а, так и в и ссл едов ан и я х истории и литературы Г рузин. Он был переводчиком , а точнее говоря, соп ер еводч и к ом (сотр удн и ч ал с вы даю щ им ися гр у-зинскими писателями как Георгий Э ристави, В ахтан г О рбели н ани ) классического ш ед ев р а грузинской литературы , а именно, двен адц ати в еч н ой поэмы Ш ота Р устав ел и Витязь в т игр ов ой ш к у р е . В свою о ч ер ед ь , Л ап чи нск н был а в тор ом ц ел о го р я д а , очерков, как т о гд а назы вали, „краеведческого" хар ак тер а, касаю щ и хся, п р еж д е всего, Г рузии, а т а к ж е частично территории А рм ении, А зе р б а й д ж а н а , Д а г ест а н а и С евер -ного К авк аза. П ер ев ёл на польский язык р я д грузинских пословиц. И з п од его пера вышел очерк истории Г рузии, которы й, одн ак о , так и не был никогда и зд ан , а т а к ж е нигде не напечатанны й ром ан о б истории этой страны п од заглав и ем Т а м а р а — ц ар и ц а Г р у з и и , д е й с т в и е к ото р о го , види м о, к асал ось жизы и сам ой в ы даю щ ей ся грузин ск ой повелительницы ф еод ал ьн ого п ер и од а (1184— 1213 гг.). 53 М . D. Ł о г d k i р a n i d z e, I s t o r i j a G r u z i i X I — n a c z a l a X III w ., T b ilisi 1974 s. 142— 154. 84 In fo r m a c je o d J a n a K o z ło w s k ie g o .
