A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
TURYZM 4, 1988
Stanisław Liszew ski
FUNKCJA OSADNICTWA NADMORSKIEGO W ŚWIETLE ANALIZY RUCHU TURYSTYCZNEGO.
PRZYKŁAD MIERZEI HELSKIEJ
LA FONCTION DE LA COLONISATION MARITIME
A LA LUMIÈRE DE LANALYSE DU MOUVEMENT TOURISTIQUE LE CAS DU CORDON LITTORAL DE HEL
Zainteresow ania geografów badaniam i funkcji osadnictwa, zwłaszcza miast, sięgają początków XX w. (K. D z i e w o ń s k i 1971) i posiadają bogaty dorobek m etodyczny. Lukę w tych badaniach stanow i jednak funkcja turystyczno-w ypoczynkow a, k tórej znaczniejszy rozwój n a stąpił dopiero po II w ojnie światow ej, a w ielość form i postaci, w ja kich w ystępuje, przysparza licznych kłopotów w jej identyfikacji.
W śród jednostek osadniczych, pełniących funkcje turystyczno-w y poczynkowe, szczególne miejsce zajm ują w Polsce osady nadm orskie. W arunki klim atyczne panujące na w ybrzeżu Bałtyku pow odują bowiem, iż sezon w ypoczynkow y trw a tu bardzo krótko (J. G ł o w n i a 1978), a jego przedłużenie wymaga specjalnych inw estycji (budowa san ato riów, zakładów przyrodoleczniczych, basenów k ry ty ch itip.). M iejsco wości pozbaw iane tych urządzeń żyją podw ójnym życiem, któ re przez 3/4 roku związane jest z trw ałym i, często tradycyjnym i, podstaw am i gospodarczym i, a w sezonie letnim dodatkow o z napływ em ludności w celach w ypoczynkow ych. Ten dualizm i sezonowość funkcji je st cechą ch arak tery sty czn ą wielu osiedli w ypoczynkow ych, ale jego szcze gólne natężenie w ystępuje w Polsce w strefie nadm orskiej.
W badaniach osadnictw a nadm orskiego konieczne staje się zatem określenie tej dodatkowej, sezonow ej funkcji, której natężenie zmienia rytm życia i ch arak ter osady, głów nie na czas trw ania sezonu, ale z coraz bardziej w yraźnym i tendencjam i do trw ałości, zwłaszcza w za kresie fizjonomii i układu przestrzennego.
W dotychczasow ych badaniach, dla określenia funkcji turystyczno- -w ypoczynkow ej osadnictwa, posługiw ano się najczęściej pięciom a m ie rnikam i: w aloryzacją środow iska n atu raln eg o (J. W a r s z y ń s к a 1970, 1974), starem zagospodarow ania turystycznego (A. J a c k o w s k i 1981 ), użytkow aniem ziemi (A. M a t c z a k 1982), a także zmianami ekonom i cznymi (M. D r z e w i e c k i 1980) oraz w ielkością ruchu turystycznego (S. O s t r o w s k i 1972). M ierniki te w różnym stopniu są p rzy d atn e do badania różnych jednostek osadniczych.
Zdaniem naszym w przypadku osadnictw a nadm orskiego, n a jb a r dziej odpow iednią m etodą pom iaru funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej jest w ielkość ruchu turystycznego. W m ierniku tym k ry je się bow iem w sposób bezpośredni atrakcyjność środow iska oraz zagospodarow anie turystyczne, k tó re ten ruch w yw ołują. Pozostałe z w ym ienionych m ier ników, odzw ierciedlają natom iast następstw a, często długotrw ałego n a pływ u tu rystów do badanych miejscowości.
Badania szczegółowe przeprow adzono n a w ybranym fragm encie M ie rzei H elskiej (od W ładysław ow a do Ju raty ), starając się zidentyfiko w ać funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą m iejscow ości Chałupy, Kuźni ca, Jastarn ia i Ju rata. W ybór zarów no teren u badań, jak i k o n k re t nych m iejscow ości był celow y i został podyktow any ustronnością p o łożenia geograficznego, w aloram i w ypoczynkow ym i środow iska n atu ralnego M ierzei H elskiej (morze, zatoka, w ydmy, las sosnowy), różną genezą m iejscowości, a także brakiem na tym terenie dw óch w iodących funkcji osadniczych, to znaczy przem ysłu i rolnictw a.
P rzystępując do badań sform ułow ano następujące hipotezy robocze: 1. W y bran e do badań szczegółow ych m iejscow ości nadm orskie Pół w yspu H elskiego posiadają okresow o zm ienną struk tu rę funkcjonalną. Obok funkcji podstaw ow ych, w sezonie letnim (czerwiec-wrzesień) p rzy j m ują one funkcję dodatkow ą obsługi ruchu turystyczno-w ypoczynko wego. Funkcja ta w ok resie trw ającego sezonu sta je się pierw szopla nowa, a jej znaczenie gospodarcze i społeczne w ydłuża się w czasie.
2. M iarą funkcji sezonow ej je st w ielkość ruchu turystycznego n a pływ ającego na ten teren.
3. W istniejących w aru nk ach praw nych i ekonom icznych n a jb a r dziej w iarygodną m etodą określenia w ielkości ru chu turystycznego w m iejscow ościach nadm orskich jest pomiaT w ypoczyw ających na p la ży.
4. Zastosow ana m etoda pom iaru umożliwia identyfikację funkcji tu rystyczno-w ypoczynkow ej m iejscow ości nadm orskich.
Celem p racy jest określenie rozm iarów i znaczenia funkcji tu ry sty czno-w ypoczynkow ej m iejscow ości Chałupy, Kuźnica, Jastarn ia i J u ra ta poprzez em piryczną w eryfikację przyjętych hipotez badaw czych,
W ytypow ane do badań szczegółowych m iejscowości pow staw ały w różnych okresach historycznych, różna była też ich geneza. Do n a j starszych miejscowości na Półw yspie Helskim należy Jastarn ia, która
po raz pierw szy w zm iankow ana jest w 1378 r. z racji nadania jej przez Krzyżaków praw lokacyjnych. Znacznie późniejsze są w iadom ości o Ku źnicy (1663 r.) oraz Chałupach, k tó re w ystępują po raz pierw szy w a k tach urzędow ych z 1678 r. N ajm łodszą z badanych miejscowości jest Ju rata, k tó ra założona została w okresie dw udziestolecia m iędzyw ojen nego (1928 r.).
Geneza Jastarni, Kuźnicy, Chałup, a także w łączonej do Jastarn i w 1954 r. m iejscowości Bór, zw iązana była w yłącznie z rybołów stw em (K. P o l ó w n a 1937). Pierw otnie były to praw dopodobnie osady za m ieszkałe sezonowo, tylko w okresie w iększych połowów (Jastarnia), później w sie rybackie o sam orzutnym układzie zabudow y (Z. B a t o - r o w i с z 1970). Funkcja ryb ack a od pow stania tych osiedli do chw ili obecnej odgryw a w ażną rolę, choć jej znaczenie, zwłaszcza w ostatnim okresie szybko m aleje (tab. I).
T a b e l a I
L udność u trzy m u ją ca się z r y b o łó w stw a w w y b ra n y c h m ie jc o w o ś c ia c h P ó łw y sp u H e ls k ie g o P o p u la tio n v iv a n t d e la p ê c h e dan s le s lo c a lité s c h o isie s
d e la p é n in su le d e H el
P ro cen t o g ó łu lu d n o śc i u trzy m u ją cej się z r y b o łó w stw a M ie js c o w o ś ć
P o u r ce n ta g e du total L ocd lile ^ ja p0 pUi dti0n v iv a n t d e la p èch e
1885® 195 ^ I960“ Bór 98,9 71,5 1 50,5 Jastarn ia 99,9 76,0 / K uźnica 95,4 97,4 68,8 C h ału p y 97,1 98,7 78,1 Ź r ó d ł o : a — Z. B a t o r o w i e z, M o r f o l o g i a o s a d n i c t w a r y b a c k i e g o na w y b r z e ż u p o l s k i m , „ Z e s z y ty N a u k o w e U Ł ", s e r ia II, z. 38- b — J , B o r o w i k , 1964, W o j e w ó d z t w o g d a ń s k i e . Z a r y s g e o g r a i l c z n o - g o s p o - d n r e z y , W a rs z a w a .
Potw ierdzają to w yniki kolejnych spisów ludności, z któ ry ch m. in. wynika, iż w Jastarn i udział mieszkańców utrzym ujących się z ry bo łów stw a spadł w 1978 r. do około 21% (A. W ę g l i ń s k a 1986). P rzy czynami tych zmian jest z jednej strony możliwość podjęcia innej (np. w przemyśle), łatw iejszej p racy zarobkow ej w pobliskich i dobrze
sko-m unikow anych sko-m iejscow ościach (np. W ładysław ow o czy Trójsko-miasto), z drugiej zaś rozwój usług w tym także turystycznych. W klasyfikacji funkcjonalnej m iast polskich (M. J e r c z y ń s k i 1977), Jastarn ia zali czona została do grupy m iast o bardzo silnej funkcji m ieszkaniowej,
w k tó rej dom inują usługi.
Nieco odm iennie proces odchodzenia od rybołów stw a przebiega w Kuźnicy i Chałupach. M iejscowości te jako pozbaw ione funkcji ad m inistracyjnych w mniejszym stopniu korzy stają z rozw oju m iejsco w ych usług, a podjęcie p racy zarobkow ej zw iązane jest tu z codzien nymi w yjazdam i poza ich obręb. Stąd też w m iejscow ościach tych r y bołów stw o nadal odgryw a znaczącą rolę w życiu ekonom icznym m iesz kańców.
Zupełnie odmienną funkcję posiada Jurata, k tó ra od podstaw tw o rzona była jak o kąpielisko morskie. Szeroko rozum iana funkcja tu ry styczno-w ypoczynkow a jest nadal podstaw ą egzystencji niew ielkiej li czby stałych m ieszkańców tej miejscowości.
D okonany przegląd ołów nych funkcji badanych osad w skazuje na ich zróżnicow anie. C hałupy i Kuźnica nadal żyją ,,z morza", w Jastarn i te pierw otne funkcje w yp arły usługi oraz dojazdy do p racy w przem y śle, a Ju rata niezm iennie, od lat eg zystuje z obsługi ruchu tu ry s ty czno-wypoczynkowego.
Te podstaw ow e funkcje w zbogacone są każdego roku w sezonie letnim o dodatkow ą (lub w przypadku Ju raty , zintensyfikow aną) fun kcję turystyczno-w ypoczynkow ą, będącą celem naszych badań.
Z ainteresow ania nasze dotyczą m iasta Jastarn i w jego granicach fizionomicznych, a nie ad m in istracyjnych (2464 m ieszkańców w 1983 r.), oraz miejscowości: Ju rata '(507 stałych mieszkańców), K uźnici (6^0
mieszkańców) i C hałupy (384 mieszkańców).
Jak już w spom niano, za najbardziej przy datną metodę określenia funkcii turystyczno-w ypoczynkow ej m iejscowości nadm orskich uznać można pom iar ruchu turystyczneao. S. O s t r o w s k i (1972) w ym ienia trzy o rupy metod badań ruchu turystycznego: badania w yczerpujące, częściowe i inne.
W badaniach terenow ych prow adzonych w lipcu 1983 r. przez Za kład Geografii M iast i Turyzm u In sty tu tu Geografii Ekonomicznej i Or- oanizacji Przestrzeni U niw ersytetu Łódzkiego przy udziale 12 stu den tów III roku specjalności geografia turyzm u tego u n iw ersy tetu 1, zasto
1 W b ad a n ia ch u d zia ł brali: dr E. D z ie g ie ć , dr A . M atczak , m gr E. IL iładaj, m gr J. F isch b a ch — p r a c o w n ic y Z akład u oraz n a s tę p u ją c y stu d en ci: K. D u dek, E. Firej, B. G alia, A. G ortat, M. J ę d ra sz ek , T. K rólak, Z. M arczak , J. M a zu rk iew icz , E. W o źn ia k , B. O lsze w sk a , M. P isarsk i, A . W y c h o w a n ie c oraz autor te g o a rty k u łu . K ie ro w n ik iem b ad ań b y ł dr A. M atczak.
sowano kilka rodzajów metod badaw czych ruchu turystycznego. Z g ru py metod w yczerpujących przeprow adzono rejestrację zorganizow anej bazy noclegowej, inw entaryzując hotele, ośrodki w ypoczynkow e, pola nam iotow e i campingi. W ykorzystano także m etody badań częściowych, przeprow adzając ankietę w śród w łaścicieli zarejestrow anych w Przed siębiorstw ie Usług T urystycznych „Hel", k w ater pryw atnych. Z grupy m etod nazw anej przez S. O strow skiego — innymi, przeprow adzono je dnodniow y pom iar ruchu na drodze kołow ej prow adzącej na Półwysep Helski.
Badania te, teoretycznie w inny doprow adzić do określenia globalnej liczby osób w ypoczyw ających w interesujących nas miejscowościach. Zastrzeżenie w yrażone w określeniu t e o r e t y c z n i e jest tu w łaści we, bowiem w p raktyce tak prow adzone badania nie dały w pełni w iarygodnego rezultatu. N ajw iększe odchylenie od rzeczyw istości p rzy niosły badania ankietow e k w ater pryw atnych, k tó re stanow ią tu zna czną część bazy noclegowej, a np. w Kuźnicy są jedyną możliwością noclegową. Mało popraw ne w yniki badania k w ater pry w atn ych spo w odow ane były dwoma głów nym i przyczynam i.
Pierwsza, form alna w ynikająca z faktu, iż w 1983 r. nie obow iązy wał przepis nakazujący rejestrację k w ater władzom adm inistracyjnym , druga psychologiczna, która przejaw iła się w niechęci do udzielania w iarygodnych inform acji przez w łaścicieli kw ater. Potw ierdziły to b a dania spraw dzające.
Przyjm ując założenie, iż w szyscy lub zdecydow ana większość p rze byw ających w m iejscow ościach nadm orskich, w upalne, słoneczne dni korzysta z plaży, dokonano pom iarów w ypoczyw ających na plaży, o kre ślając ich liczbę, uproszczoną stru k tu rę wieku, struk turę płci oraz zmienność w czasie. Badania przeprow adzono w godz. od 1000 do 12on oraz od 140ft do 16,1,0 w słoneczne, plażowe dni 6 lipca (środa) i 10 lipca (niedziela) 1983 r. W yniki tych pomiarów, po konfrontacji z badaniam i ankietow ym i, uznano w dalszej części p racy za w iarygodne dla o k re ślenia w ielkości ruchu turystycznego w badanych miejscowościach.
1. W IELKOŚĆ RUCHU TURYSTY CZN EGO
W ŚWIETLE REJESTRACJI BAZY N O CLEG O W EJ
Przeprow adzone badania w ykazały, iż w trzech m iejscow ościach Jastarni, Ju racie oraz w C hałupach znajdow ały się zorganizow ane i prow adzone przez zakłady pracy, organizacje i instytucje, ośrodki w ypoczynkow e. Łącznie zinw entaryzow ano 30 ośrodków, z tego n aj w ięcej bo 17 na te re n ie Jastarn i (tab. II). O środki te różnią się w iekiem
T a b e l a [Г
R uch tu r y sty c z n y w o śro d k a ch w y p o c z y n k o w y c h b a d a n y ch m ie js c o w o ś c i P ó łw y sp u H e ls k ie g o (stan w 1983 я.)
M o u v e m en t to u ristiq u e dan s le s c en tr e s d e rep os d e s lo c a lité s e x a m in é e s d e la p é n in su le d e H el (en 1983)
O środki Les cen tre s
M ie js c o w o ś ć L ocalité o g ó łem a u to ta l c zy n n e p o w y ż e j 5 m ies. y com pris c e u x ou v e r ts p en d an t p lu s de 5 m ois M ie jsc a n o c le g o w e Les p la c e s d e co u c h a g e P o te n c j a ln e o s o b o d n i“ N om b re d e p e r so n n es /jo u r
(on p u issa n ce) o g ó łem w roku w ty s. au to ta l d a n s u n e an n ée (en m ille) u d zia ł p r o c e n to w y m ie s ię c y
rép artition sur m ois en °/o
V I VII VIII IX Jurata Jastarn ia K uźnica C h a łu p y O g ó łem 10 17 1 621 2 027 121 391.0 201.0 8,2 10,9 22,6 11,6 28,7 11,6 28,3 9,8 16,1 20,5 41,9 37,6 30 11 3 769 600,2 15,0 17,7 17,5 11,7 a L ic z b ę p o te n c ja l n y c h o s o b o d n i o b lic z o n o m n o ż ą c lic z b ę m ie js c n o c le g o w y c h w k a ż d y m o ś r o d k u
p r z e z lic z b ę d n i u r u c h a m ia n y c h tu r n u s ó w . T e o r e ty c z n ie z a ło ż o n o , że w s z y s tk ie m ie js c a w k a ż d y m tu r n u s ie w y k o r z y s ta n e są w 100%. S tą d je s t to w a r to ś ć p o te n c ja l n a .
Ź r ó d ł o : T e r e n o w e b a d a n ia a n k ie to w e p r z e p r o w a d z o n e w 1983 r.
i standardem oraz w ielkością i sezonowością. Z ogólnej liczby 13 (czyli ponad 43%) ośrodków pow stało w okresie m iędzywojennym . Równie dużo jest na badanym teren ie ośrodków m łodych pow stałych w latach siedem dziesiątych. K oncentrują się one głów nie w Ja sta rn i (10 ośrod ków) i w Ju racie (3 ośrodki).
Pod w zględem w ielkości, m ierzonej liczbą miejsc noclegow ych zróż nicow anie ośrodków w ypoczynkow ych jest tu znaczne i sięga od 16 do 460 miejsc. N ajm niejsze ośrodki zlokalizow ane są w Chałupach, a najw iększe w Juracie. W Jastarn i, obok ośrodków bardzo dużych (,,Posejdon", PKP czy „W apcer") przew ażają obiekty m ałe o kilkudzie sięciu m iejscach.
O środki w ypoczynkow e w badanych m iejscowościach, ze względu na swój stan techniczny oraz standard, czynne są w różnych okresach. Najw ięcej, bo aż 11 (ponad 36%) przyjm uje w ypoczyw ających przez pięć i w ięcej m iesięcy w roku (do 11 miesięcy), pełniąc po sezonie letnim lunkcje sanatoryjne. W śród nich aż 8 zn ajd u je się w Juracie, co stanow i 80% w szystkich ośrodków tej miejscowości. Od 2 do 3
miesięcy w roku czynnych jest 14 ośrodków , w tym w szystkie miesz czące się w C hahipach i w iększość ośrodków Jastarn i. Pozostałe 5 ośrodków funkcjonuje w przedłużonym (sezonie, to znaczy 3,5—4 m ie
sięcy.
W e w szystkich zinw entaryzow anych ośrodkach 'mogło w 1983 r. przebyw ać jednorazow o 3769 osób z czego najw ięcej w Jastarn i, a n a j mniej w C hałupach (tab. II). O pierając się o w yw iady przeprow adzone z kierow nikam i ośrodków, można przyjąć, iż m iejsca noclegow e w lip- cu i sierpniu 1983 r. były w y ko rzy stane w 100%, w pozostałych m ie siącach sezonu w ykorzystanie to kształtow ało się w granicach 60—80%. W yliczając potencjalną liczbę osobodni dla ośrodków w ypoczynko w ych badanych miejscowości, otrzym ano w ielkość ponad 600 tys., z cze go blisko 2/3 przypada na Ju ra tę dysponującą ośrodkam i czynnym i cały rok. Analiza potencjalnej liczby osobodni pozw ala stwierdzić, iż dla Chałup podstaw ow y sezon w ypoczynkow y w ośrodkach trw a p ra k ty cznie przez dwa m iesiące (lipiec-sierpień) dla J a sta rn i trzy (czerwiec, lipiec, sierpień), a dla Ju ra ty jest on w ydłużony do kilku miesięcy w roku.
Drugim składnikiem ibazy noclegowej, dającym się badać m etodą re jestracji bezpośredniej, są pola nam iotowe. Na odcinku Półw yspu H el skiego od W ładysław ow a po w schodnią granicę Ju ra ty zn ajd u je się siedem pól nam iotow ych i campingów, z czego pięć leży w pobliżu granic fizjonom icznych lub na teren ie badanych miejscowości, dw a po zostałe, tzn. camping 152 ,,K aper" oraz camping 72 „M ałe M orze" zlo kalizow ane są w pobliżu W ładysław ow a i dlatego zostały pom inięte w dalszej analizie.
Z pięciu b ad anych pól nam iotow ych, cztery znajdują się n a teren ie Chałup lub w najbliższym ich sąsiedztw ie a piąte zlokalizow ane jest w Jastarni. Łącznie pola te dysponują 1860 m iejscam i dla osób nocu jących pod nam iotam i lub w przyczepach cam pingowych, z czego 100 m iejsc znajdow ało się w Jastarni, a pozostałe w Chałupach, lub w po bliżu tej miejscowości. Dwa z tych obiektów czynne są przez, trzy m ie siące w roku, trzy pozostałe tylko w lipcu i sierpniu. Zakładając p eł ne w ykorzystanie tych obiektów przez cały sezon można w yliczyć, iż dysponują one 138 600 potencjalnym i osobodniami. Przeprow adzone w yw iady w śród kierow ników pól nam iotow ych pozw alają ocenić, iż ty lko w okresach długotrw ałej pogody pola nam iotow e w ykorzystyw ane są w 100%, co np. w 1982 r. miało m iejsce niem al przez cały lipiec i sierpień. W roku tym skorzystało z ty ch pięciu pól nam iotow ych około 11 tys. turystów .
N ajtrudniejsze i najm niej w iarygodne z badań przeprow adzonych m etodą ankietow ą dotyczyły bazy noclegow ej w k w aterach pry w atn y ch
czterech badanych miejscowości. Przyczyny tych trudności w yjaśniono wcześniej.
Szczegółowe badania ankietow e przeprow adzono dla k w ater p ry w atnych będących w 1983 r. w dyspozycji PUT „Hel" oraz PT „Turysta". Z zestaw ienia w ynika (tab. III), iż najw ięcej osób korzysta z k w a ter pry w atny ch na teren ie Jastarni, gdzie ich liczba je st o połowę
T a b e l a III R uch tu r y sty c z n y w k w a te r a ch p r y w a tn y ch b a d a n y ch m ie js c o w o ś c i
P ó łw y sp u H e ls k ie g o (stan w 1983 r.)
M o u v e m en t to u r istiq u e dan s les lo g e m e n ts p r iv és dan s les lo c a lité s e x a m in é e s d e la p é n in su le d e H el M ie js c o w o ś ć L o ca lité D om y z k w ateram i p ry w a tn y m i Les m a iso n s lo u a n t les lo g e m e n ts M ie jsc a n o c le g o w e Les p la c e s de c o u c h a g e S za c u n k o w a lic z b a o só b k o r z y sta ją c y c h z k w a ter w 1983« N o m b re ta x a tif d e p e r so n n es p rofitant d e s ch a m b res lo u é e s P o ten cja ln e o so b o d n i w sezo n ie^ N o m b re p o te n tie l de p e r s o n n e s / /jouir e n sa iso n Jurata 25 215 1 183 16 125 Ja sta rn ia 142 1 103 3 750 82 725 K uźnica 16 171 735 12 825 C h a łu p y 21 221 796 16 575 O g ó łe m 204 1 710 6 464 128 250 a S z a c u n e k o p a r t o o w y lic z e n ia p r z e p r o w a d z o n e d la 1982 r. I n f o r m a c je s ta t y s t y c z n e d la te g o r o k u
d o ty c z y ły lic z b y m ie js c n o c le g o w y c h o ra z lic z b y f a k ty c z n ie p r z e b y w a j ą c y c h tu r y s tó w . W o p a r c iu o te d w ie w a r to ś c i w y lic z o n o w s k a ź n ik o b c ią ż e n ia je d n e g o m ie js c a , k tó r y d la 1982 r. w y n o s ił: w J a s t a r n i — 3,4, K u ź n ic y — 4,3, J u r a c i e ---5,5. W s k a ź n ik i t e p r z y j ę to d o w y lic z e n ia s z a c u n k u d la 1983 r. b Z a s e z o n le tn i w k w a te r a c h p r y w a tn y c h p r z y j ę to u w a ż a ć o k r e s 2,5 m ie s ią c a . W y lic z e n ie to p r z y j ę to w o p a r c iu o p rz e p ro w a d z o n e w y w ia d y te re n o w e . Ź r ó d ł o : T e r e n o w e b a d a n ia a n k ie to w e p r z e p r o w a d z o n e w 1983 r ., k tó r e z o s ta ły u z u p e łn io n e m a te r ia łe m z e b ra n y m w c z a s ie p r a c i n w e n t a r y z a c y jn y c h p r o w a d z o n y c h n a d u ż y tk o w a n ie m z ie m i w e w s z y s tk ic h in te r e s u ją c y c h n a s m ie js c o w o ś c ia c h n a d m o rs k ic h .
m niejsza od liczby miejsc w ośrodkach w ypoczynkow ych a zarazem stanowi 64,5% wiszystkich, zinw entaryzow anych w tym badaniu, miejsc noclegow ych w k w aterach pryw atnych. W pozostałych trzech m iejsco w ościach liczby miejsc w kw aterach są zbliżone i oscylują w granicach 200.
Interesujące spostrzeżenia dotyczące długości w ynajm u k w atery przez jedną osobę, przynoszą (wskaźniki obciążenia obliczone dla 1982 r. O kazuje się, iż najdłuższe 'pobyty m ają m iejsce w Jastarn i i w
Cha-lupach a najkrótsze w Juracie. W skaźnik ten korelu je z charakterem w ypoczynku w poszczególnych miejscowościach. Jastarnia, a głów nie C hałupy to miejscowości w ypoczynku indyw idualnego, niezorganizo- wanego, stąd długie, sięgające średnio 3 tygodni i w ięcej pobyty sta tystycznego m ieszkańca kw atery. Inaczej sytuacja ta w ygląda na te renie Kuźnicy, w której większość zinw entaryzow anych przez nas k w a ter zagospodarow ało PT „T urysta" organizując typowe, 14-dniowe tu r nusy wczasowe. W przypadku Ju ra ty k w atery pry w atn e pełnią funk cję uzupełniającą dla ośrodków w czasow ych lub sanatory jn y ch stąd
inny jest ich rytm wynajm owania.
R ys. 1. Struktura b a zy n o c le g o w e j w b a d a n y ch m ie js c o w o ś c ia c h P ó łw y sp u H e lsk ie g o w 1983 r.
1 — lic z b a m ie js c n o c l e g o w y c h n a p o la c h n a m io to w y c h i c a m p in g a c h , 2 — lic z b a m ie js c n o c le g o w y c h w k w a te r a c h p r y w a tn y c h , 3 — lic z b a m ie js c n o c le g o w y c h w o ś r o d k a c h w y p o c z y n k o w y c h
S tru ctu re de la b a se d e c o u c h a g e dan s le s lo c a lité s a n a ly s é e s d e la p é n in su le d e H el en 1983
1 — n o m b r e d e p la c e s d e c o u c h a g e s o u s le s te n te s e t s u r le s t e r r a in s d e c a m p in g , 2 — n o m b re d e p la c e s d e c o u c h a g e d a n s le s lo g e m e n ts p r iv é s , 3 — n o m b re d e p la c e s d e c o u c h a g e d a n s le s
Przeprow adzona analiza ruchu turystycznego w ośrodkach w ypo czynkowych, na polach nam iotow ych i cam pingach oraz w k w aterach pryw atny ch w yczerpuje miejisca noclegow e w in teresu jący ch nas m iej scow ościach nadm orskich. Tym sam ym w inna ona umożliwić przepro w adzenie globalnej oceny w ielkości ruchu turystyczno-w ypoczynkow e go na badanym teren ie (tab. IV).
T a b e l a IV
R uch tu r y s ty c z n y w m ie js c o w o ś c ia c h P ó łw y sp u H e ls k ie g o o k r e ś lo n y w op arciu o w ie lk o ś ć b a z y n o c le g o w e j
(sta n w 1983 r.)
M o u v e m en t to u r istiq u e dan s le s lo c a lité s de la p é n in su le d e H e l d é fin i se lo n la gcandeujr d e la b a se d e c o u c h a g e (en 1983) M ie js c o w o ś ć L o ca lité Liczba sta ły c h m ies z k a ń c ó w N om b re d 'h ab itan ts co n sta n ts M ie js c a n o c le g o w e Les p la c é s d e c o u c h a g e M ie jsc a n o c le g o w e P o ten c ja ln e o so b o d n i w y p o c z y n k o w e w ty s. N o m b re p o te n tie l d e p e r s o n n e s / /jo u r (en m ille) o śro d k i w y p o c z y n k o w e c en tre s d e xep o s k w a te r y p r y w a t n e m a iso n s p r iv é e s p o la n a m io to w e le s te n tes o g ó łe m au to ta l ją c e na 1 m ieszk a ń c a N o m b re d e p la c e s d e c o u c h a g e é ch o u a n t sur 1 h a b i ta n t co n sta n t Jurata 507 1 621 215 — 1 836 3,6 407,1 J astarn ia 2 464 2 027 1 103 100 3 230 1,3 292,7 K uźnica 629 — 171 — 171 0,3 12,8 C h ału p y 354 121 221 1 760 2 102 5,9 154,4 O g ó łem 3 954 3 769 1 710 1 860 7 339 1,9 867,0 Ź r ó d ł o : T e r e n o w e b a d a n ia a n lu e to w o p r z e p r o w a d z o n e w 1983 r.
W ym ienione w tab. IV m iejscow ości nadm orskie w św ietle niekom pletnych (kw atery pryw atne) badań ankietow ych, dysponow ały w 1983 r. łącznie 7339 m iejscam i noclegowym i, co należy in terp reto wać, iż w pełni sezonu (lipiec-sierień), ty le w łaśnie osób w ypoczyw ało (każdego dnia) w tych m iejscow ościach, nie licząc w ycieczek jed n o dniow ych i innych okazjonalnych przyjazdów lub przejazdów .
N ajw iększą ilością miejsc noclegow ych dysponow ała Jastarn ia, n a j m niejszą Kuźnica.
Potencjalne osobodni w ypoczynku, w yliczone dla całego badanego obszaru zam ykają się liczbą 867 tys. w skali roku, przy czym w po nad 80% (700 tys. osobodni) odnosi się to do dw óch tylko m iejsco w ości — Ju ra ty i Jastarn i. Porów nanie tej w artości z w ynikam i badań ruchu turystycznego prow adzonym i p rzed 20 laty (R. Ł a z a r e k 1964),
ze w zględu na inną metodologię, je st utrudnione, można jed nak stw ier dzić w zrost globalnych możliwości recep cy jn y ch tego obszaru co zw ią zane je st z rozw ojem bazy noclegow ej ośrodków w ypoczynkow ych2.
M iarą znaczenia ru ch u turystycznego mogą być w skaźniki liczby m iejsc noclegow ych przypadających na stałego m ieszkańca poszcze gólnych miejscowości. Przyjm ując za podstaw ę ogólną liczbę miejsc noclegowych, bez względu n a ich stan dard i sezonowość, najw iększą ich ilością, w przeliczeniu na stałego m ieszkańca, dysponują Chałupy (5,9) a najm niejszą K uźnica (0,3). Ta dom inacja Chałup w ynika z b a rdzo dużej pojem ności pól nam iotow ych znajdujących się w tej m iej scowości lub w jej najbliższym sąsiedztw ie.
A nalogiczne w skaźniki w yliczone dla trw ałej bazy noclegow ej (ośrodki i kw atery) zm ieniają przedstaw ioną w tab eli 4 kolejność miejscowości. N ajw iększą ilością stałych m iejsc noclegow ych w sto su n k u do m ieszkańców dysponuje J u ra ta (3,6) a dalszą kolejność tw o rzą Ja sta rn ia (1,3), Chałupy (1,0) i Kuźnica (0,3). Jeszcze dokładniejsza analiza pozw ala stwierdzić, iż w Ju ra c ie na każdego stałego m ieszkań ca przypada aż 3,2 m iejsca w ośrodku w czasow ym (w J a sta rn i 0,8 a w Chałupach 0,3), a liczba m iejsc w k w aterach p ry w atn y ch je st b a r dzo zbliżona. W C hałupach przypada bowiem na stałego m ieszkańca po 0,6 m iejsca w kw aterze, w Ju ra c ie i J a s ta rn i po 0,4 a w K uźni cy — 0,3. W skaźniki obciążenia bazą noclegow ą stałych m ieszkańców badanych miejscowości w skazują na rolę i znaczenie, jak ie tu rystyka i w ypoczynek o dg ryw ają na tym terenie. G lobalnie na każdego miesz kańca przypada 1,9 m iejsca noclegowego, w tym 1,0 m iejsc w ośrod k ach w ypoczynkow ych, 0,5 m iejsca na polach nam iotow ych i cam pin gach oraz 0,4 m iejsca w k w aterach pryw atnych.
2. W IELKOŚĆ RU C H U TUR YSTYCZNEGO
W ŚWIETLE PO M IA R U W Y P O C Z Y W A JĄ C Y C H N A PLAŻY
Pam iętając o w ątpliw ościach i zastrzeżeniach, jak ie w ystąpiły przy ocenie w iarygodności m ateriałów zebranych m etodą ankietow ą, zw łasz cza w stosunku do k w ater pryw atnych, zdecydow ano zw eryfikow ać
* J e s z c z e tru d n iejsze , z e w z g lę d u n a in n y s p o só b pom iaru, je s t p o r ó w n y w a n ie ruchu w y p o c z y n k o w e g o w o k r e s ie m ięd zy w o je n n y m . D la o r ie n ta c ji w a rto je d n a k p o d a ć za S. L e s z c z y с k i m (1939), że w 1933 r. w o m a w ia n y c h m ie js c o w o ś c ia c h w y p o c z y w a ło : C h a łu p y 359, J a sta rn ia 3643, Jurata 1420 i K u źn ica 1104 o s o b y . W e d łu g W . L e s z c z y c k i e j (1939), fr e k w e n c ja w s e z o n ie letn im 1938 r. w b ad a n y c h m ie js c o w o ś c ia c h w y n o siła : C h a łu p y 1008, J a sta rn ia 8283, Jurata 2003 i K uź n ic a 1733 o so b y w y p o c z y w a ją c e .
wyliczoną w ielkość ruchu turystycznego za, pomocą m etody bezpośre dniego pom iaru w ypoczyw ających na plażach.
Pomiar w ykonano dw a razy w upalne, słoneczne dni: 6 (środa) i 10 (niedziela) lipca 1983 r., obejm ując nim całą długość plaży od strony otw artego m orza na odcinku od portu w e W ładysław ow ie po w schod nią granicę Ju raty , łącznie 24 km. Dla celów pom iarow ych badany te ren podzielono na dziewięć różnej długości odcinków, k tó ry ch granice w yznaczono w taki sposób, aby nie dzieliły one plaż użytkow anych przez w ypoczyw ających w poszczególnych m iejscow ościach. N ajdłuż
szy (IV) odcinek pom iarow y liczył 4 km długości i obejm ow ał plażę między m iejscow ościam i C hałupy i Kuźnica, najkrótszy (IX) 1875 m — plaża m iejscowości Ju rata. Dla uspraw nienia dalszego opracow ania odcinki zostały ponum erow ane od I do IX w kieru nk u z zachodu na w schód (od W ładysław ow a do Ju ra ty — tab. V).
Pomiar prow adzono każdego dnia przez cztery godziny podzielone na dw ie serie, przedpołudniow ą (1000— 1200) i popołudniow ą (1400— 1600). T echnika pom iaru była bardzo prosta. O godz. 1000 w szyscy prow adzą cy badania w yruszali ze w schodniej granicy swojego odcinka i po suw ając się w k ieru nk u zachodnim zliczali, na przygotow anych w cześ niej form ularzach, osoby w ypoczyw ające na plaży oraz kąpiące się w morzu. Liczono także osoby spacerujące po plaży lub brzegiem mo rza. W trak cie zliczania w ypoczyw ających określano płeć i w iek z po działem na pięć grup (przedszkolaki), dzieci w w ieku szkolnym, m ło dzież, dorośli, starcy). Pomiar kończono o godz. l l no na zachodniej grainicy każdego odcinka i n atychm iast rozpoczynano pow rót w k ie ru n ku wschodnim, k tó ry kończono punktualnie o godz. 1200. Po przerjwie
obiadow ej pow tarzano te same czynności. W pom iarach każdego dnia uczestniczyło 15 osób (pracow nicy i studenci UL). Prow adzący pom ia ry w ysoko oceniają w iarygodność zebranego m ateriału, co w ynika z bezpośredniego ko n tak tu w zrokow ego z całą szerokością badanej plaży. U trudnieniem w pom iarach była duża ruchliw ość części w ypo czyw ających osób, zwłaszcza dzieci i młodzieży oraz znaczne zgrupo w ania w ypoczyw ających przy kilku w ejściach na plażę. Zebrany m e todą pom iarów bezpośrednich m ateriał liczbowy, może zdaniem autora, stać się podstaw ą do określenia w ielkości oraz stru k tu ry ruchu tu ry styczno-w ypoczynkow ego badanych m iejscowości nadm orskich.
Liczba w ypoczyw ających na plaży była w artością zm ienną zarów no na poszczególnych odcinkach pom iarow ych (zmienność przestrzenna), jak rów nież w różnych godzinach i dniach (zmienność czasowa). Po miar w ykonany w środę 6 lipca w ykazał, iż kulm inacja w ypoczyw ają cych na plaży przypada na godz. l l nb— 12°°, kiedy to na całym b ad a nym obszarze w ypoczyw ało ponad 8,4 tys. osób (tab. V). N iew iele
T a b e i l a V W ie lk o ś ć ru c h u tu r y s ty c z n e g o o k r e ślo n a za p o m o c ą p o m ia ru n a p la ż y
(sta n w d n ia c h 6 i 10 V II 1983 r.)
G ran d eu r du m o u v e m e n t to u r istiq u e d é fin i à l'a id e d 'u n e é v a lu a tio n s u r p la g e (le 6 e t le 10 ju ille t 1983) C h a ra k te r y sty k a C a r a cté r istiq u e des b a d a n y c h o d c in k ó w p la ż y se c te u r s e x a m in é s de la p la g e W ie lk o ś ć ru c h u tu r y s ty c z n e g o G ran deur d u m o u v e m en t to u r istiq u e
na p la ż y sur la p la g e o d c in e k s e c te u r d łu g o ś ć o d cin k a (w m etrach ) lo n g u e u r d e la p la g e (en m ètres) n a z w a o d cin k a (n a zw a m ie js c o w o ś c i, do k tó r e j z a lic z o n o o d c in e k p la ży ) n o m d u se c te u r (nom d e la lo c a lité śr o d a n ie d z ie la m e rc re d i l e 6 V II d im a n ch e le 10 VII o s o b y p e r so n n e s à la q u e lle a p p a rtien t la p la g e ) g o d z in a h e u r e s 1100— 1200 n a 100 m p la ż y sur 100 m d e p la g e g o d z in a h eu res U 00— 1200 na 100 m p la ż y su r 100 m d e p la g e I 2 625 W ła d y s ła w o w o 823 31,4 897 34,2
II 3 000 C h a łu p y (cam p ing) 821 27,4 835 27,8
III 1 950 C h a łu p y (w ieś) 820 42,1 1 194 61,2
IV 4 000 C h a łu p y (p laża n a tu ry s tó w ) 453 11,3 863 21,6
V 2 875 K u źn ica 707 24,6 773 26,9
V I 2 750 J a sta r n ia (o śr o d e k PKP) 205 7,5 380 13,8
VII 2 200 J a sta rn ia 1 899 86,3 2 1 7 4 98,8
VIII 2 725 Jastarn ia-B ór 1 501 55,1 1 031 37,8
IX 1 875 Ju rata 1 189 63,4 1 916 102,2 R azem 24 000 — 8 418 35,1 10 063 41,9 Z г ó d I o : P o m ia r te r e n o w y n a p la ż y . O l F u n k c ja o sa d n ic tw a n a d m o rs k ie g o
Struktura w ie k u w y p o c z y w a ją c y c h na p la ż y Structure d e l’â g e d e s p e r so n n es p ren an t du rep o s
O d cin ek S ecteu r Pom iar w E v a lu a tio n fa ite dn iu 6 VII w god z. I l 00— 1200 le 6 VII d a n s le s h e u res 1100- -1 2 м o g ó ln a li c z b a w y p o c z y w a ją c y c h 4-> _ w y p o c z y w a ją c y w g grup w ie k o w y c h w "/o p o u rc e n ta g e d e s p e r so n n es p renant du rep o s s e lo n l'a g e
n om b re to ta l d e p e r so n n e s p r e n a n du r e p o s o g ó łe m au to ta l w ie k p r z e d s z k o ln y âg e p r é s c o la ir e d z ie c i ze s z k o ły p o d s ta w o w e j é lè v e s d e s é c o le s p r im a ir e s m ło d z ie ż je u n e s s e d o r o ś li a d u lt e s s ta r c y v ie il la r d s I 823 100,0 23,8 10,0 15,4 49,8 1,0 II 821 100,0 10,1 26,9 24,0 38,9 0,1 III 820 100,0 14,1 38,0 10,2 36,0 1,7 IV 453 100,0 10,8 4,2 6,6 76,6 1,8 V 707 100,0 25,8 11,8 6,6 55,7 0,1 VI 205 100,0 12,7 16,6 15,6 53,7 1,4 VII 1 899 100,0 17,2 15,0 12,8 53,8 1,2 VIII 1 501 100,0 12,3 16,9 12,4 57,7 0,7 IX 1 189 100,0 16,8 14,0 9,6 57,7 1,9 O g ó łem 8 4 1 8 100,0 16,1 17,2 12,8 52,8 1Д Ź r ó d ł o : P o m ia r te r e n o w y n a p la ż y .
mniej osób (7,1 tys.) korzystało z plaży w godz. 1000— I I 00, natom iast w porze poobiedniej liczba ta zdecydow anie zm alała (około 5 tys. osób). K ulm inacyjne w ielkości w ypoczyw ających w godz. I l 00— 1200 — odnoszą się tego dnia do w szystkich badanych odcinków, z w yjątkiem jednego (odcinek III). N ajw ięcej ludzi w ypoczyw ało w tym dniu w o d cinkach VII i VIII (Jastarnia) oraz IX (Jurata). N ajm niejsza frekw en cja była w odcinku VI, gdzie m aksym alnie w ypoczyw ało około 200 osób oraz na plaży na tu rystów (odcinek IV). WieUkość ruchu tu ry sty czno-w ypoczynkow ego oraz jego n atężenie w czasie ulegają dość isto tnym zmianom w dniu św iątecznym (niedziela Ю lipca). W praw dzie godziny najw iększego ruchu pozostały te sam e (1100— 1200), ale liczba w ypoczyw ających w zrosła o ponad 1,6 tys. Zupełnie inaczej w ygląda natom iast w ielkość w ypoczyw ających w pozostałych badanych godzi nach. Druga kulm inacja przypada na godz. 1500— 1600 i je st ona
wię-P ó łw y sp u H e ls k ie g o (stan w d n iach 6 i 10 VII 1983 r.) sur la p la g e d e la p é n in su le d e H el (le 6 et le 10 VII 1983)
Pom iar w d n iu 10 VII w go d z. I l00— 1200 E v a lu a tio n fa ite le 10 VII dan s les h e u r e s 11™— 1200
w y p o c z y w a ją c y w g grup w ie k o w y c h w % p o u rc e n ta g e d e s p e r so n n es pren an t du rep o s s e lo n l'a g e
xt и >• <D fO Ci TJ Й <D О m b “ ï s ^ 3 ’s « s S i. ■§ 8 * Ë a l 1 ° ^ 2 3 § « H s e e s " « я n -w N * ~ .s « « « с
I
о - S i ^ 2 rf JS '& a •* S p> n o s 8 '■§ 3 0 4 и S M •-* ^ w ^ w w w fO o' 5 'f S. «S- ч a З -ш B .Si, •б S « > 897 100,0 16,5 10,3 27,0 43,6 2,6 835 100,0 11,9 29,2 15,3 43,6 — 1 194 100,0 18,2 16,0 22,5 41,5 1,8 863 100,0 15,3 5,1 4,2 74,7 0,7 773 100,0 20,3 9,2 13,5 56,9 0,1 380 100,0 14,3 10,8 16,4 58,5 — 2 174 100,0 12,0 18,4 18,1 50,4 1,1 1 031 100,0 11,6 20,2 13,9 53,9 0,4 1 916 100,0 8,0 19,6 5,9 65,7 0,8 10 063 100,0 13,3 16,7 14,7 54,4 0,9ksza od dnia zw yczajnego o blisko 3,3 tys. osób. N ajm niejsza fre kw encja przypada w niedzielę na godz. 1093— I I 00, kiedy to zarejestro w ano o ponad 1,5 tys. mniej w ypoczyw ających niż w tych sam ych godzinach w dniu zwykłym. Różnice w globalnej liczbie w ypoczyw a jących pomiędzy dniem zwykłym a niedzielą należy tłum aczyć z jednej strony napływ em pew nej liczby osób z zew nątrz (ruch w eekendow y, odw iedziny dzieci przebyw ających na koloniach, przyjazd na określo ne im prezy — ogólnopolski zjazd natury stó w itp.), z drugiej zaś udzia łem, choć w niewielkim stopniu, w w ypoczynku na plaży części sta łych m ieszkańców badanych m iejscow ości (zwłaszcza młodzież i młod
sza gen eracja głów nie w godzinach poobiednich).
O dm ienny rozkład liczby w ypoczyw ających w czasie, w dzień zw y kły i w niedzielę 'tłumaczyć należy uw arunkow aniam i kulturow ym i 'Po laków, którzy w niedzielne przedpołudnie uczestniczą w p rak ty k ach
religijnych. Duży udział w ypoczyw ających na plaży w godzinach p o obiednich w niedzielę należy tłum aczyć napływ em przybyszów z ze w nątrz, którzy pragną m aksym alnie w ykorzystać swój krótki, jed n o
dniowy pobyt.
Rozkład przestrzenny liczby w ypoczyw ających na różnych odcin kach badanej plaży jest bardzo zbliżony do zarejestrow anego w dzień zw yczajny. N ajw ięcej osób w ypoczyw ało w niedzielę na odcinku VII plaży w Jastarn i oraz w Ju ra c ie (odcinek IX). Znacznie w zrosła n ato m iast liczba w ypoczyw ających na plaży w odcinkach III i IV. Był to jednak, w zrost indyw idualny, zw iązany z odbyw ającym się tego dnia na plaży koło Chałup, ogólnopolskim zjazdem n atu ry stó w (tab. V).
Analiza w ypoczyw ających wg podstaw ow ych grup w iekow ych (tab. VI) umożliwia sform ułow anie odpow iedzi na pytanie, k to w ypoczyw a w m iejscow ościach nadm orskich Półw yspu H elskiego3.
Pom iar przeprow adzony 6 lipca w ykazał, iż w śród ogółu w ypoczy w ających na plaży, zdecydow anie dom inow ali ludzie dorośli (52,8%), a udział dzieci w w ieku szkolnym (17,2%) i przedszkolnym (16,1%) b y ł zbliżony. N ajm niejszą grupę stanow ili ludzie w starszym w ieku. T e ogólne p ro po rcje zm ieniają się i to dość zasadniczo w różnych odcinkach prow adzonego pom iaru, świadcząc o pew nei odrębności poszczególnych m iejscowości. I tak w odcinku III dom inowały dzieci w w ieku szkolnym, k tó re przebyw ały na kolonii w Chałupach oraz na obozie harcerskim w jednym z pobliskich cam pingów. W odcinku I i II znaczący był udział młodzieży m ieszkającej na polach nam ioto wych. O dcinek IV (plaża naturystów ) zdom inow any był przez dorosłych,
a najw ięcej ludzi stary ch w ypoczyw ało na plaży Ju ra ty (odcinek IX) i Jastarn i (odcinek VI—VTII).
S truktura procentow a udziału poszczególnych grup w ypoczyw a ia- cych uległa dość dużym zmianom w d r u n i m dniu nom iaru (1 0 lineal. Zw iększyła się w tym dniu dominacja ludzi dorosłych (54,4%!, w zrósł także udział w ypoczyw ającej młodzieży (14,7%). Znalazło to o d b in ^ w struk tu rze w ypoczyw ających na poszczególnych odcinkach Dlaży. Dorośli utracili bezw zględną dom inacie w śród w ypoczyw a iacych na odcinkach I, II i Tli, gdzie w zrósł udział dzieci i młodzieży. i7'™n’>i4zv> się rów nież, choć niezn aczn ie udział dorosłych wśród w ynoczvw aia- cych na odcinku IV, przy czym stało się to za spraw ą w zrostu liczby małych dzieci.
a B ardziej s z c z e g ó ło w ą a n a lizę p rz ep ro w a d zo n o t y lk o d la aod z. I I00— 12fl0, w k tó rej z a n o to w a n o n a p la ż y n a jw ię k s z ą lic z b ę w y p o c z y w a ją c y c h . D o ty c z y to obu dni pomiarowych.
Szczegółowa analiza zarów no w ielkości i natężenia ruchu na plaży, jak rów nież stru ktury płci i w ieku w ypoczyw ających pozwala na w y ciągnięcie bardzo interesujących wniosków i potw ierdza przydatność metody do badania ruchu turystycznego w m iejscow ościach nadm or skich. Przew idując napływ w niedzielę zw iększonej liczby osób
prag-R ys. 2. W ie lk o ś ć m c h u w y p o c z y n k o w e g o na p la ża ch P ó łw y sp u H e ls k ie g o (pom iar
6 i 10 lip ca 1983 r. go d z. I l00— 12°°)
1 — d n ia 6 lip c a 1983 r. (ś ro d a ), 2 — d n ia 10 lip c a 1983 r. (n ie d z ie la )
Girandeur du m o u v e m en t d e x ep os sur les p la g e s de la p é n in su le de H el (é v a lu a tio n s fa ite s le 6 e t le ’10 j i i l l e t en tre 11«° et 12°° h eures)
1 — le C ju ille t 1983 (m e rc re d i), 2 — le 10 ju i lle t 1983 (d im a n c h e )
nących w ypoczyw ać w badanych m iejscow ościach rów nolegle z pom ia rami na plaży, przeprow adzono pomiar ruchu na jedynej drodze koło wej prow adzącej na półwysep. Pomiar w ykonany został przy bram ie w jazdow ej do N adm orskiego P arku K rajobrazow ego na Półw yspie H el
skim w godz. od 915 do 1600 (tab. VII).
Pomiar te n okazał się pomocnym do w yjaśnienia zwiększonego n a pływ u osób w ypoczyw ających, zarejestrow anych na plaży w niedzie lę. Zakładając, iż celem podróży dla zdecydow anej w iększości
przy-P o ja zd y m e c h a n ic z n e i o s o b y w je ż d ż a ją c e na przy-P ó łw y s e p H e ls k i w d n iu 10 V II 1983 r. N o m b re d 'a u to m o b ile s et d e p e r so n n e s a rriv a n t su r la p é n in s u le d e H el l e 10 V I I 1983 P o ja z d y i o s o b y w lic z b a c h b e z w z g lę d n y c h L es d 'a u to m o b ile s et le s p e r so n n e s e n c h iffr e s a b s o lu s G o d z in y H eu re s s a m o c h o d yo s o b o w e v o itu r e s o s o b y p e r so n n es a u to b u s y a u to b u s o s o b y p e r s o n n e s 9 » o _ 1 0<>0 115 363 4 130 10оо— и oo 142 369 1 50 1100— 1200 110 346 2 55 12e-— 13°° 83 235 1 25 1300— 1400 54 187 2 45 1400— 1500 78 291 1 30 1500--- IßOO 73 248 5 130 m o to c y k le i m o to r o w e r y m o to c y c le t t e s e t c y c lo m o teu rs o s o b y r o w er y o s o b y O g ó łe m o s ó b T o ta l d e p e r so n n e s O g ó łem 655 2 039 16 465 5 7 12 9 5 13 10 "бГ 5 12 21 17 9 21 17 102 2 И 14 8 9 7 3 ~54~ 3 12 14 9 11 7 3 "59“ 501 443 436 286 252 349 398 2 665 Ż г 6 d 1 о : P o m ia r te r e n o w y .
jeżdżających w dniu świątecznym na Półw ysep H elski jest w ypoczy nek, łatw o w yliczyć iż do godz. 120n, kiedy to zarejestrow ano n ajw ięk szą liczbę przebyw ających na plaży, przybyło do badanych m iejscow oś ci blisko 1400 osób4.
Celem w eryfikacji popraw ności metody pom iaru w ypoczyw ających na plaży dla określenia w ielkości ruchu turystycznego w badanych m iejscow ościach nadm orskich, a tym samym dla ch arak tery sty k i ich sezonow ych funkcji, porów nano w yniki uzyskane przy zastosow aniu obu m etod (tab. VIII). Porów nanie to ujaw nia pew ne rozbieżności.
T a b e l a V I I I R uch tu r y s ty c z n y w m ie js c o w o ś c ia c h n a d m o rsk ich P ó łw y sp u H e ls k ie g o
(stan w lip cu 1983 r.)
M o u v e m en t to u r istiq u e dan s le s lo c a lité s m aritim es d e la p é n in su le d e H el (en ju ille t 1983) Jurata 507 1 836 1 189 1 916 — 647 + 8 0 J astarn ia 2 464 3 230 3 605 3 585 + 375 + 3 5 5 K uźnica 629 171 707 773 + 536 + 6 0 2 C h a łu p y 354 2 102 2 094 2 892 —8 + 7 9 0 O gółem 3 954 7 339 7 595 9 166 + 256 + 1 827 2 г 6 d 1 o : B a d a n ia te r e n o w e . 4 C h arak ter w e e k e n d o w y p r z y ja zd ó w n ie d z ie ln y c h p o tw ie r d z a ją w y n ik i p o m ia rów . W ca ły m o k r e sie o b s e r w a c ji z a r e jes tr o w a n o łą c z n ie 599 w je ż d ż a ją c y c h p o ja z d ó w m e ch a n icz n y c h , z c ze g o aż 417 (blisk o 70°/o) p o ch o d ziła z w o j. g d a ń sk ie g o , c z y li z n a jb liż sz y c h ok oljc,
W przypadku Ju raty pom iar na plaży z dnia 6 liipca w ykazał dużo m niejszą liczbę w ypoczyw ających niż istniejąca tam liczba miejsc noclegowych, natom iast pomiar niedzielny — niew ielką nadw yżkę p la żowiczów. Przyczyny tej rozbieżności zdają się w ynikać z niedosko nałości pom iaru, którym objęto tylko plażę od strony otiwartego m o rza. Tym czasem Ju rata, jako jedyna z badanych miejscowości, posia da dobrze zagospodarow ane w ybrzeże od strony zatoki (m. in. molo), k tó re jest miejscem w ypoczynku dla części w czasow iczów te j m iejsco wości. Również zagospodarow anie tej mieiscowości (alejki spacerow e, ławki, kw ietniki itp.), założonej jako kąpielisko morskie, umożliwia w ypoczynek, zw łaszcza w bardzo upalne dni (a takim był m. in. 6 lip ca) bez ko rzystania z plaży. Dotyczy to szczególnie starszej wiekiem części w ypoczyw ających, k tórzy w Ju racie stanow ili w lipcu 1983 r. dość znaczna arupę. N adw yżkę w ypoczyw ających na plaży Ju ra ty w niedzielę 10 lipca należy tłum aczyć zw iększonym jednodniow ym naoływem turystów z zewnątrz. Zuoełnie inna sytuaciç nrrezentuia wv- niki pom iaru przeprow adzone dla Jastarn i i Kuźnicy. W mieiscowoś- ciach tvch oba pom iarv w vnoczvw aiacvch na Plaży w ykazały znaczna
n a d w y ż k ę nad zareiestrow aną liczba miejsc nocleaow ych.
W y iaśnien ia t e o o stanu szukać należy w nieoełnei reiestracii mieisc nocleaow ych, zwłaszcza — czy w yłącznie — w k w aterach pryw atnych, o czvm bvła iuż k ilk akro tn ie mowa. Szczeaólnie iaskraw o svtu acia ta uzew nętrznia sie na p r z y k ł a d z i e Kuźnicy, k tó ra nie dvsDornne in nymi mieiscami noclenowvm i noza kw ateram i prvw atnvm i. Tak wiec w obu m iejscow ościach liznąć należy, iż pom iar w ynoczvw aiacv^h na nlażv doV^adnîeisza. bardzieî zbliżona do rzeczyw istości, w iel kość ruchu turystyczno-w ypoczynkow ego niż bilans mieisc noclego wych.
W niosek te n zna iduie rów nież potw ierdzenie w nrzvnadlku Ch^łun, odzie w vnik nom iaru na plaży w dniu 6 Iroca iest dokładnieiiszym
o d z w i e r c i e d l a n i e m liczbv znaiduiacvch sie tam m ieisc noclecrowvch.
Póżnica zaobserw ow ana w dniu 10 lipca w ynika z iednoTazoweoo przv- iazdu duże i ^runv osób z zew nątrz, która w tvm dniu uczestniczyła w onólnonolskim zieździe naturvstôw .
Przenrow adzone badanie re ie stra c ii bazv nocleaow ei oraz bezoo- pom iaru w ynoczvw a i acych na nlaży w skazuie, iż w przvoa- dku m iejscow ości nadm orskich, dvsoonuiacvch baza noclegowa k w ater nryv.atim»rh. znacznie idokłaidnieisze w yniki da ie dViw>a z w^rniie" innych metod. Pomiar w ynoczvw aiacych na Dlaży, przy zachow aniu om ów io nych w cześniei zasad fponoda plażowa, nom iar na ca>.-i Ą i^ o śc i „*vł<fro-
w anei urzez m ieiscow ość plaży, w łaściw a oroanizacia i technika pro w a dzonych pom iarów itp.), może być uznany jako m etoda pozw alająca
w stosunkowo krótkim czasie w m iarą dokładnie określić w ielkość ruchu turystycznego w m iejscow ościach nadm orskich, a tym samym zidentyfikow ać ich funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą5.
3. F U N K C JA TU R Y ST Y C Z N O -W Y PO C Z Y N K O W A M JFJSC O W O SC l N A D M O R SK IC H PÓŁW Y SPU HELSKIEGO
Analiza w ielkości ruchu turystycznego w ykonana w sezonie le t nim pozwala na ch arak tery sty k ę miejscowości, k tó re obok funkcji podstaw ow ych w zbogacają się w okresach letnich o dodatkow ą fun kcję obsługi ludności przybyw ającej tu na w ypoczynek.
Dla określenia tej dodatkowej, sezonow ej funkcji, w ytypow ano osiem m ierników w ynikających z badań ruchu turystycznego, jego wielkości, charakteru i struktury. M ierniki te zestaw iono w tab. IX, a następnie w ykorzystano przy konstrukcji typogram u, za pomocą k tó rego przedstaw iono ch arak ter i cechy przew odnie funkcji turystyczno- -w ypoczynkowej m iejscow ości nadm orskich Półw yspu Helskieno (tab. X). Typooram skonstruow ano wg zasad om ów ionych w pracach J. К o s- t r o w i c k i e o o (1972) i S. L i s z e w s k i e g o (1977).
J u r a t a . W świetle przeprow adzonej analizy jest to jedyna z b a danych miejscowości, w k tó rej funkcja w ypoczynkow a do m im re przez
cały rok. Świadczy o tym ch arak ter bazy noclegowej, k tó rą tw orzą ośrodki w ypoczynkow e w 80% czynne cały rok. D aje to bardzo dużą ilość potencjalnych osobodni, k tó rą dysponuje ta m iejscowość (tab. II).
O znacząonj roli tej funkcji świadczy rów nież w ysoki w skaźnik obciążenia stałych m ieszkańców Ju ra ty liczbą tu rystów (3,6), k tó ry z niewielkim i tylko w ahnięciam i trw a tu przez cały rok. W ypoczyw a jący w Ju racie m ają najgorsze ze w szystkich badanych miejscowości w arunki pobytu na plaży. W ynika to z jej niew ielkiej szerokości oraz ograniczonej od strony w schodniej dostępności. Potw ierdzają to n a j wyższe w skaźniki obciążenia (tab. IX). W Ju racie w ypoczyw ają głównie ludzie dorośli i starcy przebyw ający w nielicznym tow arzystw ie m a łych dzieci.
J a s t a r n i a . Jest to miejscowość dysponująca różnorodną bazą noclegowa z przew agą sezonowo otw artych ośrodków w ypoczynko wych. W ielkość miejscowości, a także status adm inistracyjny miasta powoduje, iż obciążenie stałych m ieszkańców turystam i ies* stosunko wo niew ielkie (1,5) i ograniczone do sezonu 'letniego. W arunki
wypo-5 J e s z c z e d o k ła d n ie jsz e w y n ik i m ożna u z y sk a ć d o k o n u ją c p om iaru w y p o c z y w a ją c y c h na p la ż y za p om o cą z d ję ć lo tn ic z y c h . N ie s t e t y m eto d a ta je st bardzo k o s z to w n ą .
0 5 о M ie rn ik i fu n k c ji tu r y s ty c z n o -w y p o c z y n k o w e j m ie js c o w o ś c i n a d m o rsk ich
P ó łw y s p u H e ls k ie g o w ś w ie t le b a d a ń ru ch u tu r y s ty c z n e g o
In d ica te u r s d e la fo n c tio n to u r is tiq u e e t d e r e p o s d e s lo c a lit é s m a ritim es d e la p é n in s u le d e H el à la lu m ièr e du m o u v e m e n t to u r is tiq u e •o •G <0 M M M ie j s c o w o ś ć 'ÿ « ”r+ ^ L o c a lité я 2 — 3 U (3 (3 Stru k tu ra b a z y n o c le g o w e j w °/o lic z b y m ie js c S tru c tu re d e la b a s e d e c o u c h a g e ; p o u r c e n ta g e du n o m b re d e p la c e s 73 СЛ £ с S С o § ^ U £ О м с N U О D, >-£ О a eu о £ о O .-4 *Й СП s с гЗ д а л ® О и 05 с а о В ф 05 о • l i и ’Л -Д >-f3 Н . N *■* .2.3 S N у л 3.и с ^ 13 £ сЗ с/5 *-> .д ф ^ 3 а з N <D гз сл •N 0) ПТ f3"ö с а ta з о л +s С ГЗ и I Ä о -2 I о 2 -О га ^ д о ” O b c ią ż e n ie p la ż y p rzez tu r y stó w b C h a r g e d 'u n e p la g e par le s to u r iste s . r>" >--N V f3 •S’S« <3 * Й >* s N O O c o Q, - 4 ^ *° > С c f3 t/5 o a s a05 <D f3 ^ h: ^ сл <d <D 3 CD с Етэ'а E c c*° С Д СЛ ^ 5S-S C- oсл <Ü o *C rH -C U f3 N с t-. .2« * s à ? a> 05 -2 O* 0) m Ц С « l; h ■° » S •2 " ® о £ a G g C•—i Д o (1) О E/) а л ь сл ЧФ W y p o c z y w a j ą c y n a p la ż y 6 V II 1983 P er s o n n e s s e r e p o s a n t su r la p la g e le 6 V II 1983 d z ie c i sz k o ln e i m ło d z ie ż (%>) p o u r c e n ta g e d e s é c o lie r s et d e la j e u n e s s e sto s u n e k p r z e d sz k o d o r o śli la k ó w d ó p r z e d sz k o la k i d o r o s ły c h i s ta r c y (°/o) i s ta r c ó w p o u r c e n ta g e rapport d e s a d u lte s et e n tr e le s d e s e n fa n ts e n fa n ts à l'â g e à l'â g e p r é p r é s c o la ir e s c o la ir e et le s v i e i l lards J u r a ta 507 88,3 — 11,7 3,6 63,4 34 23,6 76,4 1:3,5 J a sta rn ia 2 464 62,8 3,1 34,1 1,5 47,0 123 28,6 71,4 1:4,0 K u źn ica 629 — — 100,0 1,1 24,6 141 18,4 81,6 1:2,0 C h a łu p y 354 5,8 83,7 10,5 5,9 23,4 134 41,2 58,8 1:4,0 O g ó łe m 3 954 51,4 25,3 23,3 2,1 35,6 104,7 30,3 69,7 1:3,5 a Z a p o d s ta w ę w y lic z e n ia w s k a ź n ik a p r z y j ę to p o m ia r w y p o c z y w a ją c y c h n a p la ż y w y k o n a n y w d n iu 6 V II 1983 r . w g o d z in a c h 11,00— 12,00 w m i e js c o w o ś c ia c h : J a s t a r n i a , K u ź n ic a i C h a łu p y . D la J u r a t y za p o d s ta w ę d o w y lic z e n ia w s k a ź n ik a p r z y j ę to li c z b ę m i e js c n o c le g o w y c h , b o w ie m w y k o n a n y p o m i a r w y p o c z y w a ją c y c h n a p la ż y t e j m ie js c o w o ś c i n i e o b e jm o w a ł c z ę ś c i p la ż y o d s tr o n y Z a to k i P u c k ie j. b O b lic z n o n a p o d s ta w ie p o m ia r u w d n iu 6 V II 1983 r . w g o d z in a c h 11,00— 12,00. S ta n is ła w Liszewski
Z a sa d y ty p o lo g ii m ie js c o w o ś c i n a d m o rsk ich P r in c ip e s d e la t y p o lo g ie d e s lo c a lit é s m a r itim es
K lasa C la ss e
Struk tura b a z y n o c le g o w e j w °/o lic z b y m ie js c S tru ctu re d e la b a s e d e c o u c h a g e en °/o du n o m b re d e p la c e s o śro d k i w y p o c z y n k o w e c en tre s d e r ep o s p ola n a m io to w e i ca m p in g i te n te s et ca m p in g s k w a te r y p r y w a tn e lo g e m e n ts p r iv é s O b c ią ż e n ie s ta ły c h m ie s z k a ń c ó w lic z b ą tu r y s tó w N o m b re d e to u r is te s é ch o u a n t su r un h a b ita n t co n sta n t O b c ią ż e n ie p la ż y przez tu r y s tó w “ C h a rg e d'u n e p la g e par le s to u r iste s w y p o c z y w a ją c y n a 100 m b p la ż y le s p e r so n n e s se rep o sa n t sur la lo n g u eu r d e 100 m d e p la g e m2 p la ż y na je d n e g o w y p o c z y w a ją c e g o su p e r fic ie de la p la g e é c h o u a n t sur u n e p e r so n n e Stru k tu ra w y p o c z y w a ją c y c h w g w ie k u (w °/o) P o u r c e n ta g e d e la stru ctu re d e l'â g e d e s p e r so n n es p re n a n t d u rep os______ d z ie c i s z k o ln e i m ło d z ie ż é c o lie r s et j e u n e s s e p rz ed sz k o la k i, d o r o ś li i sta r cy e n fa n ts à l ’â g e p r é sc o la ire , a d u lte s e t v ie illa r d s 1 1— 20 1— 20 1— 20 0,1—1,0 p o w y ż e j 200 p o n iże j 10 1— 20 1— 20 2 21— 40 21— 40 21— 40 1,1—2,0 151— 200 10— 19 21— 40 21— 40 3 41— 60 4 1 —60 41— 60 2,1— 3,0 101— 150 20—4 9 41— 60 41— 60 4 61— 80 6 1 —80 61— 80 3,1— 5,0 51 — 100 50— 100 61— 80 61— 80 5 p o w y ż e j 80 p o w y ż e j 80 p o w y ż e j 80 p o w y ż e j 5,0 0 — 50 p o w y ż e j 100 p o w y ż e j 80 p o w y ż e j 80 a W a r t o ś c i m in im a ln e u s ta l o n o w o p a r c i u o w s k a ź n ik i c h ło n n o ś c i p la ż n a d m o r s k ic h , k t ó r a w g A . Z e n i u k a (1967) w y n o s i 200 o s ó b n a 100 m b p la ż y , a w g M . S t a l s k i e g o (1970) — 0,05— 0,15 o s o b y n a m* p la ż y .
R ys. 3. T y p o g r a m y fu n k cji tu r y s ty c z n o -w y p o c z y n k o w e j m ie js c o w o ś c i P ó łw y sp u H e ls k ie g o (stan w lip cu 1983 т.)
S lr u k tu r a b a z y n o c le g o w e j w % lic z b y m ie js c : A — O ś r o d k i w y p o c z y n k o w e , В — P o la n a m io to w e i c a m p in g i, С — K w a te r y p r y w a tn e , D — O b c ią ż e n ie s ta ł y c h m ie s z k a ń c ó w lic z b ą t u r y s tó w ; O b c ią ż e n ie p la ż y p rz e z tu r y s tó w , E — W y p o c z y w a ją c y n a 100 m b p la ż y , F — P o w ie r z c h n ia p la ż y w m 2 n a w y p o c z y w a ją c e g o ; S tr u k tu r a w y p o c z y w a ją c y c h w e d łu g w ie k u w % : G — U d zia ł d z ie c i i m ło d z ie ż y ,
H — U d z ia ł p r z e d s z k o la k ó w , d o r o s ły c h i s ta r c ó w w ś r ó d w y p o c z y w a ją c y c h
T y p o g ra m m es d e la fo n c tio n to u r istiq u e et d e rep o s d es lo c a lité s d e la p é n in su le d e H el (en ju ille t 1983) S tr u c t u r e d e la b a s e d e c o u c h a g e . P o u r c e n ta g e d u n o m b r e d e p la c e s : A — C e n tr e s d e r e p o s , Б — T e n te s e t c a m p in g s , С — L o g e m e n ts p r iv é s , D — N o m b re d e to u r i s t e s é c h o u a n t à u n h a b i ta n t p e r m a n e n t,1 T o u r is te s s u r la p la g e : E — N o m b re d e p e r s o n n e s p r e n a n t d u r e p o s s u r la lo n g u e u r d e 100 m d e p la g e , F — S u p e r f ic ie d e la p la g e é c h o u a n t à u n e p e r s o n n e p r e n a n t d u r e p o s , G — P a r ti c ip a tio n d e s e n f a n ts e t d e la je u n e s s e , H — P a r ti c ip a tio n d e s e n f a n t s à l 'â g e p r é s c o l a ir e , d e s a d u l te s e t d e s v ie ill a r d s p a r m i le s p e r s o n n e s p r e n a n t d u re p o s
