Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. II, 1997
D r u g i s e z o n b a d a ń k u r h a n u k u l t u r y t r z c i n i e c k i e j - „ S z w e d z k a M o g i ł a” w m i e j s c o w o ś c i Z i e n k i, w o j. c h e ł m s k i e
An d r z e j Br o n ic k i
Zakres prac w sezonie 1996 obejm ow ał przeko panie ostatniej (SE) ćw iartki kopca, poznanie zasięgu cm entarza nowożytnego oraz zrekonstruowanie obiek tu na podstaw ie danych uzyskanych w czasie badań. Plan nakreślony przed w ykopaliskam i został w cało ści zrealizowany.
W szystkie w ażniejsze obserw acje i wnioski z nich płynące, zaw arte w spraw ozdaniu z pierw szego sezo nu (A. Bronicki 1996) zostały potw ierdzone w czasie prac tegorocznych.
Kurhan pierw otnie m iał około 12-13 m średnicy i około 3 m w ysokości. N iestety nie natrafiono na szczątki ludzkie, które m ożnaby wiązać z m omentem sypania kopca p rzez ludność kultury trzcinieckiej. Wydaje się jednak, że prostokątna jam a o płaskim dnie i rozm iarach m ogących pom ieścić dorosłego człow ie ka, zorientow ana w kierunku NE-SW , zlokalizow ana przed rokiem w I-ej ćw iartce w pobliżu w ierzchołka kopca, a wybrana w sezonie 1996, mogła być miejscem pierw otnego pochów ku szkieletow ego, który zupełnie się rozłożył w piaszczystym środow isku. Dno jam y znajdow ało się znacznie poniżej pierw otnego hum u su. G robów now ożytnych w tej części kopca aż tak głęboko nie kopano. Za starożytną m etryką jam y prze mawia nietypow a dla pochów ków nowożytnych orien tacja oraz brak jak ich k o lw iek szczątków kostnych. Gdyby był to kolejny grób sprzed około 300-tu lat, to kości zachow ałyby się przynajm niej częściowo. Był to jedyny „pusty” grób znaleziony w Zienkach.
Zabytków ruchom ych kultury trzcinieckiej pozy skano niezbyt wiele. Są to ułamki ceram iki i nieco m a
teriału krzem iennego (ryc. 1: 1-3). Nie odkryto kolej nych przedm iotów stanow iących w yposażenie grobo we. Znaleziono natom iast nieco ceram iki nowożytnej (ryc. 1: 4-6).
Dzięki w yeksplorow aniu w ykopów sondażowych zgodnie z podstaw ow ym i kierunkam i geograficznym i udało się określić zasięg cm entarza nowożytnego. Zaj m ow ał on tere n o p ro m ien iu 15-20 m m ierząc od w ierzchołka kopca. Nie stw ierdzono śladów ogrodze nia cmentarza, trudno też jednoznacznie określić kszta łt zajętej przez cm entarz parceli (prostokątna, elipso- w ata czy nieregularna). W sum ie odsłonięto ponad 50 kolejnych pochówków. Jak poprzednio pow tórzyły się ich orientacja, układ rąk, w ystępow anie szczątków tru m ien oraz - z jednym w yjątkiem - brak w yposażenia grobowego. W pobliżu czaszki w jednej z jam grobo w ych zn aleziono dw ie złączo n e ze so bą m onety - pierw sze i jedyne tego typu znalezisko! Są to szeląg ryski z nieczytelnym aw ersem i szeląg litewski (bora- tynka) Jana K azim ierza. B o ratynka datuje grób na początek drugiej połow y X V II w. Monety, ja k rów nież fragm enty ceram iki n ow ożytnej, d atu ją okres funkcjonow ania cm entarza na drugą połow ę XVII w. do, być może, początków X VIII w. M ógł więc on funk cjonow ać w czasie potopu szw edzkiego, co m a od zw ierciedlenie w jeg o dzisiejszej nazwie.
Kości wydobyte w czasie w ykopalisk, po przepro w adzeniu ekspertyzy antropologicznej w Katedrze An tropologii U niw ersytetu Ł ódzkiego, zostały pow tór nie pogrzebane pod nasypem odtw orzonego kopca, we wspólnej m ogile.
Li t e r a t u r a
B r o n i c k i A.
1996 Kurhan kultury trzcinieckiej „Szwedzka M ogi ła ” w m iejscow ości Zienki, gm. Sosnowica, woj. chełmskie, APŚ, t. 1, s. 59-61.
5 4 An d r z e j Br o n i c k i
Ryc. 1. Zienki - „Szwedzka M ogiła”, gm. Sosnowica. Zabytki z kurhanu: 1- rylec odłupkowy, krzemień „rejowiecki” ; 2, 3 - ułamki naczyń kultury trzcinieckiej; 4-6 - ułamki naczyń nowożytnych. Rys. Anna Bronicka.
Dr u g is e z o nb a d a ńk u r h a n uk u l t u r yt r z c i n i e c k i e j - „ Sz w e d z k a Mo g i ł a" ... Zie n k i 55
A n d r z e j Br o n i c k i
Th e Se c o n d Ex c a v a t io n Se a s o n a ta Tr z c i n ie c Cu l t u r e Ba r r o w c a l l e d „ Sz w e d z k a M o g ł a”
in Zi e n k i, Ch e ł m Vo iv o d s h ip
The scope o f w ork planned for 1996 included excava tions o f the last quarter o f the barrow, determ ination o f the borders o f the m odem cem etery as well as reconstruction o f the feature.
All the observations and conclusions w hich followed from the first season and w ere included in the report (A. Bro nicki 1996) found further confirmation.
It was possible to establish the original range o f the fe ature. It m easured 12-13 m in diam eter and was up to 3 m high. It is not how ever certain w hether the ancient grave pit has been uncovered. Quite probably, the inhumation grave o f the Trzciniec culture can be identified w ith the rectangu
lar grave pit (?) located close to the top o f the barrow. No hum an remains have been preserved though and it is assumed that they becam e com pletely disintegrated in the sand.
The range o f the m odem cem etery w as established. It co vered an area within a radius o f 15 to 20 m.
O ver 50 new inhum ation graves w ere uncovered. One o f them contained two "szelągs": one from Riga w ith an illegi ble reverse side and a Lithuanian "szeląg" o f Jan Kazimierz from the period between 1660 and 1666. The cem etery’s func tioning has been ascribed to the period betw een the second h alf o f the 17th century to, possibly, the beginning o f the 18th century.
