Rola roślin w gospodarce osady kultury przeworskiej w Nieszawie Kolonii, pow. opolski, stanowisko 5

(1)

(2)

Krystyna Wasylikowa, Katarzyna Cywa, Marta Stasiak-Cyran

Rola roślin w gospodarce osady kultury przeworskiej w Nieszawie Kolonii,

pow. opolski, stanowisko 5

Charakterystyka stanowiska

Stanow isko 5 w Nieszaw ie K olonii, gm . Józefów n ad Wisłą, woj. lubelskie p o ło żo n e jest n a niew ielkim , słabo w ykształconym cyplu stan o w iący m część p o łudniow ej kraw ędzi terasy nadzalew ow ej doliny Wy- żnicy, w p o b liżu jej ujścia do W isły (ryc. 1). O d k ry te obiekty osadnicze k o n c e n tru ją się na stoku o eks pozycji p ó łn o cn ej. Stok m a długość 95 m etró w i na p rzestrzen i 2/3 o d cin k a o p ad a łagodnie, a następ n ie gw ałtow nie do wyższej zalewowej terasy Wisły. O d tej w yraźnie zaznaczonej kraw ędzi rozciąga się w id o k na szeroką terasę zalew ow ą W yżnicy. O bszar ten jest je d n ocześnie starorzeczem Wisły. W k ie ru n k u p o łu d n io w ym teren u n o si się b ard zo łag o d n ie i cypel łączy się z szerokim plateau o w ysokości 200 m n.p.m ., które jest p o k ry te w y d m am i i rozw ianym i piaskam i.

Stan badań

Stanow isko zostało o d k ry te w 1979 ro k u w trakcie b a d a ń pow ierzchniow ych p row adzonych w ram ach akcji A rcheologicznego Zdjęcia Polski. A rcheolodzy z M u z e u m Lubelskiego p o raz pierw szy podjęli tam p ra c e w 1986 r. B adania w ykopaliskow e w znow iono w ro k u 1996 i k o n ty n u o w an o w latach 1997-2000, 2003 i 20061 (W. M isiewicz, M. P olańska 1997; W. M isiew icz 1998; M. Stasiak-C yran 1999; 2000; 2003a;

1 Prace w ykopaliskowe były częścią projektu Badania ar cheologiczne osady z okresu rzymskiego w Nieszawie Kolonii stanowisko 5 - potęga i schyłek kultury przeworskiej we wschod niej Polsce realizow anego przez M uzeum Lubelskie w Lublinie w okresie od 21.08.2006 do 31.05.2007 r. w ram ach program u operacyjnego „D ziedzictw o kulturow e - ochrona zabytków ar cheologicznych” dofinansow anego ze środków M inistra K ultu ry i D ziedzictwa Narodowego.

2003b; 2005). Szacuje się, że osada k u ltu ry p rzew o r skiej m ogła zajm ow ać naw et o d 6 000 do 10 000 n r . D o 2006 ro k u w łącznie, b a d a n ia m i objęto 1959 m 2. O d k ry to 100 obiektów lub zespołów obiektów a rch e ologicznych. M ożna w śró d n ich w yróżnić: 71 g o sp o darczych, 11 o przypuszczalnie m ieszkalnym ch a ra k terze oraz 18 p alen isk i pieców (ryc. 2). D om in u jącą fo rm ą obiektów m ieszkalnych, a także niek tó ry ch gospodarczych były k o n stru k c je w sp arte n a słupach. Z arejestro w an o 306 dołk ó w posłu p o w y ch , z k tó ry ch w iększość m o żn a pow iązać z k o n stru k c ja m i o b iek tó w Łączna liczba zgrom adzonych dotychczas zab y t ków w ynosi około 38 tysięcy. D o m in u je ta k zw any m ateriał m asow y - frag m en ty ceram iki, p o lep a i kości zwierzęce. W śró d ceram iki około 20% stan o w ią ch a rakterystyczne frag m en ty naczyń. D o zabytków ch a rakterystycznych zaliczają się też p rzed m io ty w y k o n an e z kam ienia, kości, szkła, b u rsz ty n u oraz m etali. Ta o statn ia kategoria zabytków , z k tó ry ch część sta n o wi precyzyjne w yznaczniki chronologiczne, liczy 110 sztuk.

B adania osady m ają ch ara k ter interdyscyplinarny. O p ró cz p rac w ykopaliskow ych, dla stanow iska w y k o n a n e zostały analizy: archeozoologiczna, p aleobo- taniczna, p e tro g ra ń c zn o -m in eralo g iczn a i te c h n o lo giczna ceram iki, a także ch arak tery sty k a środow iska przyro d n iczeg o okolic Nieszawy.

Chronologia

D atow anie w iększości zabytków i obiektów p rz e strzennych o d k ry ty ch w Nieszaw ie K olonii m o ż n a za m k n ąć w obrębie faz B2-B2/C j-C la okresu rzym skiego. C hro n o lo g ię części zabytków oraz n iek tó ry ch o b iek tó w należy o d n ieść do p ó źnego o k resu rzym skiego, z m ożliw ością przesu n ięcia końcow ej cezu ry czasowej

(3)

Ryc. 1. Lokalizacja stanowiska 5 w Nieszawie Kolonii, pow. opolski (fragm ent mapy 1:25 000, pow iat Opole Lubelskie, w ojew ództw o lubelskie. Wydawca - Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Rzeszowie, 1985).

Fig. 1. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Location o f the site (fragm ent o f a map: Opole Lubelskie district, Lublin Voivodship, scale 1:25 000. Publisher - District Geodetic-Cartographic Company in Rzeszów, 1985).

także n a w czesny okres w ędrów ek ludów , co o d p o w iada fazom C 3-D. M ożna zatem m ów ić o zasiedleniu stanow iska w dw óch etapach: pierw szy etap fu n k cjo n o w an ia osady k u ltu ry przew orskiej zam ykałby się p o m ięd z y p o czątk iem II a p ierw szym dziesięciole ciem III w ieku naszej ery, a d ru g i m o ż n a datow ać na IV, a być m oże p o czątek V w. n.e.

O becność zabytków w skazujących n a p ó źn o rzy m - ską c h ronologię takich, ja k m iędzy innym i: p ó źn a o d m ia n a fibuli ty p u A lm gren 158 czy frag m en ty n a czyń w ykonanych n a kole g a rn carsk im lub fra g m e n ty zasobow ych naczy ń ty p u K rausengefásse, pozw ala n a b u d o w a n ie tezy o reem igracji społeczności p rz e w orskich (?) w późnej fazie okresu rzym skiego, które p rzed tem - w zachodniej Lubelszczyźnie najpóźniej w fazie C la - ustąpiły m iejsca lu d n o ści k u ltu ry w iel barskiej (por. A. K okow ski 1991, s. 186n).

Charakterystyka archeologiczna obiektów

N a tere n ie osady m o ż n a w yróżnić obecnie 11 o b iek tó w o przypuszczalnie m ieszkalnym charakterze. W szystkie m iały k o n stru k c ję słupow ą. C h a ra k te ry

zow ały się p o w ierzch n ią o d 30 do 50 m 2 i p ro sto k ą t ny m lub ow alnym kształtem . Były to półziem ian k i (n a p rzy k ład obiekt 43) lub obiekty o w yłącznie n a ziem nej słupow ej k o n stru k c ji (na p rzykład 84). D ołki p o słupach to najliczniejsza g ru p a obiektów arch eo logicznych o dsłanianych n a stanow isku. W 2006 roku zarejestrow ano 154 jam y p o słupach, z czego 144 tw o rzyło k o n stru k c je w iększych obiektów. Ich w y p e łn i ska zaw ierały liczne frag m en ty p o lep z o dciskam i ele m en tó w d rew n ian y ch ko n stru k cji, a także kam ienie, k tó re służyły stabilizacji słupów.

P aleniska lokalizo w an o b ąd ź w obrębie dom ostw , b ąd ź p o za nim i. Część z n ic h m iała b ru k i k am ien n e, a część w y ró żn iała się jak o skupiska p o p io łu i węgli d rzew nych. Z a re jestro w an o dotychczas 18 palenisk. C o n ajm n iej 3 z n ic h m ogły p o siad ać bardziej z ło żo n ą k o n stru k c ję (k o p u łę lub p rzy n ajm n iej b o czn ą ob u d o w ę glin ian ą), co pozw ala je określić m ia n e m pieców . Jeden z tak ich o b iek tó w - n r 69 - w ystąpił łącznie z d w iem a głęb o k im i ja m a m i A i M tw orząc razem zesp ó ł fu n k c jo n a ln y (M . S tasiak-C yran 2003b, s. 98-106). W obręb ie tego zespołu, w o to cze n iu so lidnej k o n stru k c ji d rew n ia n ej, o d byw ały się zapew ne jakieś p ro ce sy p rz e tw a rza n ia żyw ności zw iązane z

(4)

Ryc. 2. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Plan osady kultury przeworskiej. Zaznaczono kolorami: żółtym - obiekty mieszkalne; brązowym - obiekty gospodarcze; czerwonym - paleniska i piece; czarnym - dołki posłupowe. Rys. M. Stasiak-Cyran, opracowanie komputerowe M. Drewniak.

Fig. 2. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Plan o f the Przeworsk culture settlem ent. Colours mark: yellow - dw ellings; brown - domestic features; red - kilns and hearths; black - postholes. Drawn by M. Stasiak-Cyran, com puter image M. Drewniak.

(5)

Tabela 1. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Zestawienie prób zbadanych pod względem archeobotanicznym. Table 1. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. List o f samples analysed archaeobotanically.

Lp. Obiekt Nr inw. Głęb. wzgl.

ícml Rodzaj próbki

1 52 10/99 104 próbka ziem i z wypełniska jam y

2 58 4/99 93 próbka ziemi z wypełniska jam y

5 60 16/06 25-35 polepa z paleniska (pieca?)

6 60 17/06 35 polepa z paleniska (pieca?)

7 60 32/06 40 polepa i zbita ziemia z paleniska (pieca?)

14 69 jama M 2/2000 129 próbka ziemi z wypełniska jam y

15 69 jama M 4/2000 163 próbka ziemi z dna wypełniska jam y

16 69 jam a A 3/2000 240 próbka ziemi z wypełniska jam y

17 69 palenisko 1/2000 54 w ęgle drzewne spod bruku paleniska

18 80 10/06 60 polepa z dna jam y

19 81 dołek post, „n " 4/06 64 próbka ziemi z dna dołka posłupowego w obrębie obiektu słupowego naziemnego

20 81 jam a „r" 7/06 43 próbka ziemi z dna jam y (paleniska ?) w obrębie obiektu słupowego naziemnego

21 81 dołek post. „m " 6/06? 38 pestka z owocu w dołku posłupowym pod kamieniem stanowiącym obstawę słupa

23 89 dołek post, „z" 11/06 45 polepa konstrukcyjna z dołka posłupowego w obrębie obiektu słupowego naziemnego

24 8 9 ja m a „p " 12/06 34 węgiel drzewny z jam y w obrębie obiektu słupowego naziemnego

26 92 3/06 36 próbka ziemi z wypełniska jam y (wnętrze naczynia)

27 94 cz. W 15/06 30 polepa z paleniska (pieca?)

28 94 cz. W 29/06 50 polepa z paleniska (pieca?)

29 94 cz. W 27/06 50 węgiel drzewny z paleniska (pieca?)

30 94 cz. E 30/06 45 próbka ziemi spod konstrukcji kamiennej

31 94 cz. E 31/06 50 węgiel drzewny i polepa z dna obiektu

33 97 9/06 20 węgiel drzewny z paleniska

35 98B 14/06 30 węgiel drzewny z paleniska

36 98C 28/06 35 węgiel drzewny z paleniska

39 101 19/06 25-30 polepa z wypełniska jam y

40 101 25/06 60 próbka ziemi z dna jam y

41 103 18/06 50 -7070-80 polepa z wypełniska jam y

42 103 26/06 120 próbka ziemi z dna jam y

43 104 23/06 70 próbka ziemi z dna wypełniska jam y

44 106 36/06 50-75 węgiel drzewny z w arstw y użytkowej półziemianki

(6)

o b ró b k ą te rm ic z n ą p o ży w ien ia w p a len isk u czy p ie cu, a n astę p n ie z jego p rzech o w y w an iem (lub z d a l szym p rz e tw a rza n ie m ) w p rzy g o to w an y ch o b o k j a m ach.

Pozostała g ru p a o biektów (w ilości 71) m a ch a rakter g o sp o d arczy - to jam y lub g ru p y ja m s ta n o w iących je d en zesp ó ł funkcjonalny, niek ied y z w z n ie sionym i p o n a d lub w o k ó ł n ich k o n stru k c ja m i słu p o wymi.

W sto su n k u do w iększości obiektów g o sp o d a r czych m o ż n a m ó w ić o ich w tórnej funkcji jako m iejsca do w rzu can ia odpadków . Tylko w p rzy p a d k u n ie k tó rych ja m m o ż n a z p ew n y m p raw d o p o d o b ień stw em w nioskow ać o p ierw o tn y m przeznaczeniu, na które w skazuje m a teriał zabytkowy, ch arak te r i u k ład w y pełniska.

Jamy o ściankach w ylepionych gliną p ełn iły za

pew ne funkcję zasobow ą. Izolacyjny ch arak ter

w zm acnianych gliną ścianek p o m ag ał przechow yw ać pożyw ienie (głów nie m ięso) w stałych w aru n k ach term icznych. D o d atk o w y m zabezpieczeniem były konstrukcje - zadaszenia w znoszone n a d jam am i. W w iększości w y p ełn isk obiektów gospodarczych o d kryto bry łk i p o lep y k o n stru k cy jn ej. N a pod staw ie zachow anych odcisków niew ielkich słupów , traw i p a tyków m o żn a przypuszczać, że n a d lub w okół n ie k tó rych ja m w znoszono k o n stru k cje drew niane. M ogły one m ieć ch arak ter ochronny. Część polep y w w ypeł- niskach obiektów p o c h o d zi z w ylepiania ścianek jam , co m iało cel izolacyjny oraz w zm acniający k o n s tru k cję jam y w n iestab iln y m piaszczystym p o d ło żu . P o dobną funkcję p ełn iły kam ienie.

C h a rak te r zasobow y (m agazynow y) posiadały, na przykład, o d k ry te w 2006 ro k u jam y n r 82, 83, 90, 92. Pierwsze trz y z w ym ien io n y ch m iały w profilu płaskie dna, co m oże w skazyw ać n a obecność jakiś e lem en tów w zm acniających (w ym oszczenia ?). W niew ielkiej jam ie 92 w iększość w ypełniska zajm ow ały frag m en ty trzech naczyń, w k tó ry ch być m oże przechow yw ano pożyw ienie. O kładanie ścianek jam -sp ich lerzy gliną i k am ien iam i znane jest m iędzy in n y m i z osad k u l tu ry czerniachow skiej. W przekrojach o d k ry te tam obiekty m ają reg u larn ie płaskie d n a i ścianki u fo rm o w ane p io n o w o lub lekko skośnie (Э. А. Р и к м ан 1959, s. 112).

Do najciekaw szych obiektów gospodarczych o d krytych n a stan o w isk u w N ieszawie należą jam y 58, 62 i 63 o głębokości o d 2,1 do 2,5 m i średnicy o d 1,6 do 1,8 m (M . S tasiak-C yran 2000, s. 86-87). W yjątko wo duża głębokość, obecność k o n stru k cji - p ra w d o p o d o b n ie zadaszenia - w spartej n a słupach w skazują, że obiekty te m ogły służyć do p rzechow yw ania p o żywienia lub do bardziej zaaw ansow anych czynności

zw iązanych z jego p rzetw arzan iem - n a p rzy k ład do w ędzenia.

D o p odstaw ow ych zajęć lu d n o ści zam ieszkującej osadę należała u p raw a ziem i oraz h o d o w la zw ierząt. D użą rolę w zdob y w an iu p o żyw ienia o d g ry w ało też ry b o łó w stw o (J. Kalisz 2006). Funkcje w iększości o d k ry ty ch obiektów m ają zw iązek z ty m i dziedzinam i gospodarki. In n e zajęcia m ieszkańców , takie ja k tk a ctw o czy o b ró b k a (w tórna?) m etali znalazły jak d o tą d swoje odzw ierciedlenie głów nie w zabytkach ru c h o m ych.

C elem b a d a ń in terd y scy p lin arn y ch , uw zględniają cych o b o k d anych archeologicznych rów nież w yniki analiz p aleo botanicznych, jest m ożliw ie n ajp ełn iej sze p o zn an ie procesów osadniczych n a stan o w isk u 5 w Nieszaw ie K olonii oraz w jego sąsiedztw ie. P o d k re ślić należy, że p rzed staw io n e w dalszej części arty k u łu w yniki b a d ań b o tan iczn y ch są pierw szym i b a d an iam i m akroszczątków roślinnych w yko n an y m i dla s ta n o w iska z o k resu rzym skiego z Polski śro d k o w o w sch o d niej (por. M. L ityńska-Z ając 1995, s. 12, ryc. 1). A nalizy p aleo b o tan iczn e stan o w ią część p ro jek tu badaw czego realizow anego w 2006 i 2007 ro k u (p atrz przypis 1). Z 22 obiektów archeologicznych p rzeb ad an o łącznie 45 p ró b n a zaw artość p o zostałości roślinnych (tab. 1).

Materiał roślinny i m etody badań

Ze stanow iska 5 w Nieszaw ie K olonii analizie b o ta nicznej p o d d a n o próby: 23 ziem i, 10 polepy, 11 węgli drzew nych i w ydzieloną pestkę śliwy (tab. 1). P róby ziem i p o d d a n o flotacji i szlam ow aniu. Suchą p ró b ę zalew ano w odą i p o p e w n y m czasie z p o w ierzch n i w ody zbieran o uno szącą się frakcję spaloną. P ozo stały n a d n ie n aczynia osad p rzep łu k iw an o p rzez sita o o tw o rach 0,5 i 0,2 m m , p o czym uzyskany m ateriał p rzeb ie ran o p o d lu p ą b in o k u larn ą. W p ró b a c h tych znaleziono ow oce i n asio n a zachow ane w form ie zw ę glonej, storfiałej (zbutw iałej) i zm ineralizow anej oraz węgle d rzew n e (tab. 2 ,4 ; ryc. 3,4).

Kawałki po lep y p rzeg ląd an o p o d lu p ą b in o k u la r ną stosując ru ty n o w y sposób p o stęp o w an ia (M. Li tyńska-Z ając, K. W asylikow a 2005). Polepa zaw iera ła stosunkow o niew iele odcisków ziarniaków zbóż, plew, plew ek i frag m en tó w liści traw, nadających się do o znaczenia z ró żn ą dokładnością, oraz dość liczne odciski źdźbeł i liści bliżej nieokreślonych traw, k tóre p ra w d o p o d o b n ie p o ch o d ziły o d słom y zbóż (tab. 3). P ró b y określone jako „węgle d rzew ne” (tab. 4) były zeb ran e n a stan o w isk u razem z przylegającą ziem ią, dzięki czem u w la b o ra to riu m m o żn a było ocenić, czy skupienia spalonego d rew n a p o c h o d z ą z jed n eg o czy

(7)

Tabela 2. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Rośliny znalezione w próbach ziemi (z wyłączeniem w ęgli drzewnych). Nazwy roślin w g Z. Mirek i in. (2002). Rodzaj szczątka: n - nasiona; n * - nasiona bez łupiny; o - owoce; z - ziarniaki nagie; zop - ziarniaki oplewione; źdź - źdźbła; fr - fragm enty. Sposób zachowania: zw - zwęglone; nzw - niezwęglone; min - zmineralizowane; * * zanieczyszczenie współczesne.

Table 2. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Plants found in soil samples (charcoals excluded). Plant names after Z. Mirek et al. (2002). Kind o f remain: n - seeds; n * - seeds w ith o u t testa; о - fruits; z - naked caryopses; zop - caryopses in glumes; źdź - culms; fr -frag m e nts. Preservation: zw - charred; nzw - uncharred; min - mineralized; **m o dern contam ination.

Obiekt Nr Nazwy roślin Rodzaj

Liczba okazów

próby szczątka

zw nzw min

Cuscuta sp.? - kanianka n 1

Solanum nigrum - psianka czarna n 1

Panicům miliaceum - proso zwyczajne zop 1

52 10/99 Brassica sp. - kapusta n 2

Rumex s p .-sz c za w 0 1

Poaceae - tra w y nieokreślone z 1

nieoznaczone o/n 1

58 4/99 brak diaspor

-58 5/99 nieoznaczone n 1

58 6/99 Vicia tetraspermal - wyka czteronasienna n 1 Fabaceae - bobowate drobnonasienne fr n 1

62 13/99 Secale cereale/Triticum sp. - żyto zwyczajne lub pszenica fr z 1

Calium spurium - przytulia fałszywa 0 1

62 14/99 Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 1

62 15/99 Chenopodium album - komosa biała n 2

nieoznaczone o/n 1

63 7/99 Poaceaeindet. - tra w y drobnoziarniste z 1

Chenopodium album - komosa biała n 1

63 8/99 Fallopia convolvulus - rdestówka powojowata 0 1

nieoznaczone n 1

Hordeum vulgare - jęczmień zwyczajny z 1

Panicům miliaceum - proso zwyczajne z, zop 17 22 Secale cereale - żyto zwyczajne fr z 1

Triticum aestivum s. I. - pszenica zwyczajna z 1

Triticum sp. - pszenica nieokreślona z 2

Cerastium sp. - rogownica n 1

Chenopodium sp. - komosa n 5 3

Fallopia convolvulus - rdestówka powojowata 0 1

Malva s p .-ś la z n 1

nieoznaczone o/n 2 17

Chenopodium album - komosa biała n 5

Potentilla sp. - pięciornik 0 1

63 9/99 Camelina sativa - Inicznik siewny n 2

Agrostemma githago - kąkol polny n 2

Alisma sp. - żabieniec n 2

Digitariasanguinalis - palusznik krw awy zop 5 Echinochloa crus gaili - chwastnica jednostronna z, zop 10

Galium spurium - przytulia fałszywa 0 1

Melandrium album - bniec biały n 21

Myosotis sp. - niezapominajka 0 1

Setaria viridis/verticillata - włośnica zielona lub okółkowa z, zop 25

Silene sp. - lepnica n 4

Stachys annua - czyściec roczny 0 5

Thlaspiarvense-tobołki polne n 6

(8)

Hordeum vulgare - jęczmień zwyczajny z 5 Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 4 Chenopodium album - komosa biała n 127 Chenopodium [albumi) - komosa (biała?) n * 154

6 9 - ja m a M 2/2000 Chenopodium sp. - komosa n 21

Digitaria ischaemum - palusznik nitkow aty z 2 Melandrium albumi - bniec biały n 11

Silene sp.? - lepnica? n 1

nieoznaczone fro /n 9

Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 2

6 9 - ja m a M 4/2000 Chenopodium album - komosa biała n 7

Chenopodium(album ?] - komosa (biała?) n 2 Chenopodium (album ?) - komosa (biała?) n* 22

6 9 - ja m a A 3/2000 brak diaspor

-Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 3

81 - dołek posł.„n" 4/06 Chenopodium album - komosa biała n 4

Galium spurium - przytulia fałszywa 0 2

Plantago maior- babka zwyczajna n 1

81 - dołek posł.„m '' 6/06? Prunus domestica L. subsp. oeconomica C.K.Schneider - śliwa węgierka 0« ? 1 Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 3

81 - ja m a „ r " 7/06 Chenopodium sp. - komosa n * * 3

nieoznaczone o/n 1

Secale cereale - żyto zwyczajne z 1 Triticum aestivum s. 1. - pszenica zwyczajna z 2 Cerealia - zboże nieokreślone (nie proso) frz 2 Phleum pratense ? - tym otka łąkowa z 1 82 1/06 Setaria viridis/verticillata - włośnica zielona lub okółkowa z 1

Chenopodium album s. 1. - komosa biała n 18

Chenopodium sp. - komosa n 5

Fallopia convolvulus - rdestówka powojowata 0 4

odciski słomy na małych kawałkach polepy frźdź

Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 1 Cerealia - zboża nieoznaczone frz 1

Alisma sp. - żabieniec n 1

90 13/06 Setaria viridis/verticillata - włośnica zielona lub okółkowa z 1

Poaceae - tra w y nieoznaczone 1

odciski słomy na małych kawałkach polepy frźdź

Panicům miliaceum - proso zwyczajne z 1 Cerealia - zboże nieokreślone (nie proso) z

Pisum sativum - groch zwyczajny n * 1 ваііит spurium - przytulia fałszywa 0 1 Melandrium noctiflorum - bniec dw udzielny n

Phleum pratense - tym otka łąkowa z 1 92 3/06 Vicia sp. (non sativa) - wyka (nie siewna) n * 1

nieoznaczone fro /n +

Chenopodium album s. 1. - komosa biała n 45

Chenopodium sp. - komosa n 8

Euphorbia helioscopia - wilczomlecz obrotny 0 1 Fallopia convolvulus -rd e s tó w k a powojowata fro 1 Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium - rdest kolankowy 0 1 Polygonum lapathifolium subsp .pallidum - rdest gruczołowaty 0 1

(9)

Rubusidaeus- malina 0 2

Rubus ty p plicatus - jeżyna 0 1

cd. 92 c d .3/06 Setaria pumila - włośnica sina zop 1

Stellaria media - gwiazdnica pospolita n 2

Asteraceae - astrowate 0 3

94 30/06 Chenopodium album s. I. - komosa biała n 1

Melandrium album - bniec biały n 1

95 20/06 nieoznaczone n 1

Chenopodium album 5.1. - komosa biała n * * 4 Chenopodium album s. I. - komosa biała n 1

Eleocharis sp.? - ponikło 0 2

Malva cf. neglecta - ślaz zaniedbany n 1 Plantago lanceolata - babka lancetowata n 2 Polygonum aviculare - rdest ptasi 0 1

101 25/06 Setaria pumila - włośnica sina zop 2

Vicia sp. (nonsativa) - wyka (nie siewna) n * 1 Caryophyllaceae - goździkowate fr n 2

Echinochloa crus gaili - chwastnica jednostronna z 1

Rumex s p .-s zc za w 0 1

odciski słomy na kawałkach polepy frź d ź

Hordeum vulgare - jęczmień zwyczajny z 1 Cerealia - zboża nieoznaczone (nie proso) frz 3 Setaria pumila - włośnica zielona z 1

103 26/06 Setaria viridis/verticillata - włośnica zielona lub okółkowa z 1

nieoznaczone n 1 7

Papaversomniferum - mak lekarski n 1

odciski słom y na kawałkach polepy frź d ź

104 23/06 brak diaspor

-107 33/06 Chenopodium album s. I. - komosa biała n 3

odciski słomy na kawałkach polepy frźdź

z w ielu k aw ałk ó w W p ró b a c h tych n ajp ierw o cen ian o w zajem ne ułożenie, k ształt oraz w ielkość poszczegól nych fragm entów . W tych przy p ad k ach , w k tó ry ch od razu m o żn a było stw ierdzić p o ch o d z en ie w szystkich u łam k ó w węgli z jednej większej całości zliczano je jako jed en okaz (tab. 4). Jeśli nasuw ały się w tej kw e stii p ew n e w ątpliw ości to analizow ano b udow ę a n a to m iczn ą w ybranych k ilk u n astu odłam ków , aby określić ta k so n oraz p o ró w n ać ry su n ek przekrojów d rew n a i n a tej pod staw ie p o tw ierd zić (lub w yłduczyć) ew en tu a ln e w spólne p o ch o d z en ie fragm entów . Taką g ru p ę fragm entów , pra w d o p o d o b n ie p o ch o d ząc y ch z jednej większej całości, p o tra k to w a n o n a w ykresie (ryc. 5) jako je d e n okaz, ale w tabeli 4 zaznaczono faktyczną liczbę oznaczonych u ła m k ó w Jeżeli n a to m ia st węgle u ło żo n e były w p ró b ie chaotycznie i ró żn iły się m ię dzy sobą w yraźnie ry su n k iem p rzek ro jó w an alizo w ano an ato m iczn ie i zliczano w szystkie znalezione okazy.

W yniki analizy materiału roślinnego

Rośliny uprawne

Z boża reprezen to w an e są przez 4 gatunki: jęczm ień zw yczajny H ordeum vulgare, proso zw yczajne Pani

cům miliaceum, żyto zw yczajne Secale cereale i p sze

nicę zw yczajną Triticum aestivum s. 1. Najczęstsze jest proso, którego nieoplew ione ziarniaki zachow ały się w 10 p ró b ach ziem i (41 okazów zm ineralizow anych i 5 spalonych; ryc. 3:6) oraz w 6 p ró b ach polepy, zaw ie rających oprócz ziarniaków , także odciski plewek, plew i liści (pochw y liściowej) tego g atu n k u (ryc. 3: 1-4). Pozostałości innych zbóż są bard zo nieliczne. Jęczm ień (ryc. 3: 10) i żyto (ryc. 3: 7-8) reprezenują pojedyncze ziarniaki spalone i ich odciski, a pszenicę (ryc. 3: 9) 3 ziarniaki spalone znalezione w d w u p ró b ach ziem i (tab. 2). Poza ty m do zbóż (Cerealia) należy jeszcze k il k a spalonych ziarniaków i kilka ich odcisków, któ ry ch nie dało się dokładniej oznaczyć. M ogą o ne p o chodzić

(10)

od jęczm ienia, żyta lub pszenicy. P raw d o p o d o b n ie do zbóż należą dość liczne odciski liści i źdźbeł traw za chow ane w polepie (Poaceae; tab. 3).

Z innych roślin u p ra w n y ch stw ierd zo n o obecność m aku lekarskiego Papaver som niferum (nasienie zm i- neralizow ane) i g ro c h u zw yczajnego Pisum sativum

(nasienie spalone). R ośliną u p raw ian ą był p ra w d o p o d o b n ie także ln iczn ik siew ny Camelina sativa (2 n a  siona zm in eralizow ane), którego n a sio n a dostarczały oleju, choć m ógł też ro sn ąć w u p raw ach innych r o ślin jako chw ast (M . Lityńska-Z ając, K. W asylikow a 2005).

Tabela 3. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Odciski roślin zachowane na polepie. Nazwy roślin w g Z. Mirek i in. (2002); * * zanieczyszczenie. Table 3. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Plant im prints preserved in daub. Plant names after Z. Mirek et al. (2002); * * contam ination.

Obiekt Nr próby Nazwy roślin Rodzaj szczątka Liczba odcisków

60 16/06

Panicům miliaceum - proso zwyczajne pochwa liściowa 1

-II-

plewki 18

-II-

plewy kilka

Hordeum vulgare- jęczmień zwyczajny kłosek 1

Poaceae - tra w y nieokreślone liście i źdźbła (słoma) liczne

roślina dwuliścienna nieokreślona, fr liścia z nerwacją 1

60 17/06

-II-

plewki liczne

-II-

plewy kilka

Cerealia - zboża nieokreślone kłosek lub ziarniak 1 Poaceae - tra w y nieokreślone liście i źdźbła (słoma) liczne

roślina dwuliścienna nieokreślona fr liścia z nerwacją 2

nieoznaczone (deska?) fr drewna, szer. ok.2 cm 1

nieoznaczone gałązki, śred. 1,7 i 2 cm 2

60 32/06

Panicům miliaceum - proso zwyczajne plewka 1

Cerealia - zboża nieokreślone ziarniak 1

Poaceae - tra w y nieokreślone liście i źdźbła (słoma) kilka

80 10/06

-II-

plewki 2

Poaceae - tra w y nieokreślone (zboże?) liście i źdźbła (słoma) kilka

89 „z " 11/06 Poaceae - tra w y nieokreślone (zboże?) liście i źdźbła (słoma) kilka

94 15/06

Poaceae - tra w y nieokreślone (zboże?) liście i źdźbła (słoma) 2 Echinochloa crus-galli - chwastnica jednostronna** kw iatki zbutw iałe - 10 brak

-II-

fr gałązki wiechy - 1 brak

Galinsoga sp. - żółtn ica** owocek zbutw iały - 1 brak

94 29/06 nicoznaczalnego -

-94 31/06 Poaceae - traw y nieokreślone (zboże?) liście i źdźbła (słoma) 2

101 19/06

Panicům miliaceum - proso zwyczajne plewki kilka Hordeum vulgare - jęczmień zwyczajny ziarniak 1 Poaceae - tra w y nieokreślone, liście i źdźbła (słoma) liście i źdźbła (słoma) liczne

- / / - kłosek 1

nieoznaczony owoc? 1

103 18/06

Panicům miliaceum - proso zwyczajne pochwy liściowe kilka

-II-

plewki liczne

-II-

plewy kilka

Secale cereale ? - żyto zwyczajne ziarniaki 2 Echinochloa crus-galli - chwastnica jednostronna kwiatek 1 Poaceae - tra w y nieokreślone (zboże?) liście i źdźbła (słoma) kilka

(11)

prosa; 5 - chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli, fragm ent gałązki wiechy z kłoskami zagłębionym i w polepie (próba 15/06); 6 - nagie ziarniaki prosa zwęglone i zmineralizowane (próba 9/99); 7 ,8 - ułam ki zwęglonych ziarniaków żyta Secale cereale (7 - próba 9 /9 9 ,8 - próba 1/06); 9 - dwa zwęglone ziarniaki pszenicy zwyczajnej Triticum aestivum s. I. od strony grzbietowej i brzusznej (próba 1 /06); 10 - zwęglony ziarniak jęczmienia zwyczajnego Hordeum vulgare (próba 2/2000). Na fotografiach podziałki liniow e odpowiadają długości 1 mm . Fot. K. Cywa.

Fig. 3. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5:1 - positive impression o f a glum e o f m ille t Panicům miliaceum (sample 17/06); 2 -ne g a tive impres sion o f m ille t glum e (sample 18/06) at the top, glum e o f extant m ille t a tth e bottom ; 3 - impression o f m ille t leaf sheath (sample 18/06); 4 -fra g m e n t o f a leaf sheath o f extant m ille t; 5 - fragm ent o f Echinochloa crus-galli panicle showing spikelets plunged into the daub (sample 15/06); 6 - charred and mineralized naked grains o f m ille t (sample 9/99); 7 ,8 - pieces o f charred grains o f rye Secale cereale (7 - sample 9 /9 9 ,8 - sample1/06); 9 - tw o charred grains o f bread w heat Triticum aestivum s. I. from the dorsal and ventral side (sample 1/06); 10 - charred grain o f barley Hordeum vulgare (sample 2/2000). On photos linear scales equal 1 mm in lenght. Photo by K. Cywa.

(12)

Ryc. 4. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5 : 1 ,2 - zwęglone nasiona komosy białej Chenopodium album zachowane z łupiną nasienną (1) i bez łupiny (2) (próba 2/2000); 3 - nagie ziarniaki chwastnicy jednostronnej Echinochloa crus gaili zachowane w form ie zmineralizowanej (próba 9/99); 4 - zmineralizowane ziarniaki w łośnicy zielonej lub okółkowej Setaria viridis/verticillata (próba 9/99); 5 - zmineralizowane nasiona bnieca białego Melandrium album (próba 9/99); 6 ,7 - zmineralizowane ziarniaki palusznika krw awego Digitaria sanguinalis, (6) okaz bez plewek od strony brzusznej, widoczny jest znaczek, (7) okaz w plewkach od strony grzbietowej (próba 9/99). Na fotografiach podziałki liniow e odpowiadają długości 1 mm. Fot. K. Cywa.

Fig. 4. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5 : 1 , 2 - charred seeds o f Chenopodium album w ith (1 ) and w ith o u t testa (2) (sample 2/2000); 3 - m in eralized naked grains o f Echinochloa crus galli (sample 9/99); 4 - mineralized naked grains o f Setaria viridis or 5. verticillata (sample 9/99); 5 - mineralized seeds of Melandrium album (sample 9/99); 6 ,7 -m in e ra liz e d grains oi Digitaria sanguinalis, (6) naked grain from ventral side showing hilum , (7) hulled grain from dorsal side (sample 9/99). On photos linear scales equal 1 mm in lenght. Photo by K. Cywa.

(13)

Tabela 4. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Wykaz drzew i krzewów oznaczonych na podstawie w ęgli drzewnych: W - próby w ęgli drzewnych; Z - pró by ziem i; *próbki podzielone w terenie na część I i II.

Table 4. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. The list o f trees and shrubs identified on the basis o f charcoals: W - charcoal samples; Z - soil samples; ^samples divided in th e field in parts I and II.

Obiekt Nr inw en tarzow y próby Rodzaj próby Wielkość fragm entów w ęgli (cm) Takson Liczba fragm entów

Taksony obecne w obrębie obiektu

52 10/99 Z 0,2-0,3 PinussylvestrisL 3 PinussylvestrisL

Quercus sp. 1 Quercus sp.

58 4/99 Z 0,2-0,3 Pinus sylvestrisL. 5

liściaste nieoznaczone 1

Quercus sp. 3 Pinus sylvestris L

58 5/99 Z 0,2-0,4 Pinus sylvestrisL. 1 Quercus sp.

Betula sp. 1 Betula sp. Quercus sp. 3 liściaste nieoznaczone

58 6/99 Z 0,2-0,5 PinussylvestrisL 3

Betula sp. 1

62 13/99 Z 0,2-0,8 PinussylvestrisL 5

Quercus sp. 3

62 14/99 Z 0,2-0,5 Pinus sylvestris L. 4 PinussylvestrisL

Quercus sp. 3 Quercus sp. Quercus sp. 7 Populus sp. 62 15/99 Z 0,2-0,5 Pinus sylvestris L. 2 Populus sp. 1 PinussylvestrisL 5 63 7/99 Z 0,2-0,5 Quercus sp. 2 _{PinussylvestrisL} Quercus sp. Betula sp. żużel 1 63 8/99 Z brak w ęgli Pinus sylvestrisL. 111 63 9/99 Z 0,2-2,3 Quercus sp. 18 Betula sp. 5 69 palenisko 1/2000 W 3,5 i 7,5 Quercus sp. 2 Pinus sylvestris L 17 69

2/2000 Z 0,2-0,7 Quercus sp. 6 Pinus sylvestris L.

Quercus sp. Betula sp. Carpinusbetulusl. jam a Μ Betula sp. 1 liściaste nieoznaczone 5 69 jam a A Quercus sp. 6 3/2000 Z 0,2-0,3 Betula sp. 1 Carpinusbetulusl. 1 Alnus sp. 69 jam a Μ

Pinus sylvestris L 18 liściaste nieoznaczone

4/2000 z 0,2-0,7 Quercus sp. 2 Alnus sp. 1 81 dołek posł. „n " Pinus sylvestris L 23 4/06 z 0,2-0,5 Quercus sp. 2 PinussylvestrisL Quercus sp. Betula sp. Carpinusbetulusl. Betula sp. 2 Carpinusbetulusl. 4 Pinus sylvestris L 18 81 7/06 z 0,3-0,8 Quercus sp. 3

liściaste nieoznaczone 3 liściaste nieoznaczone

kora 3

82 1/06 z 0,2-0,8 Quercus sp. 9 PinussylvestrisL

(14)

89 jam a „p " 12/06 W 4,0 Quercus sp. 1 Quercus sp. 90 13/06 Z 0,2-0,9 Pinus sylvestris L. 22 PinussylvestrisL Quercus sp. Quercus sp. 5 żużel 5

92 3/06

z

0,2-0,8 Pinus sylvestris L. 14 PinussylvestrisL

Quercus sp. Quercus sp. 94 27/06

w

3,0-4,0 Quercus sp. 1 Pinus sylvestris L. Quercus sp. 94 30/06

z

0,4-2,1 Quercus sp. 24 Pinus sylvestris L. 4 94 31/06

w

0,2-2 Quercus sp. 226 95 20/06

z

0,2-0,5

Pinus sylvestris L. 7 PinussylvestrisL Quercus sp. Carpinusbetulusl. Quercus sp. 4 Carpinusbetulusl. 1 97 21/06

w

0,2-1,4 Quercus sp. 155 Quercus sp. 97 9/0 6 *

w

1.0,2-2,5 Quercus sp 57

w

II. 0,2-3,0 Quercus sp. 129 98B 14/06

w

0,2-0,9 Quercus sp. 20 Quercus sp. 98C 28/06

w

4,5 (całość) Quercus sp. 1 99 22/06 *

w

1.14,0 (całość) Pinus sylvestris L. 1

PinussylvestrisL Quercus sp. II. 0,2-4,0 Quercus sp. 22 Pinus sylvestris L. 26 99 24/06

w

11,0 (całość) Quercus sp. 1 101 25/06

z

0,2-0,6

Pinus sylvestris 26 _{Pinus sylvestris}

_L.

Quercus sp. liściaste nieoznaczone Quercus sp. 2 liściaste nieoznaczone 1 nieoznacz, spieki 6 103 26/06

z

0,2-1,1

Pinus sylvestris L. 44 PinussylvestrisL Quercus sp. Betula sp. Quercus sp. 6 Betula sp. 2 104 23/06

z

0,2-0,3 PinussylvestrisL 1 PinussylvestrisL Quercus sp. liściaste nieoznaczone Quercus sp. 1 liściaste nieoznaczone 1

106 36/06

w

3,0 Pinus sylvestris L 1 Pinus sylvestris L.

107 33/06

z

0,2-0,5

Pinus sylvestris L. 3 Pinus sylvestris

L.

Quercus sp.

Betula sp. Quercus sp.

1

Betula sp. 1

R o ś lin y d z ik ie o z n a c z o n e n a p o d s t a w ie o w o c ó w i n a s io n

Rośliny dzikie reprezen to w an e są przez d ia sp o ry (ow oce lub nasiona) 41 tak so n ó w roślin zielnych i 2 krzew ów (tab. 2). D okładne oznaczenie 27 g atunków pozw ala na w skazanie zbiorow isk roślinnych, z k tó rych m o g ły o ne p o ch o d zić i gleb, n a k tó ry ch m ogły rosnąć w okolicy Nieszawy.

W śró d znalezionych g atunków w yraźnie d o m i nują ty p o w e chw asty p o ln e (11 gatunków ) o raz ro s nące obecnie z aró w n o n a p o lach ja k i w m iejscach ruderalnych (9 g atunków ; tab. 5). D o typow ych chw astów poln y ch należą: kąkol p o ln y Agrostem m a

githago, bniec d w u d zieln y M elandrium noctiflorum ,

czyściec ro czn y Stachys annua, w yka cztero n asien n a

Vicia tetrasperm a?, p rzy tu lia fałszyw a Galium spu rium , p alu szn ik krw aw y Digitaria sanguinalis (ryc. 4:

6, 7), p alu szn ik n itk o w aty D. ischaem um , w ilczom lecz o b ro tn y Euphorbia helioscopia, rd est g ru czo ło w aty Po

lygonum lapathifolium subsp. pallidum i w łośnica sina Setaria pum ila. N a p o lach i w m iejscach ru d eraln y ch

w ystępują: w łośnica zielona lub okółkow a Setaria vi-

ridis/S. verticillata (ryc. 4 :4 ), chw astnica je d n o stro n n a Echinochloa crus-galli (ryc. 4 : 3 ) , k o m o sa b iała Cheno p odium album (ryc. 4: 1, 2), p sian k a czarn a Solanum nigrum , rdestów ka p ow ojow ata Fallopia convolvulus,

rd est p tasi Polygonum aviculare, gw iazdnica p o sp o lita

Stellaria media, to b o łk i p o ln e Thlaspi arvense i bniec

biały M elandrium album (ryc. 4: 5). C ztery g atunki chw astów są obecnie ty p o w e dla polow ych upraw

(15)

Tabela 5. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Współczesne siedliska występowania roślin znalezionych w osadzie - * * * * * * rzadziej spotykany na danym siedlisku - ( * * * * * * ) (W. Matuszkiewicz 2001; K. Zarzycki i in. 2002).

Table 5. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Present-day habitats o f plants found in the settlem ent - * * * * * * rarely in this habitat - ( * * * * * * ) (W. Matuszkiewicz 2001; К. Zarzycki et al. 2002).

Takson Uprawy polowe zbóż (ozime) Uprawy przyzagrodowe (zboża jare) Siedliska ruderalne Łąki Lasy, zręby leśne, w iatrołom y Brzegi wód Agrostemma githago * * * * * * Melandrium noctiflorum * * * * * * Stachys annua * * * * * * Vicia tetraspermal * * * * * * Galium spurium * * * * * * ^ * * * * * * j Digitaria ischaemum * * * * * * Digitaria sanguinalis * * * * * * Euphorbia helioscopia * * * * * *

Polygonum lapathifolium ssp. pallidum * * * * * *

Setaria pumila * * * * * * Setaria viridis/verticillata * * * * * * * * * * * * Echinochloa crus-galli * * * * * * ^ * * * * * * j Chenopodium album * * * * * * ^ * * * * * * j Solanum nigrum * * * * * * * * * * * * Fallopia convolvulus * * * * * * * * * * * * * * * * * * Polygonum aviculare * * * * * * * * * * * * * * * * * * Stellaria media * * * * * * * * * * * * * * * * * * Thlaspi arvense * * * * * * * * * * * * * * * * * * Melandrium album ^ * * * * * '* J ^ * * * * * * J * * * * * * Malva cf. neglecta * * * * * * Plantago maior * * * * * * Plantago lanceolata * * * * * * Phleum pratensel * * * * * * Rubusidaeus * * * * * * Rubus ty p plicatus * * * * * * Betula s\>. * * * * * * Carpinusbetulus * * * * * * Pinus sylvestris * * * * * * Populus sp. * * * * * * Quercus sp. * * * * * * Alnus sp. * * * * * * Alisma sp. * * * * * * Eleocharis sp.? * * * * * *

Polygonum lapathifolium ssp. lapathifolium * * * * * *

Torilisjaponica * * * * * *

zbóż i rosną, w zględnie rosły do niedaw na, głów nie (choć nie w yłącznie) w zbożach ozim ych. D uża g r u p a g a tu n k ó w rozw ija się najlepiej w up raw ach p rz y zagrodow ych i o g ro d o w y ch oraz w zbożach jarych, k tó re ch arak tery zu ją się p ó źn o w io se n n y m i zabiegam i pielęgnacyjnym i, tak im i ja k okopyw anie, plew ienie, czy p ó ź n y wysiew.

T ypow ym i g atu n k a m i ru d e raln y m i, ro sn ący m i obecn ie n a p rzy d ro żach i przychaciach, są w b a d a

n y m m ateriale tylko ślaz za n ied b an y M alva cf. negle

d a i babka zw yczajna Plantago maior, ale w p o d o b 

nych m iejscach m ogły w ystępow ać także niektóre chw asty p o ln e (tab. 5). D w a g atunki, ty m o tk a łąkow a

Phleum pratense i bab k a lancetow ata Plantago lanceo- lata, ro sn ą dzisiaj głów nie n a łąkach, ale wiele danych

w skazuje n a to, że w przeszłości pojaw iały się także w zasiew ach zbóż (K. B ehre 1981; U. K ó rb er-G ro h n e 1990). Słabo zaznacza się o b ecn o ść g atu n k ó w p o c h o

(16)

dzących z siedlisk w ilgotnych, zw iązanych z d oliną rzeki, co jest dość uderzające zw ażyw szy na p o łożenie osady. Zaliczyć m o żn a do nich żabieńca Alism a sp., kłobuczkę p o sp o litą Torilis ja p o n k a , p o n ik ło Eleocha-

ris sp. i rd est k o lan k o w aty Polygonum lapathifolium

subsp. lapathifolium . D o w o d em zbierania ow oców leśnych jest o b ecn o ść p estek m aliny (Rubus idaeus) i jeżyny (bliżej n ieo k reślo n y g atu n ek z g ru p y R. pli-

catus).

W y m agania edaficzne znalezionych roślin ziel nych, w y rażo n e p rzez ekologiczne liczby w sk a źn ik o we (K. Z arzy ck i i in. 2002), pozw alają n a określenie, w p ew n y m p rzy b liżen iu , w łaściw ości gleb, na k tó rych m o g ły o ne w ystępow ać. W iększość g a tu n k ó w ro śn ie obecnie n a glebach śred n io żyznych (w skaź n ik tro fizm u Tr 3) lub żyznych (Tr 4; tab. 6), m in e- raln o -p ró c h n ic zn y c h (w skaźnik zaw artości m a terii o rganicznej H 2; tab. 7) i św ieżych (w skaźnik w ilg o t ności W 3; tab. 8), o o d czy n ie o b o ję tn y m (w skaźnik

kw asow ości R 4; tab. 9). Przy założeniu, że w szystkie, lu b p rzy n ajm n iej w iększość ty ch ro ślin w y stępow ała o b o k siebie, n a tych sam ych p o w ierzch n iach , m o ż n a by sugerow ać, że m ieszk ań cy o sad y pro w ad zili działaln o ść g o sp o d arczą zw iązaną z u p raw ą roślin głó w n ie n a glebach ch ara k tery zu jący ch się p o d a n y m i wyżej p a ra m e tra m i. Jednakże n ie k tó re g atu n k i odbiegają sw oim i w y m ag an iam i o d tego u ś re d n io nego o brazu. N a p rz y k ład ob a g a tu n k i p alusznika,

D igitaria ischaem um i D. sanguinalis, są p rz y w ią z a 

n e do gleb u b o g ic h (Tr 1-2), a C henopodium album ,

Echinochloa crus-galli i kilka in n y ch g a tu n k ó w do

gleb b a rd z o żyznych (Tr 5). Skrajne w y m ag an ia w il g o tn o ścio w e rep re z en tu ją z jed n ej stro n y Digitaria

ischaem um , w ym agająca gleb suchych (W 2), a z d r u 

giej żabieniec A lism a sp., b ęd ący ro ślin ą w o d n ą lub zie m n o w o d n ą (W 5-6). N iek tó re g a tu n k i su g eru ją także z n aczn ą ro zp ięto ść o d c zy n u gleb, n a p rzy k ład

D igitaria sanguinalis w y m ag a gleb kw aśnych (R 2),

Tabela 6. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Wymagania roślin zielnych względem trofizm u gleby (wskaźnik Tr): 1 - skrajnie ubogie; 2 - ubogie; 3 - umiarkowanie ubogie; 4 - zasobne; 5 - bardzo zasobne (K. Zarzycki i in. 2002).

Table 6. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Requirements o f plants species w ith respect o f soil trophy (index Tr): 1 - extrem ely poor; 2 - poor; 3 - moderately poor; 4 - rich; 5 - very rich (K. Zarzycki et al. 2002).

Gatunek Wartości wskaźnika Tr

1 2 3 4 5 Diqitaria ischaemum * * * * * * * * * * * * Diqitariasanquinalis * * * * * * Galium spurium * * * * * * Setaria pum На * * * * * * Setaria viridis/verticillata * * * * * * Stachys annua * * * * * * Aqrostemma qithago * * * * * * * * * * * * Eleocharis sp.? * * * * * * * * * * * * Melandrium noctiflorum * * * * * * * * * * * * Phleum pratense * * * * * * * * * * * * Plantago lanceolata * * * * * * * * * * * * Fallopia convolvulus * * * * * * * * * * * * Polygonum aviculare * * * * * * * * * * * * Vicia tetraspermal * * * * * * * * * * * * Alisma sp. * * * * * * Euphorbia helioscopia * * * * * * Melandrium album * * * * * * Thlaspi arvense * * * * * * Torilis japonica * * * * * * Chenopodium album * * * * * * * * * * * * Echinochloa crus-galli * * * * * * * * * * * * Malva cf. neglecta * * * * * * * * * * * * Plantago maior * * * * * * * * * * * * Polygonum lapathifolium s. 1. * * * * * * * * * * * * Stellaria media * * * * * * * * * * * *

(17)

Tabela 7. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Wymagania roślin zielnych względem zawartości m aterii organicznej w glebie (wskaźnik H): 1 - ubo gie w humus; 2 - mineralno-próchniczne; 3 - bogate w materię organiczną (K. Zarzycki i in. 2002).

Table 7. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Requirements of plants species w ith respect o f organic m atter content (index H): 1 - poor in organic m atter; 2 - m ineral-hum ic soil; 3 - rich in organic m atter (K. Zarzy cki et al. 2002).

Gatunek Wartości wskaźnika H

1 2 3 Digitaria ischaemum * * * * * * * * * * * * Malva cf. neglecta * * * * * * * * * * * * Melandrium album * * * * * * * * * * * * Polygonum aviculare * * * * * * * * * * * * Setaria viridis/verticillata * * * * * * * * * * * * Agrostem ma githago * * * * * * Chenopodium album * * * * * * Digitaria sanguinalis * * * * * * Echinochloa crus-galli * * * * * * Eleocharis sp.? * * * * * * Euphorbia helioscopia * * * * * * Fallopia convolvulus * * * * * * Galium spurium * * * * * * Melandrium noctiflorum * * * * * * Phleum pratense * * * * * * Setaria pumila * * * * * * Stachys annua * * * * * * Stellaria media * * * * * * Thlaspi arvense * * * * * * Torilisjaponica * * * * * * Vicia tetraspermal * * * * * * Plantago maior * * * * * * * * * * * * Polygonum lapathifolium s. 1. * * * * * * * * * * * * Plantago lanceolata * * * * * *

a G alium sp u riu m , M elandrium noctiflorum i Stachys

annua gleb zasadow ych (R 5). O b ecn o ść ro ślin o ta k

zró żn ico w an y ch w y m a g an iach edaficznych m oże za te m w skazyw ać, że g o sp o d a rk a ro ln a (u p raw a roślin i w ypas zw ierząt d o m o w y ch ) ro zciągała się n a dość ró ż n o ro d n e g leb y

N iektóre dzikie rośliny zielne znalezione w N ie szawie m ogły być zbierane do celów ko n su m p cy jn y ch lub leczniczych, ale sposób ich w ystępow ania (m ała liczba okazów i rozp ro szen ie w pró b ach ) nie p o z w a la na p o tw ie rd zen ie tego przy p u szczen ia w sto su n k u do w iększości gatunków . W yjątkiem jest kom o sa b ia ła Chenopodium album , której liczne spalone nasio n a znalezione w obiekcie 63 (p ró b a 9/99) m ogą w skazy w ać n a sp ożyw ania ich w po staci kaszy.

Drzewa i krzewy

oznaczone na podstawie analizy antrakologicznej

W ęgle d rzew n e p o ch o d ziły z 20 obiektów zbadanych n a pod staw ie 22 p ró b ziem i i 11 p ró b „węgli d rzew nych” (tab. 4). P ró b y ziem i zaw ierały zw ykle d ro b n e węgle d rzew n e (o najdłuższym w ym iarze poniżej 1 cm ) należące do kilku rodzajów drzew. W p ró b ach „węgli drzew nych” w ystąpiły kaw ałki większe, o d łu gości dochodzącej do 14 cm (tab. 4), należące najczęś ciej do d ęb u Quercus sp., a w d w u p rzy p ad k ach do sosny zwyczajnej Pinus sylvestris. W 16 obiektach d o  m in u ją ilościow o dw a taksony, so sn a zw yczajna i dąb, a jako niew ielka dom ieszka w ystępują in n e gatunki, najczęściej brzoza Betula sp., rzadziej grab Carpinus

betulus, olsza A lnus sp., to p o la lub osika Populus sp.

lub nieoznaczone drzew a liściaste. W obiektach 87, 97, 98 w ystąpił jedynie dąb, a w obiekcie 106 tylko sosna. N ajróżnorodniejsze p o d w zględem składu ta k sonom icznego są węgle p o ch o d zące z obiektów 69

Ryc. 5. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Procentowy udział liczby fragm entów w ęgli drzewnych poszczególnych taksonów drzew i krzewów w stosunku do całkow itej liczby fragm entów (100% = 605).

Fig. 5. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Percentage number o f charcoal fragments o f individual trees and shrubs in relation to th e total num ber o f fragm ents (100% = 605).

(18)

і 81, w k tó ry c h pojaw ia się w iększość rodzajów drzew notow anych na stanow isku, w ty m jed y n y frag m en t węgla olszy A lnus sp.

Ilościow y u d ział poszczególnych tak so n ó w w ca łym m ateriale p rzed sta w io n o w form ie liczebności i frekwencji. N a w ykresie liczebności (ryc. 5) frag m en ty p o ch o d zące p ra w d o p o d o b n ie z jed n eg o k a w ałka d rew n a zostały p o tra k to w a n e jako je d en okaz (choć w tabeli zaznaczo n o faktyczną liczbę o zn aczo nych ułam ków ). D otyczy to d ębu Quercus sp. w p r ó  bach z o biektów 94 (31/06) i 97 (21/06 i 9/06 I, II). Na p o d staw ie p ojaw iania się poszczególnych ta k so nów we w szystkich analizow anych p ró b ac h (35 prób w ziętych do analizy - 100%) określono ich frekw encję n a b ad a n y m stanow isku (ryc. 6). Z w ykresów w

yni-Ryc. 6. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Frekwencja w ęgli drzewnych drzew i krzewów wyrażona w procentach z ogólnej liczby zbadanych prób (100% = 35).

Fig. 6. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Frequency o f char coal fragments o f trees and shrubs in percentages calculated in relation to the total num ber o f samples (100% = 35).

ka, że sosna i dąb osiągają najw iększą częstotliw ość po jaw ian ia się n a stan o w isk u i najw iększą liczebność fragm entów . Liczba frag m en tó w sosny w ielokrotnie przek racza w arto ści dębu, a analiza częstości w yk azu je tym czasem o 20% w iększą frekw encję d ęb u w p o ró w n a n iu z sosną. R óżnica ta m oże w ynikać z faktu, że sosna w trakcie spalania łatw iej ulega ro z d ro b n ie n iu aniżeli dąb.

A naliza węgli d rzew nych w ykazała, że jako m a te riał opało w y służyły najczęściej dąb i sosna, co m oże w skazyw ać, że d re w n o tych drzew było także najczęś ciej używ ane do in n y ch celów. Sosna i dąb m ogły być pozyskiw ane w lasach o typie b o ró w m ieszanych, dąb i grab w lasach grądow ych, a olsza w lasach łęgow ych. W edług m apy p otencjalnej ro ślin n o ści n atu raln ej (W. M atuszkiew icz i in. 1995) p łaty tych zbiorow isk leś nych zn ajdują się n a tere n ach sąsiadujących z osadą w Nieszawie.

Charakterystyka botaniczna obiektów

archeologicznych

W szystkie obiekty zaw ierały węgle d rzew ne o dość ub o g im i w y ró w n an y m składzie taksonom icznym , w skazującym na d o m in u jącą rolę użytkow ą d rew n a dębu i sosny. Różnice m iędzy obiektam i zaznaczyły się n ato m iast w składzie gatu n k o w y m roślin oznaczonych na pod staw ie diaspor, liczebnością diasp o r i sp o so b em ich zachow ania. O biekty n r 58 i 69 zaw ierały w yłącz nie, a obiekty 62,81 i 95 praw ie w yłącznie spalone d ia spory. W obiektach 52,63, 90,101 i 103 zachow ały się okazy spalone i zm ineralizow ane. W od n iesien iu do d ia sp o r spalonych i zm ineralizow anych z dużą dozą pew n o ści m o żn a przyjąć, że są on e tego sam ego w ie k u co pozostałe m ateriały archeologiczne. W ątpliw ości m oże budzić rozstrzygnięcie w ieku d iasp o r niespalonych (zbutw iałych), poniew aż m ogą one p o chodzić z w arstw znacznie m łodszych lub z b a n k u nasio n ist niejącego we w spółczesnej glebie. Spraw a jest p ro sta jeśli niesp alo n e n asio n a m ają zachow ane biaław e biel m o lub liścienie, w zględnie kiełkujący zarodek, wtedy niew ątpliw ie stanow ią zanieczyszczenie m ateriałem w spółczesnym (kilka takich p rzy p ad k ó w zaznaczono w tabeli 2). N atom iast, jeśli d ia sp o ry zbutw iałe zach o w ane są w postaci pustej łupiny, to n a stanow iskach suchych, a do takich należy stanow isko 5 w Nieszawie, istnieje po w ażn e niebezpieczeństw o, że stanow ią one zanieczyszczenie m ateriałem m łodszym . Zaliczenie ich do k o n tek stu archeologicznego jest niekiedy m ożliw e n a podstaw ie dokładnej obserw acji w yglądu szcząt ków i analizy p o ło żen ia obiektów archeologicznych w zględem p o zio m u w ody gruntow ej i m ożliw ości o d

(19)

Tabela 8. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Wymagania roślin zielnych względem wilgotności gleby (wskaźnik W): 2 - gleby suche; 3 - świeże; 4 - w il gotne; 5 - mokre; 6 - woda (K. Zarzycki i in. 2002).

Table 8. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Requirements o f plants species w ith respect o f soil moisture (index W ); 2 - dry; 3 - fresh; 4 - moist; 5 - w et; 6 - aquatic (K. Zarzycki et al. 2002).

Gatunki Wartości wskaźnika W 2 3 4 5 6 Digitaria ischaemum * * * * * * Galium spurium * * * * * * * * * * * * Melandrium noctiflorum * * * * * * * * * * * * Phleum pratense * * * * * * * * * * * * Setaria pumila * * * * * * * * * * * * Setaria viridis/verticillata * * * * * * * * * * * * Stachys annua * * * * * * * * * * * * Malva cf. neglecta * * * * * * * * * * * * Plantago lanceolata * * * * * * * * * * * * * * * * * * Agrostemmagithago * * * * * * Chenopodium album * * * * * * Digitaria sanguinalis * * * * * * Euphorbia helioscopia * * * * * * Fallopia convolvulus * * * * * * Melandrium album * * * * * * Polygonum aviculare * * * * * * Thlaspi arvense * * * * * *

Torilis japon ica * * * * * * Vicia tetrasperma? * * * * * * Echinochloa crus-galli * * * * * * * * * * * * Plantago maior * * * * * * * * * * * * Polygonum lapathifolium s. 1. * * * * * * * * * * * * Stellaria media * * * * * * * * * * * * Eleocharis sp.? * * * * * * Alisma sp. * * * * * * * * * * * *

cięcia d o stęp u pow ietrza. W ydaje się, że taką sytuację w N ieszawie m am y w o d n iesien iu do obiektów 82 i 92. O b a zaw ierają, o b o k licznych d iasp o r spalonych, ta k że dużo okazów niespalonych, k tóre w ykazują pew ne cechy fosylizacji przebiegającej w środow isku lekko w ilgotnym , przy o dciętym dostępie pow ietrza. W tych d w u p rzy p a d k ach u zn an o , że ich p rzynależność do k o n tek stu archeologicznego raczej nie nasu w a w ątpli w ości (choć nie jest całkiem pew na).

Praw ie we w szystkich obiektach w ystępują zboża rep rezen to w an e przez b ard zo nieliczne z iarn iak i sp a lone, a rzadziej zm ineralizow ane, oraz przez odciski ziarniaków , plew i słomy. Jednakże żaden z obiektów nie zaw iera n a g ro m ad z en ia większej ilości ziarna, nie m am y zatem b ezp o śred n ieg o d o w o d u p rzechow yw a n ia w n ich zboża. W w iększości ja m rów nież d ia sp o ry roślin dzikich są tak nieliczne, że nie pozw alają na charakterystykę b o ta n ic z n ą w ypełniska. P róbę taką

m o ż n a p o d jąć tylko w sto su n k u do bogatszych p o d ty m w zględem obiektów 6 3 ,6 9 ,8 2 , 92 i 101.

Z jam y określonej jako obiekt 63 zb ad an o 3 p r ó by. D w ie zaw ierały znikom ą liczbę roślin, n ato m iast bard zo interesująca ze w zględu na stan zachow ania szczątków okazała się p ró b a p o ch o d ząca z najw ięk szej głębokości (p ró b a 9/99). Z naleziono w niej 165 ow oców i nasio n , w w iększości zm ineralizow anych, a częściow o spalonych (tab. 2). W śró d zbóż d o m in o w ało proso, zachow ane w form ie zm ineralizow anej i spalonej (ryc. 3: 6), po za ty m w ystąpiły pojedyncze ziarniaki żyta i pszenicy. Tylko w tej próbie znalazły się 2 n a sio n a ln iczn ik a Camelina sativa, rośliny olejo- dajnej, k tó ra m ogła być upraw iana. W śró d 15 takso- nó w roślin dzikich przew ażały chw asty p o ln e zach o w ane n iem al w yłącznie w form ie zm ineralizow anej (ryc. 4: 3-7). D ia sp o ry d w u gatunków , k o m o sy białej

(20)

Tabela 9. Nieszawa Kolonia, pow. opolski, stan. 5. Wymagania roślin zielnych względem kwasowości gleby (wskaźnik R): 1 - silnie kwaśne (pH < 4 ); 2 — kwaś ne (pH 4-5); 3 - um iarkowanie kwaśne (pH 5-6); 4 - obojętne (pH 6-7); 5 - zasadowe (pH > 7 ) (K. Zarzycki i in. 2002).

Table 9. Nieszawa Kolonia, Opole Lubelskie district, site 5. Requirements o f plants species w ith respect o f soil acidity (index R): 1 - very acidic (pH < 4 ); 2 - acidic (pH 4-5); 3 - moderately acidic (pH 5-6); 4 - neutral (pH 6-7); 5 - alkaline (pH > 7 ) (K. Zarzycki et al., 2002).

Gatunek Wskaźnik kwasowości R 1 2 3 4 5 Digitaria sanguinalis * * * * * * Digitaria ischaemum * * * * * * Echinochloa crus-galli * * * * * * * * * * * * Fallopia convolvulus * * * * * * * * * * * * Setaria pumila * * * * * * * * * * * * Setaria viridis/verticillata * * * * * * * * * * * * Vicia tetraspermal * * * * * * * * * * * * Chenopodium album * * * * * * Euphorbia helioscopia * * * * * * Malva cf. neglecta * * * * * * Melandrium album * * * * * * Stellaria media * * * * * * Thlaspi arvense * * * * * * Torilisjaponica * * * * * * Plantago lanceolata * * * * * * Plantago maior * * * * * * Polygonum lapathifolium s. 1. * * * * * * Agrostemma githago * * * * * * * * * * * * Polygonum aviculare * * * * * * * * * * * * Phleum pratense * * * * * * * * * * * * Eleocharis sp?. * * * * * * Galium spurium * * * * * * Melandrium noctiflorum * * * * * * Stachys annua * * * * * *

zbutwiałe. D użo było kaw ałków węgli d rzew nych (134 fragm enty), w śró d k tó ry c h przew ażała sosna, znacz nie m niej było d ębu i b rzo zy Łączne w ystępow anie szczątków zbóż i chw astów sugeruje, że m ożem y m ieć tutaj do czynienia z pozostałością jakiegoś eta p u o b róbki p lo n u (lub plonów ) zbóż. W yraźne dw a ty p y fosylizacji w skazują n a o d m ie n n e „historie” szczątków, b ędących śladem d w u różnych czynności g o sp o d a r czych. P odkreśla to jeszcze fakt, że o ile p ro so i psze nica w ystępują zaró w n o w form ie spalonej jak i zm i- neralizow anej, to obie frakcje różnią się składem ga tun k o w y m chwastów. Jedna z tych czynności w iązała się z użyciem wysokiej tem p eratu ry , co p ro w ad ziło do częściowego spalenia m ateriału roślinnego, d ru g a zaś spow odow ała k o n ta k t pozostałości roślinnych z fosfo ranem w ap n ia (lub tlen k a m i m etali), czego w ynikiem była m ineralizacja. Ź ró d łe m fosforanu m ogły być m.in. ek sk re m en ty zw ierzęce lub ludzkie (M . Lityń- ska-Zając, K. W asylikow a 2005, s. 43). P otw ierdzeniem

tego p rzypuszczenia m ogą być u szkodzenia w idoczne n a ziarniakach pszenicy i jęczm ienia, w skazujące na ich n ad traw ien ie przy przejściu przez p rzew ó d p o karm ow y. Jam a M z o biektu 69, zaw ierała w yłącznie spalone szczątki roślin. Były w śród nich dw a gatu n k i zbóż, p ro so i jęczm ień, ty p o w y chw ast u p raw p rzyza g rodow ych p alusznik n itk o w aty Digitaria ischaemum oraz dw a gatunki, k tóre m ogą ro sn ąć w p o d o b n y ch up raw ach lub n a m iejscach ru d eraln y ch (kom osa b ia ła C henopodium album i bniec biały M elandrium al

bum ). Jam a ta zaw ierała także węgle d rzew n e sosny

(najliczniejsze), dębu, brzozy, g rab a i olszy. Jednolity sposób fosylizacji sugeruje, że zachow ane w tej jam ie d ia sp o ry m ogą być p o zo stało ścią jakiejś jednej (nie koniecznie jednorazow ej) czynności gospodarczej. N a uw agę zasługuje w ystępow anie stosu n k o w o dużej liczby spalonych nasio n kom osy (łącznie 333 n a sio na), które m ogą wskazyw ać n a zbieranie tego g a tu n ku, spożyw anego w postaci kaszy

(21)

O biekty 82 i 92 zaw ierają d ia sp o ry spalone i z b u tw iałe, należące do różnych gatunków . W form ie sp alo nej w ystępują zboża i g ro ch (w obiekcie 92) oraz kilka g atu n k ó w roślin dzikich, ja k ró w n ież węgle d rzew ne sosny i dębu. W śró d okazów n iespalonych w n ajw ięk szej liczbie w ystępują n asio n a kom osy. B iorąc p o d uw agę obecność znacznej liczby spalonych n asio n k o m o sy w jam ie z o b iek tu 69 nie m o ż n a w ykluczyć, że zbutw iałe n asio n a tego g a tu n k u zachow ane w o b iek tach 82 i 92 są także śladem zbieractw a p rak ty k o w a nego przez m ieszkańców osady. P ró b a z obiek tu 92 p o c h o d ziła z w n ętrza naczynia, rodzi się w ięc p y tan ie czy zaw iera o n a coś co było celow o w n im u m iesz czone. N iestety n a ta k p o staw io n e p y tan ie nie da się o d p ow iedzieć całkiem jed n o zn aczn ie. M ogło być tak, że w n aczy n iu przech o w y w an o n asio n a kom osy, a po w y rzu cen iu naczy n ia do jam y do stały się do jego w n ę trz a okazy spalone znajdujące się w jam ie. N ie m o żn a także wykluczyć, że cała zaw artość n aczynia dostała się do niego p rzy p ad k o w o w raz z ziem ią.

Jam a gospodarcza n r 101 jest interesująca ze wzglę d u n a to, że pokazuje znaczenie analizy ró żnorodnego m ateriału roślinnego dla p o z n an ia zaw artości obiektu. Z d n a tej jam y zbad an o p róbę ziem i i polepę. O kazało się, że zboża zachow ały się tylko jako odciski n a polepie (proso i p raw d o p o d o b n ie żyto), a spalone i zm ineralizow ane d iasp o ry należały w yłącznie do roślin dzikich.

K om entarza w ym aga zaw artość o biektu 94, z k tó rego zb a d an o 3 p ró b y polepy, p ró b ę ziem i i 2 p ró b y węgli drzew nych, w szystkie zw iązane z paleniskiem . W ęgle d rzew n e d ęb u i sosny w ystąpiły w p ró b a c h p o chodzących z głębokości w zględnej 45 i 50 cm . P ró b a ziem i z głębokości 45 cm zaw ierała także 1 zbutw iałe nasienie kom osy białej, a p o lep a z głębokości 50 cm odciski nieokreślonych traw (m oże zbóż). N atom iast w próbie p o lep y z głębokości 30 cm znaleziono około 10 zbutw iałych kw iatków chw astnicy Echino

chloa crus-galli i frag m en t zbutw iałej gałązki w iechy

tego g a tu n k u (ryc. 3: 5). O kazy te leżały dość lu źn o w piaszczystej glinie, nie tw orząc odcisków . Przy nich znaleziono też zbutw iały ow ocek żółtnicy, Galinso-

ga sp., g atu n k u p o ch o d ząceg o z A m eryki. Z aró w n o

obecność żó łtn icy jak i b rak odcisków chw astnicy w skazują, że m am y tu do czynienia z zanieczyszcze n iem m ateriałe m późniejszym (n o w o ży tn y m ). Polepa z tej jam y nie była p rzep alo n a, łatw o ro zp ły n ęła się w w odzie, m o ż n a zatem przypuszczać, że znalezione ow ocki zostały w p ro w ad zo n e do stosu n k o w o m ięk kiej gliny przez jakieś zw ierzęta ryjące.

Wnioski

P ozostałości roślin zachow ane w o biektach ze sta now isk a w N ieszaw ie K olonii dostarczyły in fo rm acji o ro ślin ach upraw ianych przez m ieszkańców osady o raz o ro ślin ach dzikich z bliskiego o to c z e n iu i ich w ykorzystyw aniu. W u p raw ie były 4 g a tu n k i zbóż. N ajczęściej w ystępow ało p ro so Panicům miliace

um , rzadziej p ojaw iały się jęczm ień H ordeum vulga re, żyto Secale cereale i pszen ica zw yczajna Triticum aestivum . Przew aga p ro sa n a d in n y m i g atu n k am i

nie m u si oznaczać jego w iększego znaczenia g o spodarczego, m oże b o w iem w y nikać z o d m ien n eg o sp o so b u k o n su m p cji. P roso było ja d a n e w po staci kaszy gotow anej z n iero z d ro b n io n y c h ziaren, k tó re są p rzech o w y w an e w całości i łatw e do oznaczenia. N a to m iast in n e zboża ro zc ieran o n a m ąkę lub ro z d ra b n ia n o n a kaszę, w zw iązku z czym całe ziarniaki m iały m niejsze szanse zach o w an ia się w m ateriale subfosylnym . W arzyw a u p ra w n e rep rez en to w an e są przez g ro ch siew ny Pisum sativum , a rośliny olejo- d ajne przez ln iczn ik siew ny Cam elina sativa i m a k le k arsk i Papaver som niferum . S tosunkow o du ża liczba spalonych n a sio n k o m o sy białej C henopodium album m oże w skazyw ać n a spożyw anie ich w form ie kaszy. W lasach były zb ierane m aliny Rubus idaeus i jeżyny

(Rubus ty p plicatus). Lasy d o starczały także d rew n a,

najw ięcej używ ano d re w n a d ęb u Quercus sp. i sosny

P inus sylvestris.

W iększość dziko rosnących roślin zielnych p o c h o dziła z siedlisk poln y ch i ruderalnych. W śró d chw a stów p o lnych przew ażały g atu n k i zw iązane z upraw ą przy zag ro d o w ą i ze zb ożam i jary m i, ale było także kilka g atu n k ó w charakterystycznych dla polow ych u p raw zbóż ozim ych. N a tej pod staw ie m o żn a p rz y puszczać, że m ieszkańcy osady stosow ali różne m e to dy u p raw y roślin, a w ięc siew ozim y i ja ry zbóż oraz u p raw y o grodow e g rochu, m ak u i lnicznika (W. M a tuszkiew icz 2001).

W iększość znalezionych chw astów po lnych i ru d e ralnych rośnie obecnie n a glebach dość żyznych, św ie żych, o odczynie obo jętn y m , co w skazuje, że na takich glebach były zakładane p o la u p raw n e i takie gleby w ystępow ały n a teren ie osady. W m ateriale roślinnym słabo zaznaczają się te ren y w ilgotne, zw iązane z te rasą zalew ow ą, co jest dość uderzające zważywszy n a p o ło żen ie osady. M ożna przypuszczać, że gosp o d ark a zasobam i ro ślin n y m i k o n cen tro w ała się głów nie n a terasie nadzalew ow ej.