Kazimierz Waluch
Stosunku kulturalne w Unii
Europejskiej z niecżłonkowskimi
państwami śródziemnomorskimi
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 11, 28-38
Efektem konferencji w Barcelonie, w dniach 27-28 listopada 1995 ro k u,3 była D eklaracja ratyfikow ana następnie przez piętnaście państw członkowskich i dwanaście państw śródziemnomorskich: Algierię, Cypr, Egipt, Izrael, Jordanię, Liban, M altę, M aroko, Syrię, Terytoria Palestyńskie, Tunezję i Turcję. Okreś lone zostały trzy płaszczyzny współpracy determinujące kierunki wspólnych działań: partnerstw o polityczne i bezpieczeństwa, partnerstw o ekonomiczne i finansowe oraz partnerstw o w dziedzinie społecznej, w czym zaw arta była również k u ltu ra.4 Postaw ą dokum entu jest „duch współpracy w respektowaniu charakterystyki, wartości i specyfiki każdego kraju ” .5 W spółpraca w regionie m a na celu utworzenie strefy pokoju i stabilizacji w basenie M orza Śródziem nego, co zostanie osiągnięte m .in. po powstaniu strefy wolnego handlu w 2010 roku. Procesowi tem u musi jednak towarzyszyć wym iana kulturalna, respek tow anie praw człowieka i pryncypia państw a dem okratycznego.
Podstaw owym instrum entem finansowym pozwalającym na realizację Proce su Barcelońskiego został program o nazwie M E D A ,6 którego jeden z prioryte tów zakłada współpracę w dziedzinie kultury. Środki finansowe tego program u są bezzwrotne, jednak pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, które wspierają przedsięwzięcie, m uszą zostać zwrócone.7 M E D A finansuje działania określone D eklaracją przyjętą w Barcelonie, zarówno w kontekście inicjatyw dw ustronnych, ja k i wielostronnych. Celem program u M E D A jest pomoc w przem ianach ekonomicznych i tworzeniu otwartych i konkurencyjnych rynków, przy jednoczesnym wsparciu reform politycznych i społecznych. Pomoc ta m a być w założeniu katalizatorem określonych przem ian i nie odgrywa roli funduszy strukturalnych. Z drugiej strony, środki finansowe m ają wspomagać działania aktualne, tj. współfinansowanie szkolnictwa podstaw owego, opieki medycznej i rozwoju terenów wiejskich.
Pierwsza edycja program u M E D A przypadła na lata 1995-1999 i jeśli traktow ać tę inicjatywę jak o now atorski pom ysł nowej form uły współpracy w regionie śródziem nom orskim przyznać trzeba, że zakończyła się sukcesem. Jednak z p u n ktu widzenia sprawności procedur administracyjnych, nie było to
3 K olejne oficjalne konferencje odbywały się: n a M alcie (15-16 kw ietnia 1997), w Stuttgarcie (15-16 kw ietnia 1999) i w Marsylii (15-16 listopada 2000).
4 Więcej: L e Processus de Barcelone, cinq ans après 1995-2000, O ffice des publications officielles
des Communautés européennes, Luxem bourg 2000.
5 F. Rizzi, L 'Italie euro-mèditeranenne, [w:] Culture Europe, n. 24, w rzesień-listopad 1998. 6 Rozporządzenie Rady η. 1488/96 z 23 lipca 1996 roku, [w:] JO C E, L189/1 z 30/07/1996. 7 Budżet program u M E D A z a ła ta 1995-1999 wyniósł ponad 3,435 m iliarda euro (ogólna kw ota środków na finansow anie w spółpracy UE z partneram i tego regionu wyniosła w tym okresie 4422 m iliona euro). W raz z pożyczkam i Europejskiego Banku Inwestycyjnego kw ota ta osiągnęła poziom ponad 9 m iliardów euro. Ź ródło: Le Processus de Barcelone, cinq ans après 1995-2000, Office des
najlepsze doświadczenie, czego dowodem jest dysproporcja pomiędzy de klarow aną a faktycznie wypłaconą kw otą wsparcia finansowego projektów .8
W Stuttgarcie, w dniach 15-16 kwietnia 1999 roku, potw ierdzone zostały dotychczasowe priorytety współpracy w regionie, z uwzględnieniem szczególnej roli organizacji pozarządowych. Postanow iono jednak uspraw nić system funkc jonow ania wsparcia finansowego, czyniąc go bardziej racjonalnym i efektyw nym. D ruga edycja program u, M E D A I I,9 na lata 2000-2006, kładzie większy nacisk na rozwój stru k tu r współpracy dwustronnej i tworzenie stref wolnego handlu. Fundusz program u, podobnie jak w latach ubiegłych, jest wspom agany pożyczkami ze środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego.10
W spółpraca w dziedzinie polityki społecznej realizuje się w ram ach trzech program ów M E D A ,11 które aby zwiększyć skuteczność działań, zawierają konkretnie zdefiniowane priorytety. N iektóre z nich dotyczą bezpośrednio zagadnień kulturalnych, inne pośrednio, choć zawierają wiele projektów o takim charakterze. W dziedzinie kultury program początkowo zarezerwowany był dla działań w obszarze dźiedzictwa, później dostępny także dla innych przedsię wzięć. Spotkanie m inistrów kultury w Bolonii 22 i 23 kwietnia 1996 ro k u 12 przyniosło wiele propozycji konkretnych działań w ram ach program u M E D A 13: spis i promocję d ó b r kultury, wymianę doświadczeń w dziedzinie wsparcia instytucjonalnego i prawnego, wykorzystanie technik m ultim edialnych, kształ cenie w zawodach związanych z dziedzictwem i anim acją kulturalną. Propozycje dotyczyły także ewolucji polityki konserwacji zabytków (od inicjatyw jedno stkowych do program ów zintegrowanych), niwelowania rozbieżności pomiędzy konserwacją a eksploatacją zabytków, wzajemnego zrozum ienia narodów , promocji dziedzictwa kulturowego jako czynnika ekonomicznego rozwoju regionalnego, turystyki kulturalnej. Priorytety współpracy przyjęte w Bolonii, wypracowane zostały w trakcie wcześniejszych spotkań roboczych zorganizow a nych w ram ach działań prezydencji włoskiej w UE we współpracy z University of the M editerranean (U N IM E D ).14
8 Ogólna kw ota płatności, w latach 1995-1999, w ram ach pom ocy U E w zakresie program u M ED A wyniosła 890 milionów euro (dla całego zaangażow ania U E w tym regionie - 1615 miliona euro).
9 Budżet 5,350 m iliona euro. Rozporządzenie Rady n. 2698/00 z 27 listopada 2000, [w:] JO CE,
L311 z 12/12/2000.
10 W iatach 1995-1999 Europejski Bank Inwestycyjny udzielił pożyczek n a kw otę 4,808 miliona euro. W latach 2000-2007 fundusz Euromed II tego banku udzieli pożyczek n a kw otę 6,4 miliona euro.
11 Rozporządzenie R ady U E n. 1488/96 z dnia 23.07.1996, [w:] JO C E, L 189/1 z 30/07/1996. 12 N astępne spotkanie m inistrów kultury odbyło się n a R odos w dniach 25-26 września 1998 lroku.
13 Decyzja Rady n. 706/96 z 6 grudnia 1996, [w:] JO C E, L325 z 14/12/1996.
14 Arles - „Identity and Conservation of the Cultural H eritage in the Euro-M editerranean context” (9-10 lutego 1996); Berlin - „Access to the C ultural H eritage” (23-24 lutego 1996); A m m an - Cultural H eritage as a F acto r in Sustainable D evelopm ent” (22-23 m arca 1996).
Określony w ten sposób zakres działań w dziedzinie kultury stanowił ważny etap opracow ania konkretnych program ów współpracy: Eurom ed Heritage, Eurom ed Audiovisuel, Eurom ed Jeunesse.
Jednym z najważniejszych źródeł finansowania działań w dziedzinie kultury jest program Eurom ed H eritage, który powstał we wrześniu 1998 roku w celu zachow ania i waloryzacji dziedzictwa kulturowego regionu śródziem nom or skiego. W spiera on realizację projektów, które m ają prom ow ać dziedzictwa tego regionu, wymianę doświadczeń pomiędzy instytucjami zajmującymi się ochroną i waloryzacją dziedzictwa, kształcenie w tym zakresie oraz projekty związane z turystyką kulturalną. Ideą przewodnią jest kształtow anie świadomości ist nienia i potrzeby prom ow ania wspólnego dorobku narodów basenu M orza Śródziemnego, aby różnorodność tradycji i zwyczajów stanow iła podstawę do budow ania postaw tolerancji, pokoju i stabilności w regionie. Chodzi także o osiągnięcie konsensusu w najważniejszych problem ach i wypracowanie nowych m etod współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego.
W pierwszej fazie program składał się z piętnastu projektów regionalnych, z których każdy posiadał specyficzny charakter, cele, środki, m etody i rezultaty. Skupiał szeroką reprezentację partnerów i był realizowany w określonym przedziale czasowym (od roku do trzech lat). Takie działanie umożliwiło stworzenie regionalnych sieci współpracy, skupiających instytucje państwowe, pryw atne, uniwersytety i organizacje pozarządowe. O gólna liczba partnerów przekroczyła liczbę 200 podm iotów, ale istotniejszym jest fakt, że 44 partnerów uczestniczyło w więcej niż jednym projekcie.15 Tem atyką tych projektów było dziedzictwo m aterialne i niem aterialne, dotyczyły one m .in. zintegrowanego zarządzania stanow iskam i archeologicznymi, realizacji wystaw, kształcenia specjalistów w zakresie restauracji i waloryzacji, archeologii podwodnej, za chow ania m anuskryptów z terenu Bliskiego W schodu.
Dzięki subwencjom program u M E D A /E urom ed H eritage powstało więc wiele wartościowych projektów , np. zorganizow ana została wystawa dziedzic twa kulturow ego regionu M orza Śródziemnego, zainaugurow ana w czerwcu 2000 roku w Hildesheim w ram ach Expo 2000, zrealizowano austriacką inicjatywę „M uzeów bez granic” , której celem była prom ocja dialogu kultur Europy, krajów M aghrebu i Bliskiego W schodu,16 czy też zainaugurowano działalność Réseau euromaghrébin de form ation des métiers de la communication (R E M FO C ), sieci współpracy w dziedzinie kształcenia w zawodach związanych
15 Programme Euromed Heritage: Le patrimoine culturel au coeur du partenariat euro-
-méditerranen, [w:] Dossier Special Euromed, M eda Team -Inform ation, Edition n. 17, 29 septembre
2000.
16 Jedna z inicjatyw polegała na opracow aniu tem atu „Sztuka islam u” przez jedenastu uczestników projektu z uwzględnieniem specyfiki każdego z regionów, np. n a Sycylii podjęto zagadnienia średniowiecznej sztuki islamskiej, a w Palestynie sztuki M am eluków . Wyniki zostały zaprezentow ane w Sztokholm ie, w ram ach obchodów Europejskiego M iasta K ultury.
T ab. 1. Lista projektów pierwszej fazy Eurom ed H eritage
T ytuł projektu dofinansow aniaKw ota realizacjiCzas K o ordynator C O R PU S - tradycyjne budow
nictwo regionu śródziem nom or skiego
1 041 050 euro 30 miesięcy F rancja - Ecole d ’Avignon, Centre de Form ation à la R éhabilitation du Patrim oine SA LA M BO - doskonalenie spe
cjalistów sztuk dekoracyjnych
272 812 euro 25 miesięcy Fran cja - F o n d atio n E u ro péenne des M étiers du P atri m oine (FEM P)
IPA M E D - m apa inform atyczna dziedzictwa
1 120000 euro 3 lata T unezja - In stitu t N ational du Patrim oine M inistère de la C ulture
RIA S - forum eurośródziem no- morskie archeologii morskiej (F.E.M .A .M .)
285 379 euro 16 miesięcy H iszpania - M inisterio del Educación y C ultura COU RS D U P A T R IM O IN E D U
M A G H R EB - ochrona dziedzic twa kulturalnego krajów M aghrebu
2611035 euro 3 lata W łochy - IC C R O M - M iędzy narodow e C entrum Studiów n a rzecz K onserwacji i R estau racji D ó b r K ultury
U N IM E D H E R IT - kształcenie podyplom owe w zakresie zarzą dzania zasobam i kulturalnym i i dla specjalistów w zakresie dzie dzictwa kulturalnego
404 656 euro 17 miesięcy W łochy - U niversità del M e diterraneo
P.I.S.A. - Zintegrow any Program Stanowisk Archeologicznych
3210037 euro 3 lata W łochy - IM ED - Instituto per il M editerraneo
U N IM E D SY M POSIU M - ko lokwium n a tem at dziedzictwa niem aterialnego
114400 euro 12 miesięcy W łochy - U niversità del M e diterraneo
M U SÉ E SANS F R O N T IE - sztuka islamu w regionie M o rza Śródziemnego
1 604460 euro 32 miesiące A ustria - O IN G (O rganisa tion Internationale N on G ou vernem entale) M usée sans frontiers/M useum with no frontiers
U N IM E D A U D IT - analiza p o lityki w zakresie dziedzictwa
324 130 euro 20 miesięcy W łochy - U niversità del M e diterraneo
LES FÊTES D U SO LEIL - poznanie i popularyzacja dzie dzictwa niem aterialnego k ultu ralnego: świąt ludowych i tra dycyjnych
646 272 euro 2 lata W łochy - M erostw o Sieny
EXPO 2000 - E U R O M E D H E R IT A G E - wystawa dziedzictwa kulturow ego regionu M orza Śród ziemnego w czasie EX PO 2000
458 840 euro 13 miesięcy Niemcy - D ezernat für K ul tu r Stadt Hildesheim JO U R N ÉE S E U R O -M É D I-
T E R R A N E N É E N N E S D U PA T R IM O IN E - europejskie dni dziedzictwa i ich rozszerzenie na region M orza Śródziemnego: studium wykonalności
146406 euro 17 miesięcy Belgia - F o n d atio n Roi Bau douin
M A N U M E D - m anuskrypty regionu M orza Śródziemnego, ochrona i konserwacja zacho wawcza m anuskryptów Bliskiego Wschodu
1284625 euro 3 lata F rancja - C.C.L. - Centre de C onservation du LivTe
M U SE O -M ED - w spółpraca techniczna w dziedzinie muzeal nictwa
97 089 euro 15 miesięcy G recja - IC O M - M iędzyna rodow a R ada Muzeów, G recki K om itet N arodow y
z kom unikacją.17 Podczas wspomnianego wyżej spotkania w Stuttgarcie,18 wszyscy uczestnicy zgodnie podkreślili rolę program u Eurom ed Heritage, zaznaczając potrzebę rozszerzenia i pogłębienia współpracy w tym zakresie.19 W konsekwencji, druga faza program u odzwierciedla to stanowisko w trzech przyjętych priorytetach: maksym alizacja efektów, zwiększenie oddźwięku społe cznego dla efektów realizowanych projektów oraz zwiększenie udziału w projek tach partnerów południowej części M orza Śródziemnego. W ażnym elementem funkcjonow ania program u m a być kom plem entarność i korelacja projektów regionalnych z innymi projektam i finansowanymi w ram ach program u M EDA.
Kolejnym program em , realizowanym w tej części Europy, jest Euromed Audiovisuel, który zapoczątkow ano w 2000 roku w celu wsparcia projektów m edialnych (radio, telewizja i kino) w zakresie kooperacji w produkcji, dystrybuq'i i promocji, a także archiwizacji program ów , filmów i innych produktów przemysłu audiowizualnego. Już podczas spotkania w Barcelonie, w 1995 roku, strony podkreśliły rolę mediów w budow aniu wzajemnego zrozum ienia państw leżących po obu stronach M orza Śródziemnego. Sektor ten został określony jak o priorytetowy w Procesie Barcelońskim podczas spotkania m inistrów spraw zagranicznych państw regionu, które odbyło się w kwietniu 1997 roku n a Malcie. N a konferencji w Salonikach przyjęto założenia pro gram u.20 Dziś, wraz z zagadnieniami kultury i młodzieży, stanowi on jeden z najważniejszych kierunków działań w ram ach program u M E D A . W istocie większość inicjatyw w dziedzinie audiowizualnej realizowanych jest w ramach program u Eurom ed Audiovisuel, choć podobne działania nierzadko podejmują także Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w tych k rajach.21 Kolejna konferencja poświęcona sektorowi audiowizualnem u odbyła się w Rabacie (M aroko) w term inie 14-16 września 2000 roku i służyła opracow aniu zasad kontynuacji program u, zgodnie z postanowieniam i drugiej Konferencji Minist rów K ultury n a Rodos. Szczególnie interesujące były atelier tematyczne towarzyszące spotkaniu w Rabacie, które dotyczyły najważniejszych zagadnień współpracy: organizaqi strukturalnej i regulacji prawnych sektora audiowizual nego oraz oceny rozwoju rynku, finansowania publicznego i prywatnego, czyli jak m aksym alizow ać nakłady na produkcje audiow izualną oraz ceny techniki cyfrowej w m ediach i zastosowaniu nowych technologii. Przyjęto także częś
17 Patrz: Final R eport. Evaluation o f the M ED A D em ocracy Program m e 1996-1998. Przygotow any przez N adim K arkutli i D irk Bützler, Bruksela, marzec 1999.
18 T akże podczas innych spotkań partnerów program u: R odos w 1998, D am aszek i Tunis w 1999, Hildesheim w 2000.
19 Budżet drugiej edycji wynosi 30 milionów euro (pierwsza edycja - 17 milionów euro). , 20 K onferencja w Salonikach (Grecja) odbyła się 15 listopada 1997 roku.
21 Zwykle dotyczy to patronatów festiwalowych, jak np. festiwal filmów dokum entalnych DocAviv w Tel Awiwie (wiosna 2001), festiwal filmów kobiecych w A nkarze (maj 2001), dni kina europejskiego w Bejrucie (2000) i Tunisie (2001).
ciowe podsum ow anie efektów realizacji program u, co ułatwi prace nad walory- zaq'ą pierwszej i przygotowaniem drugiej jego edycji.
N astępna konferencja zorganizow ana została w K airze w dniach 18-19 października 2002 roku. Podczas tego spotkania uczestnicy skupili się na zagadnieniu popraw y w arunków rozpowszechniania filmów na obszarze obu brzegów M orza Śródziemnego. W związku z podejm owanym tem atem zor ganizowane zostały m initargi skupiające eksporterów , dystrybutorów i przed stawicieli sieci kin. K onferencja była także dla partnerów program u Eurom ed Audiovisuel okazją do spotkania, gdzie dokonano kolejnych podsum ow ań, planując jednocześnie przyszłe działania.
Eurom ed Audiovisuel nie zajmuje się wyłącznie kulturą i kom unikaq'ą. Program posiada także wymiar technologiczny, ekonom iczny i komercyjny. Pierwsza edycja pozwoliła na dofinansowanie sześciu dużych projektów w kw o cie 19,1 m iliona euro. Były to: CapM ed, E uropa Cinémas, CinémaM ed, Eurom ediatoon-V iva C arthago, „Elles ... aux bords de l’an 2000” i M ED EA , zaproponow ane przez Tunezję, Egipt, Francję, W łochy i Hiszpanię.
Projekty te wpływają na popraw ę sytuacji całego przemysłu audiowizualnego w regionie, ze szczególnym uwzględnieniem kina, gdzie widoczna jest dom inacja produkcji amerykańskich. Chociaż w wielu krajach sytuacja filmu europejskiego nie jest zła (np. w Izraelu, M aroku czy Libanie), ogólnie jed n ak pojaw iają się one rzadko na afiszach kin w tych państwach (np. w Egipcie). E u rop a Cinémas wspom aga więc dystrybutorów , finansując do 50% kosztów dubbingu, prom o cji, zakupu i produkcji kopii. D o lipca 2000 roku z pom ocy skorzystało 38 tytułów filmowych, 33 kina w jedenastu krajach oraz 14 dystrybutorów . Zauważyć należy, że pom oc ta jest często warunkiem niezbędnym do wymiany filmów, gdzie producenci europejscy m uszą ponosić 100% ryzyka wejścia na nowy rynek, podczas gdy dystrybutorzy krajów Południa nie m ają środków na zakup kopii, gdyż nie są w stanie zapewnić odpowiedniej frekwenq'i. Ponadto w wielu państw ach kino przeżywa recesję (np. Tunezja), choć w innych widać oznaki dużego zainteresowania tą form ą spędzania wolnego czasu. W Libanie i M aroku otw arto wiele nowych sal kinowych,22 a w Bejrucie jedno z kin specjalizuje się w projekcjach filmu europejskiego.
W ażną płaszczyzną współpracy są także kwestie przepływu technologii i umiejętności związanych z ich wykorzystaniem. Projekt C apM ed m a na celu ochronę i renowację archiwów sieci telewizyjnych w większości krajów p artn er skich UE w tym regionie, także z zastosowaniem techniki cyfrowej. W Sewilli, w 2001 roku, zaaranżow ane zostało pierwsze robocze spotkanie specjalistów w tej dziedzinie, gdzie podjęto tem at możliwości odczytu starych, często zniszczonych, taśm filmowych.
22 W C asablance otw arto w m arcu 2002 roku najnowocześniejszy kom pleks kinow y w tym regionie, który posiada 14 sal projekcyjnych.
Projektem współpracy technicznej jest także Eurom ediatoon. Studio w Tuni sie, powstałe w wyniku koop eraq i kilku partnerów , realizuje serię filmów anim owanych pod wspólną nazwą Viva C arth ago .23 W spółpraca dotyczy wszystkich etapów: od pomysłu, poprzez przygotowanie i produkcję, aż do dystrybucji filmów. Biorąc pod uwagę nowatorski charakter tej inicjatywy, pow inna o na pobudzić do rozszerzenia form uły w spółpracy i wpłynąć na rozwój nowej, powstającej w tych krajach gałęzi przemysłu audiowizualnego.
Źródłem bezpośredniego wsparcia finansowego jest projekt M E D E A , który umożliwia rozwój projektu/scenariusza filmu dokum entalnego lub fabularnego. W pierwszym przypadku dofinansow anie osiąga poziom 10 tys. euro (od 2001 r. - 15 tys. euro), w drugim 36 tys. euro. Tylko w roku 2000 wybranych zostało do realizacji 25 koprodukcji.24 Priorytetem jest prom ocja współpracy producen tów, zachęta do tworzenia i emitow ania program ów obrazujących bogactwo i różnorodność kulturow ą regionów śródziemnom orskich.
T akże kolejna propozycja daje wymierne możliwości finansowe, zwłaszcza w zakresie prezentacji twórczości kinowej. Chodzi tu o CinćmaM ed, gdzie ram ach projektu zorganizow ano np. festiwal filmów krajów arabskich M orza Śródziemnego. Prezentacje odbywały się w siedmiu m iastach europejskich oraz w Am m anie (Jordania). 38 filmów obejrzało ponad 60 tys. osób, co świadczy 0 dużym zainteresowaniu kultu rą tej części świata, kulturą, k tó ra pomimo swojego bogactw a i różnorodności nie jest dobrze znana w Europie.
W ażnym z p u nktu widzenia poznawczego, ale także społecznego, jest przedsięwzięcie m ające na celu zaprezentowanie znanych postaci kobiet regionu M orza Śródziemnego, które znalazły uznanie w sztuce, literaturze, polityce czy w walce o praw a kobiet. Seria 12 filmów będzie wyreżyserowana przez przedstawiciela każdego z krajów współpracujących. K oordynatorem projektu „Elles ... aux bords de l’an 2000” jest Egipt.
Wszystkie wymienione wyżej działania w ram ach Eurom ed Audiovisuel m ają na celu rozwój wzajemnego zrozum ienia i prezentację innej kultury. To ambitne zadanie zrealizować się może jedynie poprzez zaangażowanie wszystkich w długim przedziale czasowym. Zadaniem na dziś jest zainicjowanie, wsparcie 1 rozwój w spółpracy w realizacji konkretnych przedsięwzięć. Pom im o trudności natury technicznej jest to także form a dialogu kultur, wymiany doświadczeń i prezentacji różnych punktów widzenia. Jednym z najważniejszych elementów tych inicjatyw jest pom oc w utworzeniu trwałej sieci w spółpracy profesjonalis tów. Znaczenie tego działania potwierdzili przedstawiciele Izraela i Autonom ii
23 Filmy przeznaczone są d la młodzieży i opow iadają o historii terytoriów śródziemnomorskich, od założenia K artaginy, aż do wieku VII.
24 La Coopération Euro-Méditerranéenne dans le secteur audiovisuel: Le programme Euromed
Audiovisuel et les activités des Délégations de la Comission, [w:] Dossier Spécial Euromed, M eda
Palestyńskiej, którzy publicznie oświadczyli w Sewilli chęć w spółpracy w za kresie program u Eurom ed Audiovisuel.
Trzecią z propozycji unijnych tworzy program Eurom ed Jeunesse (Eurom ed Youth), który poprzez wsparcie projektów wymiany młodzieży stanowi ważną płaszczyznę kontaktów społecznych i kulturalnych, służy ponad to integracji młodzieży w środow isku lokalnym i m iędzynarodowym , a także wspomaga procesy dem okratyzacji. Program jest realizowany pod patronatem Dyrekcji Generalnej ds. Edukacji i K ultury, w ścisłej współpracy z EuropeA id C o operation Office oraz Dyrekcją G eneralną ds. Stosunków M iędzynarodowych. Jego priorytety nawiązują do program u M Ł O D Z IE Ż , choć w tym przypadku szczególna uwaga została zwrócona na przeciwdziałanie rasizmowi, dyskrym i nacji i ksenofobii oraz stworzenie warunków do udziału m łodych w dialogu kultur świata.
Pierwsza edycja program u m iała miejsce w latach 1999-200125 i była konsekwencją postanow ień przyjętych w Barcelonie w 1995 roku. W tym okresie dofinansow ano ponad 200 inicjatyw, zrealizowanych w jednym z trzech zakresów program u (wymiana, w olontariat, działania wspierające), w przygoto waniu których wzięło udział ponad 3000 młodych osób.26 W celu koordynacji całego przedsięwzięcia zorganizow ana została sieć narodow ych agencji, zarów no w krajach UE, jak i krajach partnerskich regionu śródziemnom orskiego (prócz M aroka). Ew aluacja tego przedsięwzięcia, d ok o n an a przez ekspertów zewnętrznych,27 posłużyła do przygotowania założeń program ow ych kolejnego wydania program u. K om isja Europejska przyjęła decyzję28 o kontynuacji Eurom ed Jeunesse w latach 2002-2004, zwiększając budżet program u o 40% w porów naniu z poprzednim .20 Eurom ed Jeunesse II przewiduje zwiększenie liczby i jakości projektów w olontariatu i wymiany młodzieży, zakłada także wsparcie organizaq'i pozarządowych tego regionu w działaniach na rzecz kształcenia i rozwoju Europejsko-Śródziem nom orskiego F o rum Młodzieży. Forum m a stanow ić platform ę współpracy organizacji młodzieżowych państw UE i krajów partnerskich regionu M orza Śródziemnego. Od ro ku 2002 Eurom ed Jeunesse II został zintegrowany w ram ach wspólnotowego program u M Ł O D ZIEŻ.
Poza wspomnianymi wyżej trzema programami UE, także wiele iniq'atyw wspólnotowych realizowanych w innych dziedzinach wpływa na rozwój kontaktów kulturalnych państw członkowskich UE i krajów basenu M orza Śródziemnego.
25 Budżet program u wynosił 9,7 miliona euro, z czego 6 milionów pochodziło z program u M ED A i 3,7 z program u M Ł O D Z IE Ż .
29 W proporcjach: 52% z krajów U E i 48% z krajów partnerskich. 27 EC O TEC Research and Consulting.
28 Decyzja Komisji Europejskiej n. 2001/2347 z 22 listopada 2001 roku.
29 Budżet program u Eurom ed Jeunesse II wynosi 14 milionów euro, z czego 10 milionów pochodzi z program u M E D A i 4 z program u M ŁO D ZIEŻ.
Istotnym elementem współpracy są także inicjatywy rozwoju nowoczesnych technologii, które m ają m .in. na celu popularyzację dorobku kulturalnego narodów . D ziałania zapobiegające alienacji kultur narodow ych i służące ich ochronie były jednym z argum entów przywołanych przez Kom isję Europejską w uzasadnieniu pow ołania do życia program u E U M E D IS .30 Podobnie jak w w ypadku program ów zaprezentowanych wyżej, także i priorytety EU M E D IS wypracowane zostały w Barcelonie, gdzie podkreślono znaczenie rozwoju nauki i technologii, popraw y i m odernizacji infrastruktury telekomunikacyjnej dla budow ania kontaktów partnerskich. K onkretne rozw iązania przyniosło spot kanie w Rzymie, w dniach 30-31 m aja 1996 roku, gdzie oficjalnie potwierdzony został udział U E w działaniach na rzecz rozwoju regionu śródziemnomorskiego w zakresie telekom unikacji, użytkow ania najnowszych technologii w przemyśle, badaniach naukow ych i kształceniu.31 Po dwuletnim okresie konsultacji, w których wzięło udział ponad 1500 ekspertów z całego regionu,32 program E U M E D IS został uruchom iony 22 lutego 1999 roku. Jego głównym celem jest wsparcie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w tym regionie w zakresie nowoczesnych technologii i kom unikacji.33 Jednym z kierunków podejm owa nych działań jest dofinansowanie projektów regionalnych34 realizowanych w ram ach określonych priorytetów, wśród których znajduje się także dostęp do dziedzictwa kulturalnego za pośrednictwem przekazu elektronicznego.35 W tym przypadku pom oc finansową otrzym ują przedsięwzięcia związane z utworze niem sal kom puterow ych i instalacją serwerów w m uzeach, najważniejszych obiektach kulturalnych regionów i w narodow ych instytucjach odpowiedzial nych za zarządzanie dobram i kulturalnym i. Środki finansowe przeznaczone są również na reorganizację i racjonalizację sposobu prezentacji rozproszonych w sieci informacji kulturalnych, a także na popularyzację rezultatów Program u Badań N aukow ych. Kolejnym ważnym kom ponentem program u jest możliwość dofinansow ania projektów związanych z turystyką ku lturalną i usługami związanymi z obsługą ruchu turystycznego. W konsekwencji jednym z najważ niejszych partnerów w realizacji przedsięwzięć w ram ach program u EU M E D IS
30 E uro-M editerranean Inform ation Society.
31 Rów nie silne poparcie d la tej idei wyrazili ministrowie przemysłu regionu śródziem nom or skiego n a spotkaniu w Brukseli, w dniach 20-21 m aja 1996 roku.
32 Zorganizow ano w tym czasie 12 konferencji i atelier tem atycznych w Europie, Turcji, Tunezji, M aro k u , Egipcie, n a M alcie i n a Cyprze.
33 Jednocześnie E U M E D IS stanowił uzupełnienie działań Komisji, k tó ra n a początku 1996 roku uruchom iła program w zakresie telekomunikacji („P our une nouvelle approche des télécom m unications” ) w celu technicznego w sparcia reform praw nych w tym zakresie. Przedsię wzięcie posiadało budżet w wysokości 2,5 m iliona euro.
34 O gólna w artość dofinansow ania wspólnotowego: 35 milionów euro.
35 Pozostałe priorytety to: technologie inform atyczne i kom unikacyjne w kształceniu, handel elektroniczny i w spółpraca ekonom iczna, sieć dla opieki zdrow otnej, zastosowanie technologii inform atycznych i kom unikacyjnych w przemyśle i innowacji.
są instytucje kulturalne, zarów no państwowe lub sam orządow e, ja k i organizacje pozarządowe.
Zaprezentow ane wyżej program y określają najważniejsze kierunki zaan gażowania Unii Europejskiej w ram ach współpracy kulturalnej w basenie M orza Śródziemnego, nie są jednak jedynymi przedsięwzięciami w tym zakresie. Wiele inicjatyw współfinansują Przedstawicielstwa Kom isji Europejskiej w poszczegól nych krajach, wspierając działania kulturalne w wymiarze lokalnym i regional nym (np. festiwale, sztuki teatralne, seminaria, wystawy). W szerszej skali udział Komisji wyraża się finansowaniem spotkań partnerów społecznych tej części świata w ram ach Forums Civils Euromed, gdzie wśród podejm owanych tem atów istotne miejsce zajm ują zagadnienia kulturalne. P onadto trzeba przywołać tu także inne program u wspólnotowe, np. K U L T U R A 2000 czy R D T (Program Badań Naukowych), które umożliwiają udział w różnych przedsięwzięciach także państw z tego regionu.
Nie tylko zresztą U nia Europejska podejmuje iniqatyw y w kierunku rozwoju współpracy kulturalnej na tym obszarze. W arte uwagi są także działania Rady Europy, k tóra wystąpiła m. in. z propozycją powołania obserw atorium polityk kulturalnych, zwłaszcza miejskich i regionalnych, co w konsekwencji umożliwiło powstanie IN T E R A R T S. Organizuje ono także wrześniowy uniwersytet letni, który skupia przeszło 200 uczestników z 25 krajów. R ad a Europy jest również pom ysłodawcą pow ołania M E D -C ontact, skupiającego około trzydziestu sieci współpracy działających w regionie M orza Śródziemnego.
W spółpraca w basenie M orza Śródziemnego m a specjalne znaczenie. W olą wszystkich partnerów jest jednym z priorytetów polityki zagranicznej Unii Europejskiej, realizowanym w ram ach Procesu Barcelońskiego, który m a na celu budowanie trwałych struktur współpracy i pokoju w tym regionie, utworzenie strefy dialogu i wymiany, stabilności i wzajemnego zrozum ienia. Sukcesem przedsięwzięcia jest fakt, że od 1995 roku udaje się zgrom adzić wszystkie kraje tego regionu (na poziomie m inisterialnym) w realizacji wielu różnych przedsię wzięć. W spólne umowy gw arantują wykorzystanie program u finansującego inicjatywy współpracy zarów no w zakresie kontaktów m iędzynarodowych, jak i dw ustronnych. Pom im o wielu trudności Proces Barceloński jest znaczącym wkładem w budowanie pokoju w obszarze M orza Śródziemnego. Rozpoczęta współpraca pow inna więc pogłębiać się i podejm ować kolejne tem aty, zwłaszcza polityczne i dotyczące bezpieczeństwa, aby utworzyć pow ażną, w iarygodną i efektywną płaszczyznę dla porozum ienia wszystkich państw regionu.
SU M M A RY
C ooperation am ong the M editerranean Countries has a special m eaning for Europe. Thanks to the will o f all partners this cooperation is one of the priorities o f the EU foreign policy, which intends to build durable structures o f cooperation and peace in the region, creation o f the area of dialogue and exchange, form ing stability and understanding.
A m ong m any currently realized cooperation initiatives, M E D A Program is w orth special consideration. I t guarantees joint financing o f com m on enterprises. The multilevel character of activities is a result o f the needs and expectations o f the M editerranean Countries. One o f the most im portant subjects raised am ong the cooperation is culture. Initiatives o f this m atter get financial support o f the E U generally by program s like Euromed Heritage, Eurom ed Audiovisuel, Euromed Jeunesse.
Besides m any difficulties, the Barcelona Process is a significant input to build peace in the M editerranean Region. Started cooperation is set to deepen the existing subjects as well as pick up new m atters, especially political and safety problems. T he final aim o f these activities is to build a dignified, credible and effective level o f agreem ent for all countries o f the region.
