Marek Pietraś
"Sicherheit und Integration in
Europa : zur Renaissance der
Westeuropäischen Union", Johannes
Varwick, Opladen 1998 : [recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 8, 215-217
źródłowych w ynika, iż ten pobłażliwie traktow any polityk był bardzo dobrym fachowcem, przygotowanym d o spraw ow ania różnych funkcji adm inistracyjnych. W opinii ówczesnych uczest ników ż y d a publicznego (zarów no piłsudczyków, ja k i ich przeciwników) wypełniał wyjątkowo sprawnie postaw ione przed nim zadania. Pom ajowe nom inacje Składkowskiego najpierw na urząd K om isarza Rządu n a m iasto stołeczne W arszawę, a później n a stanowiska ministerialne, są kolejnym dow odem na optym alne decyzje personalne podejm owane przez Piłsudskiego.13 W tych w arunkach w innym świetle jaw i się objęde w konsekwencji przez tego polityka urzędu prezesa Rady M inistrów .
W niosek ogólny, jaki nasuw a się po przeczytaniu pracy zbiorowej przygotowanej przez zespół pod kierunkiem Zbigniewa Zaporow skiego, jest dla autorów ja k najbardziej korzystny. Publikacja o Piłsudskim i piłsudczykach przynosi now e ustalenia, w prowadza d o obiegu nieznane źródła oraz powiększa wiedzę o formacji politycznej, k tó ra przyczyniła się do zniszczenia dem okracji oraz rządziła II R P przez 13 lat, nadając jej charakter państw a autorytarnego.
Waldemar Paruch
Johannes Varwick: Sicherheit und Integration in Europa. Z u r Renaissance der
Westeuropäischen Union. Leske
4-Budrich. Opladen 1998, s. 424
Przedmiotem analizy są relacje między obroną, bezpieczeństwem i integracją na przykładzie Unii Zachodnioeuropejskiej (U Z E) i ewolucji jej stosunków z U nią Europejską(U E). A utor próbuje też określić ewolucję mechanizm ów zapew niania bezpieczeństwa w w arunkach intensywnej instytuc jonalizacji procesu integracji państw narodow ych tworzących U E. W tym kontekście u podstaw przeprowadzonej analizy legły dylem aty zaw arte w pytaniach: czy w Europie Zachodniej obrona i bezpieczeństwo są wyłącznie zadaniem państw narodow ych, czy też i w tych dziedzinach kom petencje są przenoszone do stru k tu r kooperacyjnych lub integracyjnych? Czy polityka obronna i bezpieczeństwa U E jest istotnym elementem procesu integracyjnego, czy też integracja jest koniecznym elementem wspólnej polityki obronnej i bezpieczeństwa tej grupy państw? Pytania te oznaczają, że au to r w sposób inspirujący i prow okujący podejm uje aktualny i ważny tem at, istotny dla procesu kształtow ania pozimnowojennej architektury bezpieczeństwa w Europie oraz perspek tywy przyjęcia państw E uropy Środkow ej i W schodniej d o U E. O doniosłości podjętej tem atyki świadczy także i to, iż dotyczy ona procesu kształtow ania podm iotow ości E uropy Zachodniej i jej odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo i obronę.
Praca składa się z pięciu części uporządkow anych na podstawie kryterium problemowego. Część pierwsza jest w istocie dość obszernym wstępem d o całości książki. Z aw arto tu podstawowe pytania i hipotezy badawcze, opis stosow anych m etod oraz uwagi dotyczące siatki pojęciowej książki. W części drugiej przedm iotem analizy są, po pierwsze, wybrane teorie integracji (federalizm, funkcjonalizm, neofunkcjonalizm , transakcjonizm , teoria „fuzji” , teoria sojuszy m iędzynarodo wych) oraz ich stosunek d o problem atyki bezpieczeństwa i obrony. A utor jednoznacznie udow adnia, że w tradycyjnych teoriach integracji zjawiska bezpieczeństwa i obrony nie są uwzględniane. Po
13 M oja w łasna kw erenda m ateriałów archiwalnych i pam iętnikarskich dostarczyła wielu argum entów n a rzecz trafnych decyzji nom inacyjnych Piłsudskiego, dostosow anych wyjątkowo dobrze, tak d o realnych możliwości w yboru, ja k i do przewidywanych efektów, jakie w pracy na danych stanowiskach państw ow ych mieli osiągnąć poszczególni piłsudczycy. W yraźnym i przy kładam i m ogą być chociażby: Kazim ierz Bartel, Józef Beck, Eugeniusz Kwiatkowski, Bronisław Pieracki, Edward Rydz-Śmigły, W itold Staniewicz, August Zaleski.
drugie, przedm iotem analizy są etapy rozw oju polityki obronnej i bezpieczeństwa w Europie Zachodniej od Europejskiej W spólnoty Obronnej, poprzez Europejską W spółpracę Polityczną do T rak ta tu z M aastricht i T ra k ta tu Amsterdam skiego. Za punkt zwrotny tego procesu uznaw ana jest wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, dla której podstawy prawne oraz nowe możliwości rozw oju U ZE stworzył T rak ta t z M aastricht. Varwick jednak krytycznie ocenia dotychczasowy proces jej form ułow ania i realizacji. D o głównych słabości zalicza: brak politycznej woli podejm ow ania zdecydowanych, wspólnych działań wobec kryzysów i konfliktów między narodow ych; zdefiniow ane wspólne interesy nie m ają charakteru wiążącego dla państw członkows kich; procesy decyzyjne są skom plikow ane i długotrw ałe (s. 152).
W części trzeciej przedm iotem analizy jest rozwój historyczny, struktura organizacyjna oraz funkcjonowanie U nii Zachodnioeuropejskiej. Wiele uwagi poświęcono procesowi kształtowania zdolności U ZE d o podejm ow ania działań operacyjnych, a w tym kontekście, rozwojowi jednostek wojskowych podporządkow anych tej organizacji i współpracy z NATO.
W części czw artej tem atyka bezpieczeństwa i obrony w procesie integracji zachodnioeuropejskiej została zanalizow ana z perspektywy państw narodow ych, a dokładniej Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii oraz ich interesów. Z kolei w części piątej autor skoncentrował się n a podstawowych tendencjach rozw oju U Z E w latach dziewięćdziesiątych oraz perspektywach jej rozwoju, zwłaszcza w oparciu o analizę regulacji praw nych zaw artych w T raktacie Amsterdamskim.
W książce a u to r zasadnie wskazuje, że rozwój zachodnioeuropejskiej integracji podlegał logice dwóch procesów: bezpieczeństwa i gospodarczych konieczności w w arunkach narastających współzależności (s. 164). Procesy te występowały jednak z różną intensywnością. W latach pięćdziesiątych dom inow ała logika bezpieczeństwa, a od końca lat pięćdziesiątych do końca lat osiemdziesiątych logika konieczności gospodarczych. Koniec zimnej wojny, zjednoczenie Niemiec, niepewność co d o obecności Stanów Zjednoczonych w Europie, itp, sprawiły, że logika bezpieczeńst wa znowu zaczęła zyskiwać n a znaczeniu. Procesy te oznaczają, że bezpieczeństwo było jednym z pierw otnych celów integracji w Europie Zachodniej. Chodziło o przezwyciężenie „dylematu bezpieczeństwa” między państw am i zachodnioeuropejskimi oraz o ich bezpieczeństwo wobec zagrożeń zewnętrznych.
M im o że au to r traktuje U E i pow iązaną z nią U ZE jako podm ioty stosunków między narodow ych, zasadnie analizuje interesy narodow e poszczególnych państw członkowskich i ich wpływ na proces kształtow ania wspólnej polityki obronnej i bezpieczeństwa. Jednoznacznie pokazuje, że obie organizacje nie posiadają polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony, która byłaby niezależna od państw członkowskich. Obie organizacje są zdolne do własnych działań tylko w takim zakresie, w jakim narodow e interesy państw członkowskich na to pozwalają. Stąd też proces określania miejsca U Z E w polityce obronnej i bezpieczeństwa U E w latach dziewięćdziesiątych był w spółkształtow any przez interesy narodow e państw preferujących opcję europejską lub atlantycką oraz opcję supranarodow ą lub m iędzyrządow ą (s. 198). W tym kontekście zasadne jest twierdzenie, że znaczne zróżnicow anie interesów narodow ych ogranicza możliwości udziału U ZE w operacjach m ających n a celu rozwiązywanie sporów i konfliktów międzynarodowych. Zdaniem Varwicka UZE jest „sojuszem w cieniu” (s. 299).
W artościow ą cechą książki jest dynamiczne ujęcie analizowanego lem atu z uwzględnieniem zmian zachodzących w środowisku międzynarodow ym U E i U ZE. Zm iany te zasadnie traktow ane są ja k o czynnik kształtujący ewolucję polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronnej U E oraz rozwój właściwych jej więzi instytucjonalnych. A u to r wskazuje, że w w arunkach końca zimnej wojny i braku jednoznacznie zdefiniow anego w roga, brak integracji w zakresie polityki bezpieczeństwa i obronnej mógł prow adzić d o renacjonalizacji działań państw zachodnich w tych dziedzinach. Należy też zgodzić się z tezą, że w w arunkach końca ładu dwubiegunowego U E w powiązaniu z U ZE powinna mieć możliwość podejm ow ania działań niezależnych od N ATO i Stanów Zjednoczonych, co nie oznacza jednak tw orzenia struktury konkurencyjnej.
Pozytywnie należy ocenić stronę m etodologiczną książki. A utor odwołuje się do kilku teorii, które nie są zjawiskami samymi w sobie, lecz tw orzą instrum entarium „naukowej obróbki”
rzeczywistości międzynarodow ej. Z ich pom ocą analiza złożonej problem atyki bezpieczeństwa i obrony U E i ro la U Z E w procesie jej kształtow ania staje się bardziej przejrzysta i zyskuje wyraźniejsze kontury. Podstaw y teoretyczne dla całości analizy tworzy neoliberalny instytuc jonalizm , zgodnie z którym instytucje są w stanie znacząco wpływać na interesy i zachowania państw. A utor pom ija jed n ak rozw ażania n a tem at efektywności instytucji międzynarodowych w procesie wpływania n a zachow ania państw.
K siążka wyraźnie pokazuje, że proces kształtow ania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeń stwa oznacza, że przyszła U E pow inna być nie tylko wspólnym rynkiem, lecz także unią polityczną i swoistym sojuszem bezpieczeństwa. Zgodnie bowiem z neofunkcjonalnym mechanizmem spill-over wyraźnie następuje przechodzenie od integracji gospodarczej, poprzez polityczną d o wojskowej. Tendencje te tw orzą przesłanki dla nowej międzynarodowej roli U ZE, a brak postępów w tych ostatnich dziedzinach m oże stać się barierą dalszego procesu integracji.
M arek Pietraś
Ryszard Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Wyd. Scholar,
W arszawa 2000, wyd. drugie, s. 406
Tem at instytucjonalizacji bezpieczeństwa w Europie stanowi ważne wyzwanie dla badaczy po zakończeniu rywalizacji W schód-Zachód.
Praca R yszarda Zięby Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego jest jedną z nielicznych pozycji, któ ra charakteryzuje kom pleksow o bezpieczeństwo europejskie oraz jego tw orzącą się strukturę organizacyjną. A u to r m onografii ograniczył się d o przedstawienia tylko tych elementów procesu instytucjonalizacji, które w ystępują w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego, tj. N A TO, U ZE i U E, W N P, K BW E/O B W E i ugrupow ania subregionalne. Pozycja ta obejmuje lata 90.
Celem pracy jest charakterystyka nowych elementów instytucjonalizacji bezpieczeństwa euro pejskiego po zakończeniu zimnej wojny i na tej podstawie uchwycenie tendencji i dynam iki ewolucji tej instytucjonalizacji. Zdaniem au to ra procesy te m ają ukazać prawidłowości ewolucji europejskiego ładu w dziedzinie bezpieczeństwa.
M onografia została podzielona na dziewięć rozdziałów.
Rozdział pierwszy spełnia rolę teoretyczno-wprow adzającą. A utor wyjaśnia w nim definicję pojęcia „bezpieczeństwo” - od ogólnego rozum ienia, poprzez tradycyjne i współczesne. W ujęciu tradycyjnym, mówimy o bezpieczeństwie narodow ym i międzynarodowym. Współcześnie wiele czynników wpłynęło na postrzeganie pojęcia „bezpieczeństwo” i jego częściowej redefinicji. Zaliczono do nich rewolucję naukow o-techniczną, delegalizację wojny i międzynarodow ą kontrolę zbrojeń, w zrost roli i znaczenia podm iotów pozarządowych oraz zwiększenie współzależności międzynarodowych. Zdaniem autora, bezpieczeństwo międzynarodowe m a szerszy zakres znacze niowy niż bezpieczeństwo narodow e. Obejmuje ono nie tylko wartości egzystencjalne pojedynczych państw, ale także w artości w spólne dla danego systemu, m.in. stabilność, pokój, rów nowaga, współpraca.
W rozdziałach drugim i trzecim au to r przedstawił procesy, które wywarły wpływ na ewolucję istniejących i pow staw anie nowych mechanizmów bezpieczeństwa w Europie po zakończeniu zimnej wojny. O ba rozdziały spełniają funkcję w prowadzająco-wyjaśniającą wobec instytucjonalizacji bezpieczeństwa europejskiego.
W rozdziale drugim R . Zięba przedstaw ił i ocenił nowe wyzwania dla bezpieczeństwa państw i instytucji europejskich po zakończeniu zimnej wojny. Związane są one z transform acją ładu
