Wojciech SZCZER BOW ICZ
Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Społecznych, Polska
Michał Łuszczuk, Ewolucja ról międzynarodowych
w Arktyce
, Lublin 2015, s. 343
M
onografia pt. Ewolucja rólmiędzy-narodowych w Arktyce Michała
Łuszczuka z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie stanowi właściwe podsumowanie jego dotychczasowej pracy badawczej. Autor jest wiodącym polskim naukowcem badającym stosunki między-narodowe w regionie, o szerokim uznaniu na świecie. Jest członkiem licznych mię-dzynarodowych gremiów zrzeszających badaczy przedmiotu, a większość jego do-robku naukowego stanowią prace opubli-kowane w języku angielskim.
Celem przyświecającym autorowi w tej publikacji jest deskrypcja ewolucji ról mię-dzynarodowych w Arktyce oraz eksplana-cja, dlaczego oraz w jaki sposób zmienia się aktywność głównych uczestników sto-sunków międzynarodowych w regionie. W tym przypadku mowa jest o państwach arktycznych, które konstytuują warstwę podmiotową pracy oraz pełnią tytułowe role. Są to podstawowe założenia przyję-te przez autora.
Pytania badawcze, jakie stawia, doty-czą uwarunkowań ról międzynarodowych w Arktyce – jak zmieniały się w
przyję-tych ramach czasowych, jakie czynni-ki na nie wpływały i wpływają obecnie oraz jak odnoszą się do szerszego kontek-stu międzynarodowego, na poziomie sys-temowym. Hipotezami weryfikowanymi w toku wywodu są zdania, że to uwarun-kowania zewnętrzne powodują zmianę ak-tywności międzynarodowej państw ark-tycznych, a owe zmiany mają określoną dynamikę, choć różny charakter. Zmia-ny ról arktyczZmia-nych wpływają zaś na zmia-nę postrzegania i znaczenia regionu. Pod-stawą teoretyczną pracy jest koncepcja ról międzynarodowych osadzona na grun-cie teorii stosunków międzynarodowych. Z przyjętych ram wywodzą się zatem okre-ślone stanowiska ontologiczne i epistemo-logiczne oraz metodologia prowadzonych badań.
W rozdziale pierwszym autor opisu-je przyjętą kategorię analityczną, ukazuopisu-je jej miejsce w dyscyplinie oraz czyni usta-lenia o jej przydatności na gruncie teore-tycznym i metodologicznym do badania ewolucji stosunków międzynarodowych w regionie. Rozdział drugi przedstawia Arktykę jako środowisko ról
międzyna-H i s t o r i a i Po l i t y k a
Nr 23(30)/2018, ss. 105 –107 w w w.hip.umk.pl
ISSN 1899-5160, e-ISSN 2391-7652
106 Historia i Polit yk a • nr 23(30)/2018
Rec en zje
rodowych. Za wielowymiarową charakte-rystyką regionu następuje prezentacja go w kontekście historycznym, poprzez nada-ne konkretnada-nemu okresowi metafory, jak np. „Arktyka jako terytorium podboju”, czy idąc dalej, „Arktyka jako strefa współ-pracy”. W dalszej części autor przedstawia podmiotowy wymiar stosunków między-narodowych w regionie, wskazując prócz państw arktycznych na instytucje współ-pracy, państwa nie-arktyczne oraz akto-rów niepaństwowych. Dokładniejsza cha-rakterystyka wszystkich ośmiu państw arktycznych oraz ewolucji ich ról zoła dokonana w rozdziale trzecim, co sta-nowi najdłuższą i najważniejszą część pra-cy. Role arktyczne tych podmiotów zosta-ły opisane w perspektywie historycznej poprzez ich uwarunkowania, koncepcje oraz efektywność. Na koniec, w rozdzia-le czwartym, rorozdzia-le zostały wpisane w szer-szy kontekst systemowy stosunków mię-dzynarodowych oraz dokonano prognozy ich ewolucji w następnych latach.
Autor podjął się w pracy trudnego za-dania operacjonalizacji koncepcji ról mię-dzynarodowych (ang. international role
theory) do badania stosunków
międzyna-rodowych w Arktyce. Jak pokazuje wni-kliwa analiza literatury przedmiotu, jest to pierwsze tego typu przedsięwzięcie badaw-cze, uwzględniając przy tym monografie zagraniczne. Praca nie jest zatem polemi-ką z innymi w zakresie tego samego tema-tu. Ukazuje to jej przyczynkowość, czyli wartość dodaną wniesioną do niej. Proble-matyczną kwestią wydaje się również obję-cie analizą całości stosunków międzynaro-dowych w regionie, gdyż wymaga to wni-kliwego badania szeregu czynników, czę-sto spoza dziedziny zainteresowania poli-tologii, co w naturalny sposób rodzi pro-blemy przy syntezie wniosków z niej wyni-kających. Receptą autora na ten problem
jest użycie odpowiedniego podejścia teore-tyczno-metodologicznego.
Koncepcja ról międzynarodowych jest w oczach niektórych badaczy katego-rią analityczną mniej popularną niż jesz-cze w latach 80. XX wieku, choć od tego czasu dokonała się jej znacząca ewolucja, związana z rozwojem innych podejść teo-retycznych. Autor jest świadomy tego fak-tu. Niosąc w sobie duży ładunek metodo-logii badań, koncepcja ról międzynarodo-wych nie daje się jednoznacznie wpisać w obecne debaty interparadygmatyczne w obrębie dyscypliny, a według poszcze-gólnych kategoryzacji wpisywana jest na styku poziomu systemowego oraz subsys-temowego analizy stosunków międzyna-rodowych. Z tej perspektywy autor sto-suje prawidłową kolejność we wniosko-waniu, opisując wpierw wewnętrzne uwa-runkowania polityki zagranicznej państw arktycznych, wyrażaną przez nie wolę działania na tym polu, a później – jak to wpływa na poziom regionalny stosunków międzynarodowych. Podstawą koncepcji ról międzynarodowych, z punktu widze-nia funkcji nauki, jest eksplanacja stosun-ków międzynarodowych, rozumianych w tym przypadku jako pole badawcze, co stanowi jednocześnie istotną część mono-grafii. Chodzi również o ich najbardziej możliwe uproszczenie na poziomie syste-mowym oraz prowadzonej przez poszcze-gólne państwa polityki zagranicznej, co ukazuje tutaj charakter przyjętej w książ-ce metodologii. W omawianej pracy au-tor wykazuje się dobrą znajomością obra-nego podejścia teoretyczobra-nego, co stanowi kluczową kwestię przy jej operacjonaliza-cji dla problemu badawczego.
Właściwa dla studiów regionalnych jest również obrana metodologia oraz spo-sób prowadzonych badań. Autor prowa-dził je na miejscu w państwach
arktycz-Wojciech Szcz erbow icz • Michał Łuszczuk, Ewolucja ról międzynarodowych 107
nych, ze szczególnym uwzględnieniem państw skandynawskich. Badania jako-ściowe dotyczyły pracy źródłowej w miej-scowych bibliotekach, poprzez analizę li-teratury przedmiotu, dokumentów rządo-wych i dokumentów instytucji międzyna-rodowych oraz przeprowadzonych wywia-dów pogłębionych z wybranymi badaczami przedmiotu oraz politykami z państw ark-tycznych, a także spoza nich.
Układ rozdziałów w pracy jest przej-rzysty, a wywód prowadzony jest w spo-sób logiczny, dzięki wyraźnie zarysowa-nym na początku hipotezom, które w jego toku zostały pozytywnie zweryfikowane. Najważniejsze wyniki przeprowadzonych badań zostały ponadto wpisane w tabele i wykresy. Śmiałym posunięciem wydaje się przedstawiona na końcu pracy progno-za rozwoju ról międzynarodowych w Ark-tyce, co stanowi problematyczną sferę za-równo w omawianym polu badawczym, jak i szerzej, w naukach społecznych. Pod-kreśla to jednak wiedzę i doświadczenie autora w swojej dziedzinie, dzięki czemu możliwe jest formułowanie pewnych są-dów o przyszłości.
W literaturze przedmiotu można do-strzec prace, które swoją treścią próbują
objąć całość okołobiegunowych stosun-ków międzynarodowych, jak np. publi-kacja International Relations and the
Arc-tic: Understanding Policy and Governance,
której redaktorami są Robert W. Murray i Anita Dey Nuttall (2014). Jak w powyż-szym przypadku, często są to prace zbioro-we. Monografia autora wyróżnia się na tle pozostałych zastosowanymi założeniami teoretycznymi i metodologicznymi, któ-re zostały wykorzystano właściwie i zgod-nie z przeznaczezgod-niem. Szkoda tylko, że zgod-nie została wydana również w języku angiel-skim, co umożliwiłoby szerszy dostęp do jej zawartości badaczom zagranicznym.
Ewolucję ról międzynarodowych w Ark-tyce, zgodnie z założeniami autora,
moż-na polecić zarówno rodzimym badaczom stosunków międzynarodowych w Arkty-ce, którzy mogą przyswoić ich nowatorskie ujęcie, oraz – szerzej – politologom, którzy mogą ją zanalizować przez pryzmat on-tologiczno-epistemologiczny i metodolo-giczny. Książka stanowi zatem dobre źró-dło wiedzy dla badaczy i studentów nieza-znajomionych z tematyką relacji okołobie-gunowych, ze względu na jej rozbudowane rozdziały wstępne oraz rzeczową deskryp-cję i eksplanadeskryp-cję, w myśl ich założeń.
