Olaf Robert Hanseler
August Friedrich Ranseler (23 IV
1889-14 VIII 1945) -historyk powiatu
gorzowskiego
Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 2/6, 91-97
N
a d w a r c ia ń sk iR
o c z n ikH
ist o r y c z n o-A
r c h iw aln yNR6/2
O laf R obert H änseler
Kohlweg (Niemcy)
August Friedrich Hänseler (2 3 IV 1889-14 V III1945)
- historyk powiatu gorzowskiego*
August Friedrich H änseler
urodził się 23 kwietnia 1889 we wsi
Wieprzyce (Wepritz), obecnie czę
ści Gorzowa, jak o trzecie dziecko
właściciela majątku rybnego i rol
nika w Wieprzycach Augusta H er
m anna Franza Hänselera (15 XI
1853-2 VII 1932) ijeg o żony Marii
Luizy, z dom u Heese z Brzozowca
(B erkenw erder) w powiecie go
rzowskim (5 V 1856-7X11903).
Dwójka je g o starszego ro
dzeństwa urodziła się również w
Wieprzycach: Maria Luiza (5 VII
1876-1945, zaginęła w czasie wypę
dzenia) , żona „Fritza” Hänselera —
gospodarza w Wieprzycach, oraz
b rat Gustav H erm ann H änseler (5
IX 1877-1948), ożeniony z A nną Augustą Elizą Schiele. *
i
’ Z a m ie s z c z a m y p o n i ż e j b io g r a f i ę n i e m i e c k i e g o h is to r y k a A . F. H a n s e l e r a . C z y n im y ta k p o m i m o m ie s z a n y c h u c z u ć z ja k im i p rz y jm ie j ą z p e w n o ś c ią p o ls k i c z y te ln ik z u w ag i n a d z ia ła ln o ś ć H a n s e l e r a w N SD A P. J e d n a k H a n s e l e r j e s t a u t o r e m lic z n y c h i b a r d z o c e n n y c h p r a c h is to r y c z n y c h d o ty c z ą c y c h o b s z a r u m n ie j w ię c e j o b e c n e j g m in y S a n to k . Z t e g o t o p o w o d u z d e c y d o w a liś m y się n a z a m ie s z c z e n ie b io g r a m u , k t ó r e g o a u t o r e m j e s t j e d e n z p r z e d s ta w ic ie li r o d z in y A . F. H a n s e l e r a . T e k st p rz e - tlu m a c z s i R o b e r t P io tro w s k i ( r e d .) .
Dom H an selerów ni Wiepizycach, w którym urodził się także A ugust Friedrich Hanseler
— stan z roku 1997 (fol. autor)
O d szóstego do czternastego roku życia uczęszczał do Szkoły
Ludowej w swojej rodzinnej miejscowości, która historią swą sięgała
początków XVIII wieku. Tutaj rozbudzonojego zainteresowania histo
rią najbliższej małej ojczyzny i całej Nowej Marchii, a pokierowany przez
swojego nauczyciela zaraził się również pasją dydaktyczną. Po ukończe
niu szkoły rozpoczął edukację w Seminarium Nauczycielskim (w Strzel
cach Krajeńskich?). Pierwsze miejsce pracy przydzielono m u w Przyno-
tecku (N etzebruch w pow. Strzelce). W Strzelcach nauczał do końca
roku 1914. W tym czasie poznał, pochodzącą z Brzozy (Birkholz w pow.
Strzelce) swa przyszłą żonę.
24 września 1913 roku poślubił w jej rodzinnej miejscowości
G ertrudę z dom u D iescher (urodzoną 16 czerwca 1889 r., zmarłą w
październiku 1958 w Lńnen-W estfalia). W ro k p ó źn iej (24 V I 1914 r.)
urodziło się ich jedyne dziecko: córka A nnelise G ertrud.
O d 1 stycznia 1915 r. pełnił w gm inie Santok urząd Głównego
Nauczyciela (Amt des Hauptlehrers). Często organizował wraz ze swoja
klasą wycieczki krajoznawcze, a że posiadał dar barwnego opowiadania
o napotkanych rzeczach, przysparzało m u to wielkiej sympatii wśród
uczniów W tym czasie (około 1920 r.) został członkiem Verein für die
Geschichte d e r N eum ark, założonego 2 października 1890 w
Kostrzy-93
A u gust Friedrich Hdnseler...
nie, m ającego swoją siedzibę w Gorzowie. W krótkim czasie spodjego
pióra wyszły liczne publikacje o krajoznawstwie i historii Nowej Marchii
zamieszczane głównie w lokalnych wydawnictwach: Schrifien des Vereins
fur die Geschichte der Neumark, wydawanych przez wspomniane Towarzy
stwo, które w przeważającej części dotyczyły bliskiej mu okolicy (Santok,
Przynotecko, Brzoza) oraz w dzienniku Landsberger General— Anzeigeri
jego ukazującym się co dwa tygodnie dodatku Die Heimat. Poza tym
publikował również artykuły z zakresu genealogii.
1 XII 1924 roku z okazji planowanych na 19 marca 1925 r. ob
chodów rocznicy pożaru Wieprzyc sprzed 100 lat (którego ofiarą padła
większa cześć wsi wraz kościołem) wydał monografię tej wsi (Geschichte
desDorfes Wepritz), którą także sam przygotował i wydrukował.
Rok później (14 1 1926.) opublikował w Die Heimat artykuł o
wieprzyckim sporze o szkołę z roku 1775, o którym pisał proboszcz A.
Rackwitz w Schrifien (zeszyt 16 /1904, s. 301). Podkreśla on, że wie-
przyccy chłopi i rybacyjuż wówczas walczyli o odpowiednie wykształce
nie dla swoich dzieci. W obydwu publikacjach zawarł interesujące ge
nealogiczne wskazówki. Wynika z nich m. in., że Hânselerowie i spo
krewnieni Hânselerowie, byli je d n ą z najstarszych i największych ro
dzin we wsi.
August F. H ânseler opublikował również w, czasopiśmie Bran
denburg'wydawanym przez Towarzystwo Historyczne Marchii Brandenbur
skiej, tekst okolicznościowy dla brandenburskiego Towarzystwa Rybac
kiego.
W wieku 28 lat musiał poddać się w wyniku zapalenia nerwów
wzrokowych operacji, w następstwie której utracił włosy na głowie.
Z powodu niskiego przyrostu naturalnego i wysokiej śmiertel
ności noworodków w okresie po I wojnie światowej spadła liczba uczniów
w santockiej szkole. W związku z tym w roku 1931 zlikwidowano tu sta
nowisko głównego nauczyciela, a Hanselera przeniesiono z dniem 1 1
1932 r. do Friedland na Dolnych Łużycach, gdzie pracował do interno
wania. Swojej małej ojczyźnie pozostał wierny. Powracał w rodzinne stro
ny regularnie i podejmował liczne wędrówki piesze i rowerowe, w któ
rych towarzyszyła m u często córka.
W nowym m iejscu zamieszkania prowadził badania genealo
giczne dotyczące przeszłości jeg o rodziny i w 1935 r. opracował drze
wo genenealogiczne Hanselerów. Nadal też zamieszczał artykuły w
wydawnictwach Verein f. d. G eschichte d. Neumark, na ogół w serii
„M itteilungen”.
Na początku czerwca 1945 r. został aresztowany przez Sowietów,
za swoją przynależność do NSDAP, do której należało sporo
nauczycie-li. H änselera przewieziono do Wessow, gdzie wcześniej był podobóz
obozu koncentracyjnego w O ranienburgu. Aresztowania dokonało
NKWD, które też prowadziło przesłuchania zatrzymanego. Zmarł wkrót
ce w dniu 14 sierpnia 1945 r.
Bibliografia prac Augusta F. H änselera1
S chriften des Vereins fü r die G eschichte d e r N eum ark
1. Die Allenetzhrücher im Kampf gegen die “Deich-, Ufer- und Crahenordnung (1777- 1X13)"
z. 1921 s. 15 n.
2.
llreilenwerder und die Unfriedl (16X9-1763 Besitzer von BreiUmwerder),1921, s.44 n.
Die N eum ark. M itteilungen des Vereins fü r die G eschichte d e r N eum ark
1.
„Sommerdämme" im Oder-, Warthe- und Netzehruch,1924 nr 1 s. 8-11.
2.
Die Aufleitung der Zanlochischen Heide. Nach dem im Gratower Gutsarchiv liegenden Teilungs/mizeß vom Jnhre 1747,1924 nr 2, s. 29-31.
3. Sitte und Brauch in der Neumark (Verse zum Besjnechen hei Krankheiten aus Netzbruch Kr. Frie.de.herg/ Nm.,
1924 nr 3,
s.46-7.
4.
Das Einleiten einer Sechswöchnerin (Wejrrilz, Anfang 19 Jh.),1925 nr 7, s. 111-14
5.
Aus der Geschichte des Rittergutes und des Dorfes Gralów (mit Angaben zu v. d.Marwitz, v. lluffen, v. Gramme, v. Rülicke),
1926 nr 9. s. 143-53.
6. Ein unbekanntes Findelkind (Carl Heinrich August Wilhelm Pflegesohn des Kgl. Obe rjägers Wilhelm Loewenstein, in Wildenmo Parochie Birkholz, Kreis Friedeberg/ Nm), gefunden 14-15 IV 1X05 und 22 VIII 1X12.
1927. nr 1 s. 14 n.
7.
A us der Geschichte des Rittergutes und des Dorfes Gralów. Die Gratower Wassermühlen (mit Verwandischaflstafelv.
Rülicke, v. Rufen, v. d. Marwitz),1927 nr 7/8, s.
109-120.
8. Die Regelung der Gulsherrlich- bäuerlichen Verhältnisse und die Separation in der Gemeinde Zantoch (1X2X-1X30),
1928 nr 1, s. 9-13.
9.
Aus dem Schöpftenlmch der Kolonie Alexandersdorf (im Warthebruch, 1613 gegr. 1624-1X02),1929 nr 1. s. 7-12.
10.
Aus dem Schöppenbuch der Kobmie Alexandersdorf (Willkür aus Alexandersdorf, gestellt wegen guter Ordnung... 1747),1929 nr 3. s. 50-56.
11.
Urbarium eines Gratower Anteilgutes um 1670,1929 nr 11, s. 147-163.
12.
Ein Bericht über die Zustände der Kolonie Netzetouch aus dem Jahre 1660,1930 nr
1, s. 14-16.
13.
Über Herkunft und Nalionaliäl der ersten Netzebruchkolonisten. Ein Beitrag zur Lösung der Frage: Waren die ersten Netzbruchkolonisten Deutsche oder Holländer?,1931 nr 1-4, s. 5-16.
14.
Weiler Beiträge zur Geschichte des Rittergutes Breitenwerder im NelzeJnruch,1931 nr 8,
s. 43-46.
15.
Von der Schanze bei Zanioch,1932 nr 4-6, s. 32-33.
16.
Wassermühle in Alexandersdorf,1932 nr 4, s. 33-34.
17.
Die lxredigerwilwen- Stiftung in Gralów (Kreis Landsberg a. d. Jahre 1796),1933 nr
10/12 s. 74-78.
94_____________________________________________ Olaf Robert Hänseler
1 N ie j e s t t o z a p e w n e p e łn y w y k az p r a c t e g o ż a u t o r a . J e g o p u b l i k a c j e są r o z p r o s z o n e p o w ie lu c z a s o p is m a c h , c z ę s to j u ż d z iś n i e o s ią g a ln y c h .
18.
Unit hl des Joachim Scultetus v. An frleil betreffend nach Polen entwichene neumärki- sehe Hauern 16X5,1984 nr 1-3. s. 13-16.
19.
Rittergut Merenthin im 17. Jahrhundert,1934 nr 7/8. s. 44-43.
20.
Die Pfalz-Z-weibrütkLsche kniende Fohlenwerder im airrte Kanin,1935
j l r 4/
6, s. 21-37.
Der Neumärker, Beilage zu „Die Neumark”.
1.
Suchfrage: Hensel, Hömel. Henseler.1934 nr 1 s. 16 n.
2.
Knltmislennennenverr
200 Jahren im Warlhe- und Nelzebruth.1934 nr 1 s. 9, 17.
3.
Alle Kolonisten nennen im Warthebruch,1935 nr 1 s. 60. 67, 81.
Die Heimat. Beilage zum Landsberger Genera) Anzeiger.
1.
Im Schirmten Wiesengrunde. — Von /.’einInch nach Gurlurw.1921 nr 15.
2.
Ausfuhrverbot für Getreide und Vieh IXOX.1921 nr 82.
3.
Kampf eien nassen Element! — Ein Beitrag zur Geschichte der Nelzlnruchhesiedlung.1921 nr 93.
4.
Geschichte der Parmhie Netzbruch.1921 nr 128.
5.
Keiltle und Pflichen der allen Netzhruchkolonien in der Driesen-Schlanower Forst.1921
nr 152.
6. .4 u.v
der Vergangenheit von Hermsdorf,1921 nr 163.
7.
Nelzltrücher Erhzinskontrakte.1921 nr 199.
8.
Fremdherrschaft. — leiden der Netzehruchkalonie Itreilenwerder 1X06-1X12.1921
nr 236.
9.
Die Gründungsurkunde der Kolonie Alexandersdorf.1921 nr 306.
10.
Am Sarge des Markgrafen Johann von Güslrin,1922 nr 3.
11.
Die Burg Zanloch.1922 nr 12.
12.
Die von Un friert auf Breitenwerder im Ntizehruch,1922 nr 13.
13.
Der Kietz hei Zanloch.1922 nr 18.
14.
Aus der Geschichte des Gutes Birkholz hei Ihiedeherg Nm.,1922 nr 20.
15.
Die Kolonie Netzbruch im Kriegszelten,1922 nr 24.
16.
Wie die Kolonie Brenkenluiffshruch entstand.1923 nr z maja.
17.
Die Dorfordnung der Kolonie Nelzlnuch im fahre 1606,1923 nr 12.
18.
.4
us der Geschichte des Rittergutes Jahnsfelde,1923 nr 20.
19.
Lipke. - Wann ist das Dorf gegründet winden.1924 nr 3.
20.
Hextnprtrzesse in Friedelierg.1924 nr 9.
21.
Gänsezins,1924 nr 10.
22.
Tankow.1924 nr 13.
23.
Die märkische Fischerordnung vom fahre 1690,1924 nr 21.
24.
I’uk und 7mnie,1925 nr 1.
25.
Das Denkmal im Morrner Walde.1925 nr 2.
26.
Das besrhloßte Geschlecht der Winnige,1925 nr 3.
27.
Aus der Geschichte des Dorfes Wepiitz,1925 nr 4.
28.
Khister Marienwalde,1925 nr 10.
25).
Mennoniten im Netzehruch.1925 nr 13.
30.
Der Blutsteig,1925 nr 16.
31.
Das Zanlocher Warlhehruch,1925 nr 18.
32.
Ein Wefnilzer Schulstretl vor Hundert fünfzig fahren,1926 nr 1.
33
. Von Verschwundenen neumärkischen Dörfern,1926 nr 6.
34.
Die l.uhsen,1926 nr 10.
35.
Jagdgeschichtliches aus dem Netzehruch.1926 nr 21.
36.
Die Friedrichs- Orte in der Mark Brandenburg,1927 nr 6.
37. Stolzenberg und Wonnsfelde im Landsberger Kreise. Aus der Geschichte der anhaltini- schen llesilzungen in der Neumark. 1 9 2 7 n r 13.
38. Eine Erbauseinandersetzung in l.ipke 1693, 1 9 2 7 l i r 14.
39. Rittergüter- Dörfer- Städte. Die Kolonisation auf dem Höhenland der Neumark und im Stemberger Lande zur Keil der Askanier, 1 9 2 7 n r 16.
40. Die Wasserläufe des Netzebruches. Ein beitrag zur Geschichte der Nelzelmtchenenlwäs- serung, 1 9 2 7 n r 2 0 .
4 1 . Лил der 700 jährigen Geschichte des neumärkischen Bauernstandes. 1 9 2 7 n r 2 1 . 4 2 . Erlebnisse eitles Neumärkers 1806-1809. 1 9 2 8 n r 8 .
4 3 . Die Familie v. Schöning im Landsberger Kreise, 1 9 2 8 n r 9 . 44. Die Ritter auf Zantoch. 1 9 2 8 n r 11.
45. Die Siedlungen im Warthe- und Netzebruch, 1 9 2 8 n r 1 5. 46. FLschereigeschichllichcs von Netze, Bub, und Zanze, 1 9 2 8 n r 17. 47. Familiennamen in der Neumark, 1 9 2 8 n r 1 9.
48. Aus der Geschichte des Rittergutes Mansfehle. 1 9 2 9 n r 1. 49. Schuhen, 1 9 2 9 n r 2.
5 0 . Aus der Geschuhte- der Kirche in Gralaw. 1 9 2 9 n r 7. 51. Л ил der Geschuhte der Kirche in Jahnsfelde. 1 9 2 9 n r 1 3.
52. Mennonilen- Wandeningen. Zur Rückwanderung der Deutschen aus tler Smojelunwn. 1 9 2 9 n r 14.
53. Лил der Geschichte des Rittergutes Mansfelde. 1 9 3 0 n r 1. 54. Л ил der Geschichte der Kirche in Zantoch. 1 9 3 0 n r 6. 55. 600 Jahre Gut Wejrrilz. 1 9 3 0 n r 7.
56. Von Hirten und vom Hüten in früheren Zeiten, 1 9 3 0 n r 11. 57. Die Kirche in Follychen. 1931 n r 6.
58. An der Warthe und im Warthebruch. — Geschichtliches von der Fischerei, 1931 n r 1 2. 59. Fluchtversuch Marwilzer Kossäten 1750. 193 1 n r 12.
60. Aus allen Kirchenbüchern des Ffarrs/rrengels Gralow. 1 9 3 1 n r 13.
61. OberfäUe (brr Bolen auf Follychen und Zantoch im 16. und 17. Jahrhundert, 1 9 3 2 n r 5 . 62. Aus derVergangenhe.it von Lipke, 1 9 3 2 n r 7.
63. Wie kam das Dorf zu seinen Namen}, 1 9 3 2 n r 8. 64. Flurnamen in der Gematkung Follychen, 1 9 3 2 n r 10. 65. GraUnuer Unlermühle, 1 9 3 2 n r 11.
66. EuUnn, aus der Geschichte eines Warlhebruchdorfes, 1 9 3 3 n r 1. 67. Aus Zechmus allen Tagen 133 7-176H. 1 9 3 3 n r 4.
68. Alarm und Alexandersdmf. — Wie sie 1770 preußisch wurden, 1 9 3 3 n r 6. 6 9. Sechshundert Jahre Gmßcammin, 1 9 3 3 n r 9 .
70. Aus der Geschuhte des Dorfes Derhsel. — Vom 14. bis zum Ende des 18. Jahrhunderts. 1 9 3 3 n r 10.
71. Viehhaltung im Kreise LaiuLsberg vor 200Jahren, 1 9 3 3 n r 12.
72. Der Ffarrs/nengel Gm low. — Seine Ffarrer, Patronate, Dotationen seit beginn des 17 Jahrhumlerls, 1 9 3 4 n r 4 .
73. Gusr.hler Holländer und Gnll.se/iimmer Holländer. — Zwei Nelzbruchkolonien aus twrfridericianisrher Zeit, 1 9 3 4 n r 9 .
74. Л и л der Geschichte der Zanlocher Schule. 1 9 3 4 n r 12. 75. Familie v. Strauss, 1 9 3 4 n r 14.
76. Der bruchbauemhof 1 9 3 4 n r 14.
77. Polljchener Holländer. — Gründung und Schicksale einer Nelzebruchkolonie, 1 9 3 4 n r 1 9.
