Idea ofiary u Edith Stein
Agata PÙaziÚska, agataplazinska@o2.plAkademia Ignatianum w Krakowie Ul. MikoÙaja Kopernika 26, Kraków Abstrakt
Autorka podejmuje prób¿ wykazania waČnoïci oÞ ary, któr zÙoČyÙa z siebie Edith Stein. Analizuje ten czyn za pomoc myïli ks. Józefa Tischnera i Emmanuela Levinasa; z punktu widzenia fenomenologii. Elementem spajajcym jest biograÞ a Edith Stein i Ùczce si¿ z jej Čyciem liczne analogie z Pisma gwi¿tego. GÙównym punktem prezentowanego artykuÙu jest zaÙoČenie, iČ oÞ ara Edith Stein byÙa wiodc ide jej Čycia.
SÙowa kluczowe: Edith Stein, oÞ ara, Þ lozoÞ a, Józef Tischner, krzyČ, fenomenologia. The idea of sacriÞ ce at Edith Stein
Abstract
The author aĴ empts to demonstrate the validity of the sacriÞ ce that Edith Stein made of herself, and analyzes the deed by thoughts of Józef Tischner and Emmanuel Levinas, from the point of view of phenomenology. The connecting element is the biography of Edith Stein and many analogies from Bible. The main point of the present article is the assumption that the victim Edith Stein was the most important idea of her life.
Keywords: Edith Stein, sacriÞ ce, philosophy, Jozef Tischner, cross, phenomenology
Celem niniejszego artykuÙu b¿dzie wykazanie, Če wiodc ide Čycia Edith Stein byÙa oÞ ara. Idea ta ujawniÙa si¿ z caÙ moc w drugiej jego poÙowie, odtd zmierza ono coraz wyraĊniej ku oÞ erze, któr zÙoČyÙa za naród Čydowski w gazowej komorze Auschwitz – jak Jezus Chrystus zÙoČyÙ oÞ ar¿ na krzyČu Golgoty. OÞ ar¿ E. Stein zinterpretuj¿ z pomoc myïli Emmanuela Levinasa i Józefa Tischnera.
Biogram
Edith Stein, siostra Teresa Benedykta od KrzyČa –niemiecka Þ lozof, pochodzenia Čydowskiego. Urodzona 12.10.1891 r. we WrocÙawiu, ïmier° w komorze gazowej w Auschwitz – Birkenau datuje si¿ na okoÙo 9.08.1942 r. Wychowana w Čydow-skiej rodzinie z gÙ¿bokimi tradycjami; po konwersji chrzeïcħ anka ƺ swoim Čyciem poÙczyÙa dwie religie w zwart caÙoï°, pokazujc, Če chrzeïcħ aÚstwo nie moČe odrzuca° judaizmu. DzieÙo jej Čycia rozpatrywa° moČna w róČnych aspektach: praw kobiet, dialogu religħ nego i stosunków mi¿dzy narodami, tolerancji, a takČe literatury. Jawi nam si¿ ona przede wszystkim jako wielkiego formatu Þ lozof i teolog, która stawiaÙa odwaČne pytania o sens ludzkiego Čycia i cierpienia. Analizujc jej Čycie i twórczoï° moČemy wyodr¿bni° trzy okresy:
1. gdzie jako ateistka koncentruje si¿ wyÙcznie na nauce, 2. szuka prawdy w oparciu o wiar¿,
3. swoim Čyciem ukazuje ïwiadectwo i oÞ ar¿ zÙoČon w imieniu krzyČa.
W swoim artykule najwi¿ksz uwag¿ zwróc¿ na ostatni okres Čycia E. Stein, poniewaČ tego czasu dotyczy najwi¿cej pytaÚ: co kierowaÙo niemieck Þ lozof do zÙoČenia oÞ ary z samej siebie? W dyskursie naukowym istnieje wiele deÞ nicji oÞ ary. W swoich rozwaČaniach zasygnalizuj¿ jedynie, jakie stanowisko przyjmuje etnologia, a jakie Þ lozoÞ a.
Etnologia okreïla oÞ ar¿ jako form¿ kultu religħ nego– która jest obecna od antyku aČ do wspóÙczesnoïci w kaČdej kulturze. Po modlitwie jest drug form kultu religħ nego, polegajc na skÙadaniu darów bóstwu w intencji przebÙagania za winy bdĊ dzi¿kczynienia; ma na celu równieČ zapewnienie sobie przychylnoïci lub pomocy1.
Inn deÞ nicj¿ oÞ ary znajdziemy u J. Tischnera: ,,w oÞ erze wyraČa si¿ przeïwiadczenie, Če czÙowiek jest dla kogoï. Nie Čyjemy dla siebie”2. ,,OÞ ara to coï wi¿cej niČ samo okrucieÚstwo. Ona ïwieci dodatkowym blaskiem i rzuca ïwiatÙo
1 B. Walendowska, SÙownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa – PoznaÚ 1987, s. 266. 2 J. Tischner, FilozoÞ a dramatu, Kraków 2012, s. 229.
na poïwi¿cenie, które staÙo si¿ wielk moČliwoïci czÙowieka. OÞ ara to ból i ïmier° – z sensem. Sens sprawia, Če oÞ ara wyrasta ponad okrucieÚstwo”3.
DzieҞ narodzin Edith Stein – analogia do Starego Testamentu
Znamiennym jest, Če E. Stein urodziÙa si¿ w Čydowskie ïwi¿to Jom Kippur–DzieÚ Pokuty, DzieÚ Pojednania. Hebrajskie sÙowo kippur pochodzi od sÙowa kappara oznaczajcego przebaczenie. Jest to najwaČniejsze ïwi¿to w Čyciu religħ -nym ydów. W tym dniu obowizuje caÙkowity post; nie wolno jeï° ani pi°. Nie wolno równieČ my° si¿ lub smarowa° ciaÙa olejkami. Jom Kipur twa 26 godzin, a wiČe si¿ to z liczb 26, która odpowiada niewypowiadanemu imieniu Boga:
JudƺHejƺWawƺJud. Ceremonia rozpoczyna si¿ od modlitwy Kol Nidre, która ma na celu rozwizanie wszelkich przysig
zÙoČonych pod przymusem. RytuaÙ znany jest od ok. tysica lat, lecz najwi¿kszego znaczenia nabraÙ w czasach wygnania ydów z Hiszpanii i zmuszenia ich do konwersji na chrzeïcħ aÚstwo. W Ksi¿dze KapÙaÚskiej znajdziemy dokÙadny opis rytuaÙu odprawianego w DzieÚ PrzebÙagania, rytuaÙ ów, obecnie nie jest juČ praktykowany. KapÙan wchodziÙ w ïwityni do najïwi¿tszego miejsca, gdzie stawiano przed nim dwa kozÙy i rzucano losy. Ten, na którego padÙ los stawaÙ si¿ oÞ ar za grzechy caÙego narodu. Na drugim koĊle dokonywano rytuaÙu przebÙagania, po czym byÙ on wyp¿dzany na pusty-ni¿4. Joseph Ratzinger wskazuje na zasadnicz ide¿ Dnia PrzebÙagania jako: ,,krew oÞ ary wchÙaniajca w siebie wszystkie
ludzkie grzechy, dotyka samego Bóstwa i zostaje przez to oczyszczona, a w nast¿pstwie tego kontaktu czystoï° odzyskuj równieČ reprezentowani przez krew ludzie”5. MoČna tu dopatrywa° si¿ pewnej analogi– w swym Čyciu E. Stein przyjmie
rol¿ ,,kozÙa” , który staÙ si¿ oÞ ar za wÙasny naród. Istota Dnia Pojednania
DzieÚ Pokuty, pozwala zrozumie° wÙasne czÙowieczeÚstwo i odnaleĊ° swoje miejsce w ïwiecie. Podczas tego ïwi¿ta odbywa si¿ wyznanie win, którego tekst zÙoČony jest z dwudziestu dwóch formuÙ – liczba ta odpowiada iloïci liter w alfa-becie. ydzi traktuj to ïwi¿to jako radosne, poniewaČ wówczas dokonuje si¿ oczyszczenie z win lub prosz równieČ bliĊ-nich o wybaczenie im grzechów. W DzieÚ Pojednania czytana jest Ksi¿ga Jonasza, b¿dca pierwsz ksi¿g biblħ n, która nie mówi o karach jakie spadn na grzeszników, ale o skrusze i samooczyszczeniu. Sam prorok Jonasz jest osob, która ucieka przed swoim przeznaczeniem, przed Bogiem i przed wÙasnym czÙowieczeÚstwem6. Prorok wiedzie dÙug w¿drówk¿,
koÚczc si¿ kryjówk w szaÙasie. Tam zostaje wezwany przez Boga do podj¿cia posÙannictwa. Jego misja religħ na okazuje si¿ by° rewolucyjn– Bóg powierza mu gÙoszenie ideaÙu skruchy, dzi¿ki, której ma uleczy° miasto z nieprawoïci.
Widoczna jest tu kolejna analogia do losów E. Stein, która niejako równieČ w swoim Čyciu ucieka przed swoim prze-znaczeniem jakim jest Karmel. W swoim pami¿tniku napisze o sobie: ,,w moich snach zawsze widziaÙam przed sob ïwietlan przyszÙoï°. gniÙam o szcz¿ïciu i sÙawie, poniewaČ byÙam przekonana, Če jestem stworzona do rzeczy wielkich, a zaČyÙe drobnomieszczaÚskie relacje, poïród których przyszÙam na ïwiat, bynajmniej mnie nie dotyczyÙy”7. MoČna
do-mniemywa°, Če niemiecka Þ lozof niejako od wczesnych lat mÙodoïci wyczuwa swoj misj¿, nie przypuszczajc jaka droga j czeka. W liïcie skierowanym do Gertrudy von le Fort z 1935 r. pisze: ,,Čycie oÞ ary prowadziÙam w ïwiecie. Teraz zostaÙ mi odj¿ty prawie caÙy ci¿Čar i w tej peÙni mam wszystko, czego mi przedtem nie dostawaÙo. S u nas siostry– oczywiïcie od których Pan wymaga codziennie oÞ ary. I na mnie – spodziewam si¿ przyjdzie czas bolesnego odczucia powoÙania do KrzyČa; teraz Pan mnie traktuje jeszcze jak maÙe dziecko”8.
Ofiarowanie siebie za ydÓw i za Niemcy
Od rozpocz¿cia studiów na Uniwersytecie WrocÙawskim, poprzez studia u Edmunda Husserla w Getyndze, prac¿ w Czerwonym KrzyČu na Morawach, posad¿ nauczycielki w Spirze aČ do bram Karmelu, E. Stein nigdy nie przestaje by° patriotk i Čydówk, co odbħ a si¿ pi¿tnem na jej Čyciu. yjc w cieniu dwóch wojen jest ïwiadkiem dojïcia do wÙadzy nazistów. Jako Čydówka odczuwa na sobie represje spoÙeczne wobec narodu Izraela, tracc posad¿ na uniwersytecie. Lata
3 T. PonikÙo, Józef Tischner myïlenie wedÙug miÙoïci. Ostatnie sÙowa, Kraków 2013, s. 171. 4 Biblia Tysiclecia, Ksi¿ga KapÙaÚska, 16, 6-14, PoznaÚ 2003.
5 J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu, T. II , Kielce 2007, s. 50. 6 P. gpiewak, Pi¿° ksig Tory, Warszawa 2012, s. 242. 7 E. Stein, Dzieje pewnej Čydowskiej rodziny, Kraków 2005, s 51. 8 E. Stein, Pisma, T. II, Kraków 1982, s. 246.
jej Čycia to czas kryzysu spoÙeczeÚstwa zachodniego, gdzie ateizm staje si¿ „historyczn koniecznoïci”9.W 1933 r. jakby
proroczo wyczuwa represje, które nastpi wobec ydów i katolików, o czym informuje w swoim liïcie do PapieČa Piusa XI. E. Stein miaÙa mistyczn wizj¿ w której objawiÙ jej si¿ Chrystus: ,,rozmawiaÙam ze Zbawicielem i powiedziaÙam Mu, Če wiem, iČ to jego krzyČ zostanie teraz wÙoČony na naród Čydowski. Wi¿kszoï° nie rozumie tego. Ci jednak, którzy rozu-miej, powinni go w imieniu wszystkich ch¿tnie na siebie wzi°. Pragn¿ to uczyni°. Niech mi tylko wskaČe, jak”10.W tym
samym roku wst¿puje do zakonu w Kolonii, gdzie oprócz modlitwy oddaje si¿ pracy intelektualnej; ostatnim dzieÙem jakie tworzy jest Wiedza KrzyČa, gdzie koÚcowy rozdziaÙ zostaje zakoÚczony jej tragiczn ïmierci. W 1938 r. zostaje prze-niesiona do holenderskiego klasztoru w Echt z powodu narastajcej nagonki na ludnoï° pochodzenia Čydowskiego. Tam równieČ zostaje aresztowana w 1942 r. przez gestapo wraz ze swoj siostr RóČ; wtedy wÙaïnie miaÙa wypowiedzie° znamienne sÙowa: ,,chodĊ idziemy za swój naród”11. Sporn kwesti pozostaje do dziï rzekome prawdopodobieÚstwo
ocalenia Čycia poprzez ucieczk¿ do Szwajcarii. Podczas swojego odczytu w Krakowie w 1968 r. wspomina o tym zdarze-niu Roman Ingarden: ,,to Pan nie wie, to przecieČ byÙa Prusaczka, ona si¿ sama zgÙosiÙa jak wyszedÙ rozkaz jak poddani niemieccy maj si¿ podda°”12. W tej postawie czyn, którego dokonaÙa uczennica E. Husserla, przybiera wydĊwi¿k peÙen
konsekwencji w swoim post¿powaniu, jak i heroizmu. Testament Edyty Stein
9.06.1939 roku siostra Teresa Benedykta od KrzyČa spisuje swój testament, w którym pisze: „JuČ teraz przyjmuj¿ z ra-doïci ïmier°, któr mi Bóg przeznaczyÙ, w peÙnym poddaniu si¿ Jego Najïwi¿tszej Woli. Prosz¿ Pana, by zechciaÙ przyj° moje Čycie i umieranie na swoj czeï° i chwaÙ¿, we wszystkich intencjach Najïwi¿tszego Serca Jezusa i Maryi, za ïwi¿ty KoïcióÙ, zwÙaszcza za zachowanie, uïwi¿cenie i doskonaÙoï° naszego ïwi¿tego Zakonu, szczególnie Karmelu koloÚskiego i Karmelu w Echt, na zadoï°uczynienie za niewiar¿ narodu Čydowskiego, aby Pan zostaÙ przyj¿ty przez swoich i przyszÙo Jego Królestwo w chwale, za uratowanie Niemiec i pokój na ïwiecie, w koÚcu za moich bliskich, Čyjcych i zmarÙych, i za wszystkich których Bóg mi daÙ: by Čaden z nich nie zginÙ”13. W tych sÙowach E. Stein przewiduje swoj ïmier° i skÙada
si¿ sama w oÞ erze za Čycie narodu Čydowskiego i Niemiec. Przyjmuje na siebie niejako grzech niewiary ydów w Jezusa, ukazujc jednak, Če chrzeïcħ aÚstwo jest dopeÙnieniem judaizmu:
,,Twój lud Panie, Twego Izraela Bior¿ gÙ¿boko w moje wÙasne serce.
W ukryciu modlc si¿ i spalajc w oÞ erze, chce go doprowadzi° do Serca Zbawiciela”14. Analogie:
a) Estera – E. Stein Punktem spójnym dla Synagogi i KoïcioÙa jest Stary Testament, gdzie w Ksi¿dze Estery, E. Stein dopatrzyÙa si¿ analogii zwizanej ze swoj osob: ,,myïl¿ nieustannie o Królowej Esterze, która zostaÙa wzi¿ta ze swego narodu, aby wstawi° si¿ za nim przed Królem. Jestem bardzo ubog, bezsiln, maÙ Ester (…)”15. Posta° Królowej Estery
(Gwiazdy) w swym bohaterstwie i oddaniu swemu narodowi jest niejako jej odzwierciedleniem. Udaje si¿ ona do króla Kserksesa prosi° o uchylenie si¿ od decyzji wymordowania ydów, pomimo zakazu przybycia na dwór królewski, co wizaÙo si¿ ze zÙamaniem prawa16.
b) KozioÙ oÞ arny – E. Stein. W tym miejscu zarysowuje si¿ analogia do kozÙa oÞ arnego, na którego przechodziÙy grzechy i dlatego teČ musiaÙ zosta° wygnany.
c) Chrystus – E. Stein Kolejna analogia odnosi si¿ do Jezusa, który wziÙ na siebie grzech ïwiata i teČ zostaÙ niejako wygnany; ukrzyČowanie miaÙo miejsce poza miastem. Jan Ewangelista mówiÙ, Če: ,,Jezus umrze za lud ( ydzi), jednak nie tylko za lud, lecz takČe po to, by rozproszone dzieci BoČe zgromadzi° w jedno. Jezus umarÙ za pogan i ydów, za caÙ ludzkoï°”17.
9 Czas wiary w nietzscheaÚskie postulaty odrzucenia Boga i wartoïci.
10 H. Conrad-Matruis, Moja przyjacióÙka Edyta Stein, [w:] Edyta Stein albo Þ lozoÞ a i krzyČ, Kraków 1989, s. 9. 11 E. Stein, dz. cyt. s. 575.
R. Ingarden, O badaniach Þ lozoÞ cznych Edith Stein, [w:] E. Stein, O zagadnieniu wczucia, Kraków 1988, s. 165. 12 TamČe, s. 161.
13 E. Stein, dz. cyt. s. 578.
14 E. Stein, gwiatÙoï° w ciemnoïci, Kraków 1977, s. 282. 15 E. Stein, dz. cyt. s. 358.
16 P. gpiewak, dz. cyt. s. 102. 17 J. Ratzinger, dz. cyt., s. 150.
Wpҝyw myҲli filozoficznej w wyborze zҝoӐenia ofiary Wybór tej drogi jest motywowany:
• gÙ¿bokim patriotyzmem i miÙoïci do narodu izraelskiego; • wÙasn reß eksj fenomenologiczn.
PrzyjacióÙka Hedwig Conrad Matrius wspomina czasy studenckie: ,,w kr¿gu fenomenologicznym uČyĊniona wi¿c zostaÙa gleba dla poznania transcendencji i objawieÚ, pierwiastka boskiego i samego Boga, dla ostatecznych decyzji religħ -nych, dla nawróceÚ i konwersji. Bynajmniej nie wszyscy – jakkolwiek liczni fenomenolodzy dokonali konwersji w duchu katolickim (…). Wszyscy jednak doïwiadczyli jakiegoï istnienia zaïwiatów, których istota – podobnie jak istota tak wielu innych rzeczy – nagle im si¿ ukazaÙa”18. Nie sposób jest tu nie wskaza° „wczucia” jako metody poznawczej. Zaznacz¿ tu
jednak tylko Þ lozoÞ czny zwrot w stron¿ religii, o którym pisze E. Stein– „mog¿ sama by° niewierzca, a przecieČ rozu-mie°, Če ktoï inny za swoj wiar¿ skÙada w oÞ erze wszystkie ziemskie dobra jakie posiada”19.„Wczucie” jest
doïwiad-czeniem wÙasnej ïwiadomoïci, które w ostatecznoïci prowadzi do relacji Ja– Bóg. Jako metoda fenomenologiczna napro-wadza na Boga: „kto szuka prawdy, szuka Boga, cho°by o tym nie wiedziaÙ”20.Swoim Čyciem E. Stein daje nam równieČ
ïwiadectwo „wczucia si¿” w UkrzyČowanego.
Fenomenologia i jej wpҝyw na myҲl E. Stein
E. Stein metod fenomenologiczn analizuje równieČ cierpienie, w którym znajduje mistyczne wzmocnienie. Do-chodzi do niego przez poznanie i pogÙ¿bianie duchowoïci poznajcego. NajwyraĊniej zagadnienie teologii mistycznej, ukazane jest w Twierdzy duchoweji Wiedzy krzyČa, które s podparte lektur pism ïw. Teresy z Avilla i ïw. Jana od KrzyČa. Myïl fenomenologiczna karmelitanki pokazuje cierpienie w róČnych wymiarach:
• cierpienie jako droga do Boga,
• cierpienia jako droga do doskonaÙoïci, cierpienie jako wyrzeczenie, • cierpienie jako ogoÙocenie,
• cierpienie jako oÞ ara21.
Znamienny wpÙyw na postaw¿ i myïlenie E. Stein wywarli jej duchowi mistrzowie. WedÙug ïwi¿tej Teresy z Avilla, aby iï° za Chrystusem naleČy odrzuci° wszystko, czego pragnie ïwiat, za jego przykÙadem zrobi° z siebie oÞ ar¿22.
Interpretacja ofiary
Powracajc do myïli J. Tischnera, który równieČ jako fenomenolog rozwaČa idee oÞ ary: czÙowiek w swoim Čyciu od-czuwa pewn wtpliwoï°, co do swojego jestestwa; czuje, Če nie znajduje si¿ w miejscu, w którym by° powinien. W tych rodzcych si¿ wtpliwoïciach pojawia si¿ perspektywa bycia – dla – innego. Poj¿cie bycia dla innego oznacza: da° komuï coï z siebie. Rczy si¿ ze sÙowem mie°, poniewaČ moČemy da° jedynie to co posiadamy. Posiadanie zwizane jest z do-brem, podobnie oÞ arowanie23. „CzÙowiek nie moČe odnaleĊ° si¿ w peÙni inaczej, jak tylko poprzez bezinteresowny dar
z siebie samego”24– czytamy w Konstytucji Duszpasterskiej Soboru WatykaÚskiego II. Analiza okreïlenia bycia – dla–innego
moČliwa jest jedynie na pÙaszczyĊnie agatologicznej i aksjologicznej. Ostatecznie da° oznacza uczyni° z siebie oÞ ar¿. Po-jawia si¿ pytanie, czy uczynienie z siebie oÞ ary to bycie przeciwko sobie? Z jednej strony tak, ale oÞ arujc siebie czÙowiek ma nadziej¿ odzyskania siebie25.
W tych przemyïleniach na temat oÞ ary J. Tischner wskazuje na myïl Þ lozoÞ czn E. Levinasa. Trzonem caÙej Þ lozoÞ i tego myïliciela jest rozwaČanie nad odpowiedzialnoïci za drugiego czÙowieka. Z E. Stein, E. Levinasa Ùczy oczywiïcie myïl fenomenologiczna, jak i dramat Holocaustu, karmelitanka przeczuwa ten dramat i doïwiadcza go; Čydowski Þ lo-zof przeprowadza medytacje nam tymČe dramatem. E. Levinas odrzuca Þ lozoÞ ¿ Immanuela Kanta, Edmunda Husserla, Martina Heidegerra; twierdzc, Če czÙowiek nie jest jedynie ,,monad bez okien”. Jego myïlenie wyraĊnie ma na celu ukazanie waČnoïci czÙowieka i odpowiedzialnoïci za drugiego, który jest w niewoli. Podobnie u E. Stein, gdzie w centrum
18 H. Conrad- Matrius, dz. cyt., Kraków 1989, s. 5. 19 E. Stein, O zagadnieniu wczucia, Kraków 1988, s.148. 20 E. Stein, dz. cyt., s. 336.
21 A. Grzegorczyk, WpÙyw myïli Edyty Stein na Þ lozoÞ ¿ przeÙomu wieków, Kraków 2007, s. 24. 22 Teresa z Avilla, Ksi¿ga Čycia, Kraków 1987, s. 390.
23 J. Tischner, Myïlenie w Čywiole pi¿kna, Kraków 2013, s. 305.
24 Konstytucja Duszpasterska o Koïciele w ïwiecie wspóÙczesnym (KDK), 24. 25 J.Tischner, dz. cyt., Kraków 2013, s. 305.
jej mistyki znajduje si¿ aÞ rmacja Čycia i czÙowieka. Odpowiedzialnoï° za drugiego czÙowieka u E. Levinasa jest na pierw-szym miejscu przed wyborem; nie ja wybieram odpowiedzialnoï° – to ona wybiera mnie. Odpowiedzialnoï° zawsze na koÚcu wyrazi si¿ oÞ ar26.
Istota ofiary E. Stein
FilozoÞ a E. Levinasa idealnie opisuje czyn E. Stein. E. Levinas pisaÙ po wydarzeniach w Oïwi¿cimiu, poniewaČ miaÙ juČ ïwiadomoï° tego, co si¿ tam staÙo, której to nie miaÙa niemiecka Þ lozof, miaÙ teČ dystans, którego ona mie° nie mogÙa, jego myïl rzuca mocne, Þ lozoÞ czne ïwiatÙo na odpowiedzialnoï°. Odpowiedzialnoï° wezwaÙa j do oddania Čycia za dru-giego. ,,Odpowiedzialnoï° oznacza, Če staj¿ na miejscu drugiego i bior¿ na siebie jego ci¿Čar– Mesjasz umiera za innych, czyli zamiast innych”27. Odpowiedzialnoï° za drugiego czÙowieka wyraČa si¿ w gotowoïci ïmierci za niego; jedynie w ten
sposób pozostan¿ sob w peÙni. W tej myïli ukazany jest czyn E. Stein, która w swych ostatnich sÙowach pisze: ,,Gdybym nie podzieliÙa losu mych braci moje Čycie byÙoby zmarnowane”28. OÞ ara, któr z samej siebie zÙoČyÙa karmelitanka, nie
jest jedynie postaw odwagi i konsekwencji swoich decyzji i wiary. Jej szlachetny czyn moČemy nazwa° mistyczn oÞ ar Holokaustu. O wartoïci danego czynu pisze WÙadysÙaw StróČewski: ,,Szlachetnoï° jakiegoï czynu jest wielka nie tylko jako wartoï° w nim zrealizowana, lecz jako pewnego rodzaju droga, uïwiadamiajca nam czym jest szlachetnoï° w ogóle: podobnie jak bohaterstwo ČoÙnierza na polu bitwy pozwala nam zrozumie° sam istot¿ bohaterstwa, a spotkanie z czÙo-wiekiem ïwi¿tym – ïwi¿toï° ››sam w sobie‹‹”29. Podczas modlitw ïwiadomie prosi Boga o naÙoČenie na siebie ,,krzyČa”
za swój naród. W synach i córkach Izraela dopatruje si¿ niewinnej oÞ ary jak staÙ si¿ Chrystus przyjmujc krzyČ. Jej posta° wpisuje si¿ w teologi¿ Auschwitz; swoim post¿powaniem woÙa do caÙego ïwiata chrzeïcħ aÚskiego: kim jesteïmy po tym co zdarzyÙo si¿ w Oïwi¿cimiu? KoÚczc swoje rozwaČania powoÙam si¿ na wspomnianego wczeïniej J. Tischnera, który opisuje czyn heroiczny: ,,CzÙowiek ma w sobie ogromne pokÙady heroizmu, jeČeli tylko heroizm sÙuČy nadziei. Wówczas czÙowiek widzi sens najwi¿kszej oÞ ary. Rozwizania heroiczne s trudne dlatego, Če proste, a prostych rzeczy czÙowiek cz¿sto nie zauwaČa. Kto nie ma Sprawy, dla której Čyje, bardzo boi si¿ umrze°. gwiadomoï° sprawy porzdkuje l¿ki”30.
Bibliografia Teksty ĊródÙowe
[1] Pismo gwi¿te Starego i Nowego Testamentu [Biblia Tysiclecia], A. Jankowski (red.), zespóÙ biblistów polskich (tÙum.), PoznaÚ 2008. [2] Sobór watykaÚski II - konstytucje, dekrety, deklaracje, M. PrzybyÙ (red.), PoznaÚ 2002.
KsiČki/czasopisma
[3] Conrad - Matrius H, Znak – Idee, Kraków 1989.
[4] Grzegorczyk A., WpÙyw myïli Edyty Stein na Þ lozoÞ ¿ przeÙomu wieków, Kraków 2007. [5] PonikÙo T, Józef Tischner, Myïlenie wedÙug miÙoïci. Ostatnie sÙowa, Kraków 2013. [6] Ratzinger J., Jezus z Nazaretu, T. II, Kielce 2007.
[7] Stein E, Pisma, T. II, Kraków 1982.
[8] Stein E., Dzieje pewnej Čydowskiej rodziny, Kraków 2005. [9] Stein E., O zagadnieniu wczucia, Kraków 1988. [10] Stein E., gwiatÙoï° w ciemnoïci, Kraków 1977. [11] StróČewski W., W kr¿gu wartoïci, Kraków 1992. [12] gpiewak P., Pi¿° Ksig Tory, Warszawa 2013. [13] Teresa z Avilla, Ksi¿ga Čycia, Kraków 1987. [14] Tischner J., FilozoÞ a dramatu, Kraków 2012. [15] Tischner J., Myïlenie w Čywiole pi¿kna, Kraków 2013.
[16] Walendowska B., SÙownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa – PoznaÚ 1987.
26 TamČe, s. 309. 27 TamČe, s.308. 28 E. Stein, dz. cyt., s. 282.
29 W. StróČewski, W kr¿gu wartoïci, Kraków 1992, s. 61. 30 T. PonikÙo, dz. cyt., s. 165
