Edyta Sokoҝowska U WÙ l1@ml.m
Dorosҝ dzii rozidzionyh rodziÓ
– rzglѱd torii i badaҞ
O j p j p j „ j j”1. Tfmj j j Č pÙ pÙÚh plh j Č l pm2. W pljh l p j pl, Č ó j „jm j¿h ČÚ póÙj ”3. B ïl óČ j „fj m ”4. Jï SÙ Kl p- p ppm , , Č j jj p , l pÙ m lh fm h5. J -h fm ¿ Ùï . Sl j j Č, l ó jh ¿h l ï. W E-p p ¿ p pÙ mÙČÚ h jh, j: A, Bl, BÙï, Ch, E, Fl, Lh, L, Lm, R, N, Rj, Sj, Sj U. B p h ¿ ¿pj Č Hp ( 2005 . p m ¿ h ph). Z pÚ pjh j¿j ó h j USA, K, Al Jp-6. Nm Pl j p¿° mÙČÚ Ú ¿ m. ZČl j j j Č m ( m mÙČÚ m ¿)7. W jh h GÙó U¿ S Pl 2011 . 64,6 . mÙČÚ Ù h ( h Ù 206,5 . mÙČÚ-)8. P pÙ h mÙČÚ (58,4%) pÙ h° j Ú 9. óÙ j j mČ p° m.. l lm -lm. W¿ pÙČ Ù lï° , Č m¿ pm Úm . N Ù óČ mpj , Č mČl m p j lČÙ j Čm p -, ¿ m p m mÙČÚ j jČ . O ó mjlh phlh l ó pjh 1 S. Kl, Mozaikowatoï° i koloryt wspóÙczesnej rodziny. Szic do portretu, [:] J. Bl, A. J, S. Kl, (.), Pedagogika rodziny. Obszary i panoramy problematyki, TÚ 2007, . 377.2 M. KÙ, Sposób przystosowania osób rozwiedzionych do nowej sytuacji Čyciowej: na przykÙadzie powiatu stalowowol-skiego i niČaÚstalowowol-skiego, Ll 2009, . 5.
3 H. C, Funkcjonowanie dzieci z maÙČeÚstw rozwiedzionych, TÚ 2003, . 12. 4 B. N, Rodzina w kryzysie. Studium resocjalizacyjne, W 2012, . 52-54. 5 S. Kl, . ., . 377.
6 P. R, Socjologiczne analizy rozwodów. Aspekty teoretyczne, empiryczne i metodologiczne, L 2010, . 8. 7 S. Kl, . ., . 376.
8 MaÙy Rocznik Statystyczny Polski 2012, W 2012, . 126. 9 Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2012, W 2012, . 201.
j lj pÙ l ó Č pjj h ¿-jj ¿ l10.
RÓӐn u҄ia rozodu litraturz
Ró j l jm óČ pó. W pm m j „ j l, ó p m° ïj Ù-”11. SÙ j¿ pl j m, Č j „ - mÙČÚ”12. Z plm pm pÙ¿ j ¿ „pÙ Ù Ù mÙČÚ”13. Nl j j pïl plï 14. Ojmj , j¿ïj ¿pjm m jj l-m pÙm, óČ p (p mÙČÚ) p-, Č p j ó phj pÙj l-ï pÙ ph fj (Ùó lj)15. WČ j¿m pjïm j j pó pj-. U j fj¿ , ó j ¿ „pÙ” (. jm m). L lj p j pl p-Ùj (p. F Am, M Zm, H C)16. D p j Čj h pj¿°, j: m, ó mj Ù, Ù , pl-, , j l 17. Z m m, „ p Ù , ó mČ l Ù-°”18. Nl pj ó p pm ï, j p. Wó j j mČlï° ¿ hmjh ój Ùó „pĊ jï ¿ïlï”19. N m Ml Kl, j ó „ó lm j Ù”20. J Č p p (m.. A G, Mj P, Jh Wll-, M B) pj j óČ , j ó p, j p , m Č, l Č ¿ j. M. B j, Č „ó (..) j pČm Čm m”21. P j jm p M. P, j „ pm pm jm ¿ ”, 22. Sm mČ, S Hm Flpp, ° j j¿ pČj „h ¿ ¿j ¿j ó j jj lj ïm”, Ùj ï° h p , h, fm p 10 P. R, . ., . 7-8. 11 H. C, . ., . 12.
12 B. Dj, SÙownik wspóÙczesnego j¿zyka polskiego, W 1996, . 978.
13 U 25.02.1964 . K pÚ (D. U. 1964 N 9 p. 59). 14 P. R, . ., . 9.
15 TmČ, . 8.
16 M. P, Radzenie sobie dzieci z sytuacja wynikajc z rozwodu rodziców w narracjach osób z rodzin rozbitych, „P R. Op h póÙj ”, 2008, 1(3), . 175.
17 M. B, Rozwód. Proces radzenia sobie z kryzysem, PÚ 2000, . 10.
18 R. GhÚ, PsychospoÙeczna sytuacja dzieci w rodzinach rozbitych, GÚ 1992, . 40. 19 M. P, Radzenie sobie dzieci…, . ., . 175.
20 M. B, . ., . 13. 21 TmČ, . 7.
¿23. W j j m p Ù ó-, m Čh m24. W l mČ lĊ° l pl ó. Kj ¿ óČh ph, m.. p p (p. Kh Kl póÙp- mj: p pÙ, , pï ), p ph (p. Jm PĴ R C óČj : , p ¿, pj j jï pÙ-Ċ p pÙpÙ-Ċ p p mÙČÚ-)25. Tpl Pl Bh l¿ m , óh ó Ùj m. Opj j ó, j: • Ró mjl – l ¿ mÙČó , p Č , mj ph ° l pól p¿, - jmj h¿, j¿ï, . • Ró ll- mÙČ j ¿ pm l j, h jm h¿° . • Ró l – mj lj -, „ p-Ú, mj m , ïl p p -l ó ph ó lh”. • Ró m – pÙ mj m mlj j ( óÙ jj p). • Ró ï – „ lj Ùm mÙČm h ó”, p p p Č ï ó h pjlh. • Ró ph – „p phj m p p- ¿ pÙó Ù p”, j Ùj Čmï, p- h pló, m m26.
Dziko sytuai rozodo
Sj p m j l lh pljh. g- pjló j, j p ó. Ró m, m S. Kl, j m m-m ó l ó h ¿, j h 27. Zjmj mj, p ïm lj , l jh Ú Čh Thm Hl-m’ Rh Rh’28. Z m fj -h j jmïl, ¿ A WĊ. Nó p- p pÙï , l¿j mČlï° h pj ¿ p pj j , Ù¿h p 23 TmČ, . 176. 24 TmČ, . 176. 25 P. R, . ., . 20-22. 26 M. B, . ., . 96-97. 27 S. Kl, . ., . 376.
28 E. M, Rozwód i co dalej? Problemy rodziny zrekonstruowanej, [:] I. J (.), Rodzice i dzieci w róČnych syste-mach rodzinnych, Kó 2010, . 144.
ó , pïlj jï, Č ó mČ ° l j 29. NlČ – m Hh Smh – ï ó h °. P lï j , mČ pó° pČ-m ČÙ. Pj ¿ ¿ Ùm jj , Č p pm Ùj lï. Tm m, óm m ¿ m° j pój pÙï (ï Ùj plï ó ó) pÙï. PČ Č j¿ p , l p , j ¿ Ù-° ï, Ù l 30. B M. Pj pj, Č ¿- j ¿ ° p °m lj¿ lj , jmj h plm mÙČÚ. Zm, pm mm j j¿ , pČj p31. Alj C Č ï° ï j¿ p l ¿ Ú h j . P-l phm j¿ Ù j, Č j jïj Č . B Č j p, plj m mj p l¿-m pj ¿ pÙï j pl. J. Wll S Bll óČ j pl, l p m pïlj j32. Zm E WÙ j¿ ¿pj m m¿ 3 9 .Č., h° Č mj h l , m p-m B Kj33. J MÙ C-G, m Č l j j ó ó34. C 3 .Č., ïl j , j pm p p . m (pm) plj-m pl ï. NpÙ p j mČ ° pjm ¿ ó m pm j pÚ. Kljm pm j . D plm ¿ , Č j ¿ j35. J lČ j p m j, p, Č l l ¿ p36. Pj ¿ m h, Č jïl j jČ j pïÙ, mČ ° Č Ùm m. W l ¿ j j ¿ ° . M ó p° plm m, jh p-ph f, fï° l. PČj 5 .Č. m° m j ó, l Č p¿ m. C¿ h , Č ¿ Ù l Ù, l jï j pó.
Up-29 A. WĊ, Reprezentacja rodziny u dzieci z rodzin rozbitych wskutek rozwodu, PÚ 2000, . 49-50. 30 H. Smh, Nieszcz¿ïliwe dzieci. Dlaczego cierpi i jak im pomóc, W 2008, . 154-155.
31 M. P, Dom rodzinny z czasów dzieciÚstwa we wspomnieniach DorosÙych Dzieci Rozwiedzionych Rodziców, [:] K. K, A. RČÚ (.), Dom. Perspektywy i znaczenia, WÙ 2011, . 169-170.
32 A. C, Rozwód a rywalizacja o opiek¿ nad dzie°mi, W 2010, . 68. 33 H. C, . ., . 36.
34 M. C-G, Tworzenie „spirali Čyczliwoïci” wobec rodzin w sytuacji rozwodu (doïwiadczenia polskie i za-graniczne), [:] M. C-G, E. K (.), Pedagogika spoÙeczna wobec problemów wspóÙczesnej rodziny. Polska pedagogika spoÙeczna na pocztku XXI wieku, TÚ 2010, . 124.
35 A. C, . ., . 69.
¿ m pÙm mm „mČ ° Ù l”37. W m mČl j óČ j h . D mČ m° ï° p-m ï j ó38. O m¿ 6 8 .Č. j m m, Č j ó -mj39. P m ¿pj p . MČ pj° ¿ Č ljlï, pm p ¿ p óï ó, h° h °. D ¿ mj ¿pm m, pÙl, p, Čl ï j, j plm j40. D- m¿ 9 12 .Č., . ÙïD- m, pj ï -Ùh lh; pÙ Ú Ùm h Ù p ó -j Ùï°, m mpl° pm ° ¿ pjh 41. C¿-ïj Č jj mj, j ïÙï°, Ù p h Ù j¿42. M pj° ¿ óČ j m (ól Ù h), ó mj l p pÙ ¿ ó l ó. D ¿j Ù pj j p j ¿p mÙČ43. W m ¿ j ¿ jm ó pj h hlh44. O pl, m¿ 11 13 .Č., hj ¿ mm jm llm jm , Č m pÙ p óï-j pj ¿ Ú h. P m p ¿pj „pj jÙï” (13-16 .Č. L F; 14-17 .Č. J. Wll S. Bll), l lj pj¿ pó, jČ ïm j lh j j p- óïó. U ló m p° h (¿ hÙpó) jj l (¿ ), Č ï Ùm Ùj Čmï45. W p ó, l Č l pČj - h ó. Dh p pó-m Ù¿ó ó46. W l j ó l p Ú ¿pjh pÙh, m Č h . B CÙ C pj, Č p 60% mÙh ó plmm lhlm ph- ph- pÙh, m 12% ph- ph-h. Wpm óČ póĊ-h j, ljh p¿ph jh, pÙm p, h m, pj p¿pï lh. A pïl, Č 68% 72% h ml ph h47. Z Ú A Mhll , Č h , m , m ¿ , -37 H. Smh, . ., . 156. 38 M. C-G, . ., . 124. 39 A. C, . ., . 69. 40 M. C-G, . ., . 124. 41 A. C, . ., . 70. 42 M. C-G, . ., . 124. 43 H. Smh, . ., . 157. 44 A. C, . ., . 70. 45 TmČ, . 70-71. 46 M. C-G, . ., . 124. 47 TmČ, . 31-36
ï°, Ù , m¿ Ùï°, m p . MČ pj° ¿ h óČ p, hpï°, f h phm. L pj p pÙh hÚ (m.. Jóf Bl, Z T, J I, R V, A W). J pj, H C, h ó ¿ óČ ph, Č - j llm. Z Ú, ó ppÙ , Č jmj Č pj¿ p óïj Č pÙh, h° ¿pj Č lČï° m¿ m p p¿ Ùm -ó h ï°ó ïm Čm Ùm48. Nml 26% h m m¿ ( p pój- pÙh – Ù pČj 14% ), ¿ï° pï° , p 22% – j ïl Ú – „¿ p” (pČ p j 4% pÙh)49. Ró, m R GhÚj, lĊ, Ċ ¿Ċ Ù m- l jm, Ùj m p , m. MČ m° j l j ï 50. B B Kj pp- h plh Ù, Č , óh l ¿, ¿ïj Č h óï pÙh , pj j. Z Ú J. Bl h h l Ù pj m, Č p m¿ m Ù, m lj , mČ l° h p. W¿ï° ïl j jm j , m m j . W jj p ljh h – Jóf Plj, ó j ¿ p j j Ùh m jh j - jó51. Sj , j l , m Č óï jï Ùï°. Zj m m (p. m j p p , ó pÙ ¿ m), Ċ m j ¿ , -Č° , óm pÙ. Nl j j m ól m¿ m m, pj ¿ m m, p mjl, m -pj Ùh p. D m ° ó m, l- j p-ïl M. P- j ¿ m Č p mpj: mj¿ï° póÙ mj¿ï pÚ52. D h ¿ ó m p° ¿- m J. Wll- ïm plmm m m. M ° p¿ pï mÙČÚ h ó, ïm° ï° Č ¿ ó pó° h j¿°, p° ¿ m, p° ój p° ¿ ° ó ó, p° Ùï° -° „l ¿ lĊm”53. W mh -48 TmČ, . 156-158. 49 TmČ, . 87-89. 50 R. GhÚ, . ., . 39.
51 U. Sl, Wi¿zi uczuciowe dorosÙych dzieci z rodzicami w rodzinach rozwiedzionych, Ell 2005, . 36. 52 M. P, Dom rodzinny…, . ., . 167-168.
53 E. WÙ, Przystosowanie dziecka do rozwodu rodziców, [:] E. Ml, A. Sm (.), Rodzice i dzieci. Psychologiczny obraz sytuacji problemowych, W 2000, . 46-48.
Ú, m J. Wll, lČ h ïjh54. M. P ¿ ï° p¿Č p óï-m, ó lj j l Č m¿55. Pjj ¿ j óČ j pm fj h. Rh Cl pj, Č 25% h m pČ plm fjm f pÙj, Č ï mjl ph ( 10% pÙh). O jï, Č 75% h fjj pÙ. A pïl, Č Č p ¿ Čh ó -Č h ¿h ó, lj (. resiliency)56.
Ki sѱ dorosҝ dzii rozidzionyh rodziÓӓ
J. Wll S. Bll pïlj, Č pj l ¿j Č ïl, p° ¿ m ó. U Ùh h ¿ p Ù 2 l, m mČ ° 10-15 l p , pÙ óČ póĊj M. Pj57. Zm J. Wll’ p¿ ¿ l p -ó ó j l jh l jČjm m Ú. WpÙ p, , h, ïpl mÙj 58. P-j l Ú Kh S Kfm, óh , Č 80% ó -j ó ó -j jČjh Ú -j Č59. Kj m m° ¿ ¿, Č pp. Zm M. Pj ¿ pó l pÙ h l Č. ZČl j j l Ùh mÙČó, l Č h , jČ Ùï°60. DÙ h ó m, ó hÙ ¿ j. J. Wll S. Bll j j, j , ó „Ù p Ú” ó, „j m Ù¿ Č-mï° j¿ , ó m pÙj h pÙ ”61. WČ j- m jj, ph pj p ó, j pČ pj¿. Z m p ÙÙh ó j pl. W J. Wll j j pj p -Č, ó m ó62. H. Smh pïl m jï p lj, jj Ù p-m63. I óČ p „ï ” ó -54 TmČ, . 48.
55 M. P, Wspomnienia rozwodu dzieci i mÙodzieČy w narracjach ich dorosÙych dzieci, [:] A. RČÚ (.), Rodzina we wspóÙczesnoïci, WÙ 2009, . 297.
56 R. Cl,Does divorce hurt kids?, hĴ p://.m.m/m/m/l/0,9171,1001707,00.hml, 26.12.2012. 57 M. P, Radzenie sobie dzieci…, . ., . 177.
58 E. WÙ, . ., . 48.
59 J. C, DorosÙe dzieci prawnie lub emocjonalnie rozwiedzionych rodziców. Jak uwolni° si¿ od bolesnej przeszÙoïci?, W 2010, . 29.
60 M. P, WpÙyw rozwodu rodziców na ich dorosÙe dzieci. Przegld badaÚ, „R A” 2010, . 158. 61 S. Bll, J. Wll, . ., . 44-45.
62 E. WÙ, . ., . 46. 63 H. Smh, . ., . 185-186.
64. MČ óČ, M. B °, Č j pÙ lČ Čm
p- , j pl m j 65.
Wsoninia dou rodzinngo i dziiҞsta dorosҝyh osÓb z rodzin rozidzionyh J Ù J. Bl jj plj 1999 ., „plm pÙ ó Ù Č h m Ù ”66. J h lh ï° p Ùh phh -h Ù Č p (Ùó -h). Spïó Č l-h plj h j p, ¿ï° j ¿ h pmh p-Ùï, mj h m fj óČh fh Č. M. P ppÙ j mj l ó Č Ùm h . W m l pÙ ó (m¿ 20 35 .Č., l ¿h pj E E – p j Ùï) pm m ó Ú. Z l , Č , ó ïÙ ó plm l lh l j Ú p (Ċ Č p pjm ¿ ó) p, lh m p m p j ó, p-j Ú67. J. Bl Ù h h, Č , ó pČÙ - h ó, pm¿ Č Č Ùï. W (40 60 m¿Č, m¿ 30 40 .Č.) ïl p ¿ï, ¿ï° Č h (96%), lï (94%), mï° (92%), Č p j ï. Z l ó h Ù „ó h ó j ¿ ¿-ï j ml Ú” (96%) pmÙ ï m¿ ó (76%)68. P Ù M. P, ój (DÙ D Rh Ró) Č Ù Ùï pm¿l -ó, m Ú fmj m j l Ú, j h pÙ ¿ m69. O, óh l ¿, l ml¿m pml¿m ( 3 .Č.) pmÙ p m m¿, m Č Ú jlČ ¿. Mj mÙ pm, m j m ¿ pÚm, pm p, h° Ù, Č ï m Ù. O pm¿j l m¿ m70. Sól l Ú pmj m , óh l ¿ p lhlm j h pm j mó. O Čmj m mjm Č, pm h. N pj ó ó j l p, mï h h ° -64 H. C, . ., . 37.
65 M. P, Radzenie sobie dzieci…, . ., . 178.
66 B. Mj, Trauma dzieciÚstwa w rodzinie rozbitej. Diagnoza i strategie pomocy, „P SpÙ”, 2012, 1(43), . 39.
67 M. P, Dom rodzinny…, . ., . 164-167. 68 M. P, Wspomnienia rozwodu…, . ., . 293. 69 TmČ, . 293.
h m h. L p¿ m m mÙ j p Ù-h pó p – h Ċ (ó l ¿ °). R l m p pÚ, Ùl h p Ùj ï, p j ïl m m° j¿ p mj l h-Ú jh, h l, lh lj, ï j pÙ ČÚ71. W , m p ¿ j¿ïj m¿Č. Nj Ùh h ó pj óČ m¿ m j j p - m¿Č. M¿Čm Ù Ùó ï „ p m¿h p, m¿h mó”72. W h pp ¿ jm – lm mm l j hÙp, óm l j j l . K pïlÙ m j m mČï° j pÙ, mÙï, p mjl p. J j l , ï° j Č ó mČ m° j jj pjï Ùj pÙï mČ Č° jj póĊjh h pó Čh (p ¿ pm pjm p j). O lj ó pl Ù° lj m-m¿h. Oj pÙj pj ó, Č j j m-Ùï, m mÙï h m¿Č. K ph m h ó mÙ pï ï°, m mČ ° mÙï° ° l j-mj jj pj. T Č j h . B pj j mČ p° Č p pÚ fï° ljh m m¿Čm. Oj m óČ l pÙ Ù ¿ m ï . W h mÙ óČ ¿p ó j pm mlj j , ó mČlÙ m – j Ù – Ùj mlm Č73.
Dorosҝ Ӑyi osÓb z rodzin rozidzionyh
DÙm Čm h p Č j ¿ l , jïl jČ pjmj m, pČ pj ¿ pÙï pmh Ú, Ċ – p j pp Ú h ó – h p-h p pÙÚ, plh hh. Z Ú Jóf Bl , Č l¿ p f Č ( - p, pjĊ, , mÙČÚ, póÙČ l, Č lhl, ï) Ù pm p ó. -pó Ù pÙ ó j Č. Njlj j ï f ï h ( 80- %), ól Ùj ( 78- % ó h). P pÙ h Ùï ¿¿Ù p lhl (64%), Č mÙ plm p (66%), mÙČÚ (62%) f lj (62%)74. 71 TmČ, . 170-175.
72 M. P, Znaczenie obecnoïci ojca w narracjach DorosÙych Dzieci Rozwiedzionych Rodziców, [:] L. AlÚ, E. J-Rm (.), Wychowanie w rodzinie. Tom III. WspóÙczesna rodzina w sytuacji zmiany, Jl Gó 2011, .123.
73 TmČ, .125-130.
74 J. Bl, Skutki rozwodu rodziców- z perspektywy dorosÙego Čycia, „R jl ” ( jl- pljl-), 1999, Tm XI, . 181.